Tíminn - 21.01.1943, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORHAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON. !
(
ÚTGEFANDI: <
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. (
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUIIÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEI TTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTO FA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Simar 39 og 3720.
27. árg.
Reykjavík fimmtuclagmn 21. janáar 1943
8. blað
Verða útsvörín í Reykjavík
helmingi hærri í ár en sl. ár?
Fimmtíu ára:
Fjárhagur bæjaríns rétt stóð í stað
á síðastliðnu ári
Fjárhagsáætlun Reykjavíkurbæjar fyrir árið 1943 var
lögð fyrir bæjarstjórnarfund síðastl. þriðjudag. Sam-
kvæmt henni eru útgjöld bæjarins á árinu áætluð 23.2
millj. króna eða 9.4 millj. króna hærri en þau voru áætl-
uð á síðastl. ári. Útsvörin eru áætluð 17.5 milj. kr eða
7.4 millj. kr. hærri en í fjárhagsáætluninni fyrir síðastl.
ár.
í fjárhagsáætluninni eru tiltölulega litlar fjárveiting-
ar til framkvæmda. Munu því hafnar baktjalda umræð-
ur um það milli flokkanna, sem eiga fulltrúa í bæjarráði,
að hækka enn áætlunarupphæð útsvaranna um 2-3.millj.
kr. og veita því fé til ýmsra framkvæmda. Yrðu þá út-
svörin helmingi hærri en þau eru áætluð í fjárhagsá-
ætlun seinasta árs.
Erlent, yfirlit 21. jau.:
Landbúnaðurínn í Bretlandi
Félag ísl. síúdenfa
í Kaupmannahöfn
Ýmsa þá, sem nokkuS. muna
til áranna frá aldamótum og
fram að heimsstyrj öldinni fyrri,
mun reka minni til þess, að á
þeim árum var ósjaldan getið
í blöðum Stúdentafélagsins í
Kaupmannahöfn. Tillögur ýms-
ar frá því og samþykktir, er
það gerði um þjóðmál, þóttu ó-
sjaldan þess virði, að þeim væri
á lofti haldið og stundum um
þær deilt. Nú, þótt félagsskapur
þessi hafi um langa hríð lítið
látið á sér bæra, við það, sem
fyrrum var, þykir við eiga að
minnast hans stuttlega á tíma-
mótum þessum.
Undir jólin árið 1892 kom til
tals meðal íslenzkra stúdenta í
Kaupmannahöfn að stofna al-
mennt stúdentafélag. Var í því
skyni boðað til fundar á Þor-
láksmessu, samþykkt að stofna
félagið og nefnd manna kosin
til þess að semja uppkast að
lögum. Boðaði laganefndin síð-
an til fundar 21. jan. 1893 og
voru þar samþykkt lög félags-
ins og gengið frá stofnun þess.
Um þessar mundir voru rúm-
lega 70 ísl. stúdentar í Kaup-
mannahöfn, en stofnendur fé-
lagsins voru þó ekki taldir
nema 31, og mætti af því ráða,
að ekki hafi stúdentar verið
mjög einhuga um félagsstofn-
unina í fyrstu. Þeir Bjarni
Jónsson frá Vogi og Guðm.
síðar landlæknir, munu hafa
haft mesta forgöngu fyrir máli
þessu. Eru nú flestir látnir, sem
rituðu undir hina fyrstu áskor-
un um stofnun félagsins. Þrír
eru enn á lífi, þeir Steingrím-
ur Jónsson, fyrrv. bæjarfógeti,
dr. Sigfús Blöndal og dr. Helgi
Pj eturss.
Samkvæmt 2. grein félags-
laganna átti félagið að auka og
efla félagsskap milli allra ís-
lenzkra stúdenta og gefa þeim
kost á að temja sér ræðuhöld,
(Framh. á 4. siðu)
Nýjar umferðarregl-
ur á aðalvegum
Vegamálastjóri hefir í sam-
ráði við atvinnumálaráðuneyt-
ið ákveðið að taka í gildi nýjar
reglur um umferð á aðalvegum.
Verður öllum bifreiðum og
ökutækjum, sem koma af hlið-
arbraut eða þvervegi inn á að-
alvegi gert að skyldu að nema
staðar við vegamótin, áður en
ekið er inn á aðalveginn. Eru
þessar reglur settar til þess að
draga úr slysahættu á aðalveg-
unum. Líkum reglum mun vera
fylgt um umferð á þjóðvegum
og í litlum bæjum víða erlend-
is, til dæmis í engilsaxneskum
löndum. Sést það og hér, að er-
lendir herbílstjórar telja sig
sumir hverjir eiga rétt á og vera
óhætt að aka hiklaust eftir að-
algötum, án þess að gefa veru-
legan gaum að ökutækjum, er
koma af, hliðargötunum.
