Tíminn - 27.08.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARHSTN ÞÓRARINSSON.
PORMAÐDR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEPANDI:
PRÁMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRASKRrPSTOPDR:
EDDOHÚSI, Llndargötu OA.
Símar 2353 og 4373.
APGREIÐSLA, 3NNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Slml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Slmar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, flmmtudaginn 27. ágúst 1942
94. blað
Stefna Framsóknarflokksins
Raforkumálin á Alþingi
Raimagn verðí selt jöfnu verðí í dreifbýli
og þéttbýlí
Ríkið leggi 10 mílljónir í raforkusjóð
Jónas Jónsson:
Ivo plon
Sveins Sveínssonar
Sveinn Sveinsson, eigandi
timburverzlunarinnar „Völund-
ar“, er talinn hagsýnn og elju-
samur kaupmaður. Hann hefir
sýnt lægni og dugnað við verzl-
unarreksturinn og var fyrir
stríð einn af hæstu gjaldendum
í höfuðstaðnum. Búmennska
hans var sýnileg á ýmsum ytri
táknum. Hann kom sonum sín-
um á góða sveitabæi sumar-
langt, þar sem þeir vöndust
heilbrigðum lífsvenjum og
vinnu. Timburverzlun hans átti
allstórt land við Skúlagötu í
Reykjavík. Sveinn Sveinsson lét
gera þar slétt og vel um búið
„plan“. Þar stóðu, þegar flutn-
ingar leyfðu, stórir og stæði-
legir timburhlaðar í ánægju-
legri röð og reglu. Allt bar þetta
vott um eiginleika hins hag-
sýna og fésæla kaupsýslu-
manns, sem endar daga sína
með því að hafa riddarakross
á brjóstinu, og skilja eftir
handa erfingjunum mikið af
þeim auði, sem mölur og ryð fá
grandað.
Ef Sveinn hefði borið gæfu til
að stunda eingöngu til elli-
daga sitt snoturlega umgengna
timburplan, myndi hróður hans
og fésæld hafa fylgst að. En
því miður var Sveini Sveinssyni
ekki nóg að starfrækja timbur-
plan sitt. Hann vildi líka eign-
ast stórt „plan“ á sviði mannfé-
lagsmálanna. Hann vildi hafa á
því „plani“ þau áhrif, að gróði
hans á timburplaninu yrði
meiri en áður. Sveinn hafði frá
upphafi vega verið einn af
máttarstólpum . Morgunblaðs-
flokksins, og átti nokkuð af
hlutum í því blaði. Meðan þjóð-
stjórnin starfaði, hugsaði hann
sér að sundra samstarfi hinna
borgaralegu flokka og umfram
allt að minnka áhrif samvinnu-
manna í þjóðmálum. Þess vegna
tók hann að kaupa, með mik-
illi leynd, hlutabréf í Mbl. hjá
ýmsum fésýslumönhum. en
bældi aðra undi rsig, þannig, að
hann fór líka með goðorð þeirra.
Fór svo fram, þar til einn góðan
veðurdag fyrir nokkrum mán-
uðum, að Sveinn Sveinsson til-
kynnir forstöðumönnum Mbl.,
að han neigi og ráði yfir rúm-
lega helmingi af hlutabrýfum
Mbl. Hann sé þess vegna orð-
inn hinn raunverulegi húsbóndi
þessa fyrirtækis. Blaðið sé orðið
hans „plan“ í þjóðfélagsmálum,
og þar ætli hann sér að stjórna
með sömu umhyggju og heima
á timburplani Völundar.
Alþýðuflokkurinn var um það
leyti eftir tillögu Ásgeirs Ás-
geirssonar að opna Sjálfstæðis-
flokknum tálgröf gæsaveið-
anna. Kratar álitu sig vera að
gera hrekkjabragð, til að bæta
aðstöðu sína við kosningar í
vor sem leið. Þeir þóttust þess
fullvissir, að hinir ráðsettu
borgarar í Mbl.flokknum
myndu sjá í gegnum hinn
þunna gyllingavef gæsamáls-
ins, neita tálbeitunni, og halda
áfram baráttu með Framsókn-
arflokknum móti dýrtíðinni.
