Tíminn - 09.10.1943, Blaðsíða 1

RITSTJÓBI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARPLCaanjRINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Símar 3848 og 3720.
RrrSTJÓRASKRrPSTOFUR;
EDDUHÚSI, Llndargötn 8 A.
Símar 23S3 og 4373.
APGl vHÐSLA, INNHEIMTA
OO AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Sími 2323.
27. árg.
Rcykjjavík, laugardagiim 9. okt. 1943
97. blað
Frá umræðum á þingi um mjólkurmálið:
Mjólkurverðið oftast ákveðið með
samkomuiagi bænda ok nevtenda
Skorturinn á vinnu-
aili og raímagni
Fyrlrspurnir á Alþingi
til ríkisstjórnarinnar.
Áður en gengið var til dag:-
skrár í neðri deild á fimmtudag-
inn, kvaddi Sveinbjörn Högna-
son sér hljóðs, og bar fram svo-
hljóðandi fyrirspurn til ríkis-
stjórnarinnar:
„í framhaldLaf fyrirspurn hv.
2. þm. Rvk hér í sameinuðu Al-
þingi í gær, um það, hvort mjólk
væri seld til setuliðsins, og þá
hve mikið og við hvaða verði,
þá vildi ég mega beina eftirfar-
andi fyrirspurnum til hæstv.
ríkisstjórnar, sem mér væri kært
að fá svarað samhliða fyrir-
spurn 2. þm. Rvk.:
1. Er það rétt, að mjög mikið
vinnuafl hafi verið selt erlenda
setuliðinu á s. 1. sumri, samtím-
is því, að innlendir framleið-
endur, og þá einkum bændur,
skorti mjög tilfinnanlega vinnu- 1
afl?
Er það rétt, að þetta vinnuafl
hafi verið veitt erlenda setulið-
inu við lægra verði, en innlendir
framleiðendur buðust til að
greiða fyrir það?
Hverjar munu afleiðingar
þess, sem þegar eru komnar
fram, að slíkt átti sér stað? Hve
mikið mun bústofn landsmanna
verða að minnka á þessu hausti,
— og hve mikið mun vera af
heyjum úti undir snjó norðan-
lands af þessum sökum nú? —
Hyggst ríkisstjórnin að gera
nokkrar sérstakar ráðstafanir,
t. d. reyna að flytja inn vinnu-
afl, ef líkur eru til, að slíkt
endurtaki sig framvegis?
2. Er það rétt, að allmikið
rafmagn sé selt erlenda setulið-
inu frá Rafmagnsveitu Reykja-
víkur, samtímis því, að mikill
skortur er nú á rafmagni hér í
bænum, og það svo, að húsmæð-
eiga erfitt með að elda ofan í
heimilisfólk sitt, verkstæði og
verksmiðjur verða að draga
mjög úr vinnuafköstum sínum,
frystihús eru lömuð í rekstri
sínum nú í sláturtíðinni, þegar
þeim ríður mest á, — og tæpast
er les- eða vinnubjart við þau
ljós, sem daglega verður að not-
ast við hér í bænum?
3. Er það rétt, að setuliðinu
sé heimilað að taka vatn úr
vatnsveitu bæjarins, samtímis
því, að mikill vatnsskortur er
víða í bænum, með öllum þeim
óþægindum, sem honum fylgja?
Við þessu væri mér kært að
fá upplýsingar hæstv. ríkis-
stjórnar samhliða þeim upplýs-
ingum, sem hún ætlar að gefa
þinginu um sölu mjólkur til
setuliðsins“.
Páll Zóphoníasson rekur verðákvarðanír
mjólkurverðlagsneíndar írá íyrstu tíð
í umræðunum í neðri deild um mjólkurfrv. kommún-
ista hefir Páll Zophoníasson, sem er formaður mjólkur-
verðlagsnefndar, hrakið mjög rækilega þá fullyrðingu,
að mjólkurverðið hafi jafnan verið ákveðið í andstöðu
við fulltrúa neytenda í mjólkurverðlagsnefndinni. Páll
sýndi fram á, að jafnan hefði verið reynt hið ýtrasta til
ae* samræma sjónarmið neytenda og framleiðenda og
hefði það líka langoftast tekizt. Allur áróður um ofríki
framleiðenda, er kappsamlega væri rekinn hér í bæn-
vm, byggðist því á vanþekkingu eða illgirni.
