Tíminn - 29.12.1942, Blaðsíða 2

606
TÍMIM, þriðjndaginn 29. des. 1942
153. blaH
Dægurmál og stjórnmál
Eftir Jón Árnason framkvæmdastjóra
‘gíntinn
Þriðjudag 29. des.
Kaupfélagsmál
í hinu merkilega riti, Sögu
Kaupfélags Þingeyinga, er lær-
dómsríkur sámanburður á verð-
lagi hjá kaupfélaginu og helztu
kaupmannsverzluninni á Húsa-
vík seinasta áratug 19. aldar-
innar. Þessi samanburður sýnir,
að til jafnaðar hafa viðskipta-
kjörin verið 44% hagstæðari
hjá félaginú en kaupmanns-
verzluninni á þesum tíma.
Þegar kom ,fram yfir alda-
mótin og kaupfélögin tóku að
festast í sessi, byrjuðu kaup-
menn smásaman að haga
verðlagningu sinni eftir verð-
lagi kaupfélaganna. Þess vegna
finna menn nú ekki eins greini-
legan mun kaupfélaga og kaup-
mannaverzlana og áður. En yrðu
kaupfélögin að velli lögð, myndi
brátt sækja í sama horf með
verðlagningu kaupmanna og á
seinasta áratugi 19. aldar.
Þetta dæmi sýnir bezt, hversu
mikinn hagnað kaupfélögin
hafa fært landsmönnum. Þó er
hér ótalinn sá stóri þáttur í
starfi þeirra, að gera íslenzk-
ar afurðir að betri og markaðs-
hæfari varningi en áður tíðk-
aðist og tryggja innflutning
vandaðri vara en kaupmenn
töldu sig þurfa að hafa á boð-
stólum meðan þeir voru einir
um hituna. Síðast en ekki sízt
ber að nefna hið mikla félags-
lega uppeldi, sem kaupfélögin
hafa veitt þjóðinni.
Þegar á þetta er litið, verður
hatur kaupmanna á kaupfé-
lögunum auðskilið. Það er ekki
óeðlilegt, þótt fíknir fjárbralls-
menn hati félagsskap, sem hef-
ir dregið jafn ríflegan spón úr
aski þeirra.
Þetta hatur virðist sjaldan
hafa verið meira en nú, þótt
ekki sé látið bera eins mikið
á því opinberlega og áður. Það
hefir þó tvívegis leitað sér út-
rásar á þessu Alþingi með at-
hyglisverðum hætti. Einn fyrsta
þingdaginn flutti Gunnar Thor-
oddsen hatursfulla æsingaræðu
um kaupfélagsstjóra landsins.
M. a. líkti hann þeim við fakt-
ora selstöðuverzlana, er kúguðu
viðskiptamennina og settu sál
þeirra og sannfæringu í fjötra.
Nokkru seinna flutti Gísli
Jónsson frumvarp, sem er ætl-
að að gera verzlun kaupfélag-
anna með landbúnaðgrafurðir
tortryggilega. Hvort tveggja
þetta er tilraun til að skapa
tortryggni, ríg og sundrungu í
samtökum kaupfélagsmanna.
Stórgróðamönnum hefir oft
tekizt að eyðileggja umbótafé-
lagsskap með þeim hætti.
Frá annari hlið mega kaupfé-
lagsmenn líka búast við nýjum
árásum. Sósíalistar eru byrjaðir
að prédika, að kljúfa eigi kaup-
félögin í smáfélög eftir stétt-
um. Bændur eigi að vera með
sérfélög, verkamenn með sérfé-
lög, smáútvegsmenn með sér-
félög o. s. frv. Þetta er þó and-
stætt reynslunni með allan fé-
lagsskap. Þeim mun fjölmenn-
ari sem hann er og starfsemi
hans víðtækari, þeim mun betri
aðstöðu hefir hann líka til að
fullnægja þörfum félagsmanna
sinna. Þess vegna er langtum
eðlilegra og heilbrigðara, að á
hverjum stað sé aðeins eitt
kaupfélag, er annast alla verzl-
un jafnt fyrir bændur, verka-
menn og smáútvegsmenn, en
ekki mörg veik og sundruð smá-
félög. Þetta eru svo augljós
sannindi, að óþarft ætti að vera
að ræða þau.
