Tíminn - 09.02.1943, Blaðsíða 2

Tíminn - 09.02.1943, Blaðsíða 2
62 TfMlNN, þriðjiidaginn 9. íebr, 1943 16. blað Agalsteinit Eirikssom, skólastjóri: tpminn Þriðjjudagur 9. febr. Hversvegna ersamið víð sósíalísta? Sú spurning er stundum lögð fyrir Framsóknarmenn, hvort þeir telji, að einhver stórvægi- leg breyting hafi orðið á Sósial- istaflokknum að undanförnu, þar sem þeir hafi talið hann lítt viðmælandi byltingarflokk fyr- ir ekki löngu síðan, en eigi nú í samningum við hann um stjórnarmyndun. Þar sem slík spurning er ekki óeðlileg frá sjónarmiði þeirra, sem lítið hugsa um þjóðmálin, þykir rétt að svara henni nokkr- um orðum. Þegár foringjar sósíalista byrjuðu flokksstarf sitt, fóru þeir ekki dult með það, að þeir væru ómengaðir byltingarmenn, Meðan þeir fylgdu þeirri stefnu, óx þeim lítið fylgi og forráða- menn annarra flokka vildu engin skipti eiga við þá. Fyrir nokkrum árum síðan breyttu sósíalistar málefna- túlkun sinni og starfsaðferð- um. Þeir töldu sig sósíalistisk- an lýðræðisflokk, sem væri fús til samstarfs við umbótaflokka um ýmis velfarnaðarmál. Forráðamenn annarra flokka, sem voru orðnir vanir bylting- arskrafl sósialista, lögðu lít- inn trúnað á þessa yfirlýstu stefnubreytingu þeirra, enda sýndi afstaða þeirra í Finn- landsstyrjöldinni nokkrum mánuðum seinna, að tengslin við Moskvu voru enn sterk. En verulegur fjöldi kjósenda lagði trúnað á þessa stefnu- breytingu sósíalista. Mikill meirihluti þeirra kjósenda, sem fylgdi þeim í seinustu kosning- um, gerði það í þeirri trú, að þeir væru lýðræðisflokkur, sem gæti átt samleið með öðrum umbótaflokkum um lausn ýmsra framfaramála. Héldi Sósjalistaflokkurinn þeirri aðstöðu sinni óbreyttri, að geta talið sig lýðræðissinn- aðan umbótaflokk, án þess að þurfa að sýna afstöðu sina í verki, gæti hann haldið áfram að blekkja þessa kjósendur, þótt lýðræðsskraf hans væri ekki annað en hræsni ein, og gæti jafnvel blekkt enn fleiri. Vegna þessarar á- stæðu elnnar, er það skylda hinna umbótaflokkanna að ganga til fulls úr skugga um það með beinum samningum við Sósialistaflokkinn, hvort hann meinar yfirlýsingar sínar um samstarf alvarlega. Aðrar knýjandi ástæður gera samninga við Sósíalista- flokkinn þó enn nauðsynlegri. Frá sjónarmiði Framsóknar- manna verða vandamálin, sem nú bíða úrlausnar, tæpast leyst, nema með samstarfi bænda og verkafólks. Þau verða ekki leyst með aðstoð stríðsgróðamann- anna. Meðan þeir ráða lögum og lofum í Sjálfstæðisflokkn- um, hefir sá flokkur raunveru- lega dæmt sig úr leik. Annað viðhorf kynni að skapast, ef t.d. smáframleiðendurnir í Sjálf- stæðisflokknum, gætu tekið for- ustuna af stórútgerðarklík- unni og heildsölunum (Thors- urum, Birni Ólafssyni o. fl.). En fyrir því eru litlar líkur. Nú er svo komið, að Sósíal- istaflokkurinn ræður helztu samtökum verkalýðsins, AI- þýðusambandinu, Dagsbrún o. s. frv. Það verður ekki gengið fram hjá þeirri staðreynd, að hann er, eins og sakir standa, helzti samningsaðilinn fyrir hönd verkalýðsins. Þess vegna þýðir ekki að ræða um samstarf