Tíminn - 13.08.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRA8KRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, IindaTgötu 9 A.
Símar 235S og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Síml 2323.
PRENTSMEÐJAN EDDA hi.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Rcykjavik, fiinmtudagmn 13. ágúst 1942
88. blað
Erliðleikar aðflutninganna ankast:
Flutníngarnír irá Ameríku
minnka um helming
Farm^jöldin hækka nm 50%
Jónas Jónsson:
Hjól upp-
lausnarinoar
í byrjun sláttar reyndi dug-
andi bóndi austan fjalls að fá
sér kaupamann. Hann bauð 200
kr. í vikukaup en fékk engan. Ilok þessa mánaðar verða búið
Kaupið var of lítið. Ef til vill |að flytja hingað frá Ameríku
þótti vinnan of erfið. Þannig er jum 75 þús. smál. af vörum frá
ástatt með mörg þúsund því um síðastliðin áramót. Af
Forsætisráðherra hefir skýrt frá því í umræðum á
þinginu, að íslendingar muni ekki fá fleiri skip hjá
Bandamönnum til flutninga milli íslands og Ameríku
en þau, sem eru nú í fastri leigu hjá Eimskipafélaginu.
Afleiðingin af þessu verður sú, að flutningarnir frá Ame-
ríku munu minnka um helming, ef ekki tekst að fá
þessari ákvörðun breytt.
Samkvæmt upplýsingum, seimkröfum framgengt og fá nú 100
Tíminn hefir aflað sér, mun í kr. í áhættuþóknun á dag. Bú-
ast má við, að undirmennirnir
framleiðendur í landinu. Þá
vantar starfsfólk við megin-
framleiðslu landsmanna. Hún
minnkar svo að segja með mán-
'uði hverjum. Þróun viðburð-
anna er sú, að allt bendir til,
að áður en langt um líði verði
í landinu gnægð af þúsund
króna seðlum í vösum alls þorra
landsmanna, en skortur á al-
gengum neyzluvörum, bæði inn-
lendum og útlendum. Og þessi
yfirvofandi hætta er að svo
komnu eingöngu sjálfskapar-
víti.
Fyrstu mánuði stríðsins,
fyrrihluta vetrar 1939, sat Ai-
þingi á fundum. Þá báru menn
í brjósti skynsamlegan ugg um
framtíðina. Fjárveitinganefnd
með stuðningi manna úr tveim
sítærstu flokkunum hóf byrj-
unarstarf til bjargráða, byggt
á því, að þjóðin væri í hættu.
í fyrstu leit út fyrir, að þingið
og kjósendur myndu hallast að
þessari stefnu. En augnabliks-
hættan leið hjá í það sinn.
Stríðsgróðinn kom. íslenzkar
vörur, sem komust til útlanda,
stórhækkuðu í verði. Þá hyrj-
aði kapphlaupið um hinn svo-
kallaöa stríðsgróða. Menn eins
og Vilmundur Jónsson, Árni
Jónsson og kommúnistar upp-
nefndu þá þingmenn, sem vildu
að íslendingar litu á sig eins og
þjóð, sem væri í hættu. Kapp-
hlaupið byrjaði á sjónum og
hefir haldizt við til þessa dags.
Svokallaðir leiðtogar sjómanna
heimtuðu að halda matsvein-
um og þjónustufólki á íslenzku
skipunum, sem gengu til Eng-
lands sama sem farþegalaus.
þessu magni hafa um 22 þús.
smálestir verið fluttar með
fari nú aftur á stúfana, þar sem
Erlent yfirlit 12. ágústs
Sjálfstæðisbarátta Indverja
Þjóðverjar hafa uáð fyrstu olíulmdmiimi
í Kákasus.
Um seinustu helgi létu hrezku
yfirvöldin í Indlandi fangelsa
Gandhi og aðra helztu leiðtoga
Kongressflokksins indverska.
Þing flokksins hafði áður sam-
þykkt að hefja óhlýðnisbaráttu
gegn Bretum, ef þeir legðu ekki
niður yfirráð sín í Indlandi.
Bretar vildu ekki verða við þess-
ari kröfu og kusu heldur að
beita hörðu.
