Tíminn - 11.01.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKEITCTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
28. árj>.
Rcykjavík, þriðjndagiuu 11. jan. 1944
3. blað
Erlent yfirlit:
Verður Japan
lýðveldí?
í flestum aðalblöðum Banda-
manna er nú rætt meira og
minna um friðarskilmála þá,
sem Þjóðverjum verði settic.
Eru menn þar ekki á einu máli,
eins og nýlega hefir verið rakið
hér í blaðinu.
Hins vegar er enn lítið rætt
um friðarskilmálana, sem eigi
að setja Japönum, enda er talið
að styrjöldin við þá standi mun
lengur. Þó er ein Bandamanna-
þjóðin undantekning í þessum
efnum. Það eru Kínverjar. Þeir
ræða mjög um þá kosti, er setja
beri Japönum við friðarborðið.
í styttri grein ameríska blaða-
mannsins Guenther Stein, sem
nú dvelur í Chungking, er sagt
frá éinum þætti þessara um-
ræðha:
— Fjölmargir frjálslyndir
Kínverjar, sem tilheyra ólík-
ustú stéttum, hafa lýst þeirri
þeirri skoðun í samtölum, sem
ég hefi átt við þá, að Japan
verði að vera lýðveldi eftir styrj-
öldina. Þeir segja, að án afnáms
japanska keisarastólsins megi
ekki vænta friðar á komandi ár-
um eða þeirrar menntunar og
uppeldis, sem Japönum sé
nauðsynleg.
Á það hefir verið bent, að
Japanskeisari hefi raunverulega
lítil pólitísk völd. Hann er miklu
frekar einskonar trúarhöfðingi,
sem þjóðin tilbiður og telur eina
aðalsönnunina fyrir guðlegum
uppruna og yfirburðum sínum
í skjóli þessarar trúar og dýrk-
unar, sem keisarinn nýtur í
Japan, hafa ýmsar valdaklíkur,
seinast hershöfðingjarnir nú,
getað notað keisarastólinn til að
vinna sér fylgi þjóðarinifar og
framkvæmt stefnú sína í nafni
hans. Sú skoðun hefir því kom-
izt á kreik, að frjálslynd lýð-
ræðisöfl í Japan gætu notað
keisarastólinn á svipaðan hátt
eftir styrjöldina.
Þessu er mótmælt af frjáls-
lyndum Kínverjum. Þeir segja
m. a.:
í fyrsta lagi verður að taka
tillit til þess, að keisarastóll-
inn er trúarlegs eðlis. Hann er
Japönum tákn um göfugan upp
runa og yfirburði. Fátt myndi
því verða drottnunardraumum
Japana meira áfall en að keis-
arastóllinn væri lagður niður
' og þannig afhjúpaðar allar hé-
giljurnar í sambandi við hann
Það myndi ekkert hjálpa bet-
ur til þess að leiða Japani í
sannleikann og ryðja háska
legum trúarskoðunum úr vegi
réttrar fræðslu ,og menntunar.
í öðru lagi myndi keisarastóll-
inn, ef hann héldist áfram,
verða afturhaldsöflunum til
mestrar styrktar. Þau myndu
segja, að að öðrum þjóðum hefði
verið mögulegt að eyðileggja her
og flota Japana, en þær hefðu
ekkí getað haggað við keisara-
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu iréttír
Rússar hafa tekið borgina
Kirovograd, og halda uppi hinni
hörðustu sókn gegn þýzka hern
um í Dnéprbugðunni. Er að
staða Þjóðverja talin alvarleg
þar.
Á Ítalíu hefir fimmti ameríski
herinn unnið talsvert á og rofið
varnarlínu Þjóðverja á all stóru
svæði.
Ciano greifi, Bono hershöfð-
ingi og fleiri forráðamenn
fasista, sem snérust gegn Musso-
lini í sumar, hafa verið dæmdir
til dauða af sérstökum dómstóli,
sem Þjóðverjar létu fjalla um
mál þeirra.
víd
Faxaflóa
Veiðiskipin verða mun
fleiri en í fyrra
Mun fleiri skip munu stunda
fiskveiðar í vetur frá verstöðv-
unum við Faxaflóa en í fýrra.