bænda og verkafólks, án þátt- töku hans. Þeir, sem vilja koma þessu samstarfi á, verða því að leita samninga við hann. Þetta eru helztu ástæðurnar, sem lágu til þess, að samning- arnir við Sósíalistaflokkinn voru hafnir. Reynslan verður að skera úr því, hver árangur þeirra verður. En þess er trauðla að vænta, að hann komi fljótt í ljós, því að málin, sem um er samið, eru margþætt og vandasöm, og svo hörð barátta hefir staðið milli Þann 6. febrúar n. k. verður Jón hreppstjóri Fjalldal sex- tugur. Fæddur er hann að Rauðamýri, sonur. hins kunna bændafrömuðar Halldórs Jóns- sonar frá Laugabóli og konu hans, Ingibjargar Jónsdóttur. Eru að Jóni traustar ættir og margt ágætra manna. Sterk ættareinkenni eru mikill áhugi og atorka. Jón Fjalldal hefir ekki farið varhluta af kynfylgj- um þeim. Átján ára fór hann í Flens- borgarskólann og lauk þar prófi árið 1903. Að því loknu fór hann til Noregs og stundaði bók'legt búnaðai-nám við Vinterland- brugsskolen í Oslo. Á sumrin vann hann á fyrirmyndarbúum í Noregi. Eftir þriggja ára dvöl þar í landi kom hann heim til íslands árið 1907. Næstu tvö árin fékkst hann við barna- kennslu á vetrum, en vann á vegum Búnaðarfélags Naut- eyrarhrepps i eitt sumar og annað sumarið í gróðrarstöð ísaf j arðarkaupstaðar. Vorið 1909 giftist hann Jónu Kristjánsdóttur frá Tungu í Dalamynnum. Fluttust þau þá strax að Melgraseyri og byrjuðu þar búskap við lítil efni. Bú- stofninn var 6 ær og 1 kýr, auk leiguánna, sem jörðinni fylgdu. En ungu hjónin áttu það, sem ekki var minna um vert en góð samningsaðila að undanförnu, að eðlilegt er að nokkur tor- tryggni ríki á báða bóga. Hvorn veginn forráðamenn sósíalista velja, byltingarleið- ina eða samstarfsleiðina, verður reynslan einnig að leiða í ljós. Vitað er, að sú hefir þróunin oft orðið annarsstaðar, að æstir kommúnistar hafa gerzt hóg- værir umbótamenn. Þannig varð t. d. þróunin í Noregi. Flestir ráðherranna, sem voru í fyrsta ráðuneyti Nygaardsvolds, höfðu eitt sinn verið kommúnistar. Hvort kommúnistarnir bera gæfu til þess sama hér, skal ósagt látið. En nauðsyn þess, að vinnandi stéttirnar taki hönd- um saman, er það mikil, áð sjálfsagt er að treysta því, að óreyndu. Reynist hitt, að þeir haldi enn fast við byltingar- leiðina, hefði þeim verið gerður hinn stærsti greiði, ef þeir hefðu stöðugt getað hamrað á því, að beir væru lýðræðísflokkur, án þess að þurfa að sýna hina raunverulegu afstöðu sína í verki. P. P. efni. Þau höfðu ekki varið æskuárunum til að safna fé, arfsvonum o g heimanmundi var heldur ekki til að dreifa, en þau höfðu aflað sér þekking- ar, heyrt og séð margt, eflzt að áhuga og athafnalöngun. Þess sáust og brátt merki. Með mik- illi hagsýni, framúrskarandi dugnaði, meiri smekkvísi en þá var yfirleitt á íslandi, var haf- izt handa í ræktun jarðarinn- ar, byggingarframkvæmdum og búrekstri. Jörðin þeirra, Mel- graseyri, vitnar um óvenju framkvæmdaþrek og stórhug, búreksturinn og umgengni öll um snyrtimennsku og hagsýni, afstaðan til mannfélagsmál- anna um bjartsýni og bróður- þel. Nokkur