En jafnframt því, sem kaup-
félagsmenn líta yfir glæsilegan
árangur farins ' vegar og búa
sig undir að mæta klofnings-
tilraunum andstæðinganna,
þurfa þeir þó fyrst og fremst
að hafa sjónir á markinu sjálfu,
að koma allri verzlun landstns 1
hendur kaupfélaganna.
Þetta markmið hefir verið
bezt skýrt og rökstutt af hinum
þingeysku frumherjum “sam-
vinnufélagsskaparins. Sigurður
á Yztafelli ritar um þetta
snjalla grein í tímarit kaupfé-
laganna 1896 og Benedikt á
Auðnum ári síðar. í grein Bene-
(Framh. á 4. siðu)
I.
Alþingi hefir nú setið í nær-
felt tvo mánuði. Almenningur
bjóst við því, að ný ríkisstjórn
yrði valin fyrstu daga þingsins
og þingið snéri sér síðan með
alhug að því, að ráða fram úr
mest aðkallandi vandamálum
þjóðfélagsins, en þau eru, að
flestra dómi, hin svokölluðu
dýrtíðarmál pg viðskipti vor við
aðrar þjóðir.
Ekkert hefir skeð á Alþingi,
engar umbætur á viðskiptum
vorum við aðrar þjóðir, og alls
engar aðgerðir í dýrtíðarmál-
um, þótt hver maður sjái, að
atvinnulíf þjóðarinnar sé að
stranda. — Fiskveiðar eru að
leggjast niður, landbúnaðurinn
gengur saman, þrátt fyrir það
erfiði, sem fjöldi bænda og
bændakvenna leggja á sig við
búskapinn. Iðnaðarfyrirtæki,
sem vinna úr íslenzkum hrá-
efnum, dragast saman og stöðv-
ast bráðlega, ef allt heldur á-
fram eins og nú horfir.
Til hvers voru þingmenn
kosnir, sem nú sitja á Alþingi?
Ég býst við, að þeir segist hafa
verið kosnir til að framkvæma
vilja kjósendanna, og vilja
kjósendanna sé að finna í
samþykktum flokksþinga og
þingmálafunda. Flestar eru
þessar samþykkj^r þó svo teygj-
anlegar, að þeir, sem þær eiga
að framkvæma, geta lagt í þær
því nær hvaða meiningu, sem
þeim sýnist. Þar að auki geta
samþykktir flokksþinga og þing-
málafunda alls ekki séð fyrir
eða tekið afstöðu til margra
mikilsverðra vandamála, sem
upp koma því nær daglega á
yfirstandandi umrótatímum. En
venjulega eru það þessi mál,
svokölluð dægurmál, sem mestu
skiptir, að ráðið sé fram úr af
skjótleik og fullu viti og dreng-
skap, ef þjóðin á ekki að líða
fyrir það í nútíð og framtíð.
Ég skal taka tvö mál sem dæmi:
Það yrði að bera undir kjós-
endur, ef ríkið ætti að reka alla
togaraútgerð í framtlðinni. En
það þarf ekki að bera undir
kjósendur, hvort togarar skuli
halda áfram veiðum, eins og nú
háttar. Ríkisstjórn á að ráða
fram úr því máli.
Til þess að geta innt þetta
hlutverk sitt af hendi, verða
þingmenn og stjórnendur að
líta á /sig sem forustumenn
þjóðarinnar, en ekki sem mál-
pípur kjósenda, eða flokks-
þræla, sem aldrei megi taka af-
stöðu til nokkurs máls, nema
viðra í allar áttir eftir áliti
flokksmanna sinna.
Þá bætir það ekki um, að á-
róðurinn við alþingiskosningar
er nú aðallega miðaður við það,
að vinna fylgi hinna lítilsigld-
ustu kjósenda. ‘Hinir eru yfir-
leitt flokksbundnir og skipta
ekki svo auðveldlega um skoð-
un.
