Tíminn - 25.02.1943, Blaðsíða 3

23. blaSS
TÍMINN, fimmtiidaginm 25. febr. 1943
91
Nokkur
mínnmgarorð
Howard
Thnrston
um Jón Halldórsson
húsgagnameistara
Fyrir skömmu er látinn hér í
Reykjavík einn af kunnustu og
vinsælustu borgurum bæjarins,
Jón Halldórsson húsgagna-
smíðameistari.
Jón Halldórsson var Vestfirð-
ingur að ætt og uppruna, enda
gleymdi hann ekki uppruna sín-
um, átthögum eða sveitungum.
Við heimahagan hélt hann mik-
illi tryggð allt til æviloka. Þó'tt
starf hans væri hér í bænum
um meira en þriðjung aldar, átti
hann traustar rætur í æsku-
stöðvunum heima í Önundar-
firði.
Jón Halldórsson var fæddur að
Vöðlum í Önundarfirði 15. sept.
1871, sonur hjónanna Halldórs
Bernharðssonar og Elínar Jóns-
dóttur, er þar bjuggu alla sína
búskapartíð. Halldór faðir Jóns
var hagleiksmaður á tré og
járn, enda var mikið til hans
leitað af nágrönnum hans um
smíði. Jón hefir því snemma
kynnzt smíðum og mun hann
oft hafa komið í smiðjuna til
föður síns á yngri árum. Elín
móðir Jóns var myndarkona,
minnug vel á ýmsa atburði og
ættfróð, glaðleg og ræðin og
kunni frá mörgu að segja.
Á uppvaxtarárum sínum
stundaði Jón nokkuð jöfnum
höndum búskapinn heima hjá
föður sínum og sjómennsku,
sem títt var um unga menn á
Vestfjörðum. Ekki lét Jón sér
nægja hin daglegu störf, held-
ur gerðist brátt forvígismaður
um félags- og framfaramál í
sveit sinni, en á þeim árum var
lítið um félagsskap í sveitum
landsins. Gerðist hann einn af
hvatamönnum og stofnendum
bændafélagsins Von í Önundar-
firði, sem nú er 49 ára og hefir
starfsemi þess aldrei lagzt nið-
ur. Við þetta félag hélt Jón mik-
illi tryggð alla tíð og sendi því
stundum gjafir góðar. Jón var,
sem af þessu er ljóst, snemma
félagslyndur og jafnan var hann
i fararbroddi og hrókur alls
fagnaðar, hvar sem hann var í
sinum hóp,frá fyrstu tíð. Man ég
að faðir minn, sem á uppvaxtar-
árum var nágranni Jóns og leik-
bróðir, sagði mér oft frá dugn-
aði, hugkvæmni og glaðværð
Jóns í félagslífi hinna ungu
manna heima í Önundarfirði á
þeim árum.
Jóni fannst starfsvið sitt brátt
of lítið heima í sveitinni. Hann
langaði til þess að sjá og kynn-
ast fleiru. Hann tók sig þá upp
og fór með hvalveiðiskipi til
Noregs haustið 1895, þótt farar-
eyrir væri af skornum skammti.
venjurnar, umgengnisvenjur
fólksins, verða að gera alla jafn-
frjálsa, jafnréttháa, sem bræður
og systur.
Árni frá Múla sagði frá því í
útvarpserindi í vetur, að vinnu-
kona Tryggva Þórhallssonar hafi
sagt svo til gestakomu: „Tryggvi,
það er kominn maður, sem vill
finna þig“. Þetta er al-íslerizkt
hispursleysi og sennilega mundi
húsbónda vera sagt líkt þessu til
gestkomu á 90 af hverjum 100
íslenzkum heimilum. En þetta
en fjarlægt erlendum siðum.
Tryggvi var hreinn hástéttar-
maður að erlendri skoðun, bisk-
upsson, og langfeðrarnir pró-
fastar og héraðshöfðingjar í
marga ættliði, sjálfur hámennt-
aður og í mestu virðingarstöðu
þjóðfélagsins. Stúlkan umkomu-
laus smábóndadóttir í lægstu
þjónsstöðu. Ég hygg að almargir
íslendingar á síðustu tímum
mundu viljá benda á dæmi lík
þessu sem skort á siðfágun. En
mér finnst sagan bera vitni um
hina æðstu siðmenningu og sið-
fágun. Enginn mundi taka til
þess, þó að systir ávarpaði bróð-
ur á þennan veg. Sagan sýnir
ekki annað en að á heimili for-
sætisráðherrans voru allir sem
bræður og systur. Þar var ekki
til manngreiningarálit, mann-
gildið, en ekki staðan, var virt.
