Tíminn - 22.01.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKF.irTTOFA:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagmn 22. jan. 1944
7. blatl
Erlent yfirlit:
Frá umræðanttm á Alpingii
Þingmenn Alþýðuilokksins
þríkloinir í lýðveldismálínu
Fyrri umræðunní um uppsögn sambandsiaganna lokíð
Fyrri umræðunni um þingsályktunartillöguna um niðurfell-
ingu sambandslaganna lauk í fyrradag, en hún hófst á föstu-
daginn var. Mátti heita, að þingið ræddi ekki annað mál á með-
an og má á því marka, að umræðan hefir verið æði tímafrek,
enda tóku margir til máls og héldu flestir langar ræður. Fátt
nýtt kom þó fram í málinu, enda er það orðið þrautrætt.
Eini þingmaðurinn, er hélt uppi nokkurri andstöðu gegn
fyrirætlunum meirahluta Alþingis og ríkisstjórnarinnar í mál-
inu var Stefán Jóhann Stefánsson. Fór hann allvígalega af stað
með langa og undirbúna ræðu, en harla lítið var orðið eftir af
röksemdum hans, þegar umræðunni lauk. Má segja, að eini
árangurinn af þessu frumhlaupi hans sé sá, að það hafi verið
opinberað enn greinilegar en áður, hve gersamlega Stefán og
sá hluti Alþýðuflokksins, er honum fylgir, hafa snúizt frá fyrri
afstöðu sinni í málinu.
Tveir Alþýðuflokksmenn, Haraldur Guðmundsson og Ásgeir
Ásgeirsson, tóku einnig þátt í umræðunum og voru þeir á allt
öðru máli en Stefán.
Ráðstefna sam-
vinnumanna
Innan skamms tíma mun
koma saman alþjóðleg ráð-
stefna samvinnumanna, þar
sem rætt verður um hlutverk
kaupfélaga og annarra sam-
vinnufélaga í viðreisninni eftir
styrjöldina. Hefir það komið
mjög til tals, að kaupfélögun-
um verði falið að annast ýmsa
starfsemi í hernumdu löndun-
um fyrst eftir styrjöldina, t. d.
dreifingu matvæla til þeirra,
sem bágstaddir eru. Er bent á,
að það sé óþarft að setja upp
sérstaka ríkisstofnun í þessu
skyni, þar sem fyrir sé öflugur
neytendafélagsskapur, er geti
annazt þetta verk. Komið hefir
til orða, að samvinnufélögum
verði falin fleiri verkefni við-
komandi viðreisnar- og hjálp-
arstarfseminni.
Á alþjóðaráðstefnu þeirri, sem
fyrirhuguð er að samvinnu-
menn haldi, verður þetta mál-
efni rætt sérstaklega, en auk
þess verður rætt um aðstöðu og
viðhorf samvinnufélaga al-
mennt.
Hinn þekkti ameríski blaða-
maður, Marguis Child, sem er
frægur fyrir bók sína um sam-
vinnu- og félagsmál í Sviþjóð
(Sweden — the middle Way) —
kemst svo að orði í grein, er
hann ritaði nýlega um þes.sa
fyrirmyndar ráðstefnu:
— Á ráðstefnu þessari verð-
ur rætt um þátttöku samvinnu-
félaga í viðreisninni eftir styrj-
öldina. Svíar, sem eru ein helzta
forustuþjóð samvinnustefnunn-
ar, halda því fram, að sam-
vinnumenn í þeim löndum, er
sloppið hafa við mestu hörm-'
ungar og ánauð stríðsins, geti
lagt mikinn skerf til viðreisnar-
innar í þeim löndum, sem harð-
ast verða úti, — ekki sízt í
Þýzkalandi. Mun þetta vitan-
lega sérstaklega rætt á ráð-
stefnunni.
Þá verður rætt um stofnun
einskonar lánsstofnunar. Dr.
