Tíminn - 01.06.1943, Blaðsíða 3

58. blað
TÍMDÍN, þriðjudaglmi 1. júní 1943
231
A N N Á L JL
Dánardœftiur.
Steinunn Hjálmarsdóttir hús-
freyja andaðist að heimili sínu,
Kambi í Deildardal, þann 15.
júlí s. 1., eftir stutta legu.
Hún var fædd 11. júní 1905 á
Hofi á Höfðaströnd. Foreldrar
hennar voru merkishjónin
Hjálmar Þorgilsson og Guðrún
Magnúsdóttir.
Hjálmar faðir Steinunfiar var
sonur Þorgils Þórðarsonar,
sem var fæddur á Kambi 1842
og ól þar allan sinn aldur, en
hann lézt 1901. Hann var af
skagfirzkum og húnvetnskum
bændaættum — og þegar lengra
er rakið, var hann í móðurætt
kominn af Oddaverjum.
Föðurætt Steinunnar hefir því
búið á Kambi óslitið á annað
hundrað ár.
Móðir Hjálmars Þorgilssonar
var Steinunn Árnadóttir frá
Grundarlandi, er var af hinni
nafnkunnu Stórubrekkuætt í
Fljótum, sem er orðin mann-
mörg hér í Skagafirði.
Móðir Steinunnar Hjálmars-
dóttur var eins og áður segir,
Guðrún dóttir Magnúsar Ás-
grímssonar hreppstjóra á
Sléttubjarnarstöðum, er var af-
komandi sr. Árna Snorrasonar
prests á Hjaltastöðum og Felli
í Skagafirði — og síðast á Tjörn
í Svarfaðardal, og dó þar.
Frá sr. Árna Snorrasyni eru
komnir ýmsir ágætir búhöldar
í Skagafirði og Eyjafirði. Þor-
björg kona Magnúsar Ásgríms-
sonar, móðurammá Steinunnar,
var dóttir Friðriks Níelssonar
hreppstjóra í Neðra-Ási og konu
hans Guðrúnar Halldórsdóttur,
er var ættuð úr Fnjóskadal.
Bræður Steinunnar Hjálm-
arsdóttur voru tveir, Magnús,
er fluttist barn að aldri með
móðurafa sínum og ömmu til
Ameríku og nú á heima í Norð-
ur-Dakota, og Haraldur búfræð-
ingur — og nú verzlunarmað-
ur á Siglufirði.
Eins og áður segir var Stein-
unn fædd á Hofi. Þar bjuggu
foreldrar hennar í nokkur ár.
Hún missti þar móður sína 4
ára gömul.
Hjálmar faðir Steinunnar
gerði óvenjumiklar umbætur
þau fáu ár, er hann bjó á Hofi
— eftir því sem þá gerðist —
sléttaði túnið mikið, stækkaði
það og girti, og byggði stórt og
vandað íbúðarhús, svo enn í
dag er það með veglegustu íbúð-
arhúsum á sveitabæ í Skaga-
firði.
Árið 1913 fluttist Steinunn
með föður sínum að Kambi, þá
8 ára gömul og þar átti hún
heima til dauðadags.
Hún mun ekki hafa notið
annarrar bóklegrar fræðslu en
þeirrar, er hún naut í barna-
skóla, auk þess að eftir ferm-
ingu var hún nokkuð við hann-
yrðanám.
14 ára gömul tók Steinunn
við búsforráðum hjá föður sín-
úm, en slíkt er fátítt um svo
ungar stúlkur og sýnir ósér-
plægni og dugnað, sem ein-
kenndi æfistarf hennar. Árið
1929 giftist Steinunn eftirlif-
andi manni sínum Hjálmari
Pálssyni frá Brúarlandi. Þau
hófu búskap á Kambi sama ár.
Þau voru dugleg og samhent
um heimilisstörfin og hafa gert
töluverðar umbætur á jörðinni,
þótt barnahópurinn væri stór
og sambúðin ekki löng — slétt-
að túnið nokkuð, girt það og
byggt stórt steinhús, og má
segja að bú þeirra hafi blómg-
azt vel.