Einkum hefir aðkomubátum,
sem sækja þaðan sjó, fjölgað.
Margir bátanna eru þegar byrj-
aðir á veiðum og hefir afli verið
meiri en venja hefir verið um
þetta leyti árs.
Frá Grindavík ganga í vetur
8 þilfarsbátar og 8 opnir vél-
bátar. Róðrar eru almennt ekki
byrjaðir.
Frá Höfnum munu ganga 1
þilfarsbátur og 5—6 opnir bát-
ar.
Frá Sandgerði munu ganga
32 þilfarsbátar eða 10 fleira en í
fyrra. Meirihlutinn er aðkomu-
bátar. Nokkrir bátar eru byrj-
aðir á veiðum og hafa aflað vel.
Frá Keflavík munu ganga 27
bátar og er það miklu fleira en
í fyrra, þegar flest var. Flestir
bátanna eru aðkomnir.
Úr Vogum munu ganga 4
þilfarsbátar, en margir opnir
bátar munu ganga þaðan og af
Vatnsleysuströnd síðar í vetur.
Frá Reykjavík munu a. m. k.
ganga 3 stórir vélbátar á línu-
veiðar. Óvíst er enn um útgerð
togbáta, því að ósamkomulag
er enn um kaup og kjör. Engir
línubátar gengu héðan í fyrra,
því að ekki fengust menn á þá.
Gert er ráð fyrir aukinni út-
gerð héðan síðar á vertiðinni.
Frá Akranesi munu ganga 30
þilfarsbátar, en þaðan gengu
22 bátar í fyrra. Af þessum bát-
um eru 9 eða 10 aðkomnir. Afli
er þar góður.
Ástæðan til hinnar auknu út-
gerðar mun einkum sú, að setu-
liðið hefir nú færri báta í flutn-
ingum og færri menn í vinnu en
áður. Útgerðin gaf líka sæmi-
legan arð í fyrravetur, því að
afli var góður. Beituverð er nú
svipað og þá, en kolaverð og
saltverð heldúr hærra, en olíu-
verð talsvert lægra. Beita mua
nú næg, en hana skorti í fyrra.
Hins vegar hefir verið hörguil
á veiðarfærum* en von er um,
að úr því rætist.
Erfiðlega hefir gengið að fa
nóg af stúlkum í frystihúsin og
hefir verið auglýst eftir þeim
út um land. Frystihúsum hefir
undanfarið fjölgað mjög í ver-
stöðvunum við Faxaflóa og er
þó enn verið að fjölga þeim.
Talið er, að um 500 manns
víðs vegar að af landinu rafi
komið til verstöðvanna við
Faxaflóa síðan um nýár, til að
stunda þar ýmsa sjávarvinnu.
Frumvarpið um lýðveldís-
stofnunina lagt fyrir Álþingí
Ríkísstjórnín flytur Srumvarp stjórnarskrárneSndar
Regulegt Alþingi hóf fundi sína í gær eða mánuði fyrr en
venjulega. Þótti rétt, að þingið kæmi eigi síðar saman, svo að af-
greiðsla þess á lýðveldismálinu gæti verið lokið það snemma, að
formleg stofnun lýðveldis færi eigi síðar fram en 17. júní næstk.
Eins og áður er kunnugt, hefir það orðið samkomulag þriggja
stærstu þingflokkanna að leggja fyrir Alþingi stjórnarskrárfrv.
það, sem milliþinganefndin í stjórnarskrármálinu hefir samið,
en hins vegar eru þeir óbundnir af einstökum ástæðum þess. Þar
sem ríkisstjórnin er einnig þátttakandi í þessu samkomulagi,
mun hún flýtja frv. og verður það sennilega lagt fram í neðri
deild í dag.
Frv. stjórnarskrár-
nefndar.
