Tíminn - 18.08.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
APGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG ADGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Simar 3948 og 3720.
RITSTJÓRI:
t>ÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRÁMSÓKNARFLOKKURINN.
26. ár.
Rcykjavík, þriðjudaginn 18. ágúst 1942
90. blað
Ofstopi gegn Framsóknarflokknum og stefnu-
leysí í þjóðmálum einkennir stjórnarflokkana
í öðru ordinu segja þeir að Framsóknarflokkurinn sé ofbeldis- og ein-
ræðisflokkur, sem purfi að afmá, þótt það kosti þrennar kosningar.
í hinu orðinu ásaka þeir fiokkinn fyrir að vilja ekki taka þátt í rík-
isstjórn til að leysa „aðkallandi vandamá!”
Jónas Jónsson:
Ekkí veldur sá
er varir
Sjálfstæði þjóðarinnax hefir
aldrei verið í meiri hættu en
nú, án þess þó að ísland sé orð-
inn styrjaldarvettvangur. Þessi
hætta stafar af ótrúlegri linku
og hagsmunasýki, sem víða ber
á í þjóðfélaginu.
Síðustu dagana hafa gerzt
þau tíðindi, að menn sem vinna
að uppskipun fyrir erlenda
þjóð, notuðu sér vitneskjuna
um, að ákveðið skip varð að ná
í tiltekið föruneyti, og heimtuðu
að fá 20 kr. kaup fyrir eftir-
vinnutímann. Litlu síðar stöðva
undirmenn á íslenzka flotanum
skipin, nema þeir fái sextíu
krónur á dag í aukaþóknun, og
allt af jafn mikið og yfirmenn.
Svo að segja um leið heimta
menn, sem vinna við höfnina,
dagkaupshækkun úr rúmlega
40 kr. í liðugar 60 krónur. Sam-
tímis neyðist Eimskipafélagið
til að hækka farmgjöld um 50%.
Kunnugir mcnn( telja, að sú
hækkun muni vera of lítil, eins
og nú er komið. Ameríkumenn
lánuðu íslendingum áður raun-
verulega um % af burðarmagni
skipa til flutninga að vestan.
Nú hafa þeir tilkynnt samdrátt.
Frá næstu mánaðamótum
minnkar flutningsmagn frá
Ameríku um helming. Ef háset-
ar og yfirmenn á Eimskipafé-
lagsskipunum hindra siglingar
þeirra, og ef hafnarverkamenn
neita að vinna að afgreiðslu,
eru þessar stéttir búnar að
koma landinu í umsáturs á-
stand.
í síðasta stríði seldu íslend-
ingar Bandamönnum mikið af
togaraflotanum. Þegar sigling-
ar hættu til Englands, vegna
hernaðarhættu, vissu íslenzk
stjórnarvöld, að Bretar myndu
bjóðast til að leigja skipin,
leggja þeim til skipshafnir o. s.
frv. Áður en úr því yrði, byrj-
uðu íslendingar að sigla aftur.
Eins og nú horfir, er um þrjár
leiðir að velja: Að sjómenn,
yfirmenn og undirmenn, haldi
sínum sjaldgæfu deilum áfram,
þar til skipin leggjast fyrir í
höfnum, og skipshafnir fá
heimfararleyfi. Þá byrjar
heimagerð hungursneyð i land-
inu. Önnur leið er sú, að Banda-
menn leigi skipin, og sigli þeim
til landsins með erlendum
skipshöfnum, en framkvæmi
miskunnarverk á íslendingum
til að forða þessari litlu þjóð
frá ótímabærum dauða. Þriðja
leiðin er, að einhverir af þeim
mörgu útlendingum, sem nú
vantar skip, „leigi“ þau með
einhverjum hætti til sinna
þarfa.
Mér þykir sennilegt, að af
því að sambýlismenn okkar
hafa yfirleitt sýnt sanngirni í
okkar garð, þá muni þeir ef til
vill taka þá leið, að sigla skip-
unum hingað með málsverð
handa þjóðinni. En það er mjög
vafasamt hvort hægt yrði að
láta vörurnar á land með ís-
lenzkum vinnukrafti. Vel gæti
verið, að sambýlismönnunum
þætti óþarflega mikið álag á
brauðvörur almeninngs, að
borga 20 kr. um tímann við af-
greiðsluna. Þá yrði sennilega að
leita á náðir útlendinga með þá
hjálpina. v
Menn beri nú þessa fram-
(Framh. á 4. slOu)
Það er þess vert að reyna að
átta sig á sögu íslenzku þjóðar-
innar, '— sögunni, sem hefir
verið að gerast þrjá mánuðina
síðan núverandi stjórn tók við
völdum.