Þetta er ekki sérstakt fyrir
Tryggva Þórhallsson. Þetta eru
fegurstu sérkenni íslenzkrar
menningar, og frumnorrænn
arfur, sem við höfum geymt
allra þjóða bezt.
Þjóðin er fámenn. Ef hér á að
verða sjálfstæð og skapandi
En Jóni var engin hætta
búin, þótt hann kæmi í fram-
andi land öllum ókunnugur, því
að hann var duglegur, áræðinn
og úrræ'ðagóður og ákveðinn í
því að komast áfram. í Noregi
stundaði hann smíðar um vet-
urinn, fór síðan til Kaupmanna-
hafnar vorið eftir, hélt þar a-
fram smíðanámi og tók þar
sveinspróf 1897. Að því loknu
kom hann heim, var heima hja
foreldrum sínum á Vöðlum einn
vetur, fór síðan til Reykjavíkur
og stundaði smíðar um hrið.
Eftir tvö ár fór hann aftur ut-
an og þá til Berlínar og dvaldi
þar við smiða- og teikninám í
þrjú ár, en ferðaðist jafnframt
allmikið til þess að sjá sig um
og kynnast sem flestu, er laut
að iðn hans. Þetta var óvenju-
legur námsferill á þeim tímum
og sýnir vel, hvað í Jóni bjó.
Ferðalög þessi urðu honum mik-
ils virði, því að ekki skorti á að
athyglin væri vakandi og minn-
ið var afbragð. Enda kom þetta
ljóslega fram í verkum hans og
viðræðum. Skömmu eftir að
Jón kom heim, stofnaði hann
trésmíðaverkstæði, sem siðar
hefir orðið kunnugt öllum Reyk-
víkingum og mörgum öðrum um
land allt undir nafninu Jón
Halldórsson & Co. Á verkum
þeim, er frá verkstæði þessu
komu, mátti sjá kunnáttu Jóns
og vandvirkni, og má óhætt
fullyrða, að verkstæði þetta hafi
jafnan verið eitt hið bezta
á sínu sviði og þar hafa margir
af beztu húsgagnasmiðum höl'-
uðstaðarins notið hinnar ágætu
handleiðslu Jóns Halldórssonar.
Jón Halldórsson var, sökum
sinna mörgu ágætu hæfileika
og menntunar, vel til foringja
fallinn, enda var hann forustu-
maður sinna stéttabræðra hér
á landi um langa hríð. Hann
var formaður Iðnaðarmannafé-
lags Reykjavíkur um langt
skeið, formaður fleiri iðnsýn-
inga og einn helzti hvatamað-
(Framh. á 4. sítSu)
menning áfram, verða allir að
fá að njóta sín. Við erum svo
náskyld, allar ættir landsins og
ætliðir, að jafnt má vænta hins
bezta — og hins versta — úr
höll eða hreysi, hvar sem er á
landinu. Freísi, jafnrétti,
bræðralag, í atvinnuháttum, í
siðum og venjum! Hinn fátæk-
asti þjónn á að geta umgengizt
miljónamanninn, ráðherrann
eða biskupinn sem sinn jafn-
ingja, finna hvergi til smæðar
eða vanmáttar. En þessar um-
bætur þurfa að koma frá hin-
um voldugu. Þeir einir geta haft
tök á tízkunni. Hispursleysi,
djörf framkoma, sjálfsvirðing
hefir hjálpað þjóðinni á liðn-
um öldum. Það uppeldi, er
drepur sjálfsvirðinguna, eyðir
fleiri mannkostum. Hinn, sem
er alinn upp til að virða sjálf-
an sig til jafns við fyrirmynd-
armanninn, eða „fyrirmann-
inn“, verður vandur að breytni
sinni, vandur að virðingu
sinni. „Sumir þurfa með-
mæli, aðrir ekki,“ sagði Einar
Benediktsson við forstjóra
Marconifélagsins. Ef við gætum
þess, að frelsi, jafnrétti og
bræðrlag nái völdum í um-
gengnisvenjum okkar, sköpum
við þjóð, sem ekki þarfnast
meðmæla.
V. Þéringar.
Ekkert setur meiri svip á
umgengnisvenjur manna en á-
vörpin „þú“ eða „þér“ Hjá
mörgum þjóðum, t. d. hjá öll-
um þeim, er ensku mæla, er á-
varpið sama við kunnan sem ó-
(Framh. á 4. siOui
Trúboðinn, sem fór lestavillt — og varð
heimsfrægur töframaður.
Á köldu kvöldi fyrir meira en hálfri öld streymdi mikill mann-
fjöldi út úr McVicher’s leikhúsinu í Chicago. Þetta var hlæj-
andi, glatt fólk, sem Alexander Herrmann, hinn mikli töframaður,
hafði skemmt.