Aðalmálið í báðum síðustu
alþingiskosningum var kjör-
dæmamálið, sem átti að jafna
valdaaðstöðu flokkanna á Al-
þingi. Afleiðing stjórnarskrár-
breytingarinnar varð sú, að
Sjálfstæðisflokkurinn varð
fjölmennasti flokkur þingsins,
enda kvaðst hann mundu taka
forystu í þjóðmálum eftir kosn-
ingarnar Hann hefir næga
þingmannatölu til að mynda
stjórn með hverjum hinna
þingflokkanna, sem vera skal.
Hingað til hefir Framsóknar-
flokkurinn haft þá aðstöðu á
Alþingi, að geta myndað stjórn
með Alþýðuflokknum, eða
Sjálfstæðisflokknum, eftir vild.
Nú getur Framsóknarflokkur-
inn að vísu myndað stjórn með
Sjálfstæðisflokknum einum, en
vilji hann mynda „vinstri
stjórn“, verður hann að fá til
þess fylgi bæði. Alþýðuflokks-
ins og Sósíalista. Frá sjónarmiði
þeirra manna, sem athuga pól-
itísku viðureignina á Alþingi
nú, úr nokkurri fjarlægð, lítur
út fyrir, að Sjálfstæðisflokkur-
inn sé svo lítt þokkaður af öll-
um andstöðuflokkum sínum, að
enginn einn þeirra vilji ganga
með honum til stjórnarmynd-
unar. Á sama hátt lítur svo út,
sem enginn flokkanna treysti
Sósíalistaflokknum, og sé því
samstarf annarra flokka til
þinglegra vinnubragða með hon
um mjög ólíklegt. Þessi skoðun
styðst við það, að allir flokk-
arnir hafa léð máls á því að
reyna að mynda fjögurra flokka
stjórn, en allar umleitanir um
myndun þingræðisstjórnar á
öðrum grundvelli hafa farið út
um þúfur.
Svona standa þá málin nú.
Ríkisstjóri hefir reynt allar
leiðir til myndunar þingræðis-
stjórnar, þ. e. stjórnar, sem
hefði beinan stuðning meiri
hluta Alþingis, en allar til-
raunir flokkanna hafa reynst
árangurslausar. Hefir annað-
hvort skort getu eða vilja hjá
þessum 52 útvöldu þjóðarleið-
togum, til að mynda ríkisstjórn,
sem styddist við meiri hluta Al-
þingis.
Engar venjur hafa enn mynd-
azt um starfsvið ríkisstjór-
ans. Hann verður því í málum,
eins og þessu, að haga sér eftir
heilbrigðri skynsemi. Og það
hefir hann gert. Hann hefir
þrautreynt þingræðisleiðina, og
þegar hún reyndist ófær, velur
hann ríkisstjórn skipaða (jug-
andi mönnum, sem fyrst og
fremst eiga að annast daglega
afgreiðslu mála í stjórnarráð-
inu, en vegna aðstöðu sinn-
ar og álits hjá þjóðinni eru lík-
legir til þess að leika, að
minnsta kosti fyrsta leikinn i
taflinu við dýrtíðina. Að ó-
reyndu verður að gera ráð fyrir
því, að nægilega stór hópur
hinna 52 þjóðarfulltrúa á Al-
þingi veiti þessari ríkisstjórn
nægilegt brautargengi, til þess
að hún geti bægt frá heimilum
landsmanna bráðustu dýrtíðar-
hættunni og hruni atvinnuveg-
anna. Á meðan geta þingflokk-
arnir haldið áfram viðleitni
sinni til stjórnarmyndunar.
II.
Það átti ekki að vera efni
þessarar greinar að benda á
leiðir til að stemma stigu við
dýrtíðinni og gera aðalatvinnu-
vegum þjóðarinnar unnt að
starfa áfram. Um það hefir svo
margt verið skrifað. Meðal ann-
ars skrifaði ég tvær greinar hér
í blaðið síðastliðið sumar, og
kann ekki við að endurtaka efni
þeirra nú, þó ég hafi í engu
skipt um skoðun á því, hvað
gera beri til að forða áföllum.