Þau Steinunn og Hjálmar
eignuðust 10 börn, af þeim dóu
3 ung, en 7 eru á lífi, það elzta
13 ára, en yngsta barnið á öðru
ári .Steinunn var vel gefin kona
og fríð sýnum, svipurinn hreinn
og festulegur, viðmótið hlýtt og
aðlaðandi, hún var bókhneigð
og hafði yndi af söng og ljóðum,
enda hafði hún söngrödd góða.
Hún var að eðlisfari hraust-
byggð, þótt hún hefði mikinn
hluta ævi sinnar við mikla
vanheilsu að stríða, en hún bar
slíkt með stillingu og jafnaðar-
geði. Henni mun ekki hafa verið
lagið að kvarta þótt eitthvað
væri að.
Steinunn gerði miklar kröfur
til sín, hún afkastaði óvenju-
miklu starfi á sinni stuttu ævi.
Innan veggja heimilisins
vann hún sitt göfuga starf,
húsfreyju- og móðurstarfið.
Hún vildi að öllum liði sem
bezt, mönnum og skepnum, það
verður því um hana sagt, að
hér sé góð kona látin, sem öll-
um vildi vel og ekkert mátti
aumt sjá.
Steinunn Hjámarsdóttir var
kölluð héjjSan á miðju aldurs-
skeiði, 37 ára gömul. Eftir hana
liggur mikið dagsverk. Hún
verður að áliti þeirra, sem bezt
þekktu, fyrirmynd sannrar
hetju, sem vann með prýði starf
sveitakonunnar, sem hið ís-
lenzka þjóðfélag grundvallast
svo mikið á.
Ungu börnin hennar munú á
ókomnum . ævidögum geyma
fagra miningu um sanna og
góða móður. Ástvinirnir og
sveitin hafa mikils misst, enda
er hennar sárt saknað af öllum
er hana þekktu. En hugarbót-
in er sú, að hér var góð kona
að kveðja.
Blessuð sé minning hennar.
T. Þ.
búnaðarins og sjávarútvegsins,
en hann höfum við. ekki stund-
að nærri eins og skyldi, en í
þess stað flytjum við út hálf-
unnin eða óunnin hráefni.
Vegna misskilnings og van-
fþekkingar hefir nokkrum með-
bræðrum okkar orðið það á að
kasta steinum að íslenzka land-
búnaðinum og telja hann mögu-
leikalítinn atvinnuveg. Með
þekkingu og aðstöðu til að gera
samanburð við aðrar þjóðir, er
mjög auðvelt að benda á það,
án nokkurrar hlutdrægni, að á
íslandi er fullt eins góð aðstaða
til að framleiða fjölbreyttar
landbúnaðarafurðir og í flest-
um landbúnaðarlöndum Evrópu.
Þetta mun flestum meðal-
greindum mönnum vera ljóst,
sem í alvöru hugsa um at-
vinnumál þjóðarinnar og heyja
sjálfir þrotlaust stríð við ýmis-
konar erfiðleika við að byggja
upp undirstöðu þjóðfélagsins,
framleiðsluhættina, en stunda
ekki eingöngu pennafimi í á-
róðursskyni.
Þessu máli til stuðnings vil ég
nefna nokkur atriði og fara þau
hér á eftir:
1. Lítt takmarkað landrými
og möguleikar til stóraukningar
hins ræktaða lands. — Verð-
mætin eru venjulega lítils met-
in, þar sem nóg er til af þeim.