atriði skulu nefnd þessu til sönnunar. Markvisst var unnið að því að skapa eitt fegursta býli landsins, og að reka þar gagnsamt bú. Fyrst varð að reisa öll peningshús úr torfi og grjóti, girða túnið og slétta það. Árin 1919 og 1921 byggja þau öll hús jarðarinnar að nýju, í stílhreinu og hag- felldu formi. Stórt íbúðarhús sérstætt og gripahúsin í skipu- legu þorpi. Þau rúma 300 fjár, 20 stórgripi, þar eru hlöður fyr- ir þurrt og vott hey, áburðar- hús og þrær og annað, er ný- tízkubúskap þarf að fylgja. Ár- lega var túnið aukið og bætt, garðyrkjan aukln, girðingar lagðár og bústofninn aukinn og einkum bættur. Túnið hefir stækkað meira en um helming, allt slétt og að mestu véltækt. í stað 90 hesta gefur það nú af sér um 400 hesta árlega. Girðingar um tún og haga nema alls 10 kílómetrum. Upp- skera garðávaxta árlega 60— 100 tunnur. Bú Fjalldals er af- Jón Fjalldal urðamikið, enda þurfti þess með. Hinar miklu og myndar- legu framkvæmdir voru gerð- ar, þegar verðbólgan eftir heimsstyrjöldina reis hæst. Framundan voru erfiðir tímar fyrir framkvæmdamennina, tímar verðfalls á framleiðslu- vörum og gengislækkun. Oft mun hafa reynt á bóndann á Melgraseyri á þessum árum, en með dugnaði sínum og hug- kvæmni í framleiðsluháttum tókst honum að verja sig og býli sitt áföllum hin erf- iðu ár. Þar sem miðlungsmað- urinn sá ekki nema eina leið, hina troðnu slóð, sá Jón Fjall- dal margar. Hann hefir því gerzt brautryðjandi í ýmsum nýjungum búnaðarins, oft verið fyrstur og svo aðrir komið á eftir. Hinar miklu framkvæmdir og umsvifamikill búrekstur full- nægðu ekki starfsþreki og fé- lagslund Jóns Fjalldals. Hann' gerðist athafnasamur í málum Melgraseyri Jón Eyþórsson; Á föraum vegi Útvarpsumræðurnar frá Al- þingi eru væntanlega aðalum- talsefnið þessa dagana. Tókuð þið eftir lýsingu Finns Jónssonar á hinum óheillavæn- legu nornum er hann þóttist sjá við vöggu hinnar ófæddu „vinstri stjórnar"? Hann kvað Sósíalistaflokkinn klofinn í Moskvakommúnista, sem vildu rauðglóandi byltingu, og jafn- aðarmenn, sem ættu í flestu samleið méð Alþýðuflokknum. Framsóknarflokkurinn væri allsæmilegur, ef ekki væru þar samvinnu- og kaupfélagsmenn til óþurftar. Þeir væru „hægri menn“ *og vildu vinna með í- haldinu. Loks var Alþýðu- flokkurinn, sómafólk allt það fólk, hálfleitt á lífinu og jafnvel í dálitlum vafa um, hvorir væru betri sem pólitískir lífsföru- nautar, samvinnumenn eða Sjálfstæðisgarpar. Ef þetta er rétt i aðalariðum hjá Finni, hlýtur niðurstaðan að verða sú, að enginn hinna þriggja flokka niundi ganga heill að verki til stjórnarmynd- unar, þótt hún kæmist á. Finnur lagði réttilega áherzlu á það, að kjarninn í „vinstri stjórn“ yrði að vera samtök verkamanna og bænda. Mikið rétt. En hvað getur það stoðað, að dómi F. J., þegar hann lýs- ir jafnframt yfir því, að for- ustumenn samvinnufélaganna séu íhaldsmenn eða hægri menn, sem litlu eða engu tauti verði við komið, og í verkalýðs- félögunum ráði Moskvakomm- únistar lögum og lofum. Hvern- ig getur F. J. eða aðrir búizt við að