En ég skal þó benda á nokkrar
aðgerðir, sem ég tel að enga bið
þoli:
1. Að hafa hemil á peninga-
flóðinu með skyldusparnaði og
sköttum. (Enda séu skattarnir
þá ekki notaðir beinlínis til að
auka „verðbólguna“, heldur
geymdir þangað til að þarf að
fara að glíma við atvinnuleysi
og verðhrun, að styrjöldinni
lokinni).
2. Að sameina undir eina öfl-
uga, fámenna nefnd, allt sem
viðkemur vöruaðdráttum til
landsins, og geti þessi nefnd
tekið innkaup nauðsynlegustu
innflutningsvara i sínar hend-
ur, ef nauðsyn krefur.
3. Að gera ráðstafanir til að
aðalatvinnuvegirnir geti fengið
nægilegt vinnuafl.
4. Að lækka grunnlaun opin-
berra starfsmanna og annarra
launamanna.
5. Að lækka verð innlendra
framleiðsluvara í samræmi við
grunnkaupslækkanir.
6. Að verja tiltekinni fjárhæð
til frekari verðlækkunar á inn-
lendum framleiðsluvörum og
erlendum vörum, til að lækka
dýrtíðarvísitöluna.
Þessar aðgerðir, eða einhverj-
ar hliðstæðar, verður þingið að
gera mjög bráðlega, til að forða
hruni atvinnuveganna. — Sú
kórvilla virðist hafa komizt inn
í huga all-margra, að vér getum
hækkað verð aðalútflutnings-
vara landsins,svo að það nægi til
að standast aukna dýrtíð. Þetta
eru áreiðanlega falskar vonir og
þarflaust að rökræða frekar, að
dýrtíðarbölinu verður ekki bægt
úr vegi á þann hátt, þótt vér
hins vegar höfum fulla ástæðu
til að ætla, að vér munum hér
eftir sem hingað til mæta full-
kominni sanngirni og skilningi
í viðskiptum vorum við Banda-
ríkjamenn og Breta. En „verð-
bólguna" verðum vér að lækna
sjálfir. Það er hægt, en til þess
þarf nokkurn manndónv sem
ætlazt verður til að alþingis-
menn vorir sýni, þegar kosn-
ingaskjálftinn líður úr þeim.
III.
Þegar litið er á störf Alþingis
undanfarnar vikur, fer ekki hjá
því, að nokkur ónoti fer um
menn við tilhugsunina um það,.
að 52 þingmenn, sem þjóðin
hefir valið til að leysa úr vanda-
málum sínum og stjórna þjóð-
arbúinu, skuli ekki allan þenn-
an tíma hafa getað komið sér
saman um framkvæmdarstjórn
fyrir ríkið. Hugsum oss, að slíkt
kæmi fyrir hjá atvinnufyrir-
tæki, t. d. kaupfélagi eða hluta-
félagi. Hvað lengi mundi slíkt
fyrirtæki geta þrifizt, ef félags-
mennirnir jöguðust um það vik-
um og mánuðum saman, hverj-
ir ættu að fara með fram-
kvæmdir þess? Og þó er ís-
lenzka ríkisbúið ólíkt umsvifa-
meira en nokkurt atvinnufyrir-
tæki, og því enn meiri þörf á
öruggri forystu við rekstur þess.
Ég veit ekki, hvort menn hafa
gert sér fulla grein fyrir því,
hve ríkisrekstur og afskipti
ríkisins eru orðin geysimikil í
íslenzku atvinnulífi, viðskiptum
og menningarmálum.