Skjálfandi blaðasali stóð á gangstéttinni og reyndi að selja
mannfjöldanum Chicago Tribune. En sú tilraun bar sorglega lít-
inn árangur. Blaðasali þessi átti sér enga yfirhöfn, hann átti
ekkert heimili, og hann átti enga peninga til þess að gjalda
næturgisting með. Þegar mannfjöldinn var á brott þetta kvöld,
vafði hann blöðum um sig og lagðist fyrir á heitri málmgrind
við bakhlið leikhússins.
Þegar hann lá þarna hungraður og skjálfandi, hét hann því,
að hann skyldi einnig verða töíramaður. Hann þráði að láta
mannfjölda hylla sig, bera fögur klæði og vinna ástir kvenna.
Hann ásetti sér það, að þegar hann væri orðinn frægur töfra-
maður, skyldi liann koma aftur og gerast aðalleikari við'þetta
sama leikhús.
Blaðasali þessi var Howard Thurston — og að tuttugu ár-
um liðnum efndi hann heit þetta. Að lokinni sýningu fór hann
þangað, sem hann hafði sofið fyrir aldarfjórðungi, þegar hann
var hungraður og munaðarlaus blaðasali.
Þegar dauða hans bar að höndum hinn þrettánda dag
aprilmánaðar árið 1936, var Howard Thurston mestur allra töfra-
manna — konungur þeirra, sem iðkuðu sjónhverfingalist. Um
fjörutíu ára skeið hafði hann ferðazt um viða veröld, iðkað
sjónhverfingar og látið fólk reka upp stór augu af undrun.
Meira en sextíu miljónir manna höfðu keypt sig inn á sýningar
hans og tekjur hans námu nær tveim miljónum dollara.
Skömmu fyrir andlát hans eyddi ég kvöldi með Thurston í
leikhúsinu og horfði á atferli hans. — Þegar hann hafði lokið
æfingu, fórum við inn í búningsherbergi hans, og hann gerði
hin undraverðu ævintýri sín að umræðuefni klukkustundum
saman. Ævisaga þessa töframanns gat með sanni talizt furðu-
leg eigi síður en sjónhverfingar þær, er hann framdi á leik-
sviðinu.
Þegar hann var lítill drengur, hafði faðir hans hegnt honum
harðlega fyrir það að hafá rekið hesta of hratt. Frávita af reiði
rauk Thurston á dyr, hljóp hljóðandi út á stræti og hvarf þar
sjónum. Faðir hans og móðir sáu hann hvorki né heyrðu um
fimm ára skeið. Þau óttuðust, að hann væri dáinn.
Og hann játaði, að það mætti undravert teljast, að hann
skyldi ekki vera ráðinn af dögum, þvi að hann rataði í marg-
vísleg ævintýri, ferðaðist um í flutningsvögnum, betlaði, stal og
svaf í hlöðum, heystökkum og mannlausum húsum. Hann var
handtekinn hvað eftir annað, eltur, hrakyrtur og barinn. Honum
var kastað af járnbrautarlestum og oft var skotið á hann.
Hann gerðist knapi og fjárhættuspilamaður. Þegar hann var
seytján ára að aldri, kom hann til New York félaus og vinalaus.
Þá skeði undraverður atburður. Hann var viðstaddur trúar-
samkomu af hendingu. Þar heyröi hánn trúboða leggja út af
orðunum: Það er maður í yður.
Hann varð innilega hrærður og tók nú að hugsa um syndir
smar, en það hafði hann aldrei gert fyrr. Hann gekk upp að
altarinu, og með tár i augum snerist hann til afturhvarfs. Tveim
vikum síðar hafði ævintýramaður þessi gerzt predikari á stræt-
um Kínaborgar.
Hann var hamingjusamari en nokkru sinni fyrr. Hann ákvað
því að gerast trúboði og lét innritast í Moody biblíuskólann í
Northfield í Manachusetts. Hann gegndi starfa sem dyravörð-
ur til þess að geta unnið fyrir sér.
Hann var átján ára gamall, þegar hér var komið sögu, og til
þessa hafði hann aðeins gengið í skóla í sex mánuði um ævina.
Hann hafði lært að lesa, með því að skyggnast út um flutnings-
vagna og athuga leiðarvisa, sem komið hafði verið fyrir meðfram
þjóðvegum og spyrja aðra flakkara, hvað þar stæði letrað. Hann
kunni ekki að draga til stafs. í biblíuskólanum nam hann
grísku og líffærafræði á daginn en lestur, skrift og stærðfræði
á kvöldin.
Hann ákvað að lokum að nema læknisfræði, svo að hann gæti
gegnt lækriisstörfum jafnframt þvi, sem hann starfaði sem
trúboði, og var í þann veginn að hefja nám við Pennsylvaníu-
háskóla, þegar atburður skeði, sem gerbreytti lífi hans.