í tilboði Kongressflokksins til
Breta var ráð fyrir því gert, að
Indverjar yrðu samherjar
Bandamanna, þótt þeir heimtu
frelsi sitt, og her frá Banda-
mönnum fengi að vera áfram í
Indlandi. Breytingin hefði orðið
sú, að Bretar hefðu orðið þar
sem samherjar, en ekki sem yf-
irboðarar.
Foringjar Kongressflokksins
þeir telji bilið milli þeirra og héldu því fram, að Indverjar
!myndu taka miklu virkari þátt
í landvörnunum, ef þeir fengju
yfirmannanna aftur orðið of-
mikið. En afleiðingin af þess-
ari keppni er nú þegar. orðin
skipum Eimskipafélagsins, 15 sú, að hækka verður farmgjöld-
þús. smál. hafa verið fluttar ún um 50%.
með skipum, sem eru í fastri | Það má öllum vera ljóst, hví-
leigu Eimskipafélagsins, en 38 jlík aukning dýrtíðarinnar muni
þús. smál. hafa verið fluttar jhljótast af 50% hækkun farm-
gjaldanna. Allar nauðsynja-
vörur munu hækka sem því
með öðrum skipum, sem við
eigum nú algerlega að missa
samkvæmt áðurgreindri yfir-
lýsingu forsætisráðherra.
Flutningarnir frá Amgríku
munu því minnka um helming,
ef engar breytingar fást á þess-
ari ákvörðun.
Hljóta allir að geta séð, hvaða
afleiðingar það muni hafa fyrir
lífskjör og afkomu íslendinga.
Tímanum er ekki kunnugt
um, hvort þessi ákvörðun
Bandamanna sé óumbreytan-
leg. En því er ekki að leyna, að
hún er ekki í samræmi við gef-
in loforð þeirra um að sjá ís-
lendingum fyrir nægum flutn-
ingum. Það ber okkur náttúr-
lega að viðurkenna og taka
nokkurt tillit til, að þeir eiga í
miklum örðugleikum með skipa-
kost. En þarfir okkar íslend-
inga eru það litlar, að það get-
ur ekki munað Bandamenn
miklu, þótt þeir haldi við okk-
ur gefin loforð. Okkur er það
tilfinnanlegt, ef við missum
2—3 skip úr flutningum, en
Bandamenn skiptir slíkt raun-
verulega engu. Þess vegna
ber að vænta þess, að þeir taki
þessa ákvörðun, sem forsætis-
ráðherra hefir skýrt frá, tii
nýrrar íhugunar.
Tímanum er ekki kunnugt um
framgöngu íslenzkra stjórnar-
valda í þessu máli. En trauðla
Innflutningshömlurnar voru j er þess að vænta, að fast sé á
brotnar niður og skipsmönnum málum haldið, þegar það er
leyft að kaupa vörur fyrir viss-j höfuðviðfangsefní ríkisstjórn-
an hluta af hinu hækkandi arinnar að klekkja á andstæð-
kaupi og flytja inn og selja eft- ingunum og efna til aukins
ir vild. Þegar Þjóðverjar byrj-
uðu að skjóta niður skip milli
íslands og Englands féllu sigl-
ingar að mestu leyti niður. Út-
lendir menn létu orð falla um
það, að á yfirstandandi tímum
yrðu öll skip notuð. Ef íslend-
ingar notuffu ekki skip sín,
myndu þau mönnuð fólki frá
öðrum löndum. Um stund var
íslenzka þjóðin í hættu um að
hún missti skipakost sinn til
annarlegra þarfa. Grunnhyggn-
in í þessari forsjá reið ekki við
einteyming. Mitt í hinum sí-
hækkandi útgjöldum gleymdu
forráðamennirnir þeim, sem
sízt skyldi. Ekkjur og börn sjó-
mannanna, sem dáiff höfðu af
völdum stríðsins, fengu aðeins
dánarbætur í fyrstu. í stað þess
átti þjófffélagiff að ganga ekkj-
um og börnunum í stað þess,
sem dáinn var. En sú framsýni
gleymdist með öllu.
Eftir að skipulögð mótstaða
(Framh. á 4. síSu)
pólitísks ófriðar í landinu. Verk-
efnin út á við hljóta þá að
lenda á hakanum að einhverju
leyti.
Önnur tíðindi í flutninga-
málunum eru ekki síður at-
hyglisverð.
