Tíminn - 08.04.1943, Blaðsíða 3

41. bla»
TtMEVIV, fimmtuclagimi 8. apríl 1943
GREEV AMERÍSKRA DÝRALÆKNA II,
163
Sextng:
!">i<rrím Blöndal
UM SAUÐFJARRÆKT
á Hallormsstað.
Hún verður sextug í dag. Hún
er fædd á Hallormsstað, dóttir
Páls stúdents Vigfússonar og
konu hans, Elísabetar Sigurð-
ardóttur. Albróðir Páls var séra
Guttormur, síðast prestur í
Stöð, orðlagður lærdómsmaður,
en hálfbróðir Björgvin Vigfús-
son, sýslumaður. Elísabet var
dóttir Sigurðar Gunnarssonar,
prófasts og alþingismanns á
Hallormsstað. Einn bræðra
hans var Gunnar, bóndi á
Brekku í Fljótsdal, föðurfaðir
Gunnars Gunnarssonar skálds.
Páll Vigfússon dó ungur. El-
isabet bjó áfram á Hallorms-
stað og ólust börn hennar, Sig-
rún og Guttormur, skógarvörð-
ur á Hallormsstað, þar upp með
móður sinni. Hallormsstaður
var mennta- og menningarset-
ur, með allmiklum bókakosti.
Þar heima hlaut Sigrún æsku-
fræðslu sína að mestu, en
stundaði síðar nám við kvenna-
skóla hér og skóla í Danmörku.
Kynnti hún sér þar sérstaklega
skólamál síðar, einkum að því
er við kom menntun kvenna.
Laust fyrir 1920 giftist hún
Benedikt Magnússyni Blöndal,
sem um langt skeið hafði verið |
kennari við búnaðarskólann á
Eiðum. Þau hjón eignuðust tvö
börn, stúlku, er dó nýfædd, og
son, Sigurð, sem nú stundar
nám við Menntaskólann á Ak-
ureyri.
Þegar Alþýðuskólinn á Eið-
um tók til starfa árið 1919, urðu
hjónin bæði kennarar við þann
skóla. Auk kennslu í skólanum
hafði frú Sigrún þar vornáms-
skeið og kenndi stúlkum vefnað
og fleiri handiðnir þar, er kon-
um hentar. Hefir hún alla ævi
haft vakandi áhuga fyrir heim-
ilisiðnaði og skilið manna bezt
gildi hans, enda verið þar í
fararbroddi meðal landsmanna.
Vorið 1924 fluttust hjónin frá
Eiðum að Mjóanesi í Valla-
hreppi. Þar bjuggu þau í sex
ár og héldu þar skóla hvern
vetur. Fyrst var skólinn bæði
fyrir stúlkur og pilta, en síðar
fyrir stúlkur einungis. Varð
það inngangur að Húsmæðra-
skólanum á Hallormsstað, sem
þá var í undirbúningi. Þau
hjón voru aðal-hvatamenn og
brautryðjendur að stofnun
Hallormsstaðaskóla. Hann tók
til starfa 1930. Frú Sigrún hefir
verið forstöðukona hans frá
byrjun. Það var erfitt verk, því
að undirbúningur og útbúnaður
allur var af miklum vanefnum.
Þarna unnu hjónin í samein-
ingu að rekstri skólans og smíði,
því alla tíð síðan hefir skólinn
verið í smíöum, og er vart meira
en hálfgerður enn. Húsbóndinn
annaðist einkum byggingar,
ræktun, námskeið í garðrækt
o. fl. haust og vor, og fjármál
öll. Húsfreyjan bar aðal-
þungann af skólanum innan
húss og annaðist handavinnu
og matreiðslunámskeið haust
og vor.
Bæði tóku hjónin á móti
gestum — mörgum gestum —
vetur og sumar, að öllu leyti á
þann hátt, að flestir myndu
þeir kjósa að koma þar aftur.
í fullri alvöru var reynt að búa
ungar stúlkur undir ævistarfið,
með fræðslu, áhrifum og vitur-
legum og ástúðlegum ráðlegg-
ingum, því'að
„drottningarhjarta er
viðkvæmt og varmt,
þó varirnar fljóti ekki
í gælum“.
Allir vissu hvern hlut Bene-
dilct Blöndal átti í þessum
störfum. Hann andaðist árið
1939. Það var mikið áfall. Þó
hafa störfin verið unnin á Hall-
ormsstað. Og fáa mundi hafa
grunað, að ekki yrði meira vart
við þann heimilisbrest, sem
þar var orðinn. Það er trúa min..
að þannig geti þeir einir snú-
izt við miklu erfiði og þung-
um raunum, sem sjálfir eru
mikilmenni.