Frv. milliþinganefndarinnar
er miðað við það, að stjórnar-
skrárbreytingin nú verði gerö
samkvæmt bráðabirgðaákvæð-
inu, sem var samþykkt 1942, en
samkvæmt því má þingið
gera þær stjórnarskrár-
breytingar, sem leiða af heini-
færslu æðsta valdsins, án þess
að þær þurfi að samþykkjast
á tveim þingum meö kosning-
um á milli, ef þær eru sam-
þykktar við þjóðaratkvæða-
greiðslu. Aðrar breytingar á
stjórnarskránni má ekki gera á
þennan hátt, eins og t. d. þær,
sem snerta eitthvað valdssvið
þingsins._
Skal hér skýrt frá aðalatrið-
unum í ítumv. stjórnarskrár-
nefndar, sem ný geta talizt.
Nefndin leggur til, aö forset-
inn verði kosinn af sameinuðu
Alþingi á sama hátt og þing-
forsetar eru nú kjörnir. A. m. k.
% hlutar þingm. þurfa að vera
mættir á slíkum kjörfundi. Ef
enginn fær meirihl. greiddra at-
kvæða, skal kosið milli þeirra
tveggja, sem flest fá atkvæði.
Nefndin leggur til, að valds-
svið forseta sé hið sama og kon-
ungs hefir verið, nema að því
leyti, sem snertir synjunarvald
á lögum. Hún leggur til, að for-
seti geti að vísu neitað frv. um
staðfestingu, en þingið getur þá
lagt það undir þjóðaratkvæða-
greiðslu og sker það úr.
Nefndin ætlar forseta sama
vald og konungur hefir nú til
að skipa ráðherra, rjúfa þing,
veita embætti o. s. frv.
Neíndin leggur til, ~að kjör-
tímabil forseta sé fjögur ár.
Gagnrýni á frv.
Frv. stjórnarskrárnefndar
hefir orðið fyrir allmikilli
gagnrýni. í fyrsta lagi virðist
sú skoðun hafa mikinn meira-
hluta, að forsetinn verði þjóð-
kjörin..í öðru lagi virðast marg-
ir telja æskilegt, að valdssvið
forseta sé aukið, einkum í því
tilfelli, þegar Alþingi getur ekki
myndað stjórn og er óstarfhæft
eins og nú.
Fyrri breytinguna, að forseti
verði þjóðkjörin, má vel gera,
þótt stjórnarskrárbreytingin nú
verði gerð á grundvelli bráða-
^ birgðaákvæðisins frá 1942.
Verði þeir jafnir, ræður hlut- Hins vegar er ekki hægt að gera
kesti urslitum.
Forfallist forseti vegna veik-
inda eða utanlandferðar, fara
forsætisráðherra, forseti sam-
einaðs þings og forseti hæsta-
réttar með forsetavaldið á með-
an. Deyi forseti, skal Alþingi
kjósa nýjan forseta innan mán-
aðar.
Forseti er ábyrgðarlaus á
stjórnárathöfnum og eigi má
höfða mál gegn honum, án sam-
þykkis Alþingis. Sameinað Al-
þingi getur vikið forseta frá
síðari breytinguna, að auka
valdssvið forseta á kostnað
þingsins, á grundvelli bráða-
birgðaákvæðisins. Ef að því ráði
yrði horfið, yrði stjórnarskrár-
breytingin að gerast með venju-
legum hætti, þ. e. á tveimur
þingum með kosningum á milli.
Þá hefir þeirri hugmynd skot-
ið upp, að kjörtímabil forsetans
eigi að vera lengra. Það tíðkast
þó yfirleitt ekki í hinum frjáls-
lyndari lýðræðislöndum, t. d.
Bandaríkjunum.
Sambaiidsslitln
Jafnhliða framangreindu frv.
um stjórnarskrá, hefir stjórnar-
skrárnefndin samið svohljóð-
andi tillögu til þingsályktunar
um niðurfellingu sambandslag-
anna og mun hún verða flutt
af ríkisstjórninni:
„Alþingi ályktar að lýsa yfir
því:
að niður sé fallinn samningur
sá, sem fólst í dansk-íslenzkum
sambandslögum frá 1918,
að allir danskir ríkisborgarar
sem þegar hafa öðlazt heimilis-
festi á íslandi, skuli, þar til öðru
vísi verður ákveðið með lögum,
halda jafnrétti við íslenzka rík-
isborgara.