Á leiðinni frá Massachusetts til Philadelphíu varð hann að
skipta um lest í Albany. Meðan hann beið eftir lestinni, fór hann
í leikhús og sá Alexander Herrmann leika listir sínar við mikla
hylli og aðdáun áhorfenda. — Thurston hafði löngum verið
hrifinn af töfralistum. Hann hafði lengi fengizt við spilaþrautir.
Hann þráði að ná tali af átrúnaðargoði sínu, hetju sinni,
Herrmann, hinum mikla töframanni. Hann lagði leið sína til
gistihússins og leigði sér næsta herbergi við herbergi Herrmanns.
Hann hlustaði við skráargatið og gekk fram og aftur um gang-
inn í því skyni að herða svo mjög upp hugann, að hann á-
ræddi að berja að dyrum, en hann brast alltaf kjark, þegar á
átti að herða.
Morguninn eftir veitti hann hinum fræga töframanni eftir-
för til járnbrautarstöðvarinnar. Hann stóð skammt frá honum
og virti hann fyrir sér í lotning og hrifni. Töframaðurinn
hugðist að leggja leið sína til Syracuse. Thurston var hins veg-
ar á leið til New York — eða hafði að minnsta kosti hugsað sér
það. Hann hafði haft í hyggju aö biðja um farmiða til New
York en af vangá bað hann um farmiða til Syracuse.
Þessi mistök gerbreyttu framtiðaráformum hans. Þau ollu
því, að hann varð töframaður en ekki trúboði.
Þegar Thurston stóð á hátindi frægðar sinnar, námu daglaun
hans nær þúsund dollurum. En ég heyrði hann oft láta svo um
mælt, að það hefðu verið mestu gæfuhagar ævi sinnar, þegar
hann fékk einn dollar í daglaun fyrir að leysa spilaþrautir af
höndum. Nafn hans gat að lita á geysistórum auglýsingaspjöld-
um og honum voru valdar nafngiftir sem „Thurston, töframað-
urinn úr norðrinu.” Hann var ættaður frá Columbus í Ohio,
en það er norður, ef þú ert frá Texas.
Thurston játaði, að margir hefðu kunnað sér gleggri skil á
töfralist. Hver var þá leyndardómurinn við árangur þann, sem
hann náði?
Þegar rætt er um árangur þann, sem hann náði, ber að minnsta
kosti að láta tveggja viðhorfa getið. í fyrsta lagi var hann frum^
legur og sérstæður. Hann var frábær sýningarmaður. Hann ger-
þekkti mannlegt eðli, og hann taldi þá eiginleika mun mikil-
vægari fyrir töframann en þekking á töfralistinni. Allt, sem
hann gerði, hvort heldur það var að beita röddinni eða lyfta
augnabrún, hafði verið vendilega æft og undirbúið.
Og í öðru lagi unni hann áhorfendum sínum. Áður en tjaldið
var dregið frá, gekk hann fram og aftur um leiksviðið og mælti
við sjálfan sig: — Ég ann áhorfendum mínum. Það er unun
mín að skemmta þeim. Ég hefi mikilvægt hlutverk með hönd-
Sambund ísl. samvinnufélatta.
Kaupfélög!
Kynnið ykkur rcglugerð Lífeyrissjóðs S. í. S..
Nokkur félög hafa þegar tryggt starfsmenn sína.
tu
er komið út!
IJrval, 1. hefti þessa árs er komið í bóka-
verzlanir.
IJrval er 128 blaðsíður og kostar að eins
kr. 7,00.
lJrval er tvímælalaust fróðlegasta og
skemmtilegasta tímarit, sem út hef-
ir komið á íslandi.
Ódýrustu og beztu matarkaupin eru
SPAÐKJÖT
Heiltunnur 130 kg. kr. 690:00 eða kr. 5.31 kílóið
do. 120 — — 640.00
Hálftunnur 60 _ — 330.00
do. 55 — — 305.00
Kútar 25 — — 145.00
-------5.33 —
_ _ 5.90 _
_ _ 5.55 _
-------5.80 —
Sent heim með stuttum fyrirvara.
Tekið við pöntunum í sima 1080 og 2678.
Samband isL samvinnufélaga
Blautsápa
frá sápuverksmiðjuimi Sjöfn er almennt við-
urkennd fyrir gæði. Flestar húsmseður nota
Sjafnar-blautsápu
Framsóknarmenn
í Reykjavík
Afgrciðsla Tímans biður ykkur vinsamleg-
ast um aðstoð við að útvejfa börn eða unglinga
til að bera blaðið til kaupenda í bsenum.
um. Ég er hamingjusamur maður. Já, ég er hamingjunnar
barn.
Honum var um það kunnugt, að ef hann væri ekki hamingju-
samur maður, gæti enginn talizt það.