Arne Skoug, birgða- og við-
reisnarmálaráðherra Noregs
hefir t. d. sagt, að samvinnufé-
lögin í Noregi þyrftu aðstoð
samvinnufélaganna í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og Svíþjóð
til að fá matvæli, hráefni, land-
búnaðaráhöld, sáðvörur, áburð
(Framli. á 4. síðu)
Seisrastu fréttir
Rússar hafa hafið mikla sókn
á Leningradvígstöðvunum og
hrakið Þjóðverja þar af stórum
landsvæðum. M. a. hafa þeir
tekið hina frægu borg Novgo-
rod. Á vígstöðvunum í Hvíta-
Rússlandi hafa Rússar líka unn-
ið mikið á, sótt langt inn á Pri-
petmýrasvæðið og tekið helzta
stórbæinn þar, Mozir.
Á Ítalíuvígstöðvunum helzt
enn hæg framsókn hjá Banda-
mönum. Þeir hafa meðal ann-
ars tekið bæinn Minturno og
farið víða yfir Guariglioána.
Þunglega horfir með sættir
Pólverja og Rússa. Pólska
stjórnin hefir svarað yfirlýs-
ingu þeirri, sem Rússar birtu
nýlega um framtíðarsambúð
Pólverja og Rússa, á þann veg,
að óska eftir málamiðlun Breta
og Bandaríkjamanna. Rússar
hafa svarað þessu þannig, að
ekert þýði að semja við Pólverja,
nema þeir fái nýja stjórn.
f Kaupmannahöfn hafa Þjóð
verjar. tekið lögreglustjórnina í
sínar hendur og fangelsað margt
danskra lögreglumanna.
Loftsókn Bandamanna á As-
íuvígstöðvunum fer harðnandi.
Harðar loftárásir hafa verið
gerðar á borgir í Burma, Thai-
landi og Formosu.
VSeírihluti ínnrásar-
hersíns amerískur
Ágizkanir um hvenær
fimrásin verður hafin.
Edwin C. Johnson öldunga-
deildarmaður, sem á sæti í her-
málanefnd öldungadeildarinn-
ar, hefir skýrt svo frá, að 73%
af hermönnunum, sem taka eiga
Dátt í innrásinni á meginland
Evrópu, verði Bandaríkjamenn.
Hann taldi því eðlilegt, að yfir-
stjórnandi innrásarhersins væri
amerískur.
Aðrar fréttir telja, að þetta
muni tæpast rétt, en þó sé lík-
legt, að meirihluti innrásar-
hersins verði amerískur, enda
væri annað óeðlilegt, þegar til-
lit er tekið til íbúafjölda Banda-
ríkjanna og Bretlands.
Um áramótin var almennt
talið í London og Washington,
að innrásin í Vestur-Evrópu
yrði í seinasta lagi gerð innan
90 daga eða fyrir lok marzmán-
aðar.
Vetrarsókn Rússa mun þá
hvergi nærri lokið. Þjóðverjar
neyddust því til að berjast þá
strax samtímis á tveimur aðal-
vigstöðvum.
í þýzkum útvarpsfyrirlestr-
um hefir sú skoðun komið
nokkrum sinnum fram, að inn-
rásarinnar í Vestur-Evrópu megi
vænta fyrir 1. maí.
Merkíleg grein um
íslenzk samvinnumál
Hjálmar Björnsson fyrrver-
andi fulltrúi landbúnaðarráðu-
neytis Bandaríkjanna hér á
íslandi, hefir ritað grein í ame-
rískt tímarit, er fjallar um
vöxt og framkvæmdir íslenzkra
kaupfélaga.
Grein Hjálmars, er nefnist:
„Samvinna undir miðnætursól",
er megingreinin í september-
blaði tímarits, er landbúnaðar-
ráðuneyti Bandaríkjanna gef-
ur út og útbýtt er meðal rúm-
lega 8000 sveitasamvinnufé-
laga í Bandaríkjunum, en með-
limir þessara félaga eru tvær
og hálf miljón. Greinin fjallar
um vöxt íslenzkra kaupfélaga
og segir frá mörgum staðreynd-
um viðvikjandi starfsemi Sam-
bands íslenzkra samvinnufé-
laga.
Mlkilvæg uppgötvun:
Skrúfulaus flugvél
Washington:
Stríðsráðuneyti Bandaríkj-
anna hefir tilkynnt, að tilraun-
um með hina nýju skrúfulausu
flugvél sé nú lokið, og hafi hún
reynzt afburða vel. Það hafi
tekizt að ná bæði mikilli hæð
og miklum hraða með henni, og
verði hún nú framleidd í stórum
stíl til flugæfinga bæði í Banda-
ríkjunum og Englandi.