Ríki (og bæjarfélög) eiga og
reka: Skólana, sjúkrahúsin,
rafveiturnar, símann, útvarp-
ið, póstinn og hafnirnar. All-
ir vegir eru lagðir af ríki og
sveitafélögum. Reglubundnar
samgöngur á landi eru reknar
með sérleyfi frá ríkinu. Strand-
samgöngur reknar af ríkinu og
lítillega af sveitafélögum. Ríkið
á meira en helming af síldar-
verksmiðjunum. Það rekur
einkasölur með viðtæki, tilbu-
inn áburð, tóbak og áfengi. Rek-
ur vélsmiðju. Hefir eftirlit og
umsjón með verðlagningu og
sölu á mjólk og grænmeti og
verðlagningu á kjöti. Ríkið
hefir stofnað Fiskimálanefnd,
sem hefir með höndum marg-
víslega tilraunastarfsemi fyrir
sjávarútveginn og veitir lán og
leiðbeiningar um byggingu
frystihúsa. Ríkið hefir eftirlit
með öllum saltfiskútflutningi
landsmanna . og veitir einni
stofnun einkarétt til slíks út-
flutnings. Þá rekur ríkið víð-
tæka tryggingarstarfsemi fyrir
almenning. Ríkið hefir í þjón-
ustu sinni alla presta, lækna,
dómara og lögreglustjóra lands-
ins. Þá á ríkið tvo banka af
þremur, og meirihluta hluta-
fjár í þriðja bankanum.
Það getur vel verið, að ég
hafi gleymt einhverju í þessari
upptalningu, en það sem hér er
nefnt ætti að nægja til að færa
mönnum heim sanninn um það,
að íslenzka ríkið er allmikið
bákn, sem sannarlega þarf á
öruggri stjórn að halda.
Þótt margt af því, sem hér ér
talið, sé nokkuð fastskorðað
með lögum, og sérstakar stjórn-
ir og framkvæmdaStjórar ann-
ist daglegan rekstur, þá hafa
ríkisstjórnirnar jafnan mjög
mikil afskipti af rekstri fyrir-
tækja og embættismönnum.
Með því, sem hér er sagt, er
ekki verið að leggja neinn alls-
herjardóm eða lasta hina við-
tæku þjóðnýtingu hér á landi,
því þó víða megi benda á galla
í fyrirkomulagi og fram-
kvæmdum, þá mun samt, þegar
á allt er litið, flest sem hér er
talið, horfa til hagsbóta fyrir
almenning, og vafalaust þarf
ýmsu við að bæta, þegar stund-
ir líða. — í stað þess að ríkið
reki fyrirtækin, mundi þó æski-
legra að félagssamtök almenn-
ings hafi slíkt með höndum, en
með aðstoð og aðhaldi frá rík-
inu, þar sem þess er þörf.
Það kemur næst til álita,
hvort stjórnarfyrirkomulag ís-
lenzka ríkisins sé með þeim
hætti, að ekki verði á betra
kosið, til þess að ríkisvaldið geti
innt af hendi hin margþættu
störf, svo viðunandi sé.
Þsgar stjórnarfyrirkomulagið
er miðað við fábreytt af-
skipti ríkisvaldsins af málum
almennings, skiptir að vísu
ekki ýkja miklu máli, þó stjórn-
arfarið gangi á hálfgerðum tré-
fótum öðru hvoru. En þegar
dagleg afskipti ríkisvaldsins
grípa að verulegu leyti inn í
lífskjör hvers einasta borgara í
landinu, þá er beinn voði fram-
undan, ef ekki tekst að koma á
meiri festu og ábyrgðartilfinn-
ingu um málefni ríkisins, held-
ur en nú er, og berlegast hefir
komið fram í ráðleysisþófi Al-
þingis, sem nú situr á rökstól-
um. Afleiðingin af reikulli stjórn
ríkisbáknsins hlýtur að verða
sú, að almenningur verður
þreyttur á fálminu og ráðleys-
inu, og kýs þá, af tvennu illu,
að þola einræði, ef einhver
verður til þessi að taka í taum-
ana, þegar upplausnin og öng-
þveitið er komið á nógu hátt
stig.
Það er engin þörf á því fyrir
íslenzku þjóðina, að láta hina
pólitísku hringiðu draga sig í
kaf. En til þess að fyrirbyggja
það, þarf að athuga, hvað er
gallað við núverandi stjórnar-
fyrirkomulag og hvernig um
verði bætt, svo framkvæmdar-
stjórn ríkisins verði í sæmilegu
lagi.
Það kann að vera hættulegt
að tala um gallað stjórnarfyrir-
komulag hér á landi, þar sem
alveg er nýbúið að setja bót á
stjórnarskrána, þótt mörgum
þyki hún fara illa og sízt hafa
orðið til þess að bæta stjórn-
málaástandið í landinu.