Stjórn Eimskipafélags ís-
lands hefir leitað samþykki
gerðardómsins um 50% hækk-
un á farmgjöldum milli Amer-
íku og íslands.
Þetta er að mestu leyti af-
leiðing þeirra kauphækkana,
sem orðið hafa á skipunum
undanfarið.
Fyrst fóru undirmennirnir
fram á hækkun áhættuþókn-
unarinnar, þar sem hún væri
mun lægri hjá þeim en yfir-
mönnunum. Undirmennirnir
fengu þessum kröfum fram-
gengt. Þá fóru yfirmennirnir
fram á hækkun áhættuþókn-
unarinnar, þar sem bilið væri
orðið of lítið. Þeir fengu sínum
munu
svarar. Vísitalan mun þenjast
út. En þó er þetta aðeins lítill
þáttur þess kauphækkunar-
og dýrtíðarflóðs, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn leysti úr læð-
ingi, þegar haám rauf samstarf-
ið við Framsóknarflokkinn í
dýrtíðarmálunum.
Þannig er þá ástatt í dag:
Flutningarnir frá Ameríku ery
að skerðast um helming og
farmgjöldin eru að hækka um
50%. Öllum mun finnast þetta
ískyggilegar staðreyndir, nema
kannske ríkisstjórninni og
nánustu stuðningsmönnum
hennar. í stað þess að sam-
fylkja kröftum þjóðarinnar út
á við og inn á við, ætla þeir að
leiða þjóðina út í upplausn
nýrrar kosningabaráttu.
Launakjör opinberra
starismanna
Stjórn Bandalags starfsmanna
ríkis og bæjarfélaga hefir ný-
lega samþykkt eftirfarandi:
„Stjórn B. S. R. B. ályktar að
skora á ríkisstjórnina að bera
fram á Alþingi því, er nú situr,
tillögu til þingsályktunar um,
að ríki og ríkisstofnanir greiði
starfsmönnum sínum 20% á út-
borguð laun (grunnkaup og
verðlagsuppbót) ársins 1942,
eða 30% á útborguð laun frá
1. júlí þessa árs að telja.“
frelsið. Þeir sögðust auðveldlega
getað myndað 5 milj. manna
her á þrem mánuðum, ef þeir
væru látnir fá vopn. Þeir buð-
ust til að sjá um, að vopna-
verksmiðjurnar, sem eru orðn-
ar allmargar í Indlandi, gætu
unnið dag og nótt. Heróp
margra var: Látið okkur hafa
vopnin og við skulum berja
Japani niður.
Bretar héldu því hins vegar
fram, að allt myndi lenda í
flokkadeilum, ef Indverjar
fengju að ráða sjálfir, og Kon-
gressflokkurinn myndi senni-
lega taka sér einræðisvald. For-
ingjar Kongressflokksins töldu
það hrakspár. Frelsistakan
myndi leysa óhemjulega krafta
úr læðingi og sameina þjóðina
til stórra átaka. Jafnvel þótt
beita yrði harðri stjórn í ýms-
um tilfellum, myndi þjóðin una
því betur. Þannig vildu t. d.
Rússar miklu heldur innlenda
harðstjórn en yfirráð þýzkra
nazista.
Handtaka Gandhis og félaga
hans hefir vakið mikla ólgu
í Indlandi. Óeirðir hafa orðið
víða og mannfall talsvert, bæði
af hálfu lögreglunnar og upp-
hlaupsmanna. Vinna hefir ver-
ið lögð niður á ýmsum stöðum.
Mun Bretum vafalaust veitast
stórum erfiðara að stjórna i
Indlandi hér eftir en hingað til.
Það mun þó enn óheppilegra
fyrir Bandamenn, að handtök-
urnar verða öxulríkjunum
hagstætt áróðursefni í þeim
löndum, sem þeir hafa her-
numið.
Kongressflokkurinn er mjög
öflugur og raunverulega eini
flokkurinn í landinu, sem er
nokkurs megnugur. Vafalaust
mega Bretar sér sjálfum um
Dæmalaust hirðuleysi
ríkisst}ómarinnar
Hún heflr ekkert gert til að tryggja iimflutn-
íiijí erlendra fóðurvara.
J., hve mikill
Hér er nýtt dæmi um vinnu-
brögð ríkisstjórnarinnar.
