Tíminn - 25.01.1944, Blaðsíða 3

8. Mað
TÍMIW |>riðjadaginn 25. jan. 1944
31
J ó n
ÐANARMINNBVG:
Þórarínsson
Upp frá áþján
FRAMHALD
bóndi í Ðýrafirði
Við Dýrfirðingar höfum orðið
á bak að sjá miklu mannvali
karla og kvenna á þessu ári og
þeim næstliðnu. Hefir sumt af
fólki þessu verið á bezta aldri,
en aðrir aldurhnignir. Meðal
þeirra eldri manna, er létust á
þessu ári, var bóndinn og bú-
fræðingurinn Jón Þórarinsson,
sem búið hefir hér í Dýrafirði í
40 ár. Hann andaðist að Þingeyri
24. apríl eftir strangt sjúkdóms-
stríð, 73 ára.
Jón Þórarinsson var fæddur í
Sigluvík við Eyjafjörð 27. marz
1870. Foreldrar hans voru Þór-
arinn Jónsson, bóndi þar,og iSg-
urveig Jónsdóttir, kona hans.
Ættfróðir menn hafa rakið ætt
Jóns í 16 ættliði í karllegg til
Bergs bónda í Bólstaðarhlíð á
ofanverðri 14. öld. Nöfnin Þórar-
inn og Jón hafa skipzt á í 5 ætt-‘]an 8'óðar endurminingar um
skólann og hina ágætu kennara
hans. Að loknu námi var Jón,
líkt og fleiri ungir og efnalausir
menn, skuldugur. Réðst hann
þá í búnaðarvinnu hingað vest-
ur í Dýrafjörð árið 1894 og vann
hér að jarðabótum að sumrinu,
en barnakennslu að vetrinum.
Hverfur Jón þá norður aftur og
kvongast heitmey sinni 1895.
Bjuggu þau í Hléskógum í
Höfðahverfi, og víðar þar fyrir
norðan, unz þau fluttu búferlum
að Hjarðardal í Mýrahreppi árið
1902. Bjuggu þau hjón svo hér
í hreppi, að Hjarðardal og Lækj-
arósi, en síðustu búskaparárin
að Hvammi í Þingeyrarhreppi,
og á Þingeyri var Jón búsettur
síðustu árin, en stundaði þó bú-
skap í Hvammi meðan heilsan
leyfði. Þaö bar fljótt á því, að
Jón lét sig miklu skipta öll
framfaramál sveitarinnar. Er
mér sérstaklega minnisstætt,
með hve miklum ötulleik og ein-
lægni hann vann með okkur
unglingunum að félagsmálum
okkar. Þá var fyrir nokkrum ár-
um myndað hér bindindisfélag,
er seinast starfaði í tveim deild-
um, og er Ungmennafélag Mýr-
ahrepps og stúkan Gyða sprott-
in upp af þeim deildum. — Það
mátti segja að Jón Þórarinsson
væri um skeið lífið og sálin í
þeim félagsskap. Eins og gengur
og gerist í sveitum, voru húsa-
kynni til fundahalda frekar af
skornum skammti. Sannaðist þó
oft sannmælið forna, að húsrúm
sé ætíð nóg, þar sem hjartarúm
sé mikið. Hús Jóns Þórarins-
sonar stóðu okkur æ opin til
fundahalda með allri þeirri gest-
risni og alúð, er þau hjón höfðu
ávallt á reiðum höndum. Milli
liði frá föður Jóns og voru þeir
prestar og atgjörvismenn.
Jón missti föður sinn 6 ára
gamall. Var hann yngstur
þriggja bræðra og ólst upp með
móður sinni og vann fyrir sér
eftir mætti með því að vera
smali og léttadrengur á sveita-
heimilum. Kynntist hann þann-
ig á unga aldri sveitalífinu og
störfum þess, sem hann unni
alla tíð og helgaði krafta sína
meðan þeir entust. „Hann kom
sér vel í æsku, þótti hafa góða
greind, var hægur og prúður í
allri framkomu,“ sagði merkur
maður mér, sem þá var sveitungi
Jóns, en nokkrum árum eldri.
