Tíminn - 05.01.1943, Blaðsíða 3

1. blatS
TÍMIM, þritSjadagiim 5. jamiar 1943
3
Bréi tíl
Lístamannaþing
„Listamannaþing" er nýaf-
staðið. Ríkisstjórn, útvarp og
blöð veittu því gengi, sem at-
hyglisverðu fyrirbæri í þjóðfé-
laginu. En ýmislegt um það er
á huldu og óupplýst, sem þó
virðist hafa allmikla þýðingu
að upplýst sé um, ef taka á al-
varlega „samþykktir“ þingsins.
T. d. eru þessi þýðingarmiklu
atriði óupplýst:
1) Hvers krafizt var sem skil-
yrðis til þess að hafa rétt
til setu á þinginu.
2) Hverjir sóttu þingið, hverr-
ar listgreinar, og liöfðu rétt
til að greiða þar atkvæði
(nafn, heimili).
3) Hverjir, er höfðu rétt til
þingsetu, ekki sóttu þingið
(nöfn, heimili).
4) Hve mörg atkvæði vóru með
hverri tillögu í samþykktum
þingsins.
Svo sem kunnugt er, álíta
listamenn sig eina hafa vit á að
meta listir, og þá að sjálfsögðu
einnig að ákveða, hverjir sé
réttnefndir listamenn. Lands-
mönnum mun flestum ókunnugt
um hvað til er í landinu af svo-
nefndum listamönnum; en ætla
má, að þeir einir hafi átt rétt
til setu og atkvæðagreiðslu á
listamannaþinginu. Ef því skrá
um þá væri birt, mætti það telja
mjög þarft rit og fræðandi. Þá
væri og fróðlegt að sjá hverjir
nú sóttu þingið, svo og um at-
kvæðatölu með hverri tillögu í
samþykktum þingsins. — í blöð-
unum segir, að . þingmálin sé
„samþykkt einróma“, „samþ.
samhlj.“, „samþ. með öllum at-
kvæðum". Hve lítið slíkt upplýs-
ir um fylgi málanna, má sjá af
dæmi:
Þing er skipað 60 þm. Þrír
þeirra, óska að fá samþykkta
þingsályktun um málefni, sem
þá hvern um sig varða. Þeir
gert samtök um að styðja hver
annars mál (hrossakaup). Eng-
ir aðrir láta sig þau mál neinu
skipta. Fundir eru mjög mis-
jafnt sóttir, eftir því hver mál
eru á dagskrá. Sérstaklega var
fámennt á fundi þá er tillögur
þremenninganna vóru til at-
kvæðagreiðslu. Þær vóru allar
samþ. með 3 atkv. án mótat-
kVæða, og bókað svo um þær:
h, samþ. einróma, k, samþ.
samhljó., 1, samþ. með öllum at-
kvæðum — og það satt sagt, þó
aðeins væri V20 atkv. þingsins.
Meðan ekki er upplýst um
þau atriði, er að ofan getur, er
hætt við að landsmenn kunni
að ímynda sér, að „þingði“ hafi
Tímans
aðeins verið fáeinir menn, eink-
um úr Reykjavík, sem þykir list
sín eigi nógu hátt metin til
verðlauna, og vilja, eins og nú
er títt, fá krónutölur hækkaðar.
Slá sér því saman til að halda
þing, og panta til forseta Fljóts-
dælska klausturbóndann; leggja
svo undir sig útvarpið viku
tíma, fylla nokkra blaðadálka,
— og gera „samþykktir" ....
um að þeim beri hærra mat,
einkum gagnvart hinu lága
peningagildi.
Birting ofanskráðra atriða og
þingtíðindanna væri öruggasta
meðalið til að eyða öllum mis-
skilningi um þingið.
4. desember 1942.
B. B.
Kolkuós
Þingm. Skagfirðinga flytja
tillögu um að selja Kolkuós-
eignina í Skagafirði með Elín-
arhólma. Vonandi nær þetta
ekki fram að ganga, því slíkt
væri misráðið. Kolkuós, sem er
nú eign ríkisins, er partur af
landareign Viðvíkur, en raun-
ar fráskilinn aðal-landi jarðar-
innar. Marg.t ber til þess, að
bezt fer á því að Kolkuós verði
framvegis eign ríkisins eða þá
Viðvíkurhrepps.