þessir tveir kjarnar fallist í faðma, ef forsendur hans eru réttar. Sjálfur hefir F. J. ekki getað lynt við Sósíalista í verk- lýðssamtökunum og með því aö undirstryka andstæðurnar til hægri og Vinstri, milli kommún- j ista og samvinnumanna, virðist ! hann vera að gefa í skyn það hugboð sitt, að samstjórn þess- ara flokka sé lítt hugsanleg né líkleg til að áorka miklu. Það mætti að vísu skilja sumt í ræðu Finns sem kærleiksríka bendingu til Framsóknar- flokksins um að losa sig við ó- hræsis samvinnumennina úr flokknum, svo að hann yrði samstarfshæfur. Nú eru sam- vinnufélögin þýðingarmestu og öflugustu samtök íslenzkra bænda. Ef þau væru sett utan garðs i væntanlegri samstjórn bænda og verkamanna, er hætt. við að hún gengi ekki óhölt að starfi. Sósíalistinn, sem talaði, var ættaður austan úr Gósen og því eðlilega harla ókunnugur ís- lenzkum landshögum. Þegar só- síalistar tala um íslenzkan land- búnað, er engu líkar eri þeir góðu menn vilji leggja hann niður um hríð og taka svo upp aftur í stóriðjuformi. Kiljan Laxness hefir nefnt sveitabú- skapinn „sport fyrir idióta“. Þeim sést yfir það, að þótt framfara og breytinga sé þörf í landbúnaði og jarðyrkju, verð- ur slíkt ekki framkvæmt í einni svipan. Það tekur tíma að læra vélanotkun og jarðyrkju til hlítar. Og á meðan það er að lærast verður fólkið þó að halda áfram að starfa og afla sér viðurværis. Sósíalistar þykjast leggja á- herzlu á, að þeir, sem landbún- að stunda beri eigi minna úr býtum en aðrar vinnandi stétt- ir þjóðfélagsins. Þó láta þeir ó- spart klingja, að bændur fái ölmusu, þegar þeir fá uppbæt- ur á útfluttar afurðir, til þess að vega að litlu leyti upp á móti hinum óvæntu tekjum, sem sjó- menn og verkamenn hafa hlot- ið vegna stríðsins. Hvernig átti að framkvæma þennan jöfnuð nema með verðuppbótum? Með því að setja afurðaverðiö svo hátt, að allt vinnandi sveita- fólk fengi Dagsbrúnarkaup? Hvernig hefði þá sungið í tálkn- um Þjóðviljans og Alþýðublaðs- ins? Svo eru aðrir spekingar, sem halda því fram, að það sé að vísu sjálfsagt að greiða þessar verðuppbætur. Það eigi bara ekki að greiða bændum þær, heldur leggja þær í sjóð — og nota þær til einhverra sérstakra framkvæmda fyrir sveitirnar! Framfaramál dreifbýlisins; Hafnárgerð í Hornafirði Snemma á þingi lagði Páll Þorsteinsson fram i neðri deild frumvarp um breyting á lögum um hafnargerð á Hornafirði. Sjávarútvegsnefnd deildarinn- ar hefir nú lýst fylgi sinu við frumvarpið. Má því telja víst, að það nái samþykki þingsins. Samkvæmt frv. hækkar framlag ríkisins til hafnargerð- arinnar úr 52 þús. kr. í 200 þús. kr., og ábyrgðarheimild ríkis- ins hækkuð úr 78 þús kr. í 300 þús. kr. Er m. ö. o. gert ráð fyr- ir, að kostnaður við fram- kvæmdina verði 500 þús. kr. í stað 130 þús. kr. áður. Styðst þetta við nýjustu áætlanir. í greinargerð frumvarpsins segir: „Þótt Höfn í Hornafirði sé mikil útgerðarstöð og eini af- greiðslustaður strandferðaskip- anna við suðurströnd landsins, þegar Vestmannaeyjar eru frá teknar, er höfnin þar engan veginn svo örugg