Tíminn - 08.06.1943, Síða 1

RITSTJÓr..:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLCIIinjRINN.
PRENTSMIÐJAN EÐDA hJt.
Símar 3948 og 3720.
RITS rjÓRASKREFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Simar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
27. árj|.
Rcykjavík, þriðjudagiim 8. jiuií 1943
60. blað
Ólafiir Jóhannesson;
Fjársöfnun tíl skipakaupa
Sambandsins er þegar hafin
Samvinnnmenn! Kaupið stofnfjár-
brél og styðjið söfnunina eftir megní
íslendinga hefir jafnan skort skip til vöruflutninga
til landsins og frá því. Þeir hafa því ætíð verið upp á
aðra komnir í þeim efnum, að meira eða minna leyti.
Hefir fátt verið hættulegra öryggi og sjálfstæði þjóðar-
innar, en einmitt skipaskorturinn, enda hlutust oft af
honum mikil vandræði áður fyrr, eins og kunnugt er.
Með stofnun Eimskipafélags íslands var mikið átak gert
og stórt spor stigið í rétta átt. Er það kunnara en frá
þurfi að segja, hvílíka þýðingu starfsemi þess félags
hefir haft fyrir þjóðina á liðnum árum. En þó að Eim-
skipafélagið hafi gert ómetanlegt gagn, hefir það þó
hvergi nærri getað fullnægt flutningaþörf landsmanna,
sem ekki var heldur von. Enn vantar fleiri og stærri
skip.
Sambandið og sambandsfé- greitt að fullu að viðbættum
lögin hafa ætíð skipt við Eim- vöxtum.“
skipafélag íslands, eftir því Ufn síðasliðin áramót hóf svo
sem unnt hefir verið. En vegna stjórn S.Í.S. undirbúning að
þess hve skipastóll Eimskipafé- þessari fjársöfnun. Valdi stjórn-
lagsins er takmarkaður, hefir in þá leið, að gefa út stofnfjár-
það ekki getað fullnægt flutn- I bréf, sem ætlazt er til að seld
ingaþörf Sambandsins og fé- \ séu þeim mönnum, er leggja
laga þess. Á hverju ári hafa því vilja fram fé til skipakaupa S.
Sambandið og einsök kaupfélög; Í.S. Stofnfjárbréfin eru í tveim-
orðið að taka fíeiri eða færri ur flokkum. í öðrum flokknum
flutningaskip á leigu. Hefir því
oft verið rætt um það á aðal-
fundum S.Í.S., að samvinnufé-
íögin þyrftu að eignast vöru-
flutningaskip, en af ýmsum á-
stæðum hefir þó ekki orðið af
framkvæmdum í þessu efni. Á
síðasta aðalfundi S.Í.S. var mál
þetta enn til umræðu, og var þá
samþykkt svohljóðandi tillaga:
„Aðalfundur Sambands ísl.
samvinnufélaga 1942 samþykk-
ir, að skora á sambandsfélögin
að hefja nú þegar fjársöfnun
meðal félagsmanna sinna í því
augnamiði að kaupa hentug
flutningaskip að stríðinu loknu.
Jafnframt er skorað á S.Í.S. og
sambandsfélögin að leggja fram
ríflega fjárhæð í sama skyni.
Féð sé ávaxtað í vörzlum Sam-
bandsins þangað til tímabært
þykir að ráðast í skipakaupin,
enda sé það ekki gert nema að-
alfundur Sambandsins hafi gef-
ið til þess samþykki sitt. Vextir
skulu vera þeir sömu og af inn-
lánsdeild S.Í.S. á hverjum tíma.