Ályktun :þessa skal leggja
undir atkvæði allra kosninga--
bærra manna í landinu til sam-
þykktar eða synjunar, og skal
atkvæðagreiðslan- vera Jleyní-
leg. Ályktunin tekur gildi, er Al-
þingi hefir samþykkt hana af
nýju, að afstaðinni þessari at-
kvæðagreiðslu.“
Stærsta málið
Lýðveldismálið verður tví-
mælalaust stærsta málið, sem
(Framh. á 4. siðu)
.Luvfoss* strandar
Tið Orflrlsey
Var að koma mcð uin 100 maims.
*
Nokkru fyrir klukkan hálf
... . „ . , átta í gærkvöldi strandaði „Lax-
storfum ef 10 þmgmenn bera £oss<( beint yestur af örfirisey,
fram tillogu um það, % hlutar
þingmanna eru á fundi, þegar
ákvörðunin er tekin, og %
hlutar viðstaddra þingmanna
samþykkja frávísunina.
Montgomery við lidskönnun
leggjast upp að „Laxfossi“ og
var fólkinu bjargað í hann
Síðan tók lítill vélbátur, er
er hann var að koma úr Borg- ^iafnsögumenn hafa yfir að
arnesi með nær 100 farþega, auk ráða, við því og flutti það um
venjulegrar áhafnar. Var aust- , borð í „Magna
anrok og hafði svo verið síð-1 Var björgun lokið og fólk allt
degis, og gekk á með snörpum ; komið á land um klukkan eitt.
og dimmum éljum. Villtist
skipið af leið og renndi þarna á
sker.
FRÁSÖGN FARÞEGA.
Tíðindamaður Tímans náði
Hallaðist skipið þegar mjög á tali af einum farþeganna í
stjórnborða og tók strax að síga {nótt, skömmu eftir að hann
að aftan. Um tíuleytið lagðist (kom á land. Lét hann allvel af
það alveg á hliðina, og stöðv- j Iíðan sinni og fólksins yfirleitt,
uðust þá vélar skipsins og ljós þótt ýmsir væru kaldir og
Montgomery hershöfðingi er nú kominn til Bretlands og tekur við stjórn
hersveita þeirra, sem taka eiga þátt í ínnrásinni á meginlandið. — Hér á
myndinni sést Montgomery við liðskönnun hjá 8. hernum skömmu áður
en hann fór til Evrópu.
öll slokknuðu. Var um tíma ekki
annað líklegra en þarna yrði
stórkostlegt manntjón.
Freistuðu nú nokkrir menn
að komast til lands í öðrum
skipsbátnum og lenti hann eftir
nokkurn velting í Ánanaustum,
við Grandagarðinn vestanverð-
an. Voru það fyrstu mennirnir,
sem björguðust. Alllöngu síðar
tókst að bjarga nokkrum stúlk-
um á báti í land í Örfirisey.
Um miðnætti tókst svo
dráttarbátnum „Magna“, er
farið hafði þegar á vettvang og
verið á sveimi úti fyrir strand-
staðnum, að koma taug um borð
í „Laxfoss“. Eftir það heppnað-
ist amerískum innrásarpramma,
er komið hafði á vettvang, að
hraktir, sér í lagi skipsmenn-
irnir.
Við gátum vandræðalaust,
sagði hann, hafzt við í klefum
skipsins og reykingasal fyrst
eftir strandið, en þegar skipið
lagðist alveg á hliðina, urðum
við öll að leita upp í ganginn
bakborðsmegin, og þar biðum
við svo þess, sem verða vildi.
Allir voru æðrulausir, þótt
fólki væri ljóst, að svo gæti
farið, að skipinu hvolfdi áður en
langt um liði. Það var undir
því komið.'hve skerið var breitt.