Tveir stærstu flokkarnir
stóðu saman að stjórn og unnu
saman til viðreisnar og við-
náms, þótt margt bæri á milli.
Þá skeður það, að Sjálfstæðis-
flokkurinn gín við pólitísku
agni frá stjórnarandstöðunni,
slítur samstarfinu við Fram-
sóknarflokkinn, aflar sér stuðn-
ings og hlutleysis frá kommún-
istum og jafnaðarmönnum, en
um leið segir annar ráðherra
Sjálfstæðisfl., að „þrennar
kosningar“ sé ekki of mikið, ef
með því megi takast að „eyði-
le’ggja Framsóknarflokkinn.“
Um þetta takmark sameinast
svo þessir þrír stjórnarflokkar.
Framsóknarflokkurinn átti ekki
um neitt að velja; hann varð
að taka upp varnarbaráttu fyrir
dreifbýlið.
Fyrstu vikurnar var mikill
fögnuður í stjórnarflokkunum
yfir því, að nú væri „ofstopa-
flokkurinn“ — eins og Fram-
sóknarflokkurinn var kallaður
— farinn úr ríkisstjórn. Nú
væri „loftið hreinna". — En
veður hefir skipazt á skammri
stundu — og nú er komið allt
annað hljóð í stjórnarblöðin. —
Almennt spyrja landsmenn
undri lostnir, hvernig má það
ske, að svo stór flokkur, sem
Sjálfstæðisflokkurinn, skuli ana
út í allar þessar ófærur eins og
blindur maður. Það er von, að
þannig sé spurt. Framsóknar-
flokkurinn hefir einatt aðvar-
að. Því var svarað: Allar þessar
aðvaranir Framsóknarflokksins
eru aðeins gerðar til þess að
reyna að hræða frá því að
breyta kjördæmaskipuninni, því
að það mun ríða flokknum að
fullu. —
Annar stjórnarflokkur, kom-
múnistar, var svo hreinskilinn
að segjast styðja stjórn Ól. Th.
vegna þess, að hún væri veik
stjórn, — og með slíka stjórn
við stýrið væri auðvelt að skapa
upplausn. —
En til þess að geta eyðilagt
Framsóknarfl., þó að það kosti
þrennar kosningar, kýs stjórn-
arformaðurinn Ólafur Thors
það hlutskipti sér og íslenzku
þjóðinni til handa að stjórna
með kommúnistum og jafnað-
armönnum — en rjúfa samstarf
við Framsóknarflokkinn. Og
það kann að upplýsast síðar
betur en það hefir verið upp-
lýst til þessa, með hve drengi-
legum hætti sá viðskilnaður nú-
verandi forsætisráðherra gerð-
ist.
Undirrótin að þeim vand-
r-áeðum og öngþveiti, sem nú
hafa verið kölluð yfir þjóð-
ina, eru skapveilur Ólafs Thors
og hin ófyrirleitnu öfl í Sjálf-
stæðisflokknum, er etja honum
á foraðið. Ólafur er þekktur að
því að hafa lipra talgreind, en
vægast sagt lítið af hyggindum
eða forsjálni. Hann skortir til-
finnanlega márga af þeim eig-
inleikum, sem stjórarforseti
þarf að hafa.
Ofstopi sumra Sjálfstæðis-
manna gegn Framsóknarfl.
og löngun þeirra til að koma
honum á kné með kjördæma-
breytingunni, varð grundvöll-
ur núverandi stjórnarsam-
vinnu með Ólaf Thors í broddi
fylkingar.
Menn verða að gera sér ljóst,
að án slikrar ofstopahneigðar
væri óhugsandi að slík stjórn
og stjórnarsamvinna, sem nú er,
hefði fengið völd í landinu á
svo viðsjárverðum tímum og nú
eru.