Þessar nýju reglur munu
fyrst um sinn taka til Hafnar-
fjarðarvegar, Suðurlandsbraut-
ar og Mosfellssveitarvegar, sem
samkvæmt þeim verða taldir
aðalvegir. Verða spjöld til að-
vörunar sett á öll vegamót á
þessum leiðum.
Samkvæmt upplýsingum borg-
arstjóra á bæjarstjórnarfund-
inum í fyrradag, varð greiðslu-
jöfnuður bæjarins óhagstæður
um 3 milj. króna á síðastl. ári,
þótt tekjurnar yrðu 16.5 milj.
kr. á árinu. Þess ber þó að gæta,
að greiðsluhalli þessi er fólginn
í nýbyggingum, aðallega íbúð-
arhúsum, sem bærinn er að
láta reisa, (2.8 milj. kr.) og af-
borgun lána (800 þús. kr.). Hef-
ir hagur bæjarins því raunveru-
lega staðið í stað á árinu.
Það verður að teljast mjög
illa farið, að á þessu mesta
veltiári, sem hé'r hefir komið,
skuli fjárhagur bæjarins standa
í stað. Hefði rétt verið á mál-
um haldið, átti bærinn að safna.
miklum varasjóði á þessu ári til
hörðu áranna, sem í vændum
eru. En því er síður en svo að
heilsa, heldur verður bærinn nú
að hækka útsvörin stórkostlega,
þegar kreppa og atvinnuþreng-
ingar fara í hönd.
Þegar fjárhagsáætlun sein-
asta árs var til umræðu í bæj-
arstj órninni, lagði íulltrúi
Framsóknarflokksins tií, í sam-
ráði við fulltrúaráð Framsókn-
Viðskiptamálaráðherra kvaddi
fréttamenn útvarps og blaða á
fund sinn fyrir hádegi í gær og
afhenti þeim svohljóðandi
greinargerð:
„Samkvæmt lögum um inn-
flutning og gjaldeyrismeðferð
frá 16. þ. m. hefir rikisstjórnin
skipað þessa menn í Viðskipta-
ráð:
Svanbjörn Frímannsson, að-
algjaldkera Landsbankans, o g
er hann formaður ráðsins,
Gunnlaug Briem, stjórnar-
ráðsfulltrúa, og er hann vara-
formaður ráðsins,
Jón Guðmundsson, skrif-
stofustjóra í Viðskiptamála-
ráðuneytinu,
Jón ívarsson, fyrv. alþingis-
mann, og
dr. Odd Guðjónsson, hagfræð-
ing.
Viðskiptaráðið mun taka til
starfa einhverntíma nú næstu
daga og taka við störfum inn-
flutnings- og gjaldeyrisnefndar
svo fljótt sem því verður við
komið.
Frumvarpi til laga um verðlag
verður útbýtt á Alþingi í dag,
en í því eru gerðar víðtækari
arfélaganna í Reykjavík, að út-
svörin yrðu hækkuð um nokkr-
ar milj. kr. á árinu 1942 og það
fé geymt þar til harðnaði í ári.
Þessi tillaga fékk engar undir-
tektir hjá ninum flokkunum og
náði því ekki fram að ganga.
Bæjarbúar munu áreiðanlega
harma það, þegar þeir fara að
greiða hinar miklu útsvars-
hækkanir í ár, að þessari fram-
sýni Framsóknarmanna var
engu skeytt. Þess vegna leggjast
nú á þá stórauknar byrðar,
þegar aðstaða margra þeirra
hefir versnað til að bera þær.
Annars er þessi slæma af-
koma Reykjavíkurbæjar á síð-
astliðnu ári ein afleiðing þeirr-
ar óstjórnar, sem ríkti hér síð-
ari hluta fyrra árs í kaupgjalds-
og verðlagsmálunum. Ef fest-
ingartillögur Framsóknar-
flokksins hefðu náð samþykki
haustið 1941, myndi hagur bæj-
arins nfi í miklum blóma, því að
útgjöld hans á síðastl. ári hefðu
þá orðið miklu lægri. En þess-
ar tillögur fengu þá síður en svo
nokkrar undirtektir hjá for-
ráðamönnum Reykjavíkurbæj-
ar. Nú súpa þeir 'seyði þeirrar
ráðsmennsku sinnar.
ráðstafanir um verðlagseftirlit
en hingað til hefir verið. Er þar
gert ráð fyrir að skipaður verði
sérstakur verfflagsstjóri, sem
hafi á handi framkvæmd verð-
lagseftirlitsins undir eftirliti
Viðskiptaráðs.