Þótt svo hafi til tekizt, að að-
alþorp Skagafjarðar hafi vaxið
upp við hafnleysu í Króknum
við Sauðá, og annað þorp, Hofs-
ós, við ós Hofsár, vita kunnugir
menn vel, að aðstaða til minni
hafnarbóta, svo að góð smá-
bátahöfn fengist, er hvergi eins
góð við Skagafjörð eins og í
Kolkuós. Þótt nú sé búið að
offra miklu til hafnarbóta á
Sauðárkróki og nokkru í Hofs-
ós, og þótt allir Skagfirðingar
óski gjarna, að þessi þorp
blómgist, ætti þeim sízt að
gleymast, hve Kolkuós er vel til
þess fallinn, að þar vaxi upp
þorp, er gæti orðið jöfnum
höndum sjávar- og sveitaþorp.
Áður var verzlun í Kolkuós og
er illa farið, að hún skyldi
leggjast niður, en tilviljun ein
réði miklu um það. í Kolkuósi
ætt'i aftur að rísa upp verzlun,
staðurinn er prýðilega til þess
fallinn og yrði enn betur, ef brú
kæmi á Kolku við ósinn. Æski-
legasta og eðlilegasta framtíð
í verzlunarmálum Skagfirðinga
er að kaupfélögin beggja megin
fjarðar sameinist í eitt félag og
þá á það að hafa útibú í Kolku-
ósi. Vegna framtíðarinnar á
ekki að gera Kolkuós að einka-
eign. Loks má nefna, þótt það
sé ekki stórt atriði, að einhvern-
(Framh. á 4. slðu)
okkur, láta okkur sjá það með
sér. Og svo ættum við að koma
með okkar snauðu vizku og
segja: Ja, býsna er nú þetta
líkt, svei mér ef þetta minnir
mann ekki á Þórarin gamla á
Bakka, þú mannst eftir honum
.... Nei. Afi á Knerri í Kirkj-
unni á fjallinu er og verður dá-
samlegur karl, ógleymanleg per-
sóna, einstök prýði og gersemi í
íslenzkum bókmenntum og
djabblinor á golfrönsku með
allan samanburð!
Þessi bók átti að vera mynd
af lífinu. Hún er það. Með köfl-
um er hún auk heldur meira:
Lífið sjálft, lífið í íslenzkri sveit,
— íslenzk þjóð, íslenzk náttúra
eins ljóslifandi og orð fá fram-
ast túlkað. Hún átti að sýna
dýpt tilverunnar, jafnvel við
einföldustu lífskjör — og heil-
agleik. Hún gerir það. Lýsingin
á móðurinni og barninu í I.
bindi á ef til vill einhverja
hliðstæðu, það er a. m. k. ekki
ótrúlegt um svo hugfólgið og
heilagt efni með öllum mönnum
á öllum tímum. í okkar bók-
menntum er ekkert til hlið-
sljætt, hvað þá betra. Ég ætla,
að hér hafi höfundi í einu meg-
inatriði heppnast verk sitt full-
komlega og þess vegna verði
það, þrátt fyrir sínar íslenzku
„takmarkanir", langlíft og mik-
ils metið, hvar sem það fer með-
al manna. Vonir hans um það
munu ekki bregðast.
Framsetningin á hér líka sinn
þátt og hann ekki minni. Saga
Ugga Greipssonar fram til
þess að hann er 17 ára, er 850
bls. að lengd, og hver síða er
þrungin af fjöri og krafti, fjölda
margir kaflarnir bráðskemmti-
legir. Þetta er þaulunnið verk,
á ekkert skilt við riss og yfir-
borðs klór, sem löngum tíðkast
í skáldsagnagerð. Halldór Kilj-
an Laxness hefir annazt þýð-
inguna. Hún er vandaverk. Mér
virðist hún hafa yfirleitt tekizt
vel, þótt á stöku stað bregði því
fyrir, að þýðandann hafi brostið
tíma eða alúð til þess að hnit-
miða orð sín á borð við það sem
skáldið sjálft gerir. Á mörgum
köflum er hún ágæt. Helzt
mætti að því finna, er þýðand-
inn bregður á stöku stað á full-
kiljanskt orðalag, er sker sig
nokkuð út úr og orkar þá jafn-
vel tvímælis um merkinguna —
og smekkvísina. T. d. er hann
talar um skaufhár kýrinnar Bú-
kollu. Skaufar eru á hestum og
eiga ekkert skylt við kýrhala,
eins og Kiljan mun sanna, ef
hann kynnti sér betur sport
það, er landbúnaður nefnist.
