Tíminn - 04.04.1944, Blaðsíða 3

36. blað
TÍHIIfVTV. liriðjntlagiim 4. apríl 1944
147
Áttatíu ojí' flmm ára:
Ingveldur Sigurðardótftir
Knáts
PRAMHALD
saga Rasmussens
Heggsstöðnm.
Ingveldur Sigurðardóttir að
Heggsstöðum í Kolbeinsstaðar-
hreppi varð 85 ára gömul 3.
þ. m.
Ingveldur er fædd 3. apríl
1859 að Valbjarnarvöllum í
Borgarhreppi í Mýrasýslu. For-
eldrar hennar voru þau Sigurð-
ur Sigurðsson og Guðríður Sig-
urðardóttir. Bjuggu þeir Sig-
urðarnir, faðir hennar og föð-
urafi, allan sinn búskap að Val-
bjarnarvöllum.
Guðríður, móðir Ingveldar,
var dóttir Sigurðar þess, er
fyrstur byggði að Selkoti í Þing-
vallasveit. Sigurður sá var ætt-
aður frá Stíflisdal, varð fjör-
gamall maður, fæddur árið 1800
og dó árið 1900, vantaði nokkra
mánuði upp á að verða 100 ára
gamall. Hann var smiður góður
og eftir að hann var orðinn
blindur var byggður upp bærinn
að Selkoti og vann Sigurður alla
innivinnu.
Þegar Ingveldur var 19 ára
flyzt hún úr föðurgarði, á mynd-
arheimilið Svarfhól í Stafholts-
tungum, til Björns Ásmundar-
sonar, hreppstjóra og Þuríðar
Jónsdóttur, ljósmóður konu
hans. Þuríður hafði erfitt um-
dæmi, bæði Stafholtstungur og
Norðurárdal, og var oft lang-
dvölum i burtu, reyndi þá mikið
á kvenfólkið, það sem heima var,
því heimilið var umfangsmikið
og börnin mörg eða alls níu. En
hvernig líkað hefir við Ingveldi
að Svarfhóli má marka á því,
að þegar hún fer þaðan burtu til
þess að stofna sitt eigið heimili,
vildi eitt barna þeirra hjóna fá
að fara með henni. Milli hennar
og þessa fólks hélzt óslitin vin-
átta og helzt enn, og meðan hún
hafði ástæðu til heimsótti hún
Svarfhólsheimilið á hverju ári.
Árið 1882 giftist hún Guð-
mundi Hálfdánarsyni frá Flóða-
tanga í sömu sveit, mesta dugn-
aðar og fyrirmyndarmanni. Hófu
þau búskap þá um vorið að Hofs-
stöðum í Stafholtstungum og
bjuggu þar í fjögur ár, en fluttu
þá að Grenjum í Álftaneshreppi
í Mýrasýslu og bjuggu þar í eitt
ár. Þaðan fluttu þau að Ytri-
Hraundal í Hraunhreppi í sömu
sýslu og bjuggu þar til ársins
1907, en þá fluttust þau að
Heggsstöðum í Kolbeinsstaða-
hreppi í Hnappadalssýslu og
bjuggu þar til ársins 1920, en þá
brugðu þau búi. Ingveldur tók
þá að sér stjórn á heimili son-
ar síns, er þá tók við af þeim, og
hefir hún haft hana á hendi
þar til fyrir 6 eða 8 árum síðar.
Þau eignuðust fimm börn, af
þeim dóu 2 á unga aldri. Dóttur,
Sigríði að nafni, misstu þau 18
ára gamla, en tvö eru á lifi, Al-
bert bóndi að Heggsstöðum og
Sigurrós, gift Birni Kristjáns-
syni, bónda að Kolbeinsstöðum.