Kona Churchills forsætisráðherra veitir forstöðu fjársöfnun í Bretlandi
til Rauða kross Rússlands. Á myndinni sést hún vera að selja manni sín-
um merki.
Erlcnt yfirlit 9. okt.:
Rausnarleg gjöf
Gísla Þorvarðssyni bónda í
Papey var á 75 ára afmæli hans,
3. þ. m., afhent 20 þús. kr. gjöf,
sem fara skyldi til sonar hans,
Ingólfs læknis á Djúpavogi, er
orðið hefir að fara til Ameríku
til lækninga. Þessi höfðinglega
gjöf er frá íbúum læknishér-
aðsins og svarar til 70 kr. á
hvern íbúa þess eldri en 14 ára.
— Mjólkurverðlagsnefnd, sagði
Páll, er skipuð tveimur fulltrú-
um framleiðenda, tveimur full-
trúum neytenda (kosnum af
bæjarstjórn Reykjavíkur), og
oddamaðurinn er skipaður af
ríkisstjórninni. Síðan mjólkur-
lögin gengu í gildi, hafa sextán
sinnum verið ákveðnar verð-
breytingar á mjólk og fer hér á
eftir yfirlit um afstöðu mjólk-
urverðlagsnefndarmanna til
þeirra.
25. nóvember 1934 var mjólk-
urverðið ákveðið 40 aura (allt-
af átt við lítra, þegar verð er
nefnt) með 4:1 atkv. Annar
fulltrúi neytenda hefir þarna
fylgt fulltrúum bænda.
2. október 1938 var mjólkur-
verðið ákveðið 38 aurar með
samhljóða atkvæðum.
11. febrúar 1938 var samþykkt
með samhljóða atkvæðum verð-
breyting á flöskumjólk.
12. janúar 1940 var mjólkur-
verðið ákveðið 44 aurar með
samhljóða atkvæðum.
2. marz 1940 var mjólkurverð-
ið ákveðið 45 aurar með sam-
hljóða atkvæðum.
30. júní 1940 var mjólkurverð-
ið ákveðið 51 eyrir með 3:2 at-
kvæðum. Er þetta í fyrsta sinni',
er báðir fulltrúar neytenda hafa
sérstöðu.
30. september 1940 var sam-
þykkt með samhijóða atkvæð-
um tillaga frá öðrum fulltrúa
neytenda, Guðmundi Oddssyni,
um að hækka mjólkurverðið í
56 aura.
29. janúar 1941 var mjólkur-
verðið ákveðið 61 eyrir með 4:1
atkv. Annar fulltrúi neytenda
hefir fylgt fulltrúum bænda.
I. apríl 1941 var mjólkurverð-
ið ákveðið 65 aurar með at-
kvæðum allra nefndarmanna.
6. júní 1941 var mjólkurverð-
ið ákveðið 72 aura með 4:1 at-
kvæði. Annar fulltrúi neytenda
hefir fylgt fulltrúum bænda.
9. september 1941 var mjólk-
urverðið ákveðið 80 aurar með
3:2 atkv. Þetta er í annað sinn,
er báðir fulltrúar neytenda
standa gegn verðhækkun.
9. desember 1941 er mjólkur-
verðið ákveðið 92 aurar með
fjórum atkvæðum, en einn
nefndarmanna greiðir ekki at-
kvæði og verður því ekki talinn
beinlínis mótfallinn ákvörðun-
inni.
21. júlí 1942 er mjólkurverð-
ið ákveðið kr. 1,15 með sam-
hljóða atkvæðum.
II. september 1942 var mjólk-
urverðið ákveðið kr. 1,50 með
3:1 atkv. Einn sat hjá.
8. nóv. 1942 var mjólkurverðið
ákveðið kr. 1,75 með 3:2 atkv.