Síðastl. föstudag, þegar rætt
var í sameinuðu þingi um síld-
armj ölstillögu forsætisráðherra,
gaf atvinnumálaráðherra þær
upplýsingar, að búið væri að
tryggja innflutning á erl. fóð-
urvörum, vegna yfirvofandi
fóðurskorts.
Síðastliðinn þriðjudag, þegar
rætt var I sam. þingi um tillögu
Framsóknarmanna um inn-
flutning erlendra fóðurvara,
spurðust þeir fyrir um það sam-
kvæmt áðurgreindri yfirlýs-
kenna, hvernig komið er, því að
hefði stjórn þeirra verið sann-
sýnni fyrr á árum, myndu Ind-
verjar hafa sýnt þeim meiri til-
hliðrunarsemi nú. Þar sem
Bretar hafa líka lofað að hverfa
frá Indlandi, að styrjöldinni
lokinni, er vafasamt, hvort þeir
taka nú réttum tökum á sjálf-
stæðismálum Indverja.
Sókn Þjóðverja í Kákasus
heldur áfram. Þeir hafa nú náð
á vald sitt olíulindasvæðinu við
Majkop, en þar framleiddu
Rússar um 2 y2 milj. smál. af ol-
íu árlega eða um 7% af allri
olíuframleiðslu sinni. Þjóð-
verjar virðast nú leggja megin-
kapp á, að ná flotahöfninni
Novorossiisk og eiga orðið stutt
þangað. Er það stærsta flota-
höfnin, sem Rússar eiga nú við
Svartahaf. Missi Rússar hana,
verður auðvelt fyrir Þjóðverja
að flytja lið frá Kerchskaga til
Kákasus.
Varnir Rússa í Kákasus hafa
enn ekki verið verulegar. Þykir
það benda til að þeir hafi
traustari varnir við fjöllin og
ætli ekki að sleppa Þjóðverjum
yfir þau.
Þjóðverjum miðar lítið áleið-
is í sókninni til Stalingrad.
Leggja Rússar líka mikið kapp
á að verja borgina. Meðan Rúss
(Framh. á 4. siðu)
75 óra
William Craigie
Hinn alkunni fræðimaður og
íslandsvinur, Sir William A.
Craigie, er sjötíu og fimm ára
ingu M. J., hve mikill inn-
flutningur hefði verið tryggður
og á hvern hátt. Forsætisráð-
herra upplýsti þá, að ekkert
hefði verið gert í málinu, þeld-
ur væri það „til athugúnar" í
ríkisstjórninni. Hann taldi
meira að segja vafasamt, hvort
nokkur fóðurbætir fengist, sök-
um skipaskorts. Mæltist hann
því til, að tillagan yrði ekki sam-
þykkt strax, heldur vísað til
nefndar til frekari athugunar.
Sést á þessu, að yfirlýsing
Magnúsar Jónssonar síðastl.
(Framh. á 4. síSu)
í dag. Craigie er skozkur að ætt.
Hugur hans mun hafa snúizt
að íslenzkum fræðum strax í
æsku. Þó var þá mjög miklum
erfiðleikum háð að læra ís-
lenzku í Bretlandi. Þegar hann
hafði lokið prófum við St.
Andrews háskóla, hlaut hann
styrk til náms í Oxford. Mun
ætlun hans þá hafa verið sú, að
nema íslenzku hjá Guðbrandi
Vigfússyni. En G. V. lézt um
sömu mundir. Þó mun Craigie
hafa lært nokkuð í málinu af
sjálfsdáðum, en fyrst fékk hann
tækifæri til verulegs íslenzku-
náms, er hann dvaldi í Kaup-
mannahöfn veturinn 1892—93.
Munu þá hafa tekizt kynni með
honum og ýmsum íslendingum.
Til íslands kom hann sumarið
1905, og aftur 1910; dvaldi þá
um nokkra hríð á Vestfjörðum
ásamt konu sinni. í þriðja sinni
gisti hann ísland á Alþingishá-
tíðinni 1930.
W. A. Craigie hefir lengstum
verið kennari við Oxfordháskól-
ann og Chicagoháskóla í Norð-
urlandamálum og engilsax-
nesku. Hann hefir ritað mikið
um íslenzk fræði og þýtt nokkur
fornkvæðanna. Nú hin síðari ár
hefir hann jafnan unnið að
(Framh. á 4. sUSu)
Á víðavangi
MÁLSHÖFÐUNARTILRAUN
GÍSLA SVEINSSONAR.
