Tíminn - 22.01.1944, Blaðsíða 3

7. Mað
TÍMHNX, laugardagiim 22. jan. 1944
27
DÁNARMIMIXG:
Jón Arnason, læknír
á Kópaskerí
Jón Árnason læknir í Ási við
Kópasker andaðist að heimili
sínu, mánudaginn 10. jan. s. 1.,
úr lungnabólgu.
Hann var fæddur 10. septem-
ber 1889 að Garði í Mývatns-
sveit, sonur hjónanna Guð-
bjargar Stefánsdóttur og Árna
Jónssonar, bónda í Garði. Er
ætt Jóns mjög fjölmenn í báð-
um Þingeyjarsýslum, og er af
sumum nefnd Hraunkotsætt.
Jón ólst upp í Mývatnssveit og
dvaldi þar að staðaldri fram um
tvítugsaldur. Hóf hann þá skóla-
nám, og lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík,
vorið 1915. Hann brautskráðist
úr læknadeild Háskólans í árs-
byrjun .1921, og sigldi þá um
veturinn til Kaupmannahafnar
til frekara náms. Áður hafði
hann starfað sem aðstoðarlækn-
ir í Keflavík. Vorið 1921 settist
hann að í Ási við Kópasker og
tók við Öxarfjarðarlæknishér-
aði. Þar var hann óslitið héraðs-
læknir til dauðadags, eða tæp
23 ár.
Öxarfjarðarlæknishérað er erf-
itt og stórt. Eins og kunnugt er
nær það yfir Kelduhverfi, Hóls-
fjöll, Öxarfjörð og Presthólahr.
Læknisbústaðurinn er nálægt
miðju héraði og eru þrír fjar-
lægustu staðir frá honum í 60—
90 km. fjarlægð. Má geta nærri,
að læknir, sem lengi starfar á
slíkum stað, fær oft að reyna
erfið ferðalög, ekki sízt, meðan
allar samgöngur voru mun erf-
iðari en nú á síðustu árum. Mun
Jón hafa verið farinn að þreyt-
ast all mikið í seinni tíð, einkum
sökum þess, að hann náði tæp-
lega fullri hreysti, eftir van-
heilsu, er hann átti við að,
stríða fyrir allmörgum árum.
Um læknisstörf Jóns Árnason-
ar skal hér ekki fjölyrt. Þeir,
sem þekkingu hafa á slíkum
störfum, geta þar bezt um
dæmt. En víst er það, að hann
var skyldurækinn embættismað-
ur og sýndi oft, að hann var
fær í sínu starfi. Kom það bezt
í ljós, þegar mest lá við, enda
var hann að vaxa í áliti sem
læknir, meðal héraðsbúa, allan
þann tíma, sem hann starfaði
í héraðinu.
Sá, er línur þessar skrifar,
kynntist Jóni Árnasyni fyrst i
sambandi við ungmennafélags-
skap í Núpasveit. Jón var einn
af stofnendum þess félags árið
1924, og hafði mikinn áhuga á
félagsskap í sveitum. Lengi var
hann einn helzti áhrifamaður í
Ungmennafélagi Núpsveitunga,
enda lengst af eini menntamað-
urinn í þeim félagsskap. Flestir
stofnendur félagsins hurfu
smátt og smátt úr félaginu, sem
oft vill verða, þegar árin færast
yfir. En svo var ekki með Jón
Árnason. Hann sótti fundi, tók
þátt í umræðum, og var eins
konar leiðbeinandi í félaginu
lengi eftir að flestir eða allir
aðrir stofnendur þess höfðu
dregið sig í hlé. í þenna félags-
skap hafði hann þó raunar ekk-
ert að sækja fyrir sjálfan sig,
að því er séð varð, og má full-
yrða að félagslyndi og áhugi fyr-
ir ungmennafélagsskap hafi
komið til. Honum var vel ljóst,
hver þörf er á því, að halda uppi
félagslífi í sveitum landsins.
Félagar úr Ungmennafélagi
Núpsveitunga munu ætíð minn-
ast Jóns með hlýjum huga og
þakklæti fyrir samstarfið.