Hér hefir lauslega verið
drepið á nokkur atriði úr ein-
um þætti af ævistarfi frú Sig-
rúnar Blöndal. En af fleira er
að taka. Fyrir tæpum fimm-
tíu árum heyrðu ungir piltar
í Fljótsdalshéraði ferðamenn,
sem gistu á Hallormsstað, tala
um litla stúlku þar, sem var
nákunnug gullaldarbókmennt-
um og öðrum þjóðlegum íslenzk-
um fræðum og las sér til gagns
(Framh. á 4. siðu)
I vísu, er hann orti til konu
austur í Skörum í Gautlandi
fyrir meira en níu öldum. Jóh.
Magnús Bjarnason hefir
drengilegast allra íslenzkra rit-
höfunda og göfugmannlegast
hlúð að þeim metnaði og lagt
sig fram um að hefja hann í
það veldi, að vera hvöt til
manndóms og mannræktar.
Hann hafði líka sjálfur séð það
ævintýri gerast, er gaf boðun
hans kraft sannleikans, og enda
lifað það sjálfur. Það er ef til
vill fyrst af þvi, að hann var
að segja sannar og raunveru-
legar sögur, þótt atburðaþráð-
urinn sé hans hugarsmíð, að
honum tókst að skapa svo lif-
andi myndir af hug og hátt-
um íslenzku vesturfaranna og
gera baráttusögu þeirra meðal
framandi þjóða, að ævarandi
eign hinna, er heima sátu, og
eiga drjúgan þátt í því að snúa
eftirsjá þeirra og harmi yfir
þeirri blóðtöku, sem brottför
svo margra vaskrá manna og
góðra kvenna var, I sigurhrós og
metnað heillar þjóðar.
V.
Það er engan veginn alhlít
regla i þessum heimi, að laun
og verðleikar standist á. Og ekki
er það svo á sviði lista og skáld-
skapar fremur en á öðrum
sviðum. Victor Rydberg og Au-
gust Strindberg sættu ofsókn.
um í sínu ágæta landi. Victor
Marie Hugo var lengi land-
flótta og Korolenko og mörg
önnur fræg rússnesk skáld voru
dæmd til Síberíuvistar. Svo
má lengi telja, ef fulltalið skal.
•íslendingum hefir eigi farizt
betur við skáld sín heldur en
öðrum. Bólu-Hjálmar var smáð-
ur og ofsóttur. Þorsteinn Er-
lingsson átti magnaðri óvild að
mæta. Svo er aldarhátturinn oft
rangsnúinn og skilningur
manna þungur í vöfum.
En þessu hefir eigi verið
þannig farið um Jóh. Magnús
Bjarnason. Lítil laun verka
sinna hefir hann raunar hlotið.
En honum hefir fyrir löngu
hlotnazt það, sem má vera
hverju skáldi dýrmætast: að
eignast traust og varanleg ítök
í hugum þjóðbræðra sinna
beggja megin Atlantshafs. Hin
nýja útgáfa Eddumanna á Ak-
ureyri mun gera þau enn
traustari og varanlegri. Þeir eru
orðnir æðimargir, sem í
bernsku bundu órofatryggð við
sögur Jóh. Magnúsar. Það er
víst, að þeir verða enn fleiri í
framtíðinni, svo fremi sem ís-
lenzk tunga helzt við lýði.
Nú vorar senn í Vatnabyggð-
um. Enn sem fyr mun Jóh.
Magnús finna til sín leita með
vorblænum þakkláta hugi
margra fslendinga. Og honum
mun það alls ekki minni umbun
fyrir ritstörf sín í þágu íslenzkr-
ar menningar og íslenzkrar
þjóðarsögu, þótt þeir hinir sömu
hugir dveljist einnig með þakk-
læti við kuml þeirra sona og
dætra íslands, sem börðust og
sigruðu í framandi álfu og gáfu
honum heimild og vald til að
skrifa það, er hann hefir skrif-
að.
Blaðinu hefir borizt þessi
grein frá dýralæknum Banda-
ríkjahersins hér á landi. Áð-
ur hefir verið birt grein frá
þeim um mjólkurmeðferð.
Sauðfjárræktin er einn aðal-
atvinnuvegur íslendinga. Hin-
ar miklu afréttir og beitilönd
skapa hin ágætustu skilyrði
fyrir þennan atvinnuveg. ís-
lenzkt gras og hinir löngu sól-
skinsdagar sumarsins virðast
vera prýðileg skilyrði fyrir
fljótum þroska sauðfjár.
En þessi þýðingarmikla land-
búnaðargrein er samt sem áð-
ur annmörkum háð. Vissir
sjúkdómar hafa komið upp í
nokkrum sauðfjárstofnum, og
hafa smám saman breiðst út frá
einum bæ til annars.