Ef svo skyldi fara, að fé það,
sem safnast kann, verði ekki
notað í fyrirhuguðum tilgangi
5 árum eftir að yfirstandandi
styrjöld lýkur, skal það endur-
Erlent yfirllt 8. jiiní:
Byltíngin í Argentínu
Hershöíðíng j askípti
á Islandi
Charles Bonesteel, yfirhers-
höfðingi setuliðsins á íslandi,
hefir verið kvaddur brott héð-
an. Hefir William S. Key, er
áður var yfirmaður lögreglu-
:sveita Bandaríkjahersins í Bret-
landi, verið skipaður yfirhers-
höfðingi hér í stað Bonesteels.
Er hann þegar kominn hingað
til lands.
Key hershöfðingi var yfir-
maður 45. deildar ríkishers
Oklahomaríkis, áður en hann
var kvaddur til skyldustarfa í
Norðurálfu.
Bonesteel hershöfðingi varð
yfirmaður setuliðsins hér 16.
septembermánaðar 1941. Hann
hefir með störfum sínum hér á-
unnið sér virðingu og vinar-
hug íslendinga.
eru bréfin að upphæð 100 kr., en
í hinum 1000 kr. Stofnfjárbréf
þessi hafa verið send öllum
sambandsfélögum, og eru þar
til sölu.
í stofnfjárbréfunum eru tekn-
ar fram helztu reglurnar um
fjársöfnun þessa og stofnfé það,
sem safnast kann. Eru þær í
samræmi við framangreinda
tillögu, svo langt sem hún nær.
Helztu reglurnar eru þessar:
1. Þangað til ráðizt verður í
framkvæmdir skal fé það, sem
safnast, ávaxtað í vörzlum S.
Í.S. og ber það ábyrgð á því.
Á meðan féð er í vörzlum S.
Í.S., skulu greiddir af því vext-
ir, er séu jafnháirog innláns-
deildarvextir S.Í.S. á hverjum
tíma. Þegar rekstur skipa er
byrjaður, fer um vaxtagreiðsl-
ur eftir rekstursafkomu skip-
anna eftir ákvörðun aðal-
fundar S.Í.S. ár hvert.^&ldrei
mega þó vextir vera hærri en
iy2 ofan við innlánsvexti í
bönkum.
2. Áður en ráðizt verður í fram-
kvæmdir um smíði skipa eða
kaup á þeim, tekur aðalfundur
S.Í.S. ákvörðun um það, hvort
stofnað verði sérstakt félag
til að kaupa skipin og annast
rekstur þeirra, eða að fram-
kvæmdir verði að öllu leyti í
höndum S.Í.S.
3. Stofnfjáreigendur ábyrgjast
stofnkostnað og rekstur skip-
anna aðeins með stofnfé sínu.
Að öðru leyti ber Samband
ísl. samvinnufélaga ábyrgð á
skuldbindingum vegna skip-
anna og á rekstri þeirra.
4. Verði ekki búið að nota féð
til skipakaupa 5 árum eftir
að yfirstandandi Norðurálfu-
styrjöld lýkur, skal það end-
urgreitt. Að 25 árum liðnum
getur hvor aðili sem er, Sam-
bandið eða stofnfjáreigandi,
sagt stofnfénu upp með eins
árs fyrirvara. Um endur-
greiðslu stofnfjárins fer ann-
ars eftir ákvæðum samvinnu-
laganna um útborgun stofn-
sjóðseigna, eftir því sem við
getur átt, þ. e. stofnféð verður
útborgað, ef stofnfjáreigandi
andast, verður gjaldþrota eða
fátækrastyrksþurfi.
5. Stofnfjáreign má ekki selja
nema méð leyfi stjórnar S.
í. S.
Eins og að framan er greint,
er ekki ætlunin að ráðast i
framkvæmdir fyrr en síðar, að
lokinni yfirstandandi styrjöld,
enda munu skip nú ófáanleg
eða ekki fáanleg nema með óað-
gengilegum kjörum. Hins vegar
er nú fremur hentugur tími til
fjársöfnunar. Fjárhagsástæður
manna eru tiltölulega góðar og
auðvelt fyrir marga að leggja
fyrir nokkurt sparifé. Sam-
vinnumenn almennt munu því
nú hafa nokkra getu til að taka
þátt í þessari fjársöfnun. Ætla
má, að vextir af fé þessu verði
nokkru hærri en í bönkum og
sparisjóðum, þó að slíkt geti
brugðizt. Áhættan við geymslu
fjárins á þennan hátt ætti að
vera hverfandi.