Eða þetta: Munnurinn heldur á-
fram að vera einn endalaus
broðháfur, á dönskunni: Mun-
den löber. Broðháfur er auðvit-
að einstaklega hressilegt orð,
hvað svo sem það reyndar þýð-
ir. En hvernig fer svo, ef
„Munden svigter“. Skyldi verða
broðháfur úr því? Nei, ekki al-
deilis. Úr því verður broðhlaup,
— heimsins bezti kjaftur á
Magga, Magnúsi Jónssyni Back-
mann, veröur að broðhlaupi, og
þannig fer fyrir fleirum í þýð-
ingu Kiljans. En hvað um það,
20—30 málblóm af þessu tagi
Zane Grey
Þetta er sagan um tannlækninn, sem varð
heimsfrægur skáldsagnahöfundur.
Zane Grey átti einu sinni við eymd og örbirgð að búa. Þó
auðnaðist honum að ná þvi takmarki að verða einhver víðlesn-
asti skáldsagnahöfundur veraldarinnar. Er hann ruddi sér svo
vasklega braut frægðar og fremdar, var dvalarstaður hans í
þorpinu Lackawaxen í Pennsylvaníu, sem stendur á bökkum
Delawarefljóts.
Útgefendur hafa fúslega greitt Zane Grey sjötíu og fimm þús-
und dollara aðeins fyrir réttinn til þess að birta sögur eftir hann
í tímaritum, enda þótt sögurnar væru ekki fullsamdar, þegar
greiðslan var innt af höndum. Eigi að síður var honum ógerlegt
að selja fyrstu bækur sínar fyrir sjötíu og fimm cent. Útgefend-
ur hans hafa tjáð mér, að þeir hafi selt meira en miljón eintök
af bókum Zane Greys á ári hverju um langa hríð. En þegar hann
tók að helga sig ritstörfunum í öndverðu, var vegur hans ekki
meiri en það, að hann átti við hungur og kulda að búa.
Faðir hans sótti það mál af ofurkappi, að hann næmi tann-
læknisfræði. Zane Grey kaus sér hins vegar eigi fremur til handa
hlutskipti tannlæknisins en námuverkamannsins. En fyrirmæl-
um föður síns hlaut hann að hlýða. Þannig atvikaðist það, að
maður þessi, sem síðar varð heimsfrægur fyrir sögur sínar um
ævintýramenn og bófa, nam tannlæknisfræði, kom sér upp lækn-
ingastofu í New York og varði mörgum árum ævi sinnar til þeirr-
ar iðju að gera við tannskemmdir fólks. En hugur hans var ekki
við starfa þennan.
Þegar hendur hans unnu að tannlækningunum, var hugur
hans úti á hinum víðfeðmu sléttum Vesturlandsins meðal hinna
skrautklæddu reiðmanna, sem þar ólu aldur sinn. Ef hófatak
barst að eyrum hans, komu honum jafnan póstrán og veðreiðar
í hug.
Þegar fram liðu stundir, vaknaði Zane Grey til vitundar um
óhugnanlega sannreynd. Hann fyrirleit atvinnu sína. Honum
var það óbærileg raun að gegna þessum starfa. Tannlækning-
arnar voru honum sem þrældómur.
Þá ákvað hann að gerast rithöfundur. Hann sagði skilið við
tannlækningarnar og fluttist til Lackawaxen. Þar gat hann lifað
af litlum efnum og fengizt við alls konar veiðar, meðan hann
var að læra listina að skapa skáldverk.