Þetta er í þriðja sinn, sem er
hreinn ágreiningur milli full-
trúa neytenda og bænda, en
fulltrúar neytenda byggðu mót-
stöðu sína einkum á því, að
Jakob Möller, þáv. fjármálaráð-
herra, hafði óskað eftir að
hækkuninni yrði frestað, því að
ríkisstjórnin ætlaði sér að
greiða hana úr ríkissjóði.
Meirihlutinn taldi ekki vogandi
að treysta þessu, enda reyndist
Sá ótti réttmætur.
Seinasta verðákvörðun mjðlk- :
urverðlagsnefndar var gerð fyr- :
ir skömmu síðan, eins og menn
mun reka minni til, og varð þar
ágreiningur milli fulltrúa
bænda og neytenda, en hann er,
þannig vaxinn, að hann hefir |
engin áhrif á útsöluverðið og
raunar heldur ekki á niður- j
færslugreiðslurnar úr ríkssjóði.
Ég hygg, sagði Páll, að þetta
yfirlit sanni, að þær fullyrðing-
ar hafi við lítið að styðjast, að
bændafulltrúarnir hafi beitt
ósanngirni og ofríki í mjólkur- '
verðlagsnefnd, því að aðeins
þrisvar sinnum hefir orðið full-
ur ágreiningur milli þeirra og
fulltrúa neytenda, en í 13 skipti
hefir verðið verið ákveðið með
fullu eða nær fullu samkomu-
lagi. Og í þau skipti, sem varð
alger ágreiningur, drógu bænda-
fulltrúarnir úr kröfum sínum til
þess að reyna að ná samkomu-
lagi..
Fulltrúum bænda er það ljóst,
að samkomulag er bezta lausn-
in í þessum málum og þeir hafa
líka sýnt fullan vilja í þeim
efnum, eins og yfirlit þetta
sannar.
Hver verður hlutdeild Frakka
í íriðarsamníngunum?
Um langan aldur hafa Frakk-
ar verið ein af höfuðþjóðum Ev-
rópu og iðulega voldugasta þjóð
hennar. Við friðarsamningana
1918 réðu Frakkar sennilega
einna mestu og voru næstu tvö
áratugina helzta stórveldið á
meginlandinu. Nú heyrast
Frakkar nær aldrei nefndir í
sambandi við lausn eftirstríðs-
málanna og venjulegast heyrist
nú ekki talað um önnur stór-
veldi en Bandaríkin, Bretland,
Rússland og Kína.
Það er næsta líklegt, að
Frakkar uni miður vel þessu
hlutskipti, sem þeim virðist
ætlað, enda er vafasamt, hversu
skynsamlega þessi fyrirætlun er.
Þótt Frakkar séu nú sigraðir og
undirokaðir, hafa þeir sýnt það
um aldaraðir, að þeir búa yfir
miklum hæfileikum og dugnaði.
Þeir hafa átt sín niðurlægingar-
tímabil, en jafnan unnið sig
upp aftur. Það er ekki ólíklegt,
að þannig fari það líka enn einu
sinni og þá gæti orðið betra fyr-
ir heimsfriðinn, að Frakkar
væru ekki meðal þeirra þjóða,
er væru óánægðar og vonsvikn-
ar með friðarsamningana.
Meðal ýmissa forustumanna
Bandamanna virðist líka vera
vaxandi skilningur á þessari hlið
málsins, en hann er hvergi
nærri ráðandi Einkum virðast
Bandaríkjamenn vera litlir vin-
ir Frakka og ræður þar kannske
nokkru sá ótti þeirra.að róttækir
vinstri menn muni verða ráð-
Bókaiitgsifan 1943
Utgáfa Gu$ jóns Guð jónssonar
Áður hefir verið getið hér
nokkurra bóka, sem koma munu
út í haust eða komið hafa út í
sumar. Hér verður sagt frá út-
gáfubókum Guðjóns Ó. Guð-
jónssonar, sem á undanförnum
árum hefir verið ötull útgefandi
og gefið út margt góðra og nyt-
samra bóka.
Af bókum, sem væntanlegar
eru í haust, er fyrst að geta V.
bindis af Ritsafni Jóns Trausta.