Fullyrða má því, að hverjum
og einum sé hollara að leggja
fé sitt í þetta fyrirtæki og
geyma það og styðja þar með
þjóðþrifamál, en eyða því í rán-
dýran óþarfavarning, svo sem
of mörgum hættir nú til.
Hér er tvímælalaust um að
ræða eitt hið mesta nauðsynja-
mál fyrir samvinnufélögin.
Mætti rökstyðja það mörgum
orðum, en þess gerist tæplega
þörf. Þó skal bent á fáein at-
riði.
Nú er svo komið, að samvinnu-
félögin annast vörukaup og af-
urðasölu fyrir mikinn fjölda
landsmanna. Með hverju ári
sem líður fjölgar þeim, sem
telja sér hagkvæmt að skipta
við þau. Flutningaþörf sam-
vinnufélaganna er því mikil og
fer stöðugt vaxandi. Þeim er þvi
brýn nauðsyn á að eignast
flutningaskip. Að öðrum kosti
vofir einlægt sú hætta yfir, að
þau geti ekki fullnægt þörfum
félagsmanna sinna á fullnægj-
andi eða viðunandi hátt vegna
flutningaörðugleika, sökum
skipaskorts. Tilgangur sam-
vinnufélaganna er að útvega fé-
lagsmönnum neyzluvörur með
sem beztum kjörum og koma af-
urðum þeirra í sem bezt verð.
(Framb. á 4. siSu)
Kron fær ný og veg-
leg húsakynni
Kaupfélag Reykjavíkur og
nágrennis opnaði s. 1. föstudag
veglega búð í nýju húsnæði við
Skólavörðustíg 12 í Reykjavík.
Hefir félagið flutt þangað vefn-
aðarvörubúð sína, er áður var
til húsa niðri á Hyerfisgötu og
bjó við óhentug skilyrði. Þá
hefir skósala félagsins, er áður
fór fram í Bankastræti, verið
flutt í nýju búðina. Fá báðar
þessar deildir stórum betri að-
stöðu á hinum nýja stað. Búð-
irnar eru á tveim hæðum, mjög
rúmgóðar og öllu fyrirkomið af
smekkvísi og hagsýni. Mun ekki
ofmælt, að hér sé um að ræða
lang-myndarlegustu búð sinnar
tegundar í Reykjavík. Þá daga,
sem liðnir eru síðan búðin tók
til starfa, hefir verið afarmikil
sala,' nam t. d. fyrsta daginn
nærri 50 þúsund krónum. Und-
irbúning hefir Hermann Á.
Hermannsson annast, og mun
hann framvegis hafa á hendi
yfirstjórn þessarar deildar og
annarrar skyldrar starfsemi á
vegum félagsins.
Fyrir nokkrum dögum síðan
var gerð bylting í Argentínu.
Fregnir af henni eru enn óljós-
ar, en þó virðist sýnt, að hún
hafi heppnazt. Forsetinn hefir
beðið lægra hlut og byltingar-
sinnar myndað stjórn til bráða-
birgða.
Argentína er eina ríkið í Suð-
ur-Ameríku, er haldið hefir fast
við hlutleysisstefnuna. Meiri-
hluti þingsins hefir að vísu ver-
ið hlynntur Bandamönnum,
einkum Bretum, og hvað eftir
annað lagt til, að þýzka sendi-
herranum væri vísað úr landi,
enda hefir hann orðið uppvís
að margvíslegum óleyfilegum
undirróðri. En forsetinn, Ramon
Castillo, hefir engu skeytt vilja
þingsins og stjórn hans færzt
meira og meira í einræðisátt.