Þau ólu upp þrjá pilta og auk
(Framh. á 4. slðu)
»i*(k ii gja lie i in i I i
Komið hefir upp hreyfing,
sem náð hefir inn í bæjarstjórn
Reykjavíkur, um að koma upp
heimili fyrir óknyttadrengi í
Öxney í Breiðafirði. Ekkert skal
dæmt um þann stað. En á góðu
drengjaheimili er áreiðanlega
mikil þörf, því að þeir eru í-
skyggilega margir unglingarn-
ir í Reykjavík, sem verða spill-
ingunni að bráð. Erlendis eru
heimili algeng fyrir drengi, sem
lenda á refilstigum.
Fyrir nokkrum árum var ég
gestur á slíku heimili, — að
Garnes, sem er nokkuð upp í
landi fyrir ofan Bergen. Þetta
atvikaðist þannig, að Vest-
mannalaget í Bergen (félag
þjóðrækinna sögumanna í Nor-
egi) hafði beðið mig að flytja
erindi á samkomu sinni um
heimkynni Snorra Sturlusonar
o. fl. frá íslandi, sem Norðmenn
þreytast seint á að heyra um.
Að því loknu komu ýmsir ágætir
Norðmenn til mín og buðu mér
heim til sín. Einn af þeim var
göfugmannlegur öldungur, Gut-
orm Vatnes, forstöðumaður
drengjaheimilisins að Garnes.
Þáði ég boð hans, þar sem heim-
ili hans var á leið minni og
dvaldi ég hjá honum í tvær næt-
ur við hinar ágætustu móttökur.
Mér þótti leiðinlegt að lesa
í minningum Kristmanns Guð-
mundssonar í vetur, að hann
skyldi vera að kasta ónotum að
þessum heiðursmanni þar
eystra. Þeir, sem ferðast um
Noreg, hljóta víðsvegar að rek-
ast á Norðmenn mjög vinveitta
íslendingum. Einn þeirra er
Gutorm Vatnes. Og hann mun
hafa verið einn af þeim mörgu
Norðmönnum, sem greiddu götu
Kristmanns til muna, þegar
hann dvaldi meðal þeirra,
Drengjaheimilið að Garnes er
rekið af Bergensborg. Það
stendur á fögrum stað í Arna-
héraðinu. Það hefir allmikið
land til notkunar og stór og
fremur góð húsakynni. Miklar
umbætur hafa verið gerðar
þarna. Framleiddir eru garðá-
vextir, smá-iðnvörur o. fl., af
drengjunum, er vinna undir
stjórn og tilsögn forstjórans og
færustu og elztu drengjanna.
Heimilið er fyrirmyndarstofnun,
og hefi ég fáa staði komið á,
sem mér hafa fundizt jafn á-
nægjulegir.
Fjöldi drengja, sem lent hafa
á villigötum í Bergen, hafa
fengið uppeldi á Garnes og
gerbreytzt um alla lifnaðar-
hætti og orðið hinir allra nýt-
ustu menn. Forstöðumaðurinn
sagði mér, að sér hefði gefizt
bezt að venja drengina við störf.
Sér hefði venjulega tekizt að
láta þá fá áhuga fyrir störfun-
um og að leysa þau vel af hendi..
Þegar því var náð, þá var björn-
inn oftasf unninn. Hann sagð-
ist jafnan vera drengjunum sem
þeirra „stóri bróðir“ og fjöldi
þeirra væru búnir að vera um
áratugi sínir tryggu og geðþekku
vinir, eftir að þeir fóru frá
heimilinu sem nær því full-
þroska menn. Benti hann mér á
marga menn, sem slitið höfðu
unglingsskóm sínum að Garnes,
verið áður vandræðadrengir í
Bergen, en voru nú í áríðandi
trúnaðarstöðum víðs vegar um
Noreg, og sumir erlendis. Af
samtali við drengina sannfærð-
ist ég ennþá betur um ágæti
heimilisins og hið göfuga og
stórmerka starf, sem Gutorm
Vatnes hafði innt af hendi fyrir
norsku þjóðina. Mér fannst
drengjunum m. a. þykja svo
vænt um uppeldisheimilið sitt
á Garnes eins og bezt gerist um
foreldrahelmili.