Um alla griparækt er það að
segja, að beztum árangri verður
náð með því að koma í veg fyrir
sjúkdóma fremur en að hugsa
einungis um lækningu á þeim.
Þegar vissir sjúkdómar koma í
ljós, eru til ýmsar varnarráð-
stafanir, sem mega kallast und-
irstöðuatriði, og miða að þvi að
takmarka og draga úr skaðan-
um. Nokkrar þessara ráðstaf-
ana fara hér á eftir:
1) Gefið skepnunum hreint og
hollt fóður og vatn.
2) Hafið þær 1 þurrum og
hreinum húsum með góðri loft-
ræstingu.
3) Látið skepnurnar njóta eins
mikils af sólskini, hreyfingu og
hreinu lofti og auðið er.
4) Komið í veg fyrir sam-
neyti við smitað eða sjúkt fé.
5) Einangrið allt sjúkt fé og
sömuleiðis kindur, sem hafa
verið með sjúku fé.
6) Hreinsið og sótthreinsið öll
hús og áhöld, sem hafa haft
snertingu við sýkt fé.
7) Ef til er gott bóluefni við
sjúkdómnum þá má nota það
með árangri.
Hreinlæti og hreinlætisráð-
stafanir er hið mikilvægasta,
sem hægt er að gera til að koma
í veg fyrir sjúkdóma.
Til að koma í veg fyrir sjúk-
dóma, er nauðsynlegt að sjá
skepnunum fyrir hreinu og
hollu fóðri. Það skapar og eflir
mótstöðuþrótt gegn sýkingu og
sjúkdómum. Lélegt fóður og
vöntun á hreinu og fersku vatni
dregur úr líkamsþyngd og mót-
stöðuafli og þar af leiðandi
verður skepnan veikari fyrir
sjúkdómi þeim, sem um er að
ræða. Fóðrið og vatnið verða
að vera hreint, þar eð óhreint
fóður og vatn skapa hin ákjós-
anlegustu skilyrði fyrir út-
breiðslu sóttkveikja. Til dæmis,
ef skepnan hefir kvef í lungum
(lungnabólgu) og drekkur hún
vatn úr sama ílátinu og hinar
heilbrigðu. Sóttkveikjan, sem
veldur sjúkdómunum fer e. t. v.
saman við vatnið og niður í
hinar heilbrigðu skepnur, þeg-
ar þær fá sér vatn. Sama máli
gegnir um fóður. _
Annað mikilvægt atriði til að
hindra útbreiðslu sjúkdóma,
atriði, sem oft er þó vanrækt,
er það að hafa skepnurnar í
hreinu, þurru og vel loftræstu
húsi. Þetta er mjög þýðingar-
mikil ráðstöfun til að koma í
veg fyrir og hamla þeim
sauðfjársjúkdómum, sem al-
gengastir eru á íslandi. Það
viðheldur mótstöðuaflinu gagn-
vart sjúkdómnum. Ef skepnan
er höfð i óhreinu, röku og illa
loftræstu húsi, verður hún sjálf
köld og rök og er hætt við að
kvefast, sem aftur eyðir mót-
stoðuaflinu, og að endingu er
skepnan alvarlega sýkt af ein-
hverjum hinna háskalegu sjúk-
dóma, sem nú liggja hér í landi.
Þegar um para-berkla er að
ræða, finnst sýkillinn, sem
veldur sjúkdómnum, í taði
hinna sýktu kinda. Ef taðinu er
ekki mokað út, þá er sóttkveikj-
an að staðaldri I húsunum og
heilbrigt fé mun smitast. Það
ætti að moka oft úr húsunum. •
Það ætti að láta allt féð fá
eins mikla hreyfingu, sólskin
og ferskt loft og við er komið.
Hreyfingin eykur líkamsstarf-
semina að miklum mun. Sól-
skin er mikilvægt og nauðsyn-
legt fyrir allar lifandi verur.
Þar eð sumar afréttirnar eru
uppi á fjöllum og óbyggðum,
hittist fé frá fjarlægum byggð-
arlögum. Fé frá bæjum, þar
sem sjúkdóma hefir orðið vart,
gengur þar með fé frá ósýktum
bæjum. Þessi samgangur getur
haft í för með sér frekari út-
breiðslu sjúkdóma.
Um vetrarmánuðina er samt
sem áður hægt að gera ráð-
stafanir til að hindra samneyti
heilbrigðra og sjúkra kinda.
Um þetta leyti árs getur hver
fjármaður athugað fé sitt
oft á dag og komizt að raun
um, hvaða kindur eru veikar.