fyrir af- greiðslu skipa sem vera þyrfti. Það er því óhjákvæmilegt að gera þar allmiklar hafnarbæt- sveitar sinnar og héraðs og á hann hlóðust margvísleg trún- aðarstörf. Hann varð formaður Búnaðarfélags Nauteyrarhrepps árið 1912 og hefir verið það síðan. Undir forustu hans hef- ir búnaðarfélagið beitt sér fyr- ir aukinni og bættri túnrækt og garðrækt. Fyrst með starf- rækslu hestverkfæra, en árið 1925 keyptu þeir sér dráttarvél. Hefir verið unnið mikið með henni á meginþorra býla í sveit- inni, flest árin. í kjölfar rækt- unarinnar fylgdi stofnun naut- griparæktarfélags, sem Fjall- dal hefir alltaf veitt forstöðu. Þá beitti hann sér fyrir skipu- lagsbundinni mjólkursölu til ísafjarðar. Það dylst ekki, að mjólkurframleiðslan er nú orð- in mikilsverður liður í fram- leiðslu héraðsins og ein styrk- asta stoð góðra og tíðra sam- gangna um Djúpið. Grundvöll- urinn er stór og góð tún og góð- ar kýr. Athafnamennirnir brjóta nýjar leiðir, þeim ber mikil þökk og heiður. Sæti á Jón í sýslunefnd Noi'ður-ísafjarðarsýslu, er for- maður í yfirkjörstjórn kjör- dæmisins. Sat á búnaðarþing- um árin 1935—1938. Hrepp- stjóri sveitar sinnar varð hann árið. 1914. Þau hjónin voru mjög áhugasöm um skóla og uppeld- ismál. Jón var forgöngumaður að stofnun Reykjanessskólans. Hefir hann verið formaður (Framh. á 4. siBu) Eftir því ætti að taka verulegan hluta af verðlagsuppbót verka- manna og leggja þær í sjóð til einhverra framkvæmda í kaúp- stöðunum, t. d. til að reisa ráð- hús í Reykjavík! Allt eru þetta barnalegar bollaleggingar manna, sem hugsa skammt, en tala því fleira. Ein skoðanakönnun hefir enn séð dagsins ljós. Útvarpstíðindi hafa tekið sér fyrir hendur að kanna skoðanir almennings á útvarpinu, einstökum fyrirles- urum, söngmönnum, rithöfund- um o. s. frv. Um 1500 hafa sent svör. En þessi 1500 hafa svo orö- ið að 35 þús. atkvæðumí'Minna má nú gagn gera. Ég efast ekki um, að ritstjór- um Útvarpstíöinda hafi gengið gott tiÍT Þeir hafa ætlað að kynna sér skoðanir og óskir al- mennings til leiðbeiningar fyr- ir útvarpsráð. En tilraunin hef- ir misheppnazt, og úrslitin, eins og þau eru birt í blaðinu, orðið hrein skrípamynd. Orsökin er fyrst og fremst sú, að þeir hafa lagt of margt fyrir í einu og farizt óhönduglega með birtingu úrslitanna. Ef marka skyldi úrslit at- kvæðagreiðslunnar, væri dóm- greind þjóðarinnar ekki á marga fiska. Mundi það t. d. ékki vera óvæntur þjóðardóm- ur, að Jón úr Vör sé 13. í röð- inni af ástsælustu rithöfundum þjóðarinnar og Gunnar M. Magnúss sá 16., — að báðum þessum skáldum ólöstuðum. Hitt er lakara að sjá og nýstár- ur, enda er fyrirhugað að he’fj- ast handa um það mjög bráð- lega. Lögin um hafnargerð í Hornafirði, sem sett voru 193j5, mæla svo fyrir, að ríkissjóður greiði kostnaö við hafnarbæt- urnar áð-% hlutum á móti fram lagi hafnarsjóðs að % hlutum. Þar sem kaupgjald og verðlag í landinu hefir gerbreytzt frá því að lögin voru samin, er augljóst, að upphæð sú, sem ákveðin er í lögunum, hrekkur hvergi nærri til að standast kostnað við þær hafnarbætur, sem fyr- irhugaðar eru og gera þarf á þessum stað.