Annað dæmi má nefna um
félagsáhuga Jóns Árnasonar.
Hann var einn af stofnendum
Bókafélags Norður-Þingeyinga
og einn af aðalforgöngumönn-
um um stofnun þess. Var fé-
lag það stofnað árið 1926 og
var Jón formaður þess frá upp-
hafi og jafnframt bókavörður
um langt skeið.
Mikinn áhuga hafði Jón fyrir
barna- og alþýðufræðslu og var
formaður skólanefndar Prest-
hólahrepps um 20 ára skeið.
Fleiri trúnaðarstörfum gegndi
hann fyrir hreppinn.
Jón Árnason var hár maður
vexti, ljóshærður, bláeygur og
ljós yfirlitum. — Hánorrænn í
útliti. — Hann var hagmæltur
vel og mikið gefinn fyrir þjóð-
leg fræði, alþýðukveðskap og
ættfræði. Mun hann hafa safn-
að ýmsum fróðleik þar að lút-
andi. Jón var ræðinn, fróður og
skemmtilegur í viðtali.Má minn-
ast margra ánægjulegra sam-
(Framh, á 4. slðu)
tök allra hafa haft mjög eftir-
tektarverð áhrif. England er
orðið miklu meira lýðræðisland
en það áður var. Það hefir þok-
azt miklu nær þeirri hugmynd,
sem sérhver sæmilegur maður
hlýtur að hafa um félagslegt
réttlæti.
Merki þau um þreytu og
hrörnun, sem nazistar og fas-
istar básúnuðu svo mjög um í
áróðri sínum og upplausnar-
starfsemi, eru horfin úr þjóðfé-
lagi okkar. Það virðist nú vera
hlægileg firra, að nokkur skyldi
halda því fram, að við værum
þjóö á hnignunarskeiði. Og það
er þess vert að benda á, að mikil
orka hefir verið leyst úr læðingi
við hið mikla átak. Við erum t.
d. yfirleitt miklu betur vakandi
andlega en við vorum fyrir
stríðið. Allt bendir til þess.
Þrátt fyrir það, að allur þorri
manna hefir langan vinnutíma,
mörgu að sinna 1 frístundum
sínum og stríðið hvilir á marg-
an hátt þunglega á þeim, —
eru þeir samt miklu hressari í
anda en þeir voru.
Við verðum með engu móti
framar sakaðir um að vera and-
lega löt þjóð.
Námsflokkar og málfundafé-
lög hafa hvarvetna sprottið
upp. Fyrirlestrar og samkomur
eru afarmikið sóttar. Eftirspurn
eftir bókum er meiri en unnt
er að fullnægja. Góð tónlist,
alvarleg leiklist, ballett, mál-
aralist, hefir allt náð augum og
eyrum alþýðu manna. Ríkis-
stjórnin hefir einnig veitt stór-
fé til þess að efla tónlist og
aðrar fagrar listir.
Eitthvert vinsælasta atriði á
dagskrá brezka útvarpsins und-
anfarin tvö ár hefir verið
„spurningar og svör“, þar sem
gerðar hafa verið tilraunir, að
minnsta kosti, til að svara al-
varlegum spurningum á alvar-
legan hátt. Ég er ekki að halda
því fram, að við sáum allt í einu
orðnir gáfnaljós og fagurfræð-
ingar. Samt sem áður er þessi
vaknandi áhugi meðal alls al-
mennings mjög eftirtektarvert
merki um breytta tima.
Ég get ekki skilizt við þessi
mál, án þess að minnast á hinn
gífurlega áhuga, sem nú ríkir
meðal fjölmennra hópa brezku
þjóðarinnar, einkum iðnverka-
manna, fyrir Rússlandi og öllu,
sem rússneskt er. Hin hreysti-
lega frammistaða rússneska
hersins hefir orkað mjög á hugi
verkamanna, sem hafa sérstaka
samúð með Rússum, þótt ekki
séu þeir kommúnistar sjálfir, af
því að þeir líta á Rússland sem
verkamannalýðveldi.
Kommúnistaflokkurinn hefir
vitanlega ekfci verið seinn á
sér til að gera eins mikið úr
þessari samúð og unnt er. Þeir
hafa unnið sér marga nýja fylg-
ismenn, en flokkurinn er þó til-
tölulega fámennur enn sem fyrr.
Ég álít ekki fyrir mitt leyti, að
þessi hrifning af Rússlandi
muni hafa mik,il stjórnmála-
leg áhrif, en hún getur orðið
talsverð óbein áhrif á félagsmál
og menningu. Mun réttast að
líta á þetta, sem einn þátt í
hinum vaknandi áhuga og fróð-
leikslöngun, sem ég hefi áður
drepið á. Frh. á 4. síðu.
Upp fra áþján
FRAMHALD
Fyrst í stað var hann þó þjónn í gistihúsi einu í grennd við
Hampton, en þegar hann þóttist hafa önglað saman nægum
farareyri, hélt hann heim til Malden. Gerðist hann þegar kenn-
ari í Svertingjaskólanum þar. Kom«það brátt í Ijós, að með
honum barst nýr andi. Hann lét sér ekki nægja að kenna nem-
endum sínum hinar venjulegu, bóklegu námsgreinar, því að
hann sá, að bóknámið myndi ekki einhlítt til þess að hefja
hinn svarta kynflokk á hærra menningarstig. Hann lagði þess
vegna ekki minni rækt við að innræta nemendum sínum fall-
ega framkomu og snyrtimennsku í klæðaburði. Hann krafðist
þess, að allir nemendur hirtu hár sitt vel, böðuðu sig oft og
rækilega, þvæðu hendur sínar og andlit, burstuðu tennur sínar
og væru í hreinum og heilum fötum. „Löng reyn.sla hefir sann-
að mér“, sagði hann á efri árum sinum, „að fá tæki hafa jafn
mikil og sönn menningaráhrif og tannburstinn."
Starf Bookers óx mjög hröðum skrefum. Fyrst í stað var hann
kennari í barnaskóla, en ekki leið á löngu, unz hann stofnsetti
nýjan kvöldskóla fyrir fullorðið fólk. En þetta var honum ekki
nóg, heldur kenndi hann og í tveim sunnudagaskólum og í
einkatímum, þegar einhverjar tómstundir gáfust.
Eins og áður er sagt hafði Jóhann bróðir hans stutt hann
nokkuð til náms í Hampton, þótt fjárhagsgeta hans væri mjög
takmörkuð. Þessa skuld endurgalt Booker nú. Hann studdi bróð-
ur sinn að launum til náms í Hampton og síðar styrktu þeir
í sameiningu fósturbróður sinn, sem Jakob hét, til sams konar
skólagöngu. Þeir Jóhann og Jakob urðu síðar báðir hjálpar-
menn Bookers við hina frægu menningarstofnun hans í
Tuskegee.
Haustið 1878, eftir tveggja ára skólastarf í Maldin, tók Booker
svo saman föggur sínar og bjó ferð sína til höfuðborgarinnar.
Hafði hann í huga að stunda þar nokkurra mánaða framhalds-
nám í kennaraskóla.
í átta mánuði var hann í Washington. Þótt hann rækti nám
sitt svo vel sem á varö kosið, notaði hann sér dvöl þessa einnig
til þess að kynnast mjög rækilega hinum ágætum Svertingja-
skólum, sem voru í Washington. Hann komst líka í kynni við
Svertingja, er sæti áttu á sambandsþinginu og öölaðist undirstöðu
og góða þekkingu á vandamálum þeim, sem ríkisstjórnin átti
við að stríða í sambandi við Svertingjana. Loks kynntist hann
miklum fjölda blökkumanna, sem safnazt höfðu saman í Was-
hington af margvíslegum ástæðum.
Af öllu því, sem fyrir augu hans bar í Washington, dró hann
þá ályktun, að blökkufólkið skorti fyrst og fremst starfselju og
sjálfstæði í hugsunarhætti, og því hætti við að sækjast meira eftir
fölskum ljóma heldur en sönnu og ósviknu manngildi.
„Ég kynntist“, sagði hann síðar, „ungum mönnum, sem ekki
unnu sér fyrir nema fjórum dölum á mánuði. Það var algengt,
að þeir eyddu tveim dölum á einum sunnudegi í akstur í aðal-
götur borgarinnar. Ég kynntist líka ungum Svertingjum, sem
höfðu 74 eða 100 dala tekjur á mánuði, og þó skulduðu þeir jafn-
an um hver mánaðamót. Ég kynntist mönnum, sem fyrir skömmu
höfðu áttu sæti í Bandaríkjaþingi, en lifðu nú í fátækt og um-
komuleysi. Þá varð mér að óska þess, að ég gæti flutt allt þetta
fólk, sem ekki hafði staðizt glaum borgarinnar, út í sveitahér-
uðin, kennt þeim að elska og rækta jörðina, sem allir kynflokkar
og allar þjóðir hafa sótt til þrótt sinn og sannan manndóm.“
Um það bil, sem Booker lauk framhaldsnámi sínu í Was-
hington, stóð fyrir dyrum að velja nýjan höfuðstað fyrir Vest-
ur-Virginíuríki, er slitnað hafði úr tengslum við Virginíu upp úr
1860 og síðan haft höfuðstað, sem ekki þótti vel settur. -Höfðu
einkum verið nefndar þrjár borgir, sem æskilegar þóttu til höf-
uðstaðar.
Þegar Booker var að búa ferð sína heim frá Washington,
barst honum bréf frá flokki manna í Charleston, þar sem þess
var farið á leit við hann, að hann ferðaðist um ríkið og berð-
ist fyrir því, að Charleston yrði gerð að höfuðborg Vestur-
Virginíu. Þetta tókst Booker á hendur. Hann ferðaðist um ríkið
í þrjá mánuði, hélt víða fundi og brýndi fyrir fólki kosti Char-
leston sem höfuðstaðar. Urðu úrslitin þau, að sú borg varð fyrir
valinu.
Á þessum ferðum vann Booker sér mikinn og góðan orðstír
sem ræðumaður. Fór saman hjá honum hrífandi mælska og
markviss og traust röksemdaleiðsla. Urðu margir til þess að
skora á hann að helga sig stjórnmálum. En hann vísaði slíkum
áskorunum algerlega á bug. Honum duldist að vísu eigi, að
hann mundi geta unnið sér sjálfum frama á þann hátt og
komið til leiðar ýmsu því, sem kynflokki hans gat að haldi orð-
ið, en samt fannst honum að starfsorku sinnar væri mun
brýnni þörf á öðrum vettvangi. Og þá kaus hann hiklaust þá
leiðina.
Auk bróður Bookers og fósturbróður höfðu fjórir nemenda
hans úr skólanum í Malden haldið áfram námi í Hampton.
Allir þessir menn reyndust óvenjulega góðir og ötulir nemend-
ur, og Armstrong hershöfðingi var ekki í vafa um, að þar gætti
heilladrjúgra áhrifa frá Booker. Hann skrifaði Booker því sum-
arið 1879 og bað hann að koma aftur til Hampton og aðstoða
sig við nýbreytni, sem hann hafði þá á prjónunum. Hann hafði
nefnilega ráðizt í það að taka einnig Indíána til náms í skóla
sinn og vildi fá valda kennara til þess að stjórna Indiána-
deildunum. Hét hann Booker því jafnframt, að hann skyldi
sjálfur eiga kost á framhaldsnámi, eftir því sem tími ynnist
til. Þetta boð þekktist Booker.
Fyrstu Indíánarnir höfðu komið til Hampton árið 1878. Það
voru seytján ungir menn, sem höfðu í þrjú ár verið stríðsfangar
í vígi á Flórídaskaganum. Margir höfðu orðið til þess að kveða
upp þann dóm, að Indíána væri ekki unnt aö manna né mennta,
svo að hæfir væru í siðuðu þjóðfélagi. Þessir spádómar allir hafa
reynzt staðlausir stafir. Armstrong var fyrirfram viss um, að
svo myndi vera.
Haustið 1878 'var fjörutíu piltum og níu stúlkum bætt við
Indíánahópinn, sem áður var kominn til Hampton. Sumt af þessu
fólki var algerlega villt og þekkti ekki til annarra siða heldur
en tíðkaðir voru meðal Síoux-Indíána vestur á sléttum mið-
ríkjanna. Reyndist þetta fólk samt þegar hið námfúsasta, og var
þá enn bætt Indíánum í skólann. Voru þeir orðnir yfir tvö
hundruð árið 1879.
4ÚTBREIÐIÐ TIMANN4
rwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww*
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMBANDSFÉLÖG!
Dragið ekki að senda S. í. S. tölu félagsmanna
yðar í árslok 1943.
Með eða án Iiitaveitu —
Breiðijörðs bylgjuoinar
haía alltaí reynzt vel.
Vegna ummæla, sem birzt hafa í tveimur dagblöðum um
að Breiðfjörðsofnar séu einu ofnarnir, sem ekki þoli hitaveitu-
þrýstinginn, birtum vér eftirfarandi vottoi'ð:
Undirritaður hefir notað Breiðfjörðs bylgjuofna undan-
farin ár, og nú einnig síðan hitaveitan var lögð inn til mín,
og votta ég hér með að þeir reynast vel.
Reykjavík, 2. janúar 1944.
Sveinn Guðmundsson
járnsmiður, Bárugötu 14
Ég undirritaður votta hér með að ég nota til upphitunar
með hitaveituvatninu Breiðfjörðs bylgjuofna í húsum mínum
við Laufásveg 21, og reynast þeir í alla staði mæta vel.
Reykjavík, 12. janúar 1944.
Oddur Jónasson.
Ég undirritaður keypti árið 1942 bylgjuofn hjá Breiðfjörð
í húsið Laugaveg 41 A, og hafa þeir reynzt mér prýðilega. Hita
bæði fljótt og vel.
En er farið var að leggja heita vatnið í hús hér i bænum,
heyrði ég að sprungið hefðu bylgjuofnar ásamt helluofnum og
kötlum. Hugði ég því að hér væri um vantemprun á heita vatn-
inu að ræða og leitaði ég því fyrir mér hvort eigi væri hægt að
fyrirbyggja það og komst að þeirri niðurstöðu, að eigi væri ann-
að en að hafa frárennslið óhindrað frá ofnunum. Tók ég því
2 krana af, sem hitaveitan hafði sett á frárennslið og lagði því
næst % tommu rör upp eftir skorsteininum upp í 2 metra hæð
hærra en hæsti ofn hússins var til að fyrirbyggja að ofnarnir
gætu tæmt sig, leiddi það aftur niður i frárennsli hússins og er
þetta sama rörvídd, er liggur frá því og að því.
Hef-i ég siðan hleypt á 20 lítra rennsli á mínútu og er það
helmingi meir en þörf er á til þess að hita allt húsið.
Þessi reynsla mín hefir reynzt mér prýðilega og vonast ég til
að öðrum reynist eins ef reyna.
Reykjavík, 9. janúar 1944.
Virðingarfyllst.
Benedikt Benediktsson.
Að ofanskráðum vottorðum er ljóst:
að fleiri tegundir ofna en þeir, er við framleiðum, hafa bilað
af ofmiklum þrýstingi hitaveitunnar.
aS ofnar okkar reynast vel þar sem sú aðferð er viðhöfð, sem
lýst er í vottorði nr. 3.
Með ofanskráðum vottorðum og mörgum öðrum, er fyrir
liggja hjá okkur, ætti ummælum hinna tveggja dagblaða um
ofna þá, er við framleiðum, að vera að fullu hnekkt.
Stálofnagerðin
Guðm. J. Ilreiðfjörð li. f.
Ntulkn
vautar i eldluisið á Vífilsstöðum. Upplýsingar
í skrifstofu ríkisspítalauna í Fiskifélagshús-
inu.
Nýkomíð
fjölbreytt úrval af drengjafata-, karlmannafata- og
frakkaefnum.
Tökum nii aftur fatapantanlr.
Saumum fljótt og vel.
Verksmiðjuútsalan GEFJUN - IÐUNN
Aðalstræti.
TÍMINN er víðlesnasta auglýsingablaðið!