Það þarf ekki að nota mörg
orð til að sanna ofstæki og öf-
und stjórnarflokkanna í garð
Framsóknarflokksins. Menn
muna hin barnalegu og haturs-
fullu orð Jakobs Möllers, er
hann sagði, að þrennar kosn-
ingar á ári væru ekki of mikil
fórn til að hnekkja Framsókn-
arflokknum. — Leiðarar Morg-
unblaðsins, sem Tíminn flutti
sýnishorn af síðastliðinn laug-
ardag er annað sýnishorn.
Og svo, þegar allt er komið í
öngþveiti spyr Morgunblaðið:
„En hvað á þá að gera?
Og blaðið svarar þessari
I seinustu viku hóf her
Bandaríkjanna fyrstu sókn
sína í þessari styrjöld. Fram til
þess tíma hafði hann alltaf ver-
ið í varnaraðstöðu. Þessi sókn
beindist gegn Salomonseyjum,
sem Japanir hertóku af Bret-
um síðastliðinn vetur. Sam-
kvæmt seinustu fregnum virð-
ist laiidgönguher Bandaríkj-
anna hafa orðið vel ágengt og
náð fótfestu víða á, eyjunum.
Floti og flugher hefir veitt hon-
um öflugan stuðning. Setulið
Japana hefir þó varist af mik-
illi hörku og er því enn ekki
fullreynt, hver endalokin verða.
En takist Japönum ekki að
koma auknu liði til eyjanna,
ætti Bandaríkjamönnum að
vera sigurinn viss. Japanir eru
nú búnir að dreifa kröftum
sínum svo víða, að þeim er
vafalaust örðugt að geta strax
sent lið til hjálpar á hinum
ýmsu stöðvum. Það mun líka
hafa ruglað þá nokkuð, að í
sama mund og innrásin hófst
á Salomonseyjum, gerðu Banda-
ríkjamenn flotaárásir á stöðv-
ar þeirra á Aleutieyjum.
Það er ekkert undarlegt, þótt
fyrsta sókn Bandaríkjamanna í
styrjöldinni beindist gegn Salo-
monseyjum. Þær hafa mikla
hernaðarlega þýðingu, vegna
legu sinnar. Bezta siglingaleið-
in milli Ameríku og Ástralíu
liggur um eyjarnar. Þaðan er
gott til árásar á Nýja-írland,
Nýja-Bretland og Nýju-Gueniu,
sem Japanir hertóku á síðast-
liðnum vetri. Nái Bandamenn
aftur þessum löndum, væri mik-
illi hættu bægt .frá Ástralíu.
Með töku Solomonseyja er líka
leið Japana til Hebrideseyja,
Nýju-Kalidóníu og Nýja- Sjá-
lands lokuð.
Salomonseyjarnar eru fjölda-
margar. Stærri eyjarnar, sem
eru frá 3—10 þús. fer km. að
flatarmáli, hafa myndast af
eldsumbrotum. Há eldfjöll eru
á þessum eyjum og eru þær
yfirleitt hálendar. Smærri eyj-
arnar eru kóraleyjáir og víða
eru mikil kóralrif með strönd-
um fram og torvelda þau sigl-
ingar. Hitabeltisloftslag er á
spurningu með þeim vísdóms-
legu orðum:
„Þetta er spurningin, sem
enginn getur svarað.“
Tíminn hefir enga tilhneig-
ingu til að gera Ólaf Thors sér-
staklega að umtalsefni fram
yfir það, sem nauðsynlegt er til
að skilja þær ógöngur, sem
hann hefir leitt þjóðina út í á
skömmum tíma. Það er nóg að
benda á það, sem öll dæmi sýna
og sanna, að hann hugsar ekki
nægilega fram í tímann og sér
ekki fyrir afleiðingar gerða
sinna. Þetta sjá og viðurkenna
mjög margir af flokksmönnum
hans, en þeir verða þá jafn-
framt að gera sitt til að kippa i
(Framh. á 4. síðu)
eyjunum og hefir það reynzt
óhollt hvítum mönnum, enda
munu þeir hafa verið innan við
eitt þúsund á öllum eyjunum,
þegar styrjöldin hófst. Rign-
ingar eru tíðar allan ársins
hring og er gróðurinn því fjöl-
skrúðugur. Vaxa þar allar teg-
undir ávaxta, en ræktun er þó
ekki mikil, enda hafa eyja-
skeggjar lítt þurft að hafa fyr-
ir henni. Hinir upprunalegu
eyjaskeggjar voru taldir með-
al villtustu blökkumanna á
Suðurhafseyjum, en hafa
mannast talsvert seinustu ára-
tugina, einkum fyrir atbeina
kristniboða. Mannætur fyrir-
finnast þó enn á eyjunum.
