Tíminn - 20.05.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FR AMSÓKN ARFLiOKKURINN.
PP.ENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Sírrar 2353 og 437"
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT.:-7_DFA:
FDDUIIÚSI, ' indargötu 9A.
Síml 2323.
2il. árg.
Heykjavík, laugardaginu 20. maí 1044
Erlent yfirlit:
Styrjöldín um
Ledo-vegínn
„Japanir munu taka Indland,
Bandamenn munu taka
Burma“. Þannig hljóðaði ný-
lega fyrirsögn í amerísku blaði
og mátti hana að nokkru leyti
til sanns vegar færa. Japanir
hafa gert innrás í Indland, eins
og lýst var fyrir nokkru hér í
blaðinu, og hafa nú orðið stóran
hluta Manipurhéraðsins á
valdi sínu og eru langt komnir
að umkringja höfuðborg þess,
Imphal. Bandaríkjamenn og
Kínverjar hafa gert innrás í
Norður-Burma, undir stjórÁ
Stillwell hershöfðingja, og orð-
ið allvel ágengt. Bandaríkja-
menn hafa flutt lið sltt í flug-
vélum og látið það lenda í fall-
hlífum að baki óvinanna. Heí
þessi hefur síðan fengið vistir
og vopn loftleiðis. Hernaður
þessi hefir borið góðan árang-
ur, að því undanskildu, að fræg-
asti frumskógaherforingi Breta,
Wingate hershöfðingi, fórst í
flugslysi, er varð á þessum slóð-
um.
Tilgangurinn mð þessum inn-
í-ásum beggja stríðsaðila virt-
ist hinn sami. Japanir vilja ekki
fyrst og fremst ná Imphal, held-
ur vilja þeir stöðva flutninga
um Assamjarmbrautina, en frá
endastöð hennar hafa Banda-
menn komið upp hínum svo-
nefnda Ledovegi, sem liggur inn
I Kína. Hann er nú helzta flutn-
ingaleiðin milli Kína og Ind-
lands. Tilgangurinn með sókn
Bandaríkjamanna og Kínverja 1
Norður-Burma er hinsvegar sá,
að treysta þessa flutningaleið.
Auk umræddra styrjaldarat-
burða á þessum slóðum, hefir
það vakið sérstaka athygli í
þessu sambandi, að Mount-
batten lávarður, sem á að
stjórna aðalsókn Bandamanna
þarna eystra, hefir flutt bæki-
stöð