í sameiginlegri tilkynningu
brezku og amerísku stríðsráðu-
neytanna segir:
„Flugstjórar, bæði í Banda-
ríkjunum og Bretlandi, hafa far-
ið í mörg hundruð flugferða með
hina nýju skrúfulausu flugvél,
og þær hafa náð bæði mikilli
hæð og miklum flughraða, án
þess að nokkur mistök yrðu.
Með því, að þessi nýja gerð
flugvéla hefir reynzt svo vel og
þar sem hún hefir sýnilega yf-
irburði yfir aðra gerð flugvéla,
hefir Arnold hershöfðnigi, yfir-
maður ameríska flughersins,
ásamt brezka flugmálaráðu-
neytinu og flugvélaframleiðslu-
ráðuneytinu, sagt svo fyrir, að
ráðstafanir skuli gerðar um
(Fravih. á 4. síðu)
Þessir þingmenn tóku þátt í
umræðunum, auk forsætisráð-
herra: Stefán Jóhann Stefáns-
son, Ólafur Thors, Eysteinn
Jónsson, Einar Olgeirsson, Har-
aldur Guðmundsson, Bjarni
Benediktsson, Jónas Jónsson,
Ásgeir Ásgeirsson og Gunnar
Thoroddsen.
Við lok umræðunnar var kos-
in sérstök nefnd til að athuga
tillöguna. Kosningu hlutu:
Eysteinn Jónsson, Sveinbjör;<t
Högnason, B^rnharð Stefáns-
son, Hermann Jónasson, Gísli
Sveinsson, Gunnar Thoroddsen,
Ólafur Thors, Bjarni Bene-
diktsson, Magnús Jónsson, Ein-
ar Olgeirsson, Brynjólfur
Bjarnason og Stefán Jóhann
Stefánsson.
Sömu menn eiga sæti í
nefndum þeim, sem deildirnar
hafa kosið til að athuga stjórn-
arskrármálið.
Ríkisstjórnin mun hafa sam-
ráð við nefndirnar um málið.
Sérstaða Haralds
og Ásgeirs.
Haraldur Guðmundsson flutti
ýtarlega og snjalla ræðu.
Haraldur lýsti yfir því, að Al-
þýðuflokkurinn hefði ákveðið að
gera ekki lýðveldismálið að
flokksmáli. Tók hann þannig
fram, að Stefán Jóhann hefði
ekki talað í nafni Alþýðuflokks-
ins.
Haraldur sagðist vera þeirr-
ar skoðunar, að sambandsslit-
in og lýðveldisstofnunin yrðu
að fara saman. Þetta væri svo
nátengt, að ekki mætti skilja
það sundur og gætu ýmsar trufl-
anir og örðugleikar af þvi hlot-
Ríkisráðsfndur var haldinn
fyrir hádegi í gær og var aðal-
mál hans útnefning íslenzks
sendiherra í Moskvu. Að fund-
inum loknum birti ríkisstjórnin
svohlj óðandi tilkynningu:
Síðan 1942 hafa staðið yfir
samningar milli stjórnar Sov-
étríkjanna og ríkisstjórnar ís-
lands. Hafa nú orðið þeir samn-
ingar, að stjórnmálasamband
milli ríkjanna verður nú tekið
upp að nýju, en það hafði legið
niðri um stund.
Ríkisstjórn Sovétríkjanna
izt, ef það væri gert. Stefán
Jóhann hafði hins vegar haldið
því fram, að þetta mætti skilja
sundur á þann hátt, að sam-
bandsslit færu fram strax eftir
19. maí, en lýðveldisstjórnar:
skráin yrði ekki samþykkt fyrr
en búið væri að tala við kon-
ung.
Haraldur sagðist vera því ein-
dregið fylgjandi, að lýðveldið
yrði stofnað ekki síðar en 17.
júní næstkomandi. Hann sagð-
ist álíta rétt íslendinga ský-
lausan til sambandsslitanna og
lýðveldisstofnunarinnar og það
væri lika í fullu samræmi við
allar fyrri yfirlýsingar Alþingis,
1928, 1937 og 1941, að draga
þessi mál ekki lengur en fram
á árið 1944.