Um tvítugsaldur réðst Jón í
vinnumennsku að Meyjarhóli á
Svalbarðsströnd. Þar kynntist
hann konuefni sínu, Helgu
Kristjánsdóttur. Hún var dóttir
Kristjáns Guðmundssonar, er
lengi bjó á Víggeirsstöðum og
Lísebetar Bessadóttur, konu
hans. Var Bessi lengi bóndi í
Skógum í Fnjóskadal og ferju-
maður á Fnjóská, annálaður
dugnaðarkarl, harðsnúinn í orði
og athöfn. Dætur hans allar
voru miklar atkvæðakonur þar
nyrðra. Ein þeirra yfirsetukona
og hafði hún lært í Kaupmanna-
höfn.
í tvö ár var Jón vinnumaður
hjá Árna bónda Guðmundssyni
á Breiðabóli. Gazt Jóni mætavel
að þeim húsbónda sínum og
dvölinni þar. Þar gerði útþrá
Jóns og námslöngun fyrst vart
við sig. Afréð hann þá að gafrast
nemandi í Hólaskóla. Árni, hús-
bóndi Jóns, hefir séð, hvað með
drengnum bjó. því að bæði hvet-
ur hann Jón til námsins og
styrkir hann fjárhagslega, með
heilu árskaupi.
Námið var Jóni mjög hugleikið
og gekk vel. Geymdi hann jafn-
(Framh. á 4. síðu)
Fullnægjandi fæða.
Hvernig bragðast þurrkuð
fæða? Sem svar má benda á
það,að Ameríkumenn hafa notað
þess konar fæðu innan vissra
takmarka í mörg ár. Meðal þess-
arar fæðu er kókó með þurrk-
aðri mjólk, laukur og seljurót-
arsalt og þurrkaðar súpujurtir.
Matur þessi hefir verið vinsæll
um margra ára skeið. Kökumél
hefir að geyma þurrkuð egg, og
bakarar hafa notað þurrkaða
mjólk í mörg ár.Þurrkuð epli eru
einnig notuð í skorpusteik.
Þessi þurrkun á matvælum
hefir vaxið með geysihraða í
seinni tíð, sem sjá má af eftir-
fylgjandi tölum. Árið 1940 voru
framleidd 7,500,000 pund af
þurrkuðum eggjum. f lok þessa
árs munu Bandaríkin fram-
leiða 300,000,000 pund. 600,000,-
000 pund af mjólk eru þurrkuð
árlega og garðmeti er nú 22,-
000,000 pund á ári í staðinn fyr-
ir 6,000,000 pund 1940. Fram-
leidd munu verða 28,000 smá-
lestir af þurrkuðum eplum í
stað 13,000 smál. 1940, og 24,700
smál. af aprikósum í stað 10,600
smál. 1940.
Það er ekki hægt að hugsa sér
vinsælli né þarfari iðnað en
þessa matarþurrkun, og má
þakka vísindamönnum úr land-
búnaðardeild Bandaríkjanna
fyrir, hvað langt þessi þarfa
framleiðsla er komin á veg.
Menn þessir starfa baki brotnu
dag og nótt til þess að auka og
fullkomna framleiðsluna. Þeir,
sem vinna að þessu starfi, fá
einnig uppörvun af því, að beð-
ið er með eftirvæntingu eftir
hverju pundi, sem framleitt er
fjær og nær. Mest af því, sem
framleitt er, fer til þess að full-
nægja þörfum láns- og leigu-
samningsins og Bandaríkja-
hersins og sjóliðsins.
Framtíðin eftir stríffið.