Þar sem menn þurfa aðeins að
rétta út hendina til að fá nóg
vatn til allra þarfa, gleyma þeir
venjulega þýðingu þess og verð-
mætin eru venjulega lítils met-
gleymir því ekki. — Þjóðverjar,
Danir og margir fleiri, t. d.
einnig Norðmenn, finna vel til
þess hvers virði jarðvegurinn
er, því þar er hið ræktanlega
land að verða á þrotum, eða það
er svo miklum erfiðleikum
bundið og dýrt að rækta það, að
það er varla hægt. Norðmenn
þurfa t. d. oftast að ryðja mikl-
um skógi af landinu áður en
það verður ræktunarhæft og
iðulega að keyra úr hverjum
ha. margar smál. af grjóti. Ef
aðeins væri um framræslu að
ræða, eins og hér er víðast hvar,
þætti landnámið ekki miklum
erfiðleiH.um bundið, og svo hafa
íslenzku mýrarnar það fram
yfir mýrlendi nágrannaþjóð-
anna, að þær eru yfirleitt
gæddar frjósamari og stein-
efnaríkari jarðvegi.
Með aukinni tækni og véla-
notkun má stórum auka og
auðvelda landnámið til ræktun-
ar og allt bendir til þess, að í
náinni framtíð gerist hér sú
bylting á þessum sviðum með
(Framh. á 4. sUSul
Meðal nteknfaðra
FRAMHALD.
Hann beið þreyjulaus svarsins. Og einn morguninn var hann
kvaddur á fund ábótans. Hann hafði aldrei séð hann strangari
né kuldalegri á svip. Damien laut þegar höfði og beið auðmjúkur
jeirra hörðu ávítana, er hann hélt sig eiga i vændum.
„Ósk þín var fávísleg,“ mælti ábótinn. „Þú ert ekki orðinn
prestur. En þú hefir fengið ósk þína uppfyllta. Þú átt að fara!“
Damien yar sem þrumulostinn. Þegar hann hafði áttað sig,
var ábótinn á bak og burt. Hann hugsaði sig um stundarkorn,
en gat svo ekki stillt sig lengur og rak upp fagnaðaróp. Klaustur-
bræður hans litu forviða á hann. Síðan hljóp hann af stað, og
sagði hverjum manni, er hann mætti, sögu sína.
1. dag nóvembermánaðar 1863 kvaddi hann Norðurálfu fyrir
fullt og allt, 21 árs að aldri.
í tíu ár boðaði hann heiðnum lýð á Sandvíkureyjum fagnaðar-
boðskap Krists. Með talsverðri hreykni sagði hann frá því, að
sér hefði auðnazt að fá reista eina kirkju eða kapellu á hverju
ári.
Vorið 1873 var vígö ný kirkja á Máeyju. Kaþólskur biskup var
viðstaddur athöfnina, ásamt fjölmörgum prestum, þar á meðal
séra Damien. Þenna vígsludag urðu ný þáttaskipti í lífi hans.
Konungurinn hafði nýlega bannað öll samskipti við holdsveikra-
nýlenduna. Kaþólskir prestar gátu ekki lengur brugðið sér
þangað til þess að þjónusta trúbræður sína og styrkja þá í trú
sinni. Biskupinn kvaddi því prestana á ráðstefnu, þegar kirkju-
vígslan hafði farið fram.
Prestarnir voru á einu máli um það, að aðeins eitt úrræði væri
til. Einhver yrði að fórna sér og gangast undir þau ógirnilegu
örlög, sem biðu allra í Kalavaó. Fjórir risu á fætur og buðust til
þess að taka á sig þenna þunga kross, séra Damien og þrír ungir
trúboðar.
Séra Damien sótti mál sitt fast. Hann kvaðst hafa boðizt til
þessarar fórnar að þaulhugsuöu máli. Hann benti á, hve langan
og giftudrjúgan starfsferil hann ætti að baki á eyjunum, og
þess vegna hlyti biskupinn að velja hann til þessarar þjónustu.