Það er orðið viðurkennt, að
minnsta kosti víðast hvar í
heiminum, að almenningur eigi
að ráða meðferð opinberra mála
með víðtækum kosningarétti.
Þessi skoðun er svo rótgróin,
að jafnvel í Þýzkalandi, þar sem
einræði hefir ríkt um nokk-
urt skeið, var sífellt verið að
„leika“ kosningar. Þótt hinn
almenni kosningarréttur sé
viðurkenndur sem grundvöllur
stjórnskipulagsins, eru um það
mjög skiftar skoðanir, hvernig
þessum málum sé bezt fyrir
komið. Flokkaskiptingin er nú
viðurkennd, ^sem sjálfsögð, og
ko^ningaréttur hér á landi ná-
tengdur flokkaskiptingunni með
ákvæðum í stjórnarskrá og
kosningalögum, sem tryggja
stjórnmálaflokkunum ákveðinn
rétt (uppbótarþingsætin). Það
er óliklegt, að hægt hefði verið
að finna nokkurt fyrirkomulag,
sem frekar gat orðið til þess að
auka upplausn og spillingu í
stjórnmálalífinu, en ákvæðið
um uppbótarþingmennina, þar
sem stjórnmálaflbkkarnir fá
rétt til uppbótarþingsæta, eftir
atkvæðamagni sínu, án þess þó
að nokkurt skilyrði sé um það í
stjórnarskránni eða kosninga-
lögunum, hvað til þess útheimt-
ist að vera stjórnmálaflokkur
annað en viss kjósendatala. Þá
er og það ákvæði um uppbótar-
þingmenn, að þeir frambjóð-
endur, sem fallið hafa i kjör-
dæmi, skuli hafa forréttindi til
uppbótarþingsæta. Er vafasamt
að nokkurt ákvæði í lögum hér
á landi hafi komið jafn illu til
leiðar á jafn skömmum tíma,
eins og þetta uppbótarþing-
mannafargan. Fyrst og frerrist
er það móðgun við kjósendur,
að láta þá menn sitja fyrir upp-
bótarþingsætum, sem hafa fall-
ið við kosningar, og þar að auki
hefir þetta valdið kapphlaupi
milli hinna kjörnu þingmanna
í kjördæmunum og uppbótar-
þingmanna, sem fallið hafa í
viðkomandi kjördæmi, oé allt-
af eru á hælum þingmannanna
með allskonar yfirboð, til þess
að reyna að vinna hylli kjós-
enda. Kapphlaupið milli flokk-
anna var nægilegt, þó að þetta
bættist ekki við.
Margir eru mjög óánægðir
með einræði stjórnmálaflokk-
anna. Það er komið svo, eins
og reynslan hefir sýnt, að það
er gersamlega þýðingarlaust
fyrir utanflokksmann að bjóða
sig fram til þings, svo að segja
hversu mikill hæfileikamaður
sem hann er. En þar sem engin
sérstök skilyrði þarf að upp-
fylla, til þess að stjórnmála-
flokkur öðlist réttindi, þá má
búast við að þróunin gangi í
þá átt, að hér fjölgi stjórnmála-
flokkum, eins og í flestum öðr-
um löndum með svipuðu stjórn-
arfyrirkomulagi, ef ekkert er
aðgert til að fyrirbyggja það.
Kjördæmaskipunin er' óhafandi,
aótt hlutfallskosningar í tví-
menniskjördæmum sé fávísleg-
asta tiltækið. Þetta fyrirkomu-
lag hlýtur að svæfa allan
stjórnmálaáhuga í tvímennis-
kjördæmunum, því það er nokk-
urn veginn víst fyrirfram, hver
úrslitin verða í flestum þeirra,
með þeirri flokkaskiptingu sem
vér nú höfum.
Þá er þingrofsákvæðið einn
ágalli stjórnarfarsins, sem veld-
ur miklu um það, hve ríkis-
valdið er reikult og máttvana.
Að nafninu til eru þingmenn
kosnir til fjögurra ára, en í raun
og veru eru þeir ekki kosnir
nema til dags, viku eða mán-
aðar, því stjórnin getur á hvaða
augnabliki sem er, rofið þing
og látið fram fara nýjar kosn-
ingar, ef hún hefir til þess lít-
ilsháttar meirihluta á Alþingi.