Hins vegar sagðist Haraldur
vera mjög hlynntur því, að
reynt yrði að skapa sem mesta
sameiningu um málið. Benti
hann á þann möguleika, að
fullnaðarákvörðunum um mál-
ið yrði frestað fram yfir 19.
maí, en þó ekki lengur en það,
að tryggt væri, að lýðveldis-
stofnunin færi fram eigi síðar
en 17. juní 1944.
Ásgeir Ásgeirsson flutti á
ýmsan hátt athyglisverða ræðu,
en hin endanlega niðurstaða
hans var þó hvergi nærri ljós.
Helzt virtist hún vera eins-
konar meðalvegur milli skoðana
Haralds og Stefáns. Hann taldi,
að íslendingar gætu nú full-
komlega upphafið sambands-
lögin á grundvelli uppsagnar-
ákvæðis þeirra, og væri trygg-
ast og ánægjulegast að fara
þá leið úr því, sem komið væri.
Hann taldi og sjálfsagt að sam-
(Framh. á 4. síðu)
hefir óskað eftir og fengið við-
urkenningu fyrir Aléxei Nico-
laywitch Krassilnikov sem
sendiherra í Reykjavík.
Á sama hátt hefir ríkisstjórn
íslands óskað eftir og fengið
viðurkenningu fyrir Pétur
Benediktsson sem sendiherra í
Moskvu.
Samkvæmt þessu hefir Pétur
Benediktsson núverandi sendi-
herra í London, í ríkisráði í dag
verið skipaður sendiherra ís-
lands í Moskvu.
Ftmmtngor:
Eyjóliur Kolbeins
Kolbeinsstöðum á Seltjarnar-
nesi, verður fimmtugur næst-
komandi mánudag. Hann er
fæddur að Staðarbakka í Mið-
firði 24. jan. 1894, sonur séra
Eyjólfs Kolbeins Eyjólfssonar,
síðar prests á Melstað, og konu
hans, Þóreyjar Bjarnadóttur frá
Reykhólum.
Eyjólfur ólst upp í foreldra-
húsum, ásamt mörgum systkin-
um. Þegar hann var innan við
tvítugt, andaðist faðir hans frá
konu og mörgum börnum, sem
flest voru þá á unga aldri. Frú
Þórey fluttist þá með börn sín
suður á Seltjarnarnes, og hófu
þau búskap þar. Hvíldi forstaða
heimilisins þá að miklu leyti á
Eyjólfi syni hennar, þótt ung-
ur væri. Hefir hann átt heima
á Seltjarnarnesi alla tíð síðan,
á Lambastöðum, Bygggarði og
Kolbeinsstöðum. Rak hann um
mörg ár stórt kúabú, með mikl-
um dugnaði.
Eyjólfur er kvæntur Ástu
Helgadóttur, ættaðri af Akra-
nesi, og eiga þau fimm mann-
vænleg börn.
Vinir Eyjólfs og samherjar
senda honum hlýjar óskir á
þessum tímamótum í lífi hans.
Atkvœðagfreiðsl-
an í Dagsbrúm
Úrslit atkvæðagreiðslunnar í
Dagsbrún um, hvort segja skuli
upp samningum félagsins við
atvinnurekendur urðu á þá leið,
að með uppsögn samninga voru
1308, á móti 188, auðir seðlar
voru 20 og 6 ógildir. í félaginu
eru skráðir 2980 félagsmenn.
Krisuvíkurleiðin
uær snjólaus
Síðastliðinn fimmtudag var
gerð ný athugun á Krísuvíkur-
leiðinni. Reyndist hún sama og
snjólaus.
Undanfarna daga hefir Hell-
isheiðarvegurinn mátt heita ó-
fær, þótt bílum hafi flesta dag-
ana verið komið yfir hann með
ærnum mokstri og fyrirhöfn.
Suma dagana hafa þó bílferðir
alveg stöðvast og bærinn þá
verið meira og minna mjólkur-
laus.