Skipun verðlagsstjóra og
manns, sem með honum verður
í starfi hans, mun fara fram,
þegar verðlagslögin hafa verið
samþykkt á Alþingi.
Er ætlazt til þess að þessir
tveir menn taki sæti í Við-
skiptaráði þegar um verðlags-
ákvæði er að ræða, en tveir
menn víki úr sæti úr ráðinu
í þeim málum, samkvæmt á-
kvörðun ríkisstjórnarinnar.
Að öðru leyti starfar Við-
skiptaráð óskipt að öllum mál-
um, sem það á að fjalla um
samkvæmt lögunum.“
í viðtali sínu við blaðamenn-
ina gat viðskiptamálaráðherra
þess, að Svanbjörn Frímanns-
son, Jón ívarsson og Oddur
Guðjónsson hefðu þegar lagt
niður störf þau, sem þeir höfðu
áður haft með höndum.
Ráðherrann gat þess enn-
(Framh. á 4. síðu)
Stærstu slgrar Riissa. -
t r „hvítu hóklnui“. —
Stærsta sigurinn unnu Bret-
ar á síðastliðnu ári á sviði land-
búnaðarins. Þannig hljóðaði
dómur margra brezkra blaða
um seinustu áramót.
í ársbyrjun 1942 voru 18 milj.
ekrur i ræktun í Bretlandi.
Stærð ræktaða landsins hefir
aukizt um nær 60% síðastliðin
þrjú ár.
Miðað við framleiðslu land-
búnaðarins á síðastliðnu ári
framleiða Bretar orðið sjálfir
66% af matvælum þeim, sem
þeir þurfa til neyzlu. Reiknast
glöggum mönnum' svo til, að
hin au’kna landbúnaðarfram-
leiðsla hafi á síðastliðnu ári
sparað innflutning 1. milj. smá-
lesta af matvælum, sem hefði
verið nauðsynlegur að öðrum
kosti.
Mest áherzla hefir verið lögð
á aukna framleiðslu kartaflna
og ýmsra korntegunda. Þá hefir
einnig verið lögð mikil áherzla
á aukna mjólkurframleiðslu,
einkum yfir vetrarmánuðina.
Aukning framleiðslunnar rek-
ur ekki aðeins rætur sínar til
þess, að meira land hefir verið
tekið til ræktunar. Engu minna
kapp hefir verið lagt á það, að
auka frjósemi þess lands, sem
áður var í ræktun. Hafa verið
fundnar upp margar nýjar að-
ferðir í þeim efnum, er gefið
hafa góða raun. Telja Bretar
sig geta stóraukið framleiðslu
landbúnaðarins næstu ár með
hinum nýju ’’ og endurbættu
ræktunarðaðferðum, þótt stærð
ræktað lands verði ekki aukið
til muna.
í seinustu heimsstyrjöld var
landbúnaðurinn í Bretlandi
efldur til muna, en eftir styrj-
öldina var lítið um hann skeytt,
enda hrakaði honum stórum og
allmikið ræktað land lagðist í
auðn. Nú hafa brezk stjórnar-
völd lýst yfir því, að þessi saga
verði ekki látin endurtaka sig.
Bretum sé það nauðsyn, að
landbúnaðurinn geti haldizt í
því horfi, sem hann hafi náð á
styrjaldarárunum. Það opin-
bera verði frekar að veita bænd-
um styrk til framleiðslunnar en
að láta frajnleiðsluna dragast
saman.
Verkafólkseklan hefir verið
einna mesti örðugleiki enskra
bænda að undanförnu. Allmik-
ið hefir verið úr henni bætt með
aukinni vélanotkun og vinnu-
flokkum borgarkvenna (The
Women’s Land Army). í þess-
um vinnuflokkum er nú um 52
þús. konur.
Brezki landbúnaðarráðherr-
ann, R. S. Hudson, þykir eiga
mikinn þátt í því, hversu mikl-
um framförum landbúnaður-
inn hefir tekið. Er stundum
sagt, að honum hafi heppnast
starf sitt betur en nokkrum öðr-
um ráðherra í stjórn Churchills.
Við áramótin lét hann í ljós þá
skoðun, að landbúnaðarfram-
leiðslan í Bretlandi myndi enn
aukast til stórra muna á hinu
komanda ári.