Þær ætti þá strax að taka frá
hinu fénu og einangra þær eða
slátra til þess að koma í veg fyr-
ir frekari smitun.
Öll hús og áhöld, sem hafa
verið notuð í sambandi við
sýktar skepnur, verða að hreins-
ast (sótthreinsast) eftir að
skepnurnar hafa verið fluttar
burtu. Ef þetta er ekki gert
rækilega, koma aðrar ráðstaf-
anir að engu haldi.
Það eru mjög fáir af þeim
sjúkdómum, sem eru í íslenzku
fé nú, sem er hægt að lækna
eða koma í veg fyrir með
nokkru nú þekktu bóluefni.
Bæði innvortis og útvortis
sníkjudýr rýra verulega mót-
stöðuafl skepnunnar. Þessi
sníkjudýr lifa á blóði, sem þau
sjúga úr skepnunum. Innvortis
sníkjudýr eru ormar í lungum,
lifur, görnum og öðrum líffær-
um. Útvortis sníkjudýr eru lýs
og maur, sem lifa i ull og á húð
dýranna.
Hrein hús, sem oft er mokað
úr, eru mikilvægt atriði til þess
að hamla gegn sníkjudýra-
sjúkleik, þá er bezt að reyna að
lækna það, áður en það er tekið
í hús að hausti.
Skepnurnar þrífast miklu
betur, ef sníkjudýrunum, bæði
innvortis og útvortis, er útrýmt
áður en þær eru teknar í hús
að hausti. Það er betra að baða
féð gegn lúsum og kláða að
hausti, heldur en þegar líður á
vetur, því að með þvi kemur
féð í hús, sem eru laus við þessi
óþrif. Þegar fé er baðað á köld-
um vetrarmánuðum, þá er bæði
hætt við kvefi og lungnabólgu.
Miklu betri böðunartími eru
hinir hlýju sumardagar, strax
eftir að féð er rúið. Þá þarf og
minna af baðefni, og baðlögur-
inn kemst betur að húðinni og
vinnur betur að óþrifúnum.
Ef útrýmt er innvortis og út-
vortis sníkjudýrum (óþrifum),
bá er þar með komið í veg fyrir
enn eina orsök alvarlegra sjúk-
dóma.
Fundur verkstjóra
(Framh. af 2. síðu)
fyrir verkstjórana, þar sem
skráðar væru nauðsynlegar
töflur og leiðbeiningar, sem
verkstjórum mega að haldi
koma við störf þeirra.
Stjórn sambandsins skipa nú:
Jóhann Hjörleifsson, forseti,
Gísli Sigurgeirsson, ritari og
Jónas Eyvindsson, gjaldkeri.
Nýkomið:
Battersbyhattar,
Bindi,
’ Hálsklútar,
Skyrtur,
Peysur og vesti.
II. Toft
Skólavörðustíg 5. Sími 1035.
SENDIÐ
mér lista yfir bækur, blöð og
tímarit, sem þér viljið selja, og
ég mun gefa yður mjög hag-
kvæm tilboð.
BÓKABtÐIN,
Frakkastíg 16, Rvík.
Sími 3664 Sími 3664.
Samband ísl. sainvinnufélaga.
Hafið eftirfarandl 1 huga!
Tekjuafgangi kaupfélags er úthlutað tll félags-
manna í hlutfalli við viðsklpti þeirra.
Happdrætíi
Háskóla Islands
Dregið werður t 2. flokki
á laugardag.
352 vinníngar -- samtals 123400 kr.
Menn ern beðnir að endnrnýja sem allra fyrst,
tll þess að forðast ös síðnstu dagana fyrir
dráttinn.
Dömu
kápnr,
dragtir,
rykfrakkar,
kjólar.
koma fram viknlega.
Fermingarföt og kápur á fermingartelpnr.
Klæðaverzlun
Andrésar Andréssonar h.í.
Höfum daglega nýsoðlim
Rlóðmör ...... kr. 3.00 i/jj kg.
Lifrarpylsu .. — 3.50 l/z —
KJötbúðin Borg;
Símar 1636 og 1834.
Urvals hangíkjöt
af þingeyskum sanðum
— nýreykt —
fæst 1 öllum helztu matvörubúðum bæjarina.
Heildsöluafgreiðsla i
simnm:
1080
2678
4241
Mör! 11 ör!
Næstu daga verður seldur
úrvals dilkamör
5 kg. poki kostar kr. 30.00
10 kg. poki kostar kr. 58.00
Ekki sent helm, nema um sé að ræða
meira en 10 kg. í sama hús.
FRYSTIHÚSIÐ HERÐUBREIÐ
Fríkirkjuvegi 7. Sími 2678.
Gleymið ekki að borga
Tím ann.