Á árunum 1916—30 fór frjáls-
^lyndi flokkurinn með stjórn í
Argentínu og voru þá gerðar
þar margvíslegar verklegar og
félagslegar umbætur. Árið 1930
gerðu íhaldsmenn byltingu og
aðalforingi þeirra, Justo, var
forseti 1932—38. Justo er talinn
maður mikilhæfur og nýtur
mikilla vinsælda meðal hersins,
enda er hann talinn færasti
hershöfðinginn, er Argentínu-
menn hafa átt. Við forseta-
kosningarnar 1938 treystust
hægri menn ekki til að beita
valdi, vegna vaxandi fylgis
frjálsl. flokksins, og gerðu því
bandalag við nokkra foringja
hans um sameiginlegan lista.
Forsetaefnið var Ortis, lingeðja
maður úr frjálslynda flokknum,
sem hægri menn töldu sig geta
ráðið yfir, og varaforseti Cast-
illo. Þessir menn náðu kosningu.
Hægri mönnum til mikilla von-
brigða hóf Ortiz merki róttækr-
ar umbótastefnu, en þá fundu
þeir það ráð, að hann væri of
veiklaður til að gegna forseta-
störfum; m. a. væri hann blind-
ur á öðru auganu. Hann var því
látinn hætta forsetastörfum til
bráðabirgða og Castillo látinn
taka við. Ortiz fékk aldrei for-
setatignina aftur, enda dó hann
nokkrum mánuðum síðar. Milli
Castillos og Justos var jafnan
ósamkomulag. Á síðastliðnu
sumri fór Justo til Brazilíu og
gekk í herinn þar, þegár Brazi-
lía sagði möndulveldunum stríð
á hendur. Þar sem herforingjar
eru helzt nefndir í sambandi
við byltinguna, er ekki ósenni-
leg ágizkun, að þar hafi öllu
heldur menn Justos verið að
verki en forsprakkar frjáls-
lynda flokksins. Justo er talinn
tækifærissinni, eins og sjá má
á eftirfarandi ummælum, er um
skeið voru algeng í Argentínu:
Ortiz er von frjálslyndra manna,
Castillo er von íhaldsmanna, en
Justo er von Justos.
Það stafar hvergi nærri ein-
göngu af þrákelkni Castillos
forseta, hversu lengi Argentína
hefir þraúkað við hlutleysis-
stefnuna. Argentínumenn eru
þjóðlegastir og bezt menntir
allra Suður-Amerikumanna.
Þeir eru næstum allir af Evr-
ópuættum, negrar og Indíánar
eru þar ekki eins fjölmennir og
í hinum Suður-Ameríkuríkjun-
um. Argentínumenn urðu fyrst-
ir til að stofna sjálfstætt ríki í
Suður-Ameríku. Þeir standa
mjög framarlega í allri verk-
legri menningu. Enginn vafi er
á því, að Argentína er traustasta
og heilsteyptasta ríkið í Suður-
Ameríku. Argentínumenn hafa
því litið á sig sem sjálfsagða
forustuþjóð Suður-Ameríku og
jafnan gefið öllum afskiptum
Bandaríkjamanna af málefnum
Suður-Ameríku óhýrt auga.
Sambúð Argentínu og Banda-
ríkjanna hefir jafnan verið
kuldaleg. Hins vegar hefir jafn-
an verið góð sambúð milli Breta
og Argentínumanna, enda hafa
Bretar verið helzta viðskipta-
þjóð þeirra og langstærsti lán-
ardrottinn. Hlutleysisstefna
Argentínu hefir meira verið
sprottin af því að fylgja sjálf-
stæðri utanríkispólitík, óháðri
Bandaríkjunum, en af andúð
gegn Bandamönnum og málstað
þeirra. Markmið Argentínu-
manna hefir verið, að Suður-
Ameríka myndaði sjálfstæða
heild í heimspólitíkinni, en nytu
þar ekki forsjár Bandaríkjanna.