Hvítir menn hafa notið lítilla
vinsælda eyjaskeggja, enda
gerðu- þrælakaupmenn sér oft
ferð til eyjanna fyrrum daga.
Eyjaskeggjar eru taldir vera
milli 150—200 þús.
Það mun einna markverðast
í sögu Salomonseyja, að þær
týndust í 200 ár. Þær fundust
fyrst 1567, en síðan tókst ekki
að finna þær aftur fyrr en 1767.
Árið 1885 skiptu Bretar og
Þjóðverjar eyjunum milli sín,
en Þjóðverjar seldu Bretum
síðan allmikið af sínum hluta
nokkrum árum síðar. Þær fáu
eyjar, sem Þjóðverjar áttu eft-
ir, féllu í hlut Breta að lokinni
heimsstyrjöldinni. Eyjarnar
hafa ekki þótt verulega eftir-
sóknarverðar af stórþjóðunum
fyrr en nú, þegar Kyrrahafs-
styrjöldin opinberaði hina mik-
ilvægu hernaðarlegu þeirra. Nú
er hinn litli hafnarbær, Talugi,
talinn einn þýðingarmesti
staður Kyrrahafsins. Það er til-
tölulega auðvelt að koma þar
upp mikilli flotastöð. Sá hern-
aðaraðilinn, er ræður þeirri
flotastöð, getur haft töglin og
hagldirnar á stórum hluta
Kyrrahafsins.
Ef Bandamenn ná Salomons-
eyjum, getur það markað tíma-
mót í Kyrrahafsstyrjöldinni.
Það yrði fyrsti sigur þeirra og
fyrsta stóra hindrunin, sem
Japanir mættu í sókn sinni suð-
ur á bóginn.
Á víðavangi
ERLENDA LÍNAN.
í umræðum um stjórnarskrár-
málið í neðri deild sló í all-
harða brýnu með ræðumönn-
um Framsóknarmanna og sósl-
alista. Sigfús Sigurhjartarson
sór og sárt við lagði, að aldrei
létu þeir félagar stjórnast af
erlendum viðhorfum. Öll þeirra
sál og allt þeirra mál væri ís-
lenzkt og miðað við íslenzka
hagsmuni.
Þá voru þeir spurðir, hvers
vegna þeir hefðu sýnt Bretum
fullan fjandskap í upphafi ó-
friðarins og talið það ganga
landráðum næst, að nokkur ís-
lenzkur verkamaður starfaði í
þjónustu þeirra. Þá var Bret-
land „kapitalistaland“, sem átti
meginsök á ófriðnum. En eftir
að Þjóðverjar réðust á Rússa,
breyttist þetta skyndilega. Bret-
land varð „lýðræðisríki" og
setuliðsvinnan varð landvarn-
arstarf, sem átti að sitja fyrir
öllu öðru.
Sigfús sagði, að þetta væri
ofur eðlilegt. í upphafi stríðs-
ins hefði Chamberlain verið við
völd í Bretlandi og sósíalistar
hefðu verið á móti honum. Síð-
an hefði komið ný stjórn í
Bretlandi, sem væri þeim fé-
lögum næsta geðfeld.
En er Sigfús var minntur á,
að engin stjórnarskipti hefðu
orðið í Bretlandi um þær mund-
ir, er sósíalistar hér tóku sinna-
skiptum, varð Sigfús niðurlút-
ur og fór hjá sér.
Þingheimur glotti.
MORGUNBLAÐIÐ TALAR.
„Þjóðin þarfnast samvinnu,
sem byggist á einlægum vilja
til að leysa vandamálin.
Þessi orð eru úr forustugrein
blaðsins á sunnudaginn var. En
hvers konar samvinna er það,
sem Sjálfstæðisflokkurinn vill í
raun og veru?
Hann hafnar boði Framsókn-
arflokksins um „samvinnu til
að leysa vandamálin" og ræðst
jafnframt á Framsóknarmenn
með fáheyrðum brigzlyrðum og
ruddaskap, eins og sjá má af
greinum þeim, sem Tíminn
prentaði upp úr Morgunblaðinu
á laugardaginn var.