Verða í því „Góðir stofnar“ og
„Tvær gamlar sögur.“ Eru þá
eftir tvö bindi af safninu og
verða í þeim „Bersi gamli“,
ferðasögur höfundarins, leikrit
og kvæði. Síðasta bindi mun
fylgja rækileg skrá um allt, sem
Jón Trausti skrifaði, og hefir dr.
Stefán Einarsson, prófessor við
háskólann í Baltimóru samið
hana.
Sannýall heitir bók eftir dr.
Helga Pjeturss, er kemur úr
innan skamms og líta má á sem
V. bindi Nýals. Dr. Helgi er al-
þekktur rithöfundur, og er ó-
þarfi að fara um það mörgum
orðum hér. Kenningar hans eru
djarflegar, og fáir munu rita
jafn hreint og fagurt mál sem
hann. Væru rit hans merkileg
fyrir þá sök eina. í þessari nýju
bók er meðal annars athyglis-
verð frásögn um reynslu nafn-
greinds manns í annarri tilveru.
Suður um höf heitir bók, sem
Sigurgeir Einarsson hefir tekið
saman. Eru það frásagnarþættir
um könnunarferðir til suður-
heimskautsins.
(Framh. á 4. síSu)
andi i Fraklandi eftir styrjöld-
ina. Hefir það t. d. verið greini-
legt, að stjórnarvöld Bandaríkj-
anna hafa dregið taum Vichy-
stjórnarinnar á kostnað frönsku
þjóðfrelsisnefndarinnar og þess
vegna hafa Bandamenn enn
ekki viðurkennt hana, nema
sem fulltrúa Frakka, er dvelja
utan Frakklands. Hins vegar
hefir Bretum tekizt að auka
viðurkenningu þj óðfrelssnefnd-
arinnar með því, að fulltrúi
hennar fær sæti í Miðjarðar-
hafsnefnd Bandamanna og
Rússa. Er það fyrsta viðurkenn-
ingin, sem Frakkar hafa fengið
um langt skeið, er gengur í þá
átt, að þeir eigi að fá að ráða
málum með stórveldunum.
Frá Frakklandi sjálfu berast
fregnir um sívaxandi mótþróa
gegn Þjóðverjum og vaxandi
andúð gegn Vichystjórninni.
Petain nýtur enn persónulegrar
viðurkenningar, enda er hann
afsakaður með því, að hann sé
orðinn svo gamall, þar sem
hann er talsvert á níræðisaldri,
að honum sé ekki fullkomlega
sjálfrátt og vafalaust vilji hann
líka gera sitt bezta. Laval er á-
hrifamesti maður Vichystjórn-
arinnar, en þó raunar ekki ann-
að en verkfæri Þjóðverja. Mjög
fara sögur af því, að hann ótt-
ist um líf sitt og hafi hann mjög
öflugan lífvörð, enda var hon-
um eitt sinn sýnt banatilræði.
Talsverður orðrómur hefir
verið um það, að Vichystjórnin
væri að undirbúa stjórnarfars-
lega breytingar til að þóknast
Bandamönnum. M. a. hefir verið
orðasveimur um það, að hún
ætlaði að kveðja saman þing.
Ef til vill hefir það verið af ótta
við slíkt, sem þýzka stjórnin lét
nýlega handsama Lebrun fyrv.
forseta og flytja til Þýzkalands,
án þess að Vichystjórnin fengi
(Framh. á 4. siðu)
Seianstu tréttir
Rússar tilkynntu í fyrrakvöld,
að þeir hefðu aftur hafið sókn
á allri víglínunni frá Lenin-
grad til Asóvshafs eftir nokk-
urt undirbúningshlé og væru
m. a. komnir yfir Dnépr á
þremur stöðum, m. a. rétt fyr-
sunnan Kremenchug.
Cordell Hull og Eden munu
bráðlega fara til Moskvu og
sitja þar ráðstefnu með Molo-
tov.
Amerísk herskip hafa nýlega
gert stórskotaliðsárás á Wake-
eyju.
Á víðavangi
ROOSEVEIT FÆR TILSÖGN
HJÁ JÓNI PÁLMASYNI.