Þetta mun og hafa verið rétt,
að því leyti, að allir hyggnustu
menn Sjálfstæðisflokksins sáu
að þeir áttu að hafna gylliboð-
um „krata“ og kommúnista. En
samt féll flokkurinn í tálgröfina
og þjóðin í fjárhagslegt kvik-
sendi, sem á sér naumast for-
dæmi í nokkru menntuðu landi.
(Framh. á 4. síðu)
Eins og Sveinbjörn Högnason Alþingi
sýndi fram á hér í blaðinu ný-
verið, hafa Sjálfstæðismenn á
undanförnum þingum þvælst
fyrir og svæft rafmagnsmál
dreifbýlisins, sem stutt hefir
verið af Framsóknarmönnum.
Svo sem nú er kunnugt orðið
og vakið hefir mikla athygli um
allt land, hafa Framsóknar-
menn tekið upp rafmagnsmál
sveitanna á þeim grundvelli, að
stefnt sé að því að menn geti
fengið raforku keypta við sama
veröi, hvar sem er á landinu.
Jafnframt leggja Framsóknar-
menn til, að sérstök tekjuöflun
í þessu skyni verði undirbúin
fyrir næsta reglulegt Alþingi.
Nú fyrir kosningarnar hafa
Sjálfstæðismenn áhyggjur
miklar af fjandskap sínum og
tómlæti við rafmagnsmál sveita
og kauptúna, og hér við bætist,
að þeim varð ljóst hversu vin-
sælt mál þetta var orðið fyrir
baráttu Framsóknarmanna á
undanförnum árum. Hugðust
þeir nú að bjarga sér í kosning-
unum með því að leggja til, að
5 milljónir króna yrðu lagðar
til hliðar af tekjuafgangi árs-
ins 1941 og stofnaður með því
móti raforkusjóður.
Til þess að gera slíka björg-
unartilraun, urðu Sjálfstæðis-
menn að ganga undir jarðar-
men á leiðinni. Þéir höfðu sem
sé beitt sér á móti því á síðasta
Alþingi, að fé yrði lagt til hlið-
ar í framkvæmdasjóð, sem m.
a. var ætlaður til rafvirkjana,
og rökstuddu mótstöðu sína með
því, að það væri óþarft og raun-
ar hlálegt, að leggja fé ríkis-
sjóðs í sérstakan sjóð, til þess
að standa undir sérstökum
framkvæmdum. Með tillögu
sinni nú um raforkusj óðinn
sýna Sjálfstæðismenn á hinn
æskilegasta hátt, að ástæður
þær, sem þeir færðu fram gegn
framkvæmdasjóðnum í fyrra,
voru tylliástæður einar,' og
mótstaða þeirra gegn honum
þá, hefir verið byggð á andúð
gegn sjóðstofnuninni, en ekki
af neinum formsástæðum, eins
og þá var reynt að gefa í skyn.
Er gott að þetta kemur svo
greinilega fram, því að stofnun
Framkvæmdasjóðs er alveg sér-
staklega vinsæl ráðstöfun.
Auðvitað er sjálfsagt að nota
yfirklór Sjálfstæðismanna í
rafmagnsmálinu og „áhuga“
þeirra fyrir kosningarnar til
góðs málefnis, eftir því, sem
unnt er. Eftir kosningu munu
þeir væntanlega fá kjark til
þess að sýna sitt rétta andlit í
málinu á nýjan leik.
Framsóknarmenn telja vel
farið, að á þessu Alþingi verði
ákveðin byrjunarframlög í raf-
orkusjóð af ríkisfé Síðar komi
sérstök löggjöf um frekari
framlög til sjóðsins. Það er álit
flokksins, að réttmætt sé að
leggja fyrir 10 milljónir króna
af tekjuafgangi áranna 1941—
42 til rafQrkumálanna. Beittu
fulltrúar Framsóknarmanna í
fjárhagsnefnd Nd. sér fyrir
þessari stórkóstlegu hækkun
framlagsins, og í nefndaráliti
fjárhagsnefndar gera þeir grein
fyrir afstöðu sinni svo sem hér
greinir:
„Eyst. Jónsson og Páll Hall-
grímsson óska að taka fram
eftirfarandi:
Framsóknarfl. flytur á þessu
þáltill. um rafmagns-
mál byggðanna, þar sem sú
stefna er mörkuð, að ráðstaf-
anir séu gerðar til þess, að
landsmenn eigi kost raforku
með sömu kjörum í dreifbýli og
þéttbýli. Af þessu leiðir, að við
viljum eigi fallast á ákvæði 4.