Biskupinn táraðist við þessa orðræðu. Hann þekkti séra Da-
mien vel og vissi, að hann myndi ágætlega til þess hlutverks
fallinn. Hann var fílhraustur og hafði margskiptis vakið hrifn-
ingu meðal eyjabúa vegna hugrekkis síns og skapfestu. Og þó
var hann mildur maður og ljúfur. Biskupinn var skjálfraddaður,
er hann svaraði ræðu séra Damiens og ákvað, að hans hlutskipti
skyldi vera það, er Egiptar nefndu „dauða í lifandi lífi.“
„Ég vil engum skipa að fara, en ég leyfi þér það fúslega, séra
Damien,“ sagði hann aðeins.
Séra Damien og biskupinn héldu skömmu síðar til Hono-
lúlú. Þaðan lá leiðin til Kalavaó.
*
Fyrsta deginum í Kalavaó varði séra Damien til þess að skoða
,.sókn“ sína. í þeirri kynnisför komst hann að bitrum sann-
indum: Fjórir af hverjum fimm mönnum í holdsveikranýlend-
unni voru mjög sjúkir og dauðvona. Bókstaflega allir, sem eigi
höfðu komið niður að sjónum til þess að hyggja að skipskom-
unni, lágu aðframkomnir á hálmfletunum í kofunum eða á
víð og dreif um hagann. Föt þeirra voru ræksni ein, og oftast
voru þessar druslur hálfblautar — ekki þó af regni heldur
vessarennsli úr sárum þeirra og jafnvel þvagi þeirra. Ógeðs-
legri daun en vert er að lýsa lagði af þessum vesalingum. Séra
Damien varð, hvað eftir annað, að flýja frá fleti þeirra til þess
að anda að sér hreinu lofti og forðast uppsölu, meðan hann
var að venjast andrúmsloftinu í kofunum. Þessum veikleika vann
hann síðar bug á með því að taka að reykja tóbak. Það varð
bonum bjargráð, sem hjálpaði honum til þess að gegna því emb-
ætti, er hann hafði tekizt á hendur.
Það er erfitt að gera sér í hugarlund, hvernig séra Damien
hefir verið innan rifja, er hann hallaði sér út af undir trénu,
kvöldið eftir þessa átakanlegu kynnisför sína. Meðal þess, er
hann hafði orðið að gera, var að þjónusta dauðvona, kaþólskan
mann. Samkvæmt því, er trúarvenjur buðu, hafði hann smurt
eyru, augu, nef og fætur mannsins. Hann smurði andlitið fyrst.
En þegar kom að fótunum, gat hann ekki betur séð, en þeir
væru kvikir. Þegar hann gætti betur að, sá hann hvers kyns
var. Þeir voru ein iðandi maðkakös, eins og pestarskrokkur í haga
á vordegi. — Þessu likt varð honum daglegt brauð, er fram í
sótti.
Þó fór alls fjarri, að þetta væri hans þyngsta þraut. Ef til vill
var þyngsta þrautin, sem hans beið, að vinna traust þorra sjúkl-
inganna,. er eigi voru kaþólsks átrúnaðar og í meira lagi tor-
tryggnir gagnvart honum. Þeir höfðu ekkert gott reynt af
hvítum mönnum og væntu sér heldur einskis góðs af þeim.
Þeir, sem áður höfðu komið til Kalavaó, höfðu annað tveggja
virt þá fyrir sér með forvitni blöndnum viðbjóði eða ísköldum
rannsóknaraugum hinna stjórnskipuðu eftirlitsmanna. Það var
að vonum, að þeim væri tregt að trúa því, að nokkur vildi offra
lífi sínu og heilsu og öllu, sem dauðlegum mnnum er venju-
lega hugstæðast, til þess að lina þrautir þeirra og mýkja hug
þeirra og sár.