Mjög vorum við þó undrandi
yfir því, hve stirðlega gekk um
björgunartUraunir úr landi.
Ýmislegt var einnig rætt um
(Framh. á 4. síðu) •
Á vi&Mvmngi
LOFIÐ NORDAL AÐ TALA.
Það hefir vakið nokkurt um-
tal, að meirihluti útvarpsráðs
hefir synjað Sigurði Nordal mn
að flytja útvarpserindi um af-
stöðu sambandsmanna þ. e.
þeirra, sem halda vilja sam-
bandinu við Danmörku enn um
öákveðinn tíma.
Þesst framkoma meirihluta
útvarpsráðs virðist meira en
vafasöm. Margt skilnaðarmanna
hefir þegar talað i útvarpið og
lýst skoðun sinni. Því má ekki
lofa einum sambandsmanni að
tala líka? Getur það ekki ein-
mitt verið skaðlegt fyrir skiln-
aðarmálið, bæði inn á við og út
á við, ef það álit festir rætur,
að reynt sé að banna sambands-
mönnum að koma skoðunum
sínum á framfæri? Er líka ekki
málstaður þeirra þannig, að það
geti orðið þeim meira til fram-
dráttar að beita þá misrétti en
að lofa þeim að tala?
Það er áreiðanlega ekkert .
skaðlegt fyrir skilnaðarmáliö,
þótt Nordal fái að tala í útvarp-
ið. Þjóðin mun fylgja sér um
skilnaðinn, þótt einstaka mæt-
ur maður hafi þar aðra skoðun.
Nordal mun ekki gera neitt
kraftaverk, þótt hann komi í
útvarpið. En skilnaðarmenn
standa betur að vígi eftir en
áður, því að engum ásökunum
um ofríki og yfirgang verður þá
hægt að beina gegn þeim.
AFGREIÐSLA FJÁRLAGANNA.
Tveir þingmenn, Gísli Jóns-
son og Jón Pálmason, hafa ný-
lega lýst því með allmiklum
fjálgleik í Morgunblaðinu, að
núgildandi fjárlög hafi verið af-
greidd mjög ógætilega og megi
búast við tekjuhallarekstri á ár-
inu,
Þessir menn gleyma að geta
þess, að flokkur þeirra stóð að
nær öllum eða öllum útgjalda-
tillögunum, sem samþykktar
voru. Hins vegar snerist meiri-
hluti. hans gegn framlengingu
verðlækkunarskattsins, sem
hefði tryggt ríkissjóði nægar
tekjur, ef hann hefði verið sam-
þykktur. Sjálfstæðisflokkurinu
getur því sjálfum sér fyrst og
fremst um kennt, hversu gá-
laus var fjármálaafgreiðsla á
seinasta þingi.
Þess mun áreiðanlega lengi
vera minnst sem tákn öngþveit-.
isins á Alþingi 1943, að þannig
var gengið frá fjármálaaf-
greiðslunni, að stórfelldur tekju
halli ríkisbúskaparins var fyrir-
sjáanlegúr, og að þessi afgreiðsla
átti fyrst og fremst rætur í því,
að meirihluti þingsins lækkaði
skatta á stórgróðamönnurn
með afnámi verðlækkunarskatts
ins.
Útblutun á fé til
lístamanna
Menntamálaráð hefir nú lokið
við að skipta upphæð þeirri, sem
Alþingi veitti til hinna ýmsu
deilda listamanna.
Alls var upphæðin 150 þús-
undir króna og skipti Mennta-
málaráð henni þannig:
Til rithöfundafélagsins: kr.
77.500.
Til myndlistarmanna: kr.
32.500.
Til tónlistarmanna: kr. 22.500.
Til leikara: 17.500.
Eins og kunnugt er úthluta
nefndir úr félögum listamanna
svo styrknum til hinna einstöku
listamanna.
Á síðastliðnu ári nam upp-
hæðin 100 þúsundum króna, en
Alþingi hækkaði hana fyrir
þetta ár upp í 150 þúsund.