gr. þessa frumvarps, sem slær
því föstu, að raforkuveitur séu
studdar með tilteknum stofn-
styrk einvörðungu. Við erum
þess vegna fylgjandi því, að 4.
gr. frv. verði felld niður, en í
þess stað ákveðið á þessu stigi
málsins, að fé raforkusjóðs
verði varið til styrktar raforku-
veitum í sveitum og kauptún-
um — eftir því, sem ákveðið
verði í sérstökum lögum, enda
verði þá að því keppt, að slík
löggjöf verði sett á næstkom-
andi vetri.
Það er ljóst, að mjög mikið
fé þarf til þess að leysa raf-
orkumál dreifbýlisins á þeim
grundvelli, sem lagður er , þál,-
till. um raforkumál á þskj. 19.
Og er það skoðun okkar, að það
mál verði vart leyst, nema til
þess verði ætlaður sérstakur
tekjustofn til frambúðar. Fram-
sóknarfl. vill því, að á þessu
Alþingi verði sett nefnd til að
undirbúa þetta stórmál fyrir
næsta reglulegt Alþingi, og flyt-
ur um það þáltill., eins-og áður
| segir. í frumvárpi þessu er hins
vegar lagt til, að raforkusjóður
verði stofnaður nú þegar með
5 milj. kr. framlagi af tekjuaf-
gangi ársins 1942 og 500 þús.
kr. árlegu framlagi. — Við sjá-
um síður en svo nokkuð á móti
því að ákveða nú þegar fram-
lög i raforkusjóð af ríkisfé, þótt
rannsókn um framtíðartekju-
öflun hafi ekki farið fram. Við
álítum hins vegar, með tilliti til
þess, hve stórkostlegt verkefni
er framundan i þessu máli og
kostnaðarsamt og með sérstöku
(Framh. á 4. slðu)
Þýzk ilogvél ræðst á
íslenzkan togara
og særir mann tii ólíiis
Skömmu eftir hádegið þann 24. þ. m. barst Tímanum svo-
hljóðandi tilkynning frá amerísku herstjórninni:
„í morgun réðist þýzk flugvél á íslenzkan togara norðvestur
af íslandi. Flugvélin gerði tvær árásir. í bæði skiptin skaut hún
úr vélbyssum á skipið og í síðara skiptið varpaði hún á það
sprengju, sem þó hitti ekki, en lenti í sjónum skammt frá skip-
inu. Engar teljandi skemmdir urðu á skipinu af árásinni, en einn
maður af áhöfninni, Sigurjón Ingvarsson frá Vopnafirði, særðist
í árásinni og lézt af þeim sárum skömmu síðar.“
Eftir því, sem síðar hefir upplýzt, var árás þessi gerð á togar-
ann Vörð fyrir Vestfjörðum og munaði minnstu, að miklu meira
manntjón yrði af árásinni en raun varð á. Flestir skipverja voru
undir þiljum, er árásin var gerð, en nokkrir voru þó við vinnu
sina á þilfari, og þar á meðal Sigurjón Ingvarsson, sem var frá
Patreksfirði, en ekki Vopnafirði, eins og segir í tilkynningu her-
stjórnarinnar. Gátu þeir allir skýlt sér fyrir skothríðinni nema
Sigurjón, sem var skotinn í bakið, er hann var að leita sér skjóls
fyrir byssukúlunum. Sigurjón heitinn var 24 ára gamall, fæddur
í Reykjavík 1918. Hann var ókvæntur en átti unnustu á Pat-
reksfirði.
VÍGLÍNAN í KÁKASUS
víqlInan
2-5*- 'a íj/,
OFl U Li K! Ol R
Þjóðverjar herða mjög sókn-
ina í sunnanverðu Rússlandi.