Áreiðanlega væri það þarft
verk af bæjarstjórn Reykjavík-
ur, ef hún kæmi hugmyndinni
um heimili fyrir baldna drengi
í góða framkvæmd. Þó að þarft
sé að taka drengina út úr bæj-
arlífinu til verndunar öðru
fólki, þá er hitt þó ennþá þarf-
ara og hugljúfara að hjálpa
drengjunum til þess að verða að
mönnum. En til þess þarf góðan
forstöðumann við drengjaheim-
ilið, sem er maður til að rækta
hug og hönd drengjanna og
beina þroska þeirra og kröft-
um á rétta leið. „Oft má gera
góðan hest úr göldum fola“.
Það eru aðstæðurnar, umhverf-
ið og verkefnin og einkum
hverja umgengizt er, sem ráða
úrslitunum, hvort unglingarnir
verða vandræðamenn eða nýtir
og góðir þegnar í þjóöfélaginu
eins og drengirnir frá Garnes.
V. G.
Það varð að ráði,að þeir sneru heim á leið. Og heim að tjald-
inu koinust þeir heilu og höldnu. Þar var allt í uppnámi út af
hvarfi drengjanna. Eini maðurinn, sem var fyllilega rólegur, var
faðir Knúts, séra Kristján. Það hafði vitnazt, að drengirnir
höfðu lagt leið sína í áttina til fjalla, en ekki niður til sjávar,
og þá þóttist hann þess fullviss, að þeir rötuðu aftur heimleiðis,
þegar sulturinn tæki að sverfa að þeim.
Knútur ferðaðist nú með föður sínum sumarlangt. Þeir fóru
á litlum bát méð ströndum fram, og var Godman skipstjóri.
Fólkið bjó í tjöldum á nesjunum frammi við sjó. Presturinn
gekk á land í embættisskrúða sínum og hélt grænlenzka sumar-
guðsþjónustu á klöppunum við sjóinn. Hátíðablænum og hrifn-
ingunni verður vart með orðum lýst. Brattar klappirnar hæfðu
vel þessari helgu athöfn. Úti á fjörðunum voru ísjakar á reki,
og yfir öllu þessu hvelfdist himinninn heiður og blár og víður.
Víðá voru hjón gefin saman, og stundum varð furðuleg hlé-
drægni brúðhjónanna orsök hinna skringilegustu atvika. Oft-
ast hefði ókunnugur getað haldið, að brúðhjónunum væri sára-
lítið gefið hvort um annað. Þau reyndu að vera eins hirðu-
leysisleg hvort gagnvart öðru og frekast var unnt. Brúðgum-
Inn slangraði upp að altarinu með hendurnar í buxnavösun-
um og brúðurin kom úr annarri átt. Jafnskjótt og vígslunni var
lokið hundskuðust þau burt sitt í hvoru lagi, án þes að segja
eitt einasta orð eða svo mikið sem líta hvort á annað. Síðan
tóku þau sér stöðu meðal áhorfendanna með því hirðuleysis-
látbragði, er þeim var frekast unnt. Allir forðuðust að gefa
þeim nokkurn 'gaum, því að Eskímóar eru kurteist fólk, og’ þeir
beina aldrei athygli að þeim, sem ekki óska þess að eftir þeim
sé tekið.
Einu sinni lét brúðguminn þess getið, er presturinn beindi hin-
um venjulegu spurningum að honum, að hann þekkti alls ekki
stúlkuna, sem stóð hjá honum við ferðaaltarið, hefði enga hug-
mynd um, hvort hún vildi kvænast honum, en ef prestinum
þætti henta, að hér færi fram hjónavígsla, þá væri hann fús
til þess að ganga út í þetta. En séra Kristján Rasmussen þekkti
sóknarbörn sín og vígði brúðhjónin. Þessi hjón lifðu fram á
gamalsár og áttu börn og buru og urðu samfarir þeirra hinar
beztu.