Jón Pálmason er orðinn meö-
ritstjóri ísafoldar. í fyrsta blað-
inu undir ritstjórn hans birtist
löng grein um flokkana og fólk-
ið. Meginefni þeirrar greinar er
á þá leið, að aðeins eigi að vera
til tveir flokkar í landinu, flokk-
ur þeirra, sem viðurkenni eign-
arrétt einstaklingsins, og flokk-
ur þeirra, sem ekki viðurkenna
eignarétt einstaklingsins og
vilja láta ríkið eiga allt
Það má búast við, að Sjálf-
stæðisflokksmönnum þyki þetta
svo merkileg kenning, að ekki
verði hjá því komizt að láta
fleiri en íslendinga njóta henn-
ar og þá ekki sízt Ameríkumenn,
sem eru svo fávísir að hafa
aðeins tvo aðalflokka, er báðir
standa á grundvelli eignarétt-
arins.
Hugsum okkur því, að einn
góðan veðurdag sé Jón kominn
inn í skrifstofuna til Roosevelt
forseta, brosi mjög virðulega út
í hægra munnvikið og ávarpi
hinn fáfróða forseta eins og sá,
sem hefir alla þekkinguna:
Heyrðu, Roosevelt, þú verður
að fá tilsögn hjá mér í pólit-
ík. Þú fylgir eignarréttar-
stefnunni alveg eins og Ford og
Rockefeller, því ertu þá ekki í
flokki með þeim alveg eins og
ég er í sama flokki og Ólafur
Thors og Sveinn í Völundi.
Þetta er bara kjánaskapur af
þér að hafa sérstakan flokk, er
berst gegn þeim. Allir, sem
fylgja eignaréttarstefnunni, eiga
að vera í sama flokki.
HVERJU MUNDI ROOSE-
VEL^ SVARA?
Nú kunna ýmsir að halda, að
Roosevelt væri alveg sigraður,
en sennilegra væri þó, að hann
brosti dálítið gletnislega fram-
an í spekinginn, en segði síðan
ósköp góðmannlega:
Sjáðu til, Jón minn. Þótt
menn viðurkenni eignarétt ein-
staklinga, geta þeir haft mis-
munandi skoðanir um, hve víð-
tækur hann eigi að vera og hve
mikið vald hann á að veita ein-
staklingnum. Ég hefi ekki getað
fallizt á, að allur gróðinn af
atvinnurekstri Fords og Rocke-
fellers færi í vasa þeirra sjálfra
og þess vegna hefi ég hjálpað
verkamönnum til að fá hærri
laun og samtök sín viðurkennd.
Ég hefi heldur ekki getað unað
því, að einstakir menn rökuðu
saman offjár meðan smábænd-
ur flosnuðu upp af jörðum sín-
um og þess vegna hækkaði ég
skattana og notaði það fé til
hjálpar bændum. Til þess að
geta þetta, hefi ég orðið að efla
sérstakan flokk, sem hefir orðið
að heyja hatrama baráttu við
flokk auðkónganna, þótt báðir
flokkarnir stæðu á grundvel'li
eignarréttarins. Og þetta er
engin ný bóla, Jón minn. Svona
hefir þetta verið og svona er það
enn í öllum lýðfrjálsum löndum
heims. Þeir, sem viðurkenna
eignaréttinn, skiptast í tvo eða
fleiri mismunandi flokka eftir
þeim takmörkunum, er þeir
vilja leggja á stórgróðann.
Þetta myndi Roosevelt láta
nægja.Eignarréttarstefnan haiis
Jóns myndi ekki frekar snúa
Roosevelt til fylgis við auðkóng-
ana, en hún snýr ísl. bændum
til fylgis við Ólaf Thors.
SKAPGALLAR.
Ýmsir vinir Ólafs Thors eru
byrjaðir að verja eiðrof hans í
kjördæmamálinu og segja að
það sé aðeins þjóðinni til bölv-
unar að halda því á lofti. Eigin-
lega stafi það af skapgöllum,
að þetta sé ekki látið gleymasc.
Það hljóta að vera slæmir
skapgallamenn, sem nú stjórna
Bretum og Bandaríkjamönn-
um? Það er bara vegna skap-
galla, sem þeir gleyma ekki eið-
rofum Hitlers og halda áfram
að berjast.