Hafa þeir lagt undir sig alla
noröurströnd Svartahafsins og
herja nú á Kákasus, en svo
heitir fjalllendið milli Svarta-
hafs og Kaspíahafs. Það er há-
lent mjög og frægt fyrir olíu-
lindir sínar. Þar er olíuborgin
Baku við Kaspíahaf, en Svarta-
Hjólið (S 11 J 9 t
Hjól dýrtíðarinnar hefir verið sett á hreyfingu. Það snýst með
auknum hraða. Verðbólgustefnan hrósar hvarvetna sigri.
....*__ -.■„■újSSZSr
BRAUÐIN HÆKKA.
Brauðverð hefir hækkað um 25%. „Ástæðan fyrir þessu er
aðallega sú, að bakarasveinar hafa farið fram á 25% grunn-
kaupshækkun með fullri dýrtíðaruppbót. Auk þess hefir hækkað
verð á ýmsum vörum, sem þarf til brauðanna, svo sem smjörlíki
cg mjólk,“ að því er Morgunblaðið segir 23. þ. m.
Verðhækkunin á því að mjög litlu leyti rót sína að rekja til
hækkaðs verðs á áðfluttum vörum.
KOLIN HÆKKA.
Kolaverð hefir nýlega verið hækkað í Reykjavík úr 148 krónum
í 180 krónur smálestin.
Þetta stafar ekki af hækkuðu markaðsverði, heldur hækkuðum
farmgjöldum og vinnu við uppskipun og afgreiðslu.
Þannig mun hjól dýrtíðarinnar halda áfram að snúast.
t t t
Framsóknarflokkurinn hefir haldið því fram, að hækkun
grunnkaups mundi leiða til samsvarandi hækkunar á verðlagi
og minnkandi verðgildis krónunnar.
Þetta er reynslan nú að sanna.
Fáfróðir menn og skammsýnir hafa nú sett hjól dýrtíðarinnar
af stað með auknum hraða. Ríkisstjórnin hefir keypt sér stund-
argrið með því hjá stuðningsflokkum sínum á Alþingi. Hún hefir
selt kommúnistum SJÁLFDÆMI í fjárhags- og dýrtíðarmálunum.
Hún hefir fengið þeim hjól dýrtíðarinnar og upplausnarinnar
að leikfangi.
Þeir munu ekki hlífast við að nota það.
Allt þetta gerir ríkisstjórnin til þess að koma fram stjórnar-
skrármálinu, hinu mikla og glæsilega réttlætismáli Sjálfstæðis-
flokksins. Hún gerir það í þeirri von að geta náð 3—4 þingmönn-
um af Framsóknarflokknum í bili.
EN HVERJUM TIL GÓÐS?
hafsmegin er Novorossisk, Tu-
apse og Batum. Þjóðverjar hafa
ekki náð Svartahafsströndinni,
en þeir hafa brotist langt suð-
ur í Kákasus meðfram járn-
brautarlínunni frá Rostov og
eru nú um 140 km. frá olíuborg-
inni Grozny. Þaðan liggur vig-
línan norður á bóginn nær því
að austustu bugðunni á Don-
fljóti, en þar halda Rússar
nokkrum landskika vestan ár-
innar.
Frá Donbugðunni eru aðeins
um 60 km. til StaJingrad, hinn-
ar miklu iðnaðarborgar Rússa.
Þar voru geysimiklar dráttar-
vélaverksmiðjur, sem breytt
hefir verið í skriðdrekaverk-
smiðjur.
Er það talið öllu meira áfall
fyrir hernað Rússa að misssa
Stalingrad en sjálfa Moskvu.
Herfróðir menn telja ekki ó-
sennilegt, að Þjóðverjar muni
beina sókn sinni fram hjá Stal-
ingrad að sunnan og beint í
austur frá Rostov til Astrakan-
borgar við mynni Volgufljóts.
Mundi það trufla eða hefta alla
flutninga um lífæð Rússlands
frá Kaspíahafi, en það er nú
e,ina flutningaleiðin frá olíu-
lindum Suður-Kákasus til norð-
ur-héraða landsins.