Nei, samvinna Sjálfstæðis-
flokksins um lausn vandamál-
anna virðist eingöngu vera fal-
in í því að halda uppi kosninga-
deilum um kjördæmamálið
mestan hluta ársins. Það virð-
ist vera eina málið, sem flokk-
urinn er staðráðinn í að leysa
með tilstyrk sósíalista.
Það eru vafalaust margir í
flokki Sj álf stæðismanna, sem
eru þessu mótfallnir og óska í
raun og veru eftir samvinnu til
að leysa vandamálin á þeim
grundvelli, sem Framsóknar-
flokkurinn hefir boðið fram.
Fyrir þessa flokksmenn skrif-
ar Morgunblaðið annan daginn
um samvinnu. Hinn daginn
bítur það í skjaldarrendur og
eirir engu. Þá er skrifað fyrir
angurgapa og illindamenn
flokksins.
Þannig leika forustumenn
Sjálfstæðisflokksins tveimur
skjöldum.
S T Ö K U R.
Dugir frekja og maura-mor
meðan til það hrekkur.
En undir kaldri skapa-Skor,
skútan loksins sekkur.
Þó að brotin bollapörin,
bæti að fullu skálksins hönd.
Bráðum endar frægðar-förin
frekjunnar á Barðaströnd.
„Tivoli“ í Hljómskálagarðinum.
Stúdentar efna til skemmtiviku í
Hijómskálagarðinum þessa viku, til á-
góða fyrir byggingu hins nýja stú-
dentagarðs. Hefir verið komið fyrir
tjöldum og danspalli í garðinum og
getuí fólk fengið þar margháttaða
skemmtun fyrir sanngjamt gjald alla
daga vikunnar.
Hverjir tefja störi Alþingis?
Morgunblaðið fárast yfir því í forustugrein sinni í fyrra dag,
að Framsóknarflokkurinn geri allt til þess að hindra framgang
stjórnarskrármálsins og tefja störf Alþingis.
Lítum á staðreyndirnar.
Við 1. umræðu í n. d. töluðu Framsóknarmenn aðeins 15
mínútur. Þeir óskuðu eftir, að málinu yrði vísað til nefndar. Þau
nefndarstörf tóku 3—4 daga, en jafnframt reyndi Framsóknar-
flokkurinn að koma á samkomulagi við hina flokkana um að
fresta þessu ótímabæra máli, en snúa sér í sameiningu að frið-
samlegri lausn þeirra mála, sem geta varðað afkomu og heið-
ur þjóðarinnar í nánustu framtíð.
Tilboðum Framsóknarflokksins var hafnað með fáryrðum og
ruddaskap.
Við aðra umræðu stjórnarskrármálsins veittu Framsóknar-
menn afbrigði til að hraða því.
Önnur umræða í n. d. stóð aðeins einn dag frá kl. 2—7 með
kaffihléi. Af þeim tíma notuðu formælendur kjördæmamálsins
meira en helming, m. a. talaði Ásgeir Ásgeirsson 5 sinnum og
Áki Jakobsson 3 sinnum. Voru ræður þeirra aðallega stóryrði í
garð Framsóknarmanna.
í kvöld og annað kvöld fara fram útvarpsumræður um
málið.
Úr því er ekkert, sem tefur afgreiðslu þess. Má vel ljúka því
fyrir næstu helgi, ef afbrigði eru við höfð.
Annars ættu Sjálfstæðismenn að tala varlega um tafir á
þinghaldinu.
Talning atkvæða og úthlutun uppbótarsæta eftir kosningar
tók margfalt lengri tíma en ástæða var til. Þingið var ekki
kvatt saman fyrr en 4. ág. Tvo daga tók það að kjósa forseta
þingsins. Fundir eru aldrei á laugardögum.
Yfirleitt er seinagangur á öllu í þinginu. Stjórnin dró á lang-
inn að kalla það saman. Hún gerir ekkert til að flýta því.
Stjórnarflokkarnir vilja vetrarkosningar.
Fyrsta sókn Bandaríkjanna
Orrustan um Saloiiioiiseyjar getnr markað
þáttasklpti í Kyrrahafsstyrjöldlnm