Þetta sumar kom séraKristján til Karls mágs síns Fleischer.
Var móðir Knúts þangað komin á undan þeim með tíu börn
sín. Karl var verzlunarstjóri í Qepetak. Enginn maður var eins
góður heim að sækja sem hann. Hann var kvæntur grænlenzkri
konu, Ágústínu að nafni, frábærlega gestrisinni myndarkonu.
Hún átti ávallt gnægð grænlenzks matar í búri sínu og skemmu:
harðfisk, skerpikjöt, hreindýratungur og reyktan lax. Þar var
hægt að sannfærast um það, hvílíkt lostæti ósvikinn græn-
lenzkur matur er. Ef til vill eru Grænlendingar ekki alltaf jafn
þrifalegir eins og gerist um siðmenntaðar þjóðir, en það á að
öllu leyti rót sína að rekja til þess, að enginn kostur er á bað-
húsum og oft mjög erfitt að fá vatn til þvotta að vetrarlagi.
Móðurbróðir Knúts var frábær skytta. Hvenær sem gest bar
að garði, voru byssurnar teknar fram og efnt til skotkeppni. í
þessum skotkeppnum var það, að Knútur beið sína fyrstu ó-
sigra í lífinu, því að þótt hann kynni snemma vel með skot-
vopn að fara, gat hann ekki haldið til jafns við frænda sinn.
Eldspýtnastokkur var settur á stein, en það var ekki nóg að
hitta myndina af Tordenskjold með riffli: Það varð að hitta
beint í nefið. Gestir Karls urðu að hengja krítarpípur sínar á
nagla í girðingarstaur, og ekki lauk skotkeppni fyrr en þær
höfðu verið skotnar sundur. En svo bætti Karl þeim skaðann
með því að leiða þá í búð sína og láta þá velja sér þar nýjar
pípur.
í Tarsúkatekfirði, þar Qepetakbyggð er, bjó fólk, er sagt hafði
Knúti marga furðulega hluti. Þetta fólk hafði lifað í mikilli
einangrun og hafði kynlegar skoðanir á ýmsu. Þá var skóla-
menntun ekki orðin jafn mikil sem nú. Þarna var margt, sem
írjóvgaði ímyndunaraflið. Veturnir voru langir og dimmir, jök-
ultungur hröpuðu í sjó fram með miklu buldri. Þarna voru á
hvers manns vörum sögur um fólk, er .flúði til fjalla og varð að
ferlegum vofum. Þegar það var komið svo langt burt frá kirkj-
unni, að guðs orð náði ekki lengur að vernda það, kom djöfull-
inn og tók það á vald sitt.
í rauninni voru þetta geðmiklir menn, sem hlaupið höfðu
brott úr byggðinni og áttu síðan engrar afturkomu auðið. Ef
slíkir útilegumenn leituðu heim aftur, voru þeir tafarlaust
skotnir, því að allir trúðu því statt og stöðugt, að þeir væru
haldnir af illum öndum og hvers kyns ógæfa fylgdi í slóð þeirra.
Þessu líkir atburðir gerast raunar enn í hinum norðlægu byggð-
um. Fólk þorir ekki að hafa neitt saman við þá að sælda, er
gist hafa fjöllin. Þeir eru orðnir þrælar djöfulsins og hættir
að vera guðs börn.
Gömul kona sagði Knúti sögu af manni, er hún hafði sjálf
þekkt fyrir fáum árum. Hann missti börn sín með þeim hætti,
að ísskriða féll úr jökulbakkanum ofan á bát, sem þau voru í.