Til þess að sigra tortryggnina sem fyrst, gerði séra Damien
statt að deila að öllu leyti kjörum við þessa vesalinga, og láta sér
allt vel líka, er þeir urðu að gera sér að góðu. Þessi ákvörðun
og framkvæmd hennar hefir síðar orðið undirrót þess, að ýmsir
hafa sakað séra Damien um skeytingarleysi, óþrifnað og van-
þekkingu. En sMkt geta þeir einir borið honum á brýn, er
sneyddir eru öllum skilningi á þeim aðstæðum, er hann átti við
að búa. Hann varð að sýna öllum, að hann óttast ekki sjúkdóm-
inn og fyrirliti ekki sjúklingana, heldur taldi sig aðeins jafn-
ingja þeirra. Hann varð að sýna það í verki, að sér væri ekki
vandara um en þeim. Þess vegna neytti hann sams konar fæðu
og þeir, gaf þeim og lánaði klæði sín, leyfði þeim að reykja úr
pipu sinni og hvílast i bæli sínu. Hann gerðist læknir þeirra og
hjúkrunarmaður, og þá var það eitt af sjálfsögðum skyldu-
verkum hans að lauga sár þeirra, er voru svo illa haldnir að
geta það ekki sjálfir.
Hann varð einnig sverð þeirra og skjöldur gagnvart stjórnar-
völdum eyjanna. Hann krafðist betri og öruggari vatnsveitu en
þeirrar, er konungurinn hafði gera látið, og þegar ekki fékkst
betri úrlausn en sú, að pípum í hana var fleygt upp í flæðarmál-
ið, þá valdi hann hraustustu og sterkustu mennina til þess að
flytja þær þangað, er þær áttu að vera, setja þær saman og
hleypa á þær vatninu. Eitt sinn eyðilögðust nær allir kofarnir í
hvirfilbyl. Þá krafðist hann viðar í ný híbýli, og þegar allar
kröfur úr fjarlægð voru hundsaðar, þá tók hann sér ferð á
hendur til Honolúlú, þrátt fyrir hið stranga bann, er við slíku
Satnbttnd ísl. sumvinnutéUtgu
Samvinnumenn:
Hafið eftirfarandi í huga:
Tekjuafgangi kaupfélags er úthlutað til fé-
lagsmanna i hlutfalli við viðskipti þeirra.
i
Blautsápa
frá sápuverksmiðjuiml S.jöfn er almennt vlð-
urkeimd fyrir gæði. Flestar hnsmæður nota
Sjainar-blautsápu
Kjötllot og Tóig
í y2 kíló stykkum í öllum útsölum vorum og víðar.
— Mjög lækkað verð.
SiáturSékg Sudurlands.
Aðalfundur
Loðdýraræktarfélag's íslands
verður haldinn í Reykjavík 19. og 20. júní næstkomandi. Dagskrá
samkvæmt félagslögum. Atkvæðisrétt á fundinum hafa aðeins
löglega kosnir fulltrúar félagsdeilda og skulu þeir hafa með sér
kjörbréf sín á fundinn, og framtalsskýrslur samkvæmt 20. gr.
tölulið 3 í lögum félagsins, hafi þær ekki verið sendar félaginu
fyrir fundinn.
Á fundinum verður m. a. rætt um frumvarp Péturs Ottesens
um útrýmingu minka.
Félagsstjóriiin.
KOLVlÐARHðLL
Veizlur og samkomur
Tökum einnig að okkur sumardvalargesti.
Svavar Kristjánsson. Davíð Gnðmnndsson.
%
Relahirðí
vantar á stórt refabú nú þegar. Framtíðarat-
vinna fyrir duglegan og áhngasaman mann.
Upplýsingar gefur
Eínar Farestveit
Fóstbox 781. Reykjavík.
Sími 1940 eða 1644.
F ramsóknarmenn
í Reykjavík
Afgreiðsla Tímans biðnr ykkar vtnsamleg-
ast nm aðstoð við að útvega börn eða unglinga
til að bera blaðið til kanpenda í bænnm.
var lagt. Heilbrigðisstjórnin brást afar hart við, er fréttist um
þetta tiltæki, hótaði honum fangelsisvist og afarkostum. En
séra Damien lét eigi að fremur af kröfum sínum, og stjórnar-
herrarnir sáu sitt óvænna. Fyrir hans atbeina var einnig reist
sjúkrahús, er það nafn var gefandi.