Hann vann sleitulaust mánuðum saman, stundum árum sam-
an að einni sögu. Hann skrifaði og gagnrýndi, breytti samhengi
hennar og persónum. Þegar hann hafði lokið við að skrifa sög-
una, las hann hana því næst frá orði til orðs og sýndi aldrei
sjálfum sér eða verki sínu minnstu miskunn. Hann taldi sér
hafa vel tekizt. Hann trúði því, að hann væri í þann veginn
að gerast frægur rithöfundur. En hann var eini maðurinn, sem
var þeirrar trúar. í gervallri New Yorkborg var ekki sá útgefandi
til, sem vildi líta við sögum hans.
Hann eyddi öllum tíma sínum um fimm ára skeið til þess að
skrifa sögur — og tekjur hans þessi fimm ár voru alls engar.
Hann aflaði sér örlítilla tekna sem atvinnumaður í íþróttum á
sumrum, en fyrir ritstörfin bar hann alls ekkert úr býtum.
Dag nokkurn, er hann var staddur i New York og freistaði þess
að selja einhverja sögu sína, hitti hann Buffalo Jones að máli.
Jones þurfti á orðhögum manni að halda til þess að ferðast með
sér til Vesturlandsins og rita ferðasöguna. Hann var fyrsti mað-
urinn, sem auðsýndi Zane Grey tiltrú. Hann ákvað þegar að tak-
ast för þessa á hendur. Ævintýraþráin fór eldi um sálu hans.
Er hann hafði dv^lizt um sex mánaða skeið meðal kúreka og
trylltra hesta, kom hann aftur heim og ritaði skáldsögu, er hann
valdi heitið: Síðustu sléttubyggjarnir. Að þessu sinni taldi hann
sig öruggan um, að sér héfði vel tekizt. Hann sendi Harper hand-
ritið — og beið svars í tvær vikur. Þá gat hann ekki afborið
óvissuna lengur. Hann hraðaði sér til New York og hélt á fund
útgefendanna.
Þeir afhentu honum handritið með þessum orðum: — Okkur
okkur heim sanninn um það, að yður muni nokkurn tíma takast
okkur heim sanninn um það, að yður muni nokkurntíma takast
að skrifa læsilega bók. Zane Grey var í öngum sínum. Hann sá
hyldýpi örvæntingalrinnar gína við sér. Þetta var fimmta bókin,
sem þeir vísuðu á bug. Hann hefði vart borið sig ómennilegar,
þótt hann hefði orðið fyrir áverka. Þegar hann gekk niður stig-
ann, studdi hann sig við ljósasúlu, til þess að verjast falli. Hann
hallaði sér upp að ljósasúlunni með handritið undir hendinni og
brast í grát.
Hann hélt heimleiðis sem örvinglaður og vonlaus maður. Hann
hafði lifað á heimanmundi konu sinnar, en hann var nú til
þurrðar genginn, og þau höfðu barn á framfæri sínu. Þau virt-
ust glötuninni ofurseld. En kona Greys taldi hann á það að
skrifa aðra skáldsögu. Þetta var um miðjan vetur. Arininn var
of lítill til þess að ylja upp herhergið, og fingur hans urðu
stirðir af kulda, er hann skrifaði. Hann varð alltaf öðru hverju
að hlýja sér við logann, til þess að geta haldið áfram starfa
sínum.
Allan veturinn og langt fram á næsta sumar vann hann að
sögunni. Þegar hann hafði lokið við hana, gáfu ráðunautar
Harpers henni hin verstu meðmæli. í örvæntingu sinni bað þá
Zane Grey útgefanda þess að taka handritið heim með sér og
lesa það sjálfur. Að tveim dögum liðnum kom Zane Grfey aftur.
Útgefandinn var þá eitt sólskinsbros. Hann mælti: — Konan
mín vakti í nótt fram undir morgun við að lesa sögu yðar. Hún
telur hana frábærlega skemmtilega. Okkur er sönn ánægja að
því að gefa hana út.
Bók þessi hét: Arfur óbyggðarinnar. Hún valcti óskipta at-
hygli og vinsældir.