Á kortinu hér að ofan sést
hvernig landslagi er háttað á
Heljarslóð þeirri, sem harðast
er nú barist á. Sunnan að
Kákasus er Tyrkland og Iran
(Persía).
Tyrkland hefir ekki sogast
inn í ófriðinn ennþá, en er tal-
ið vinveitt Bretum, þótt Þjóð-
verjar eigi þar efalaust ítök,
enda voru Tyrkir bandamenn
þeirra í síðustu heimsstyrjöld.
Persíu hafa Bretar hernum-
ið. Eru þeir þannig bakverðir
Kákasus, ef vörn Rússa þrýtur.
HVERJIR TEFJA?
Kjördæmamálið var til þriðju
og síðustu umræðu á dagskrá
efri deildar í fyrradag, en var
tekið út af dagskrá.
Framsóknarþingmaður kvaddi
sér hljóðs og spurði, hvers vegna
málið væri tekið af dagskrá, þar
sem Sjálfstæðismenn hefðu
leyft sér að halda því fram inn-
an þings og utan, að Framsókn-
arflokkurinn tefði málið, en af-
greiðsla þess réði setu þingsins.
Sjálfstæðismenn svöruðu út í
hött og voru önugir. Varð ekki
ráðið af svörum þeirra, hvað
dveldi málið.
En hvenær lýkur Alþingi
störfum, eða vill ríkisstjórnin
og stuðningsflokkar hennar
endilega hafa SKAMMDEGIS -
KOSNINGAR?
Á víðavangi
HINN BLINDI ÁS
OG MISTILTEINNINN!
Stjórnarblaðið Stormur, sem
út kom 21. þ. m., segir svo um
verkefni Alþingis:
„Aðal viðfangsefni þessa
þings verða tvenns konar: að
leggja síðustú hönd á kjör-
dæmamálið og ganga frá stjórn-
arskrárfrumvarpinu, sem svo
verður endanlega samþykkt á
haustþinginu.
— — — Eitt af því, sem
einna mestu máli skiptir er það,
hvernig ákveðið verður um val
forsetans og valdsvið hans. Um
valið er aðallega um tvær leiðir
að ræða, annað hvort að þjóð-
in öll kjósi hann eða þingið.
-------- Vonandi er að þing-
inu takist giftusamlega í þess-
um efnum, því að lengi býr að
fyrstu gerð.“
Það er von að Magnús segi
það: Lengi býr að fyrstu gerð!
„ÉG VIL VERA YÐAR DROTT-
INN, EF ÞÉR VILJIÐ VERA
MÍNIR ÞEGNAR.“
Gísli Jónsson hefir. sent
Barðstrendingum hirðisbréf all-
veglegt. Eru þeir minntir á, að
margt geti menn vanhagað um
til yndisauka, sem Alþingi geti
ekki í té látið, en þingmaður-
inn telji sér ánægju að bæta úr,
er svo ber undir. Kemst hann
m. a. svo að orði:
„Þá vil ég leyfa mér að taka
fram, að ég hefi aðstöðu til þess
að aðstoða ykkur á ýmsan hátt
um margt, sem ekki snertir
þingmál, en ykkur gæti orðið
til margs konar hagsbóta, svo
sem afgreiðslu alls konar við-
skiptamála o. m. fl. Er mér að
sjálfsögðu ljúft að greiða úr
öllum slíkum málum eftir
megni, svo lengi sem ég fer með
umboð ykkar.“
Og svo eru menn að tala um
að þessi maður sé frekur. En
gægist ekki ljúfmennskan og
lítillætið út úr hverri línu?
Og þó eru ýmsir, sem halda
því fram, að maðurinn verði
ennþá lítillátari eftir næstu
kosningar!
S T Ö K U R.
Mörg þó reynist störfin ströng
stundum lífs í önnum.
Aldrei verður æfin löng
iðjusömum mönnum.
Þó að gleymist gröf þess manns
og gengin æfifetin,
veit ég handaverkin hans
verða lengi metin.
Bragi Jónsson.
Kosningavísa.
Ræður haldið rýrar gat hann,
reyndist lítið hugarþor.
Þyrfti að láta liggja flatann
lagaflækju prófessor.