Þetta sama sumar hljóp hann til fjalla og lagðist út. Tíu dög-
um síðar fannst hann dauður, og var þá andlit hans þakið
svörtum hárum og vinstri fóturinn visinn. Það var talið upphaf
þess, að á hann yxi hreindýrsklauf, en þannig átti djöfullinn að
merkja fórnarlömb sín. Þannig er djöfullinn' sjálfur vaxinn í
vitund grænlenzkra Eskimóa.
S
Ferðir
tíl Akraness og Borgarness í páskavikunni
Frá Rvík Frá Akran. Frá Borgarn.
Miðvikudagur 5/4 11,30 15,00
Fimmtudágur 6/4. (Skírdagur) 9,00 11,00 17,00
Laugardagur 8/4. 11,30 15,00
Mánudagur 10/4. (2. pá?skad.) 11,30 15,00
Vörur, sem sendast eiga til Borgarness á skírdag skulu afhend-
ast síðdegis á miðvikudag.
Skipaútgerð ríkísíns.
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Þegar eldsvoða ber að höndum, brenna ná-
lega í hvert sinn óvátryggðir innanstokks-
munir.
Frestið ekki að vátryggja innbú yðar.
Tilkynning
frá ísafoldarpreiitsmiðju.
Vegna tilkynningar í Ríkisútvarpinu á föstudagskvöldið var
frá Máli og Menningu,, tilkynnist hér með, að bókina Óður
Bernadette (The Song of Bernadette) er ísafoldarprentsmiðja h.f.
að gefa út. Bókin er nú í prcntun og kemur í næsta mánuði.
Til þess að fyrirbyggja misskilning um það, að hér sé um
kapphlaup að ræða af hálfu ísafoldarprentsmiðju h.f., skal
það tekið fram, að sumarið 1942 fól ísafoldarperntsmiðja h.f.
próf. Guðbrandi Jónssyni að þýða þessa bók á íslenzku, en þegar
komið var fram á yfirstandandi ár (1944) og þýðingunni enn
ekki lokið, var öðrum falið að þýða bókina. Þeirri þýðingu er
nú lokið og bókin er í prentun.
Útsvor 1944
Samkvæmt lögum nr. 100, 31. desember 1943,
ber útsvarsgjaldendum í Reykjavík að greiða fyrir-
fram upp í útsvör 1944, sem svarar 40% af útsvari
þeirra, eins og það var ákveðið árið 1943, á 3 gjald-
dögum, 1. marz, 1. apríl og 1. maí, ca. 13% af út-
svarinu 1943 hverju sinni.
Annar gjalddagi er því nú um mánaðamótin, 1.
apríl, og ber gjaldendum þá að greiða ca. 13% af út-
ÆVari sínu 1943, en ca. 26% þeim, sem ekki hafa
greitt fyrsta hlutann nú þegar.
Greiðslur skulu standa á heilum eða hálfum tug
króna.
Tekið er við greiðslum í skrifstofu bæjargjald-
kera virka daga kl. 10—12 og kl. 1—3 (laugardaga
kl. 10—12.
Skrifstofa borgarstijóra.
Leigugarðar bæjaríns
Þeir garðeigendur, sem enn hafa ekki gert aðvart
um, hvort þeir óski eftir að nota garða sína í sum-
ar, eru hér með áminntir um að gera það hið fyrsta,
og greiða leiguna í skrifstofu minni.
Skrifstofan er opin daglega kl. 10—12 og 1—3 nema
, laugardaga aðeins kl. 10—12.
Bæjarverkfræðmfrur,
Tilkynnmg
um sölu og aihendingu tóhaks til barna.
Hér með er brýnt fyrir hlutaðeigendum, að bann-
að er, innan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur, að
selja börnum og unglingum, innan 16 ára aldurs,
tóbak, hverju nafni sem nefnist, gefa þeim það,
láta það þeim í té á nokkurn hátt eða stuðla að því,
að þau neyti þess eða hafi það með höndum.
Brot gegn þessu varða sektum.
Lögreglustjórinn í Reykjavík
31. marz 1944.
Agnar Kofoed-Hansen.
é
I