Eftir mörg ár örbirgðar og eymdar var Zane Grey loksins í
þann veginn að verða einhver tekjuhæsti og víðlesnasti skáld-
sagnahöfundur Vesturheims. Hann hefir sent frá sér eigi færri
en fimmtíu og fjórar bækur, og af þeim hafa selzt meira en
fimmtán miljónir eintaka í Bandaríkjunum einum.
eru eins og feyskjur í skóginum,
maður hnýtur um þær, en hver
getur verið að fárast um slíkt,
þegar allt angar og grær í
kring um mann. —
Félagið Landnáma fer giftu-
samlega af stað. Það vinnur
verk sitt hljóðlátlega, hrópar
hvergi upp um „beztu bókina,
íslenzkustu bókina, jólabókina í
ár“, o. s. frv. Nú, djobblinor á
golfrönsku í allan samanburð,
sem fyrr segir! En mér finnst
það nærri því syndsamlegt, að
Kirkjan á fjallinu skuli hvergi
sjást í bókaverzlunum og hvergi
á hana minnzt, því að hún á
brýnt erindi til allra, sem nú
leita búð úr búð að góðum ís-
lenzkum bókum. Það má svo
sem vel vera, að hún sé samt
sem áður næstum uppseld. Það
mætti reyna að spyrjast fyrir
um það hjá félaginu Landnámu.
En sé svo, þarf að gefa hana út
á ný og láta það vitnast!
„Heimsins bezti kjaftur”, út-
varpið og blöðin, ættu ekki að
verða að broðhlaupi, þótt
þau færi einu sinni eða svo
með sanna fregn, um útkomu
beztu skáldsögunnar og að
reynandi væri að spyrjast fyrir
um hana hjá Andrési G. Þorm-
ar, gjaldkera hjá Landnámu 1
Reykjavík.
Fryst Dilkakjot
úrvals dílkakjöt
úr ölliiin íjcztu f járlacruðiim landsins.
Aðeins selt í heilum skroklmm.
Frystihúsið Herðubreið
Fríkirkjnvcgi 7. Sími 3678.
Dömnefnd í verðlagsmálum
hcfir sett eftirfarandi hámarksverð:
í heildsölu. í smásölu.
Egg (gildir fyrir jan. og febr.) 13.00 pr. kg. 16.00 pr. kg.
Kol (ef selt er 250 kg. eða meira í einu 184.00 pr. smál.
Kol (ef selt er minna en 250 kg. 1 einu) 19.20 pr. 100 kg.
Hámarksálagning á tilbúnum fatnaði, svo sem karlmannafatn-
aði allskonar, karlmannafrökkum, kvenkápum, kvenmannskjól-
um allskonar, þar með talin blússur og pils, barnakápur og ungl-
inga, fatnaði barna og unglinga, hverskonar sem er.
í heildsölu 13%.
í smásölu:
a) ef keypt er af innlendum heildsölubirgðum 35%.
b) ef keypt er beint frá útlöndum 45%.
Reykjavík, 29. des. 1942.
Dónmefnd í verðlagsmálum.
ÞAKKARÁVARP
Hjartanlega þökkum við öll þau margvíslegu vinahót og miklu
gjafir, sem okkur voru veittar í erfiðleikum okkar og veikind-
um undanfarna mánuði.
Þökkum við „Kvenfélaginu Hringurinn“ i Stykkishólmi okkur
veittan styrk og ennfremur hinum mörgu íbúum Stykkishólms
fyrir hin rausnarlegu samskot okkur til handa, sem námu
kr. 2500.00.
Biðjum við góðan guð að blessa alla þá, sem auðsýnt hafa
okkur kærleika í erfiðleikum okkar og endurgjalda þeim hann.
Stykkishólmi, 9. des. 1942.
Steiimim Indriðadóttia*. Garðar Jónsson.
Tilkynning
Þar til ööru vísi verður ákveðið, er verzlunum aðeins heimilt
að afhenda kaffi gegn kaffireitum fyrir janúar, sem tölusettir
eru með tölunni I.
Yiðskiptamálaráðuneytið, 30. des. 1943.
Blautsápa
frá sápuverksniiðjunni Sjöfn er almennt við-
urkennd fyrir g'seði. Flestar húsmæður nota
0
Sjafnar-blautsápu
*
Spaðkjöt
Hölum altur fengíd hálltunnur af
íirvals spaðkjöti
frá Borgarfirði eystra.
Samband ísl. samvinnuíélaga
*
Sími 1080.