— Það er eftirtektarvert, að
stjórnarskrá Norðmanna hefir
ekki þingrofsákvæði, en Norð-
menn eru líkastir oss íslend-
ingum að lundarfari, menningu
og stjórnarháttum. Og það er
dálítið einkennilegt, að úr því
ríslenzka stjórnarskráin kveður
svo á, að hægt sé að svipta
þingmenn umboði, hvenær sem
er á kjörtímabilinu, að hið sama
skuli ekki einnig gilda í bæjar-
og sveitastjórnum, því í sjálfu
sér gæti verið alveg eins mikil
nauðsyn að svipta bæjar- og
sveitastjórnir umboði, áður en
kjörtímabilið er á enda, eins og
þingmennina.
Yfirstjórn ríkisins er að nafn-
inu til flutt inn í landið, en lítið
hefir verið um það rætt, hvern-
ig þessu æðsta valdi skuli fyrir
komið. Ríkisstjóri er sem stend-
ur valdalaus að kalla. Verði svo
til frambúðar, er einkis öryggis
að vænta. Vegna þeirra galla á
stjórnarskránni, sem áður er
lýst, vantar alla festu í stjórn
hinna mjög svo margþættu
verkefna, sem ríkið þarf að
annast. Pólitísk veðrabrigði
geta því valdið stórbreytingum
á kjörum almennings sitt á
hvað, eftir því sem völdin flytj-
ast milli hinna pólitísku flokka,
enda virðist hafa verið mjög
ofarlega á baugi hjá leiðtogum
stjórnmálaflokkanna, að yfir-
stjórn sem flestra ríkisstofn-
ana sé þannig fyrirkomið, að
hver ný ríkisstjórn geti breytt
þeim eftir geðþótta sínum. En
þetta er hið mesta skaðræði,
og getur gert stofnanirnar
máttvana og óhæfar til að
vinna það hlutverk, sem þær
eiga að inna af hendi í þágu
þjóðarinnar.
Eftir því sem afskipti ríkisins
af atvinnu- og menningarmál-
um verða meiri, eftir því hlýt-
ur Alþingi að sitja lengur yfir
málunum. Enda er svo komið,
að þingseta er orðin mjög löng,
og það þótt ekkert tillit sé tek-
ið til styrjaldarástandsins. En
sé það nauðsynlegt, að þing-
menn sitji lengi yfir málefnum
þjóðarinnar ár hvert, þá vakn-
ar sú spurning, hvort nokkur
ástæða sé til þess að hafa þá
svo marga sem þeir eru nú.
Það er ekki aðeins, að> kostnað-
urinn við þinghaldið verði miklu
meiri með þeim þingmanna-
fjölda, sem nú er, heldur mun
það og mála sannast, að engar
líkur eru til að störfin verði
betur af hendi leyst þótt þing-
menn séu 52 heldur en t. d. 42.
Um kjördæmaskipunina er
það að segja, að aðallega virð-
ist um þrjár leiðir að ræða: Að
skipta landinu í einmennings-
kjördæmi, sem mundi langlík-
legast til þess að hér geti þró-
ast heilbrigt stjórnmálalíf. Þá
hefir og einnig komið til mála,
að landið verði alt eitt kjör-
dæmi og kosningar hlutbundn-
ar. Með því væru þó völdin í
rauninni algerlega afhent
flokksstjórnunum. Þá hefir
þriðja leiðin verið nefnd, en
hún er sú, ,að kjósa nokkra af
þingmönnunum á landlista með
hlutbundinni kosningu en aðra
þingmenn í einmenningskjör-
dæmum. Uppástunga hefir og
komið fram um það, bæði hér á
landi og annars staðar í lýðræð-
islöndunum, að vissar stofnan-
ir og félagssamtök í þjóðfélag-
inu velji einhvern hluta þing-
manna.
Þó er hætt við því, að hér
verði sífeldur reipdráttur um
þingmannatölu fyrir bæjakjör-
(Framh. á 3. siOu)
}