Hin nýja stjórn byltingar-
manna í Argentínu hefir lýst
yfir samúð sinni með Banda-
mönnum í styrjöldinni og mun
vafalaust taka virkan þátt í
henni með hinum Suður-Ame-
ríkuríkjunum. Má telja líklegt,
að hér eftir muni áhrifa Argen-
tínu gæta meira í málefnum
Suður-Ameríku en seinustu
3—4 árin.
íbúar Argentínu eru um 14
milj. Landbúnaðurinn er helzti
atvinnuvegurinn. Kvikfjárrækt
og kornyrkja er þar á háu
stigi. Styrjöldin hefir mjög
þrengt að þessum atvinnu-
greinum, einkum kvikfjárrækt-
inni.
Seinustu fréttir
Flugvélar, herskip og kaf-
bátar Bandamanna gera nú lát-
lausar árásir á iðnaðarborgir,
flugvelli, hafnarvirki og her
stöðvar möndulveldanna við
Miðjarðarhaf. Á Pantellaríu, ít
alska ey milli Sikileyjar og
Túnis, er gerð hver árásin eftir
aðra, bæði dag og nótt. Borgir
á Sardiníu, Sikiley og Suður-
Ítalíu hafa einnig orðið afar
hart úti. Mörgum skipum hefir
verið sökkt. Herskipalægi ítala
í Spezíu, skammt frá Genúu,
varð fyrir harðri loftárás mikils
flugvélakosts. Var það lengsta
ferð Bandamannaflugvéla frá
Túnis til árása norðan Miðjarð
arhafs.
Ivínverjar hafa síðustu dæg
ur sótt fram við Gulafljót. Jap-
anir hugðust fyrir nokkru að
sækja fram til Chungking, höf
uðborgar Kínaveldis, en sú sókn
mistókst gersamlega og hafa
Kínverjar hafið öfluga gagn-
sókn. Hafa mikilvægar her
stöðvar og margt japanskra
hermanna fallið þeim í hendur,
auk alls annars tjóns, er þeir
hafa unnið Japönum á herliði
og hergögnum. í fyrradag
sökktu þeir japönskum fall-
byssubáti á Gulafljóti og lösk-
uðu annan.
Þjóðverjar eru sagðir hafa
mikinn viðbúnað gegn innrás í
Hollandi. Eru raðir steinsteyptra
virkja á Hollandsströndum og
ógrynni þýzks liðs. íbúar sumra
hafnarborga hafa verið fluttir
brott tugþúsundum. saman.
(Framh. á 4. siðu)
Búnaðarfélagf
50 ára
Fljótshlíðingar minntust 50
ára starfsemi búnaðarfélags
síns með veglegri samkomu og
mikilli rausn hinn 29. f. m. For-
maður félagsins, Klemenz Krist
jánsson, flutti ítarlegt yfirlits-
erindi um störf félagsins. Fyrstu
30 árin unnu félagsmenn þess
40 þúsund dagsverk að jarða
bótum, en næstu 20 árin 120
þúsund dagsverk. Enda er fé
lagið annað mesta jarðabóta
félag sýslunnar. Hvatamenn að
stofnun þess voru þeir Tómas
á Barkarstöðum, Arnþór í Teigi
og Oddur í Reykjum, sem þá
bjó á Sámsstöðum.
Meðal gesta var búnaðarmála-
stjóri, þingmenn héraðsins og
nokkrir fleiri aðkomumenn.
Á víðavangi
UMGENGNI í BÆNUM.