“ Áliti sjávarútvegsnefndar fylgir bréf frá vitamálastjóra. Segir þar á þessa leið: „Undanfarið hefir farið fram hér á skrifstofunni nokkur at- ‘ hugun á því, hvernig hægt væri að bæta hafnarskilyrði fyrir Hornafjörð, og hafa þá ýmsar leiðir komið til álita, og hefir enn ekki verið gengið að fullu úr skugga um, hver þeirra verði farin. Ein leiðin er sú að dýpka ál- inn alla leið inn að núver- andi uppfyllingu eða bólverki, sem er fyrir framan kaupfélags- húsin. Ef fara ætti þessa leið, yrði að framkvæma geysimikla dýpkun, því að mikill hluti leið- arinnar er svo grunnur, að þar fljóta ekki, eins og er, nema smæstu bátar, auk þess þyrfti þá einnig að endurnýja og end- urbyggja legupláss fyrir sklp, þar sem núverandi afgreiðslu- pláss er. Önnur leiðin er sú að gera bryggjuna út í Álaugarey og gera akvegarsamband inn í kauptúnið. Þetta hefir þann kost, að bryggjan yrði tiltölu- lega ódýr, því að aðdýpi er mik- ið við Álaugarey að austan- verðu. Vegarsamband úr eyj- unni yfir Óslandið og yfir álinn, sem skilur það frá kauptúninu, mundi að vísu kosta nokkuð mikið fé, en sennilega verður þó þessi leið ódýrari og að ýmsu leyti heppilegri heldur en sú, er fyrr var nefnd. Fyrir nokkrum árum var gert fyrirstöðuþil úr Heppu út í Standey, og hefir ofan við þetta þíl safnazt no’kkur fylling af framburði fljótsins. Þriðji möguleikinn er svo að byggja bryggju út í Standey og leggja akveginn yfir þessa uppfyll- ingu, sem myndazt hefir, inn í kauptúnið. Er þessi leið ekki ó- svipuð því, ef bryggja yrði byggð í Álaugarey, nema hvað þá lok- ast ekki sundið á milli Óslands- ins og kauptúnsins." legra, að Einar Benediktsson, Matthías, Bólu-Hjálmar, Þorst. Erlingsson, Jóhann Siguvjóns- son og Jón Thoroddsen eiga að- eins sinn formælandann hver, fá hver um sig eitt atkvæði, hjá þessum 1500 skoðanafulltrúum þjóðarinnar. — Jónas Hall- grímsson fær þó 2 atkvæði og verður þar með jafnoki Árna Óla og Jóhanns Sæmundssonar. Ritstjórarnir hefðu átt að láta sér nægja að birta t. d. 10—12 nöfn, sem flest atkvæði féllu á. Svipað má segja um fyrir- lesara og upplesara. Þar er birt löng runa af nöfnum, sem hlot- ið hafa 1—2 atkvæði. Yfirleitt fá þeir flest atkvæði, sem oft- ast tala í útvarpið og gegna þar föstum störfum. Er það að vonum, en virðist koma illa heim við þá skoðun, að fólk verði leitt á þeim, eins og oft hefir verið haldið fram. Það hefir komið fram bæði í bréfum og í dagblöðum, að ýms- ir álíta, að útvarpsráð standi að þessari skoðanakönnun. Stafar það efalaust af því, hve atkvæðagreiðslan var þráaug- lýst í útvarpinu fyrir jólin. En útvarpsráð á engan þátt í atkvæðagreiðslunni, hefir eng- in afskipti af henni haft og tel- ur hana ekki aðeins marklitla, heldur og mjög villandi í mörg- um greinum. Enda þótt ég geti ekki annað en verið nokkuð harðorður um þessa skoðanakönnun Útvarps- tíðinda, eins og hún hefir verið birt í blaðinu, vil ég taka það (Framh. á 4. síöu)

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.