Því er ekki Krísuvíkurleiðinni
hraðað?
Á viðavangi
BITLINGARNIR OG ÞING-
MENN KOMMÚNISTA
Sú var tíðin, að því var nær
daglega haldið fram í Þjóð-
viljanum, að þingmenn hefðu
yfirleitt ekki annan tilgang með ,
þingmennskunni en að afla sér
bitlinga. Það væri þeim miklu
meira áhugaefni en að vinna
fyrir velferðarmál þjóðarinnar.
Nú sést þetta ekki lengur í
Þjóðviljanum. Kommúnistar
eiga líka orðið 10 þingmenn á
þingi. Ekki er kunnugt um, að
þeir hafi látið sér mjög umhug-
að um framgang umbótamála
þar. IðjulausiF hafa þeir samt
ekki verið. Það sést m. a. á
þessu:
Einar Olgeirsson á sæti í út-
varpsráði.
Brynjólfur Bjarnason á sæti
í tryggingaráði og milliþinga-
nefndum í vinnumálum og
tryggingarmálum.
Þóroddur Guðmundsson á
sæti í stjórn síldarverksmiðja
ríkisins.
Áki Jakobsson á sæti í síldar-
útvegsnefnd og milliþinga-
nefnd í sjávarútvegsmálum.
Kristinn Andrésson á sæti í
menntamálaráði.
Þannig mætti margt fleira
nefna, þótt þetta sé látið nægja
í bili.
Svo langt hafa þingmenrr
kommúnista gengið í því að
afla sér bitlinga, áð þeir sömdu
við SjálfstæðiSflokkinn að
fresta eignaaukaskattinum í
efri deild á fjórða mánuð gegn
því, að hann hjálpaði þeim til
að koma Þóroddi í síldarútvegs-
nefndina.
Þótt fyrri þingmánnalýsing
Þjóðviljans hafi ekki átt við
þingm. almennt, verður því ekki
neitað, að hún hefir rætzt vel á
þingmönnum kommúnista.
ÁTÖK UM KOSNINGU í
SÍLD ARÚTVEG SNEFND.
Horfur eru á því, að Sjálf-
stæðisflokkurinn ætli ekki að
hafa mikla ánægju af því að
hafa kosið Áka Jakobsson í
síldarútvegsnefndina.
Síldarútvegsnefnd er þannig
skipuð, að þingið kýs þrjá menn,
síldarútvegsnefnd einn og Al-
þýðusambandið einn.
Fulltrúi Alþýðusambandsins
verður vafalaust kommúnisti.
Hafa þeir þá orðið tvo menn í
nefndinni, Sjálfstæðismenn
einn og Framsóknarrrienn einn.
Fulltrúi síldarútvegsmanna
getur þá haft oddaaðstöðu í
nefndinni. Jóhann Jósefsson al-
þingismaður hefir undanfarið
gegnt því starfi, en nú eru all-
ar líkur til þess, að hann falli
fyrir Óskari Halldórssyni, er
mun ætla sér að mynda meira-
hluta í síldarútvegsnefnd með
kommúnistum.
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins eru að vonum lítið
hrifnir yfir því, ef úrslitin verðá
á þessa leið. Munu þeir hafa
haft við orð við ýmsa stuðnings-
menn Óskars, að þeir muni
beitast fyrir breytingum á síld-
arútvegsnefndarlögunum, ef
hann verður kosinn, til þess að
fá nefndina endurskipaða.
Yrðu það talsvert söguleg enda-
lok á þessari kosningahjálp
þeirra við kommúnista.
KOSNINGASAMVINNA í
STJÓRN RÍKISVERKSMIÐJ -
ANNA.
í stjórnarnefnd síldarverk-
smiðjanna virðist ætla að tak-
ast hið bezta- samstarf milli
Sjálfstæðismanna og Þórodds
kommúnista. Þóroddur greiddi
Sveini Benediktssyni atkvæði
við formannskosninguna og
Sjálfstæðismennirnir kusu Þór-
odd við ritarakosninguna. Er
Sveinn því formaður stjórnar-
innar, en Þóroddur ritari.
íslendingfar og Rússar
skiptast á sendiherrum