Hertaka Veliki Luki og
Schlusselburg eru taldir mikil-
vægustu sigrar Rússa í vetrar-
styrjöldinni. Á báðum þessum
stöðum var þýzkt úrvalslið til
varnar og Þjóðverjar voru bún-
ir að búast þar fyrir á annað ár.
Sunnar á vígstöðvunum, þar
sem Rússar hafa sótt fram að
undanförnu og tekið mikið her-
fang, hafa aðallega verið til
varnar ítalskar, rúmenskar og
ungverskar hersveitir. Er nú
talið, að megnið af herliði þess-
ara þjóða á austurvígstöðvun-
um sé nú ýmist fallið eða I
haldi hjá Rússum. Þar sem
- Sóknin til Tripólis. —
Spádómur uiu stríðið.
Þjóðverjar hafa verið til varn-
ar hefir yfirleitt verið um
skipulegt undanhald að ræða, t.
d. í Kákasus. Undantekning er
þó setuliðið við Stalingrad, sem
er aðallega þýzkt, en þar mæta
Rússar líka hörðu viðnámi.
Það þykir sýnt, að Þjóðverj-
ar hafa ekki búizt við sókn
Rússa milli Voronesh og Stalin-
grad, fyrst þeir létu erlendu
hersveitirnar vera þar aðallega
til varnar. Hins vegar bendir
margt til þess, að þeir hafa bú-
ízt við sókn á víglínunni milli
Moskva og Leningrad. Þar er
þvi raunverulega um mikinn ó-
sigur þýzks hers að ræða.
Með töku Schlusselburgs hef-
ir Leningrad verið leist úr 17
mánaða umsátri. Þjóðverjar
höfðu allar landleiðir til borg-
arinnar á valdi sínu. Rússar
gátu aðeins flutt þangað vistir
og hergögn um Ladogavatn
þann tíma, sem það var ekki
íslagt. Einnig munu þeir hafa
flutt- þangað allmikið af vist-
um loftleiðis. Þrátt fyrir það
hefir verið mikil hungursneyð
í borginni og talið að hundruð
þúsunda manna hafi farizt úr
harðrétti. Þrátt fyrir það gáfust
borgarbúar ekki upp. Járnbraut-
arlestir hlaðnar matvælum
streyma nú til Leningrad.
í Leningrad voru 2 milj. íbúa
fyrir styrjöldina, en þegar um-
sátin hófst var fólkstalan þar
sennilega hærri, því að fjöldi
flóttafólks hafði komið til borg-
arinnar.
Rússar tilkynna enn nýja
sigra á miðvígstöðvunum. Þýð-
ingarmestur þeirra er taka
Kamenskaya við VoronesH-Ro-
stov járnbrautina.
Brezki herinn í Tripolitaníu
hefir nú tekið Misurata og á
aðeins um 40—80 km. ófarnar
til Tripolis. Hefir hann nú sótt
fram um 1500 km. frá upphaf-
legum stöðvum sínum.
Þessi seinasta sóknarlota
Breta virðist hafa verið mjög
hörð. Einkum virðist flugherinn
(Framh. á 4. slðu)
Svíar viðbúnír
Ummæli Per Albin Hanson.
Fyrsta umræða sænsku fjár-
laganna fór fram í fyrra dag.
í ræðu, sem forsætisráðherrann
flutti, lét hann meðal annars
svo um mælt, að Svíar hefðu
ekki ástæðu til að óttast ófrið,
en gæti hins vegar ekki setið
andvaralausir, öruggir um frið
og grið. Að vísu væru þær hrika-
legu viðureignir ófriðarþjóð-
anna, sem nú ættu sér stað,
háðar víðs fjarri sænskri
grund. En við því mætti búast,
að herveldin leggðu ofurkapp
á að binda enda á styrjöld-
ina, og gripu í því skyni til
nýrra ráða. Þá gætu höfuðátök
ófriðarins færzt nær jSvíþjóð.
Þess vegna hefði sænska ríkis-
stjórnin ákveðið að treysta
landvarnirnar sem bezt og
kvatt varalið til herþjónustu,
eins og raunar hefði verið gert
nokkrum sinnum áður.
Ekki kvað forsætisráðherr-
ann það þó einvörðungu velta á
aðgerðum rikisstjórnarinnar og
herstjórnarinnar, hversu traust-
ar varnir landsins væru. Þar
ylti mjög á hegðun borgaranna.