Um þessar mundir er fyrir til-
stilli lögreglustjórans verið að
gera gangskör að auknu eftirliti
með hreinlæti í bænum. Er
slíks eftirlits sannarlega ekki
vanþörf, því að víða er pottur
brotinn í þessu efni. Eins og að
líkum lætur nær þetta eftirlit
mest til þrifnaðar utan húss,
umgengni í portum, húsasund-
um og görðum o. s. frv. Er fólk
áminnt um að laga til hjá sér,
eftir því sem verða má, en
ieir, sem ekki gera það á við-
unandi hátt, verða kærðir til
bæjarvaldanna. (
Jafnframt hefir lögreglustjóri
beint þeim tilmælum til húseig-
enda að mála hús sín og bent á,
að viðkunnanlegastur yrði bæj-
arsvipurinn, ef þau væru máluð
ljósleit. Vitaskuld má hver hús-
eigandi mála hús sitt sjálfur,
3ótt eigi sé hann málari, og
yrði þá tilkostnaðurinn ekki til-
finnanlegur.
Þótt komið sé fram yfir far-
daga, er enn.kalt í veðri. En vel
væri, ef í bæjarbúum sjálfum
væri nógur vorhugur, þrátt fyr-
ir vorkuldann, til þess að vera
samtaka um að gera bæinn
sinn bjartari, hlýlegri og vist-
legri.
BYGGINGAR OG MANNVIRKI.
Sem betur fer er það ekki lög-
reglustjórinn einn og starfslið
hans, er vinnur að því að fegra
ásýnd Reykjavíkur, sem þó hef-
ir löngum verið allt of lítill
sómi sýndur.
Að undanförnu hafa bæjar-
völdin látið vinna að uppfyll-
ingu við Tjarnarbrúna, sem í
rauninni er traustlegt mann-
virki og fær nýjan svip, þegar
því verki er lokið. Margir dug-
andi menn eru að vinna að fjár-
söfnun til Hallgrímskirkjunnar
og undirbúningi að byggingu
hennar, er orðið getur ein hin
Isilegasta bæ j arprýði. Á
Kirkjubólstúni er þegar risin
upp prýðileg kirkja, og á hæð-
inni austan við vatnsgeyminn,
er hafin bygging reisulegs sjó-
mannaskóla.
Einnig má geta þess, að verið
er að framkvæma hina fyrir-
huguðu breikkun gatna við
tjörnina að vestanverðu. Hefir
það verk verið hálfgert lengi. En
nú verður því væntanlega skjótt
lokið. Að vísu er leitt að þurfa
að skerða tjörnina meira en
orðið er, en þó er breikkun
gatnanna nauðsynleg. Er þess
von, að bærinn rísi nú brátt
þrifalegri og snotrari en verið
hefir, úr áralöngu raski vegna
hitaveitunnar.
TRJÁPLÖNTUR OG
RUSLAKÖRFUR.
Garðyrkjuráðunautur bæjar-
ins hefir í vor látið gróðursetja
trjáplöntur allvíða, meðal ann-
ars við Austurvöll og meðfram
Ingólfsstræti milli Hverfisgötu
og Arnarhváls, og um sama leyti
hafa hentugar ruslkörfur verið
settar hér og hvar um bæinn,
svo að nú þarf fólk ekki lengur
að fleygja bréfum, eldspýtna-
stokkúm og sígarettupökkum á
göturnar.
Nú kemur til kasta fólksins
sjálfs, að umgangast svo hinar
ungu plöntur, að þær geti dafn-
að, og nota ruslkörfurnar, svo
að ekki myndist dag hvern
hrönn af skarni á götum bæj-
arins.
Lýsti það sér á ræðum manna
og rausnarbrag öllum, sem yfir
samkomunni hvíldi, að Fljóts-
hlíðingar eiga meiri metnað
fyrir hönd hlutskiptis síns og
sveitar, en títt er í mörgum
öðrum byggðarlögum, en þess er
sízt vanþörf, eigi landbúnaður-
inn að geta staðið í ístaðinu í
samkeppninni við aðrar at-
vinnugreinir.