Gísli Sveinsson hefir skrifað
sakadómaranum í Reykjavík og
óskað þess, að hann léti höfða
sakamál gegn ritstjóra Tímans
fyrir ummæli blaðsins um úr-
skurð þann, er Gísli felldi um
skipun efri deildar.
Mun Gísli ætlast til þess, að
ritstjóri Tímans veröi dæmdur
til refsingar samkvæmt 108. gr.
hegningarlaganna. Hún er svo-
hljóðandi:
„Hver, sem hefir í frammi
skammaryrði, aðrar móðganir í
orðum eða athöfnum eða æru-
meiðandi aðdróttanir við opin-
beran starfsmann, þegar hann
er að gegna skyldustarfi sínu,
eða við hann eða um hann út
af því, skal sæta sektum, varð-
haldi eða fangelsi allt að þrem-
ur árum. Aðdróttun, þótt sönn-
uð sé, varðar sektum, ef hún er
borin fram á ótilhlýðilegan
hátt.“
Gísli mun vafalaust treysta á
seinasta málslið greiharinnar,
því að hann mun tæpast svo
skyni skroppinn, að ekki sé hon-
um ljóst, að rangindi hans séu
sannanleg. Ber þá á það að líta,
hvort frásögn Tímans hafi ver-
ið ótilhlýðileg. Munu víst fáir
telja það ótilhlýðilegt, að mál-
gagn flokks skýri frá því og á-
telji það, þegar flokkurinn er
beittur rangindum. Slíkt þykir
áreiðanlega ekki ótilhlýðilegt í
lýðræðisríkjum, þótt það kunni
að þykja það hjá þeim þjóðum,
sem Gísli dáir mest.
Annars er þessi málshöfðun-
artilraun Gísla aðeins ný sönn-
un um ofbeldishneigð Sjálf-
stæðisflokksins. Fyrst er and-
stöðuflokkurinn beittur rang-
indum, og síðan á að koma
blaðamönnum hans í fangelsi,
þegar þeir mæla gegn rang-
sleitninni.
FRIÐARVILJI SJÁLF-
STÆÐISFLOKKSINS.
Sjálfstæðisflokkurinn virðist
aldrei hafa verið fjær þeirri
skoðun en nú, að þörf sé á sam-
starfi þjóðarinnar. Mbl. heimt-
ar nú daglega haustkosningar í
forustugreinum sinum og reyn-
ir að níða Framsóknarflokkinn
sem mest. Sem sýnishorn verða
birt hér nokkur umraæli úr for-
ustugrein blaðsins síðastliðinn
þriðjudag:
„Herbragð hennar (þ. e. Fram-
sóknar) er hið sama og áður,
svikin, falsið og yfirdrepsskap-
urinn“.
„Orsök þéirra boða er ekki
þjóðhollusta, því að fyrir henni
hefir allajafnan lítið farið hjá
Framsóknarmönnum".
„Þjóðin þekkir of vel vélráð
hennar (þ. e. Framsóknar) og
fals til þess að tilboðin hennar
verði tekin alvariega“.
„Hún (þ. e. Framsókn) mun
hafa sama hátt og áður, bregða
yfir sig skikkju fals og lyga.
Henni verður ekki trúað, falsi
hennar og yfirborðshætti verð-
ur vísað á bug og þjóðin mun
ganga til kosninga“.
Allur þessi reiðilestur mun
sprottinn af því, að hér í blað-
inu hefir verið bent á, að nauð-
synlegra væri fyrir flokkana að
taka saman höndum en að efna
til nýrrar kosningabaráttu.
Slíkur er friðarvilji Sjálf-
stæðisflokksins um þessar
mundir.
UNDIRLÆGJUR.
Úr bréfi: Oft hefir Alþýðu-
blaðið skriðið fyrir Bretum, en
sjaldan hefir það verið eins á-
berandi og síðastl. þriðjudag.
Þá birtir Alþýðublaðið forustu-
grein til að svívirða Gandhi og
aðra sjálfstæðismenn Indlands.
Fer íslendingum það vissulega
illa, að ámæla sjálfstæðishreyf-
ingum meðal undirokaðra þjóða
og skiptir þá einu hvaða þjóðir
eiga hlut að máli.