Hugsazt gæti og, að árásaraðili
eða liðsmenn hans innan
sænskra landamæra reyndu að
skapa glundroða í landinu eða
veikja varnirnar með því að
gefa út falsaðar skipanir eða
útvarpa ósönnum fregnum og
Á víðavangi
BJÖRN BÓNDI
OG KRISTJÁN HÚSKARL.
Ritstjóri Vísis hefir gerzt
heldur „ivrig i tjenesten", síðan
húsbóndi hans, Björn Ólafsson,
gerðist ráðherra. Er auðfundið,
að ritstjóra Vísis finnst Alþingi
með öllu óþörf stofnun og ætti
helzt að senda það í tröllahend-
ur, en láta Björn bónda taka við
allri umsýslu á þjóðarbúinu.
Björn Ólafsson ætti að venja
húskarl sinn af þessu fleipri,
ef hann vill ekki eiga á hættu,
að ókunugir álíti það runnið
undan hans rifjum.
Það getur varla verið ein-
leikið, ef ráðherra leyfir sér-
stöku málgagni sínu að óvirða
Alþingi að staðaldri.
„VIÐUNDUR ÁRSINS 1942“.
Morgunbl. hefir ekki ráðizt 1
að mótmæla einu einasta at-
riði í grein þeirri sem nýlega
birtist hér í blaðinu um stjórn-
arferil Ólafs Thors á síðast-
liðnu ári. í gær reynir blaðið
hins vegar að snúa hefnd á
Árna frá Múla af því að þar
hyggur það garðinn munu vera
lægstan. Aðal hefndin mun eiga
að vera í því falin að kalla blað
hans Tímadindil, og má þá segja
að fleiri gerist nú liðsmenn
Tímans en vænta mætti.
En „sagan, sem þarf að segja“,
og sögð hefir verið að mestu
leyti, stendur óhögguð sem ægl-
legur minnisvarði um það tíma-
bil, er gula siffferffiff réði ís-
lenzkum stjórnmálum.
ÞEIR ÆTTU AÐ SKIPTA.
Halldór Kiljan hefir lýst yfir
því, að aðalfæða íslendinga
væri á borð við erlent sorp, og
viffbjóffur, að hans dómi. Þykir
eigi ólíklegt, að bændur reyni
nú að nota tækifærið meðan
unnt er að koma þessu sorpi í
verð og skipta því fyrir bækur
Kiljans. — Mundu þeir þá ekki
fá hæfilegt andlegt verðmæti
fyrir vöru sína, að dómi skálds-
ins?
VÍSIR MISVITUR.
Vísir fjargviðrast mjög í gær
yfir tillögu Hermanns Jónas-
sonar um nokkurn styrk úr rík-
issjóði til þess að greiða fyrir
„orlofsferðum" einyrkja bænda
jafnframt því, sem verið er að
tryggja öllu öðru vinnandi fólki
í landinu sumarleyfi með fullú
kaupi. Kallar blaðið það óhæfu
að fela búnaðarsamböndunum
að ráðstafa nokkuru fé í þessu
skyni, en telur vel viðeigandi að
láta slíkan styrk renna til kven-
félaga í sveitunum.
Mun ríkisstjórnin vilja sýna
kvenhollustu sína á þennan
hátt, og skal það ekki lastað.
Hann mótmælir því aðeins í
öðru orðinu, að „hið opinbera"
hafi nokkur afskipti af málinu.
Þessi Vísis-rök láta þó undar-
lega í eyrum á sama tíma og
„hið opinbera“ er einmitt að
samþykkja lög til að tryggja
öllu lausráðnu verkafólki til
sjávar og sveita orlof með fullu
kaupi. Hvort búnaðarfélög eða
kvenfélög í sveitum fá féð til
umráða, er vitanlega aukaat-
riði að öðru leyti en því, að
búnaðarfélög eru í öllum sveit-
um en kvenfélög ekki. Og hvers
ættu hinar kvenfélagslausu
sveitir að gjalda?
Væri óhugsandi að ritstjóri
Vísis gæti stöku sinnum látið
það eftir sér að hugsa ofurlítið
áffur en hann skrifar?
fyrirmælum. Slíkt væri mjög
auðvelt, ef samband rofnaði
milli yfirstjórnar landsins og
einstakra herdeilda eða héraða.
í sambandi við ríkisstjórnina
hefir þess vegna yfirforingi alls
sænska hersins mælt fyrir um
bað, hversu herstjórar og yfir-
völd skuli hegða sér, ef slíkt ber
að höndum. í þessum fyrir-
(Framh. á 4. síðu)
Tilkynningar frá ríkisstjórninni:
Skípun viðskiptaráds
Samningaumlcitanir um siglingar til Rretlands