Vafalaust er matarþurrkun
eitt af því, sem heldur áfram
viðstöðulaust meðan á stríðinu
stendur, en svo er spurningin,
hvað verður um hana eftir
stríðið. Allir sérfræðingar í
þessari grein eru sammála um
það, að matarþurrkun muni
halda áfram, að minnsta kosti
meðan á endurreisnartímabil-
inu stendur. Það er búizt við,
að Ameríka muni taka drjúgan
þátt í því að ráða bót á mat-
vælaskortinum, sem á sér stað
víðs vegar um heiminn.
Fyrir utan þetta ofanskráða,
er eflaust takandi til greina, að
það skipsrúm, sem sparast við
að taka vatnið úr fæðunni, verð-
ur einnig þýðingarmikið eftir
stríðið. Til dæmis er það mikils-
vert fyrir mann, sem ræktar
kartöflur í Vestur-Bandaríkj-
unum og þarf að borga flutning
til Austur-fylkjanna að þurfa
ekki að borga fyrir sjö pund af
vatni í hverjum tíu pundum af
kartöflum.
Þurrkun á mat gerir einnig
mögulegt að nota framleiðsl-
una á hverjum stað og hverri
árstíð til fullnustu. Sparnaður-
inn á flutningskostnaði ætti að
skapa möguleika til þess, að
fólk, sem hefir litlar tekjur, fái
meira og betra lífsviðurværi, en
(Framh. á 4. siðu)
Booker tókst á hendur forstöðu deildar, sem í voru 75 Indí-
ánar. Hann bjó í sama húsi og þeir, og var hann eini maðurinn,
sem ekki var af Indíánakyni í þeirri byggingu. Hann vakti yfir
hegðun þeirra, hafði umsjón með umgengni þeirra, klæðaburði og
þrifnaði og reyndi að glæða námslöngun þeirra og framfaraþrá.
Það leið ekki á löngu, unz honum tókst að vinna fullt traust
Indíánanna. Og meira en það: Þeir elskuðu hann og virtu þegar
fram í sótti. Þeir vildu gera honum allt til þægðar. Hverri minnstu
bendingu hans var umsvifalaust hlýtt. Hann komst líka brátt að
raun um, að Indíánarnir voru ekki aðeins viðmótsþýðir og ástúð-
legir menn, heldur og dugmiklir og gáfaðir nemendur. Að vísu gekk
þeim all-erfiðlega að læra ensku og semja sig til hlítar að siðum
hvítra manna í klæðaburði og daglegum háttum, en slíkt var ekki
nema að vonum. Var síðar að því ráði horfið, að svertingjarnir
tóku Indíánana til vistar í herbergi sín, svo að þeir gætu lært af
þeim mál og háttu. Mun það fágætt eða jafnvel einsdæmi, að skóla-
nemar hafi tekið þannig fólk af öðrum kynþætti á sína arma.
Á þessum árum stofnaði Armstrong hershöfðingi sérstakan
kvöldskóla fyrir efnilega svertingja, sem voru svo fátækir, að þeir
gátu ekki stundað nám með öðrum hætti. Var Booker ráðinn til
þess að stjórna kvöldskólanum. Varð kvöldskólinn brátt ensk
stofnun undir stjórn hans. Urðu margir af nemendum Bookers í
kvöldskóla þessum síðar þekktir menn, er nutu mikils og verð-
skuldaða álits.
Jafnframt því, sem Booker innti af höndum merkilegt kennara-
og uppeldisstarf í Hampton, stundaði hann sjálfur nám, eftir því
sem tóm vannst til. Var dr. H. B. Frissell, sem gerðist forstöðu-
maðr Hamptonstofnunarinnar eftir lát Armstrongs, einn af kenn-
urum hans.
En þegar hér var komið sögu, gerðist atburður, sem réði þátta-
skilum í ævi Bookers. í maímánuði 1881, fékk Armstrong hers-
höfðingi bréf frá mönnum nokkrum í Alabama-ríki, einu suður-
ríkjanna. Tjáðu þeir honum, að í ráði væri að stofna lýðskóla
handa svertingjum í Tuskegee, smábæ við Alabamafljót, og báðu
hann að benda á mann, er fær væri um að veita slíkri stofnun
forstöðu. Hann svaraði þessu bréfi' um hæl og sagðist engan hvít-
an mann þekkja, er hann gæti mælt með til þessa vandastarfs, en
einn svertingja vissi hann,*er myndi geta leyst það af höndum
með prýði. Það væri Booker Talíaferró Washington. Eftir fáa daga
kom svar við bréfi Armstrongs. Það var símskeyti, svohljóðandi:
„Booker Talíaferró Washington mun henta okkur. Æskilegt að
hann kæmi sém fyrst.“
Booker var þegar fús til þess að taka að sér þetta brautryðj-
endastarf suður frá. Bjó hann ferð sína í skyndi, kvaddi Hampton
og hélt til Tuskegee.
Tuskegee var á þessum tímum mjög lítill bær. Þar bjuggu aðeins
nokkrar þúsundir manna, þar af um helmingur Svertingja. Ann-
ars voru Svertingjar í miklum meirihluta víðast á þessum slóðum.
Booker hafði vænzt þess, að sín biði reisulegt skólahús með góðum
útbúnaði. En þar varð hann fyrir sáru vonbrigði. Skólahús var þar
ekkert til, og lítill undirbúningur um skólastofnun hafinn. En
fólkið þyrsti í menntun.
Booker sá þegar að bærinn var vel fallinn til skólaseturs. Sam-
göngur vóru þar fremur góðar, en þó var hann nokkuð úr þjóð-
leið. Svertingjabyggðir miklar voru allt í kring. Hvítt fólk á þess-
um slóðum var yfirleitt vel mannað, en svertingjarnir gervilegir,
þótt fáfróðir væru, og sambúð kynstofnanna oftast góð. Til dæmis
voru stærstu fyrirtæki bæjarins sameign tveggja manna, og var
annar svartur en hinn hvítur.
Fyrsta verk Bookers var að fá húsnæði til skólahaldsins. Varð
það úr, að hann fékk aðsetur í gömlum skúr, er reistur hafði
verið við hliðina á Meþódistakirkju Svertingjanna í Tuskegee, og
var gengt úr honum inn í kirkjuna. Báðar voru byggingar þessar
hrörlegar mjög. Var því súgur mikill í stormum, en leki, ef
rigndi. Kvað svo ramt að þessu, að einn nemendanna tók sig
fram um, að halda regnhlíf yfir kennaranum í stórrigningum,
meðan kennslan fór fram.
Skólinn var opnaður 4. júlí 1881, en 4. júlí er þjóðmininngar-
dagur í Bandaríkjunum, því að þá var lýst yfir sjálfstæði þeirra.
Þóttu það eigi litil tíðindi í Tuskegee, og létu flestir vel yfir.
Tveir menn voru einkum dyggir stuðningsmenn þessa fyrir-
tækis. Hét annar G. W. Campbell, fyrrverandi þrælaeigandi, en
hinn L. Adams og hafði áður verið þræll. Þeir sáu þegar, hvílík-
ur maður Booker var, og studdu hann jafnan með ráðum og dáð
meðan þeirra naut við.
Fyrstu nemendurnir voru alls þrjátíu, bæði piltar og stúlkur.
Höfðu þeir allir einhverja undirbúningsmenntun, sem þó var
mjög í molum og oft lítt raunhæf. En nemendunum fjölgaði
brátt, og það var ekki langt um liðið, er Booker varð að fá að-
stoðarkennara. Varð ung Svertingjastúlka, Ólivía A. Davidson
að nafni, fyrir valinu. Hafði liún stundað nám í Hampton. Hún
var mjög fórnfús og óeigingjörn stúlka og hafði getið sér góðan
orðstír, bæði sem kennslukona og hjúkrunarkona, eitt sinn er
mannskæð landfarssótt geisaði í Suðurríkjunum. Þessi stúlka
varð stoð og stytta Bookers við Tuskegeeskólann og ein hin
gegnasta kona í kennarastétt Bandaríkjanna.
Booker sá þegar, eins og kennararnir í Hampton, að bóknám
myndi ekki einhlítt til þess að hefja svarta kynþáttinn frá læg-
ingu. Það var ennþá mikilvægara undirstöðuatriði að glæða og
þroska sjálfsvirðingu fólksins og kenna því hreinlæti, hirðu-
semi og háttprýði. Það þurfti einnig áð læra að leysa margvís-
leg gagnleg störf af höndum og temja sér iðjusemi, framtak og
hófsemi. Obbinn af nemendunum kom úr búnaðarhéruðunum í
Alabama, og þar hlutu þeir og meginþorri hins svarta fólks í
ríkinu að eiga framtíð sína. Það reið því á, að skólavistin sliti
ekki þau tengsl, er voru milli manns og moldar, heldur þvert á
móti styrkti þau, svo að nemendurnir hyrfu heim að námi loknu
með nýjan anda og nýjan kraft og nýja kunnáttu til þess að
sækja lífsgæðin í skaut jarðar og njóta þeirra farsællega.
Um þrem mánuðum eftir að skólinn tók til starfa var gamalt
og niðurnítt býli skammt frá Tuskegee boðið til sölu. íbúðar-
húsið hafði brunnið til kaldra kola, en útihús héngu uppi, þó
mjög illa farin. Booker leit þetta býli hýru auga: þótti það vel
fallið til afnota fyrir skólann. Verðið var líka lágt, aðeins 500
dalir. Varð það úr, að Booker keypti jörðina handa skólanum.
Fékk hann helming kaupverðsins að láni hjá einum af starfs-
mönnum Hamptonstofnunarinnar, en hinn hlutinn skyldi greið-
ast seljandanum með nokkurra ára afborgunum.
Bóndi - Kanpir |>ú búnaðarblaSlð FREY?
Sambund tsl. samvinnufélaga.
Viðskipti yffar við kaupfélagið efla hag þess og
yffar sjálfra.
0 P A L
Rœstiduft —
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað é allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á aUar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
IVotlð
O P A L rœstiduft
Vatnamál Rangæinga
(Framh. af 2. síðu)
að gera sér þá hættu ljósa, sem
af þessu gæti leitt. Var garður-
inn þá hækkaður verulega á
nokkrum kafla þess hluta hans,
sem í bráðastri hættu var, en
við báða enda þeirrar viðbót-
ar þurfi að bæta, ef öruggt átti
að teljast, og var búið að mæla
fyrir því. En þá kom sparsemin
til greina, eða kannske það hafi
verið íslenzka tómlætið, og við-
bótin var dregin á langinn von
úr viti, þangað til áin var búin
að brjóta skarð í garðinn. Mun
úr því þurfa drjúgum meiri
peninga til að koma garðinum
í gott horf.
Margt mætti fleira segja um
þessi mál, en þetta læt ég nægja
að þessu sinni.
Hafi svo illa tekizt til, að það
sem ég hefi nú drepið á til við-
vörunar, sé borið uppi af hel-
berum grillum vanþekkingar-
innar, þá bið ég þá, sem betur
vita, að leiðrétta þær og fyrir-
gefa mér fáfræðina.
Þórffur Tómasson.
H v í I a r
barnaskinnhúfur
nýkomnar.
H. TOFT
Skólavörffustíg 5. Sími 1035.
ORÐSEADIAG
til kaupenda Tímans.
Ef kaupendur Tímans verffa
fyrir vanskilum á blaffinu, eru
þeir vinsamlega beffnir aff snúa
sér STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEINSSONAR,
afgreiðslumanns,
í síma 2323, helzt kl. 10—12 f.
hád. effa kl. 3—5 e. hád.
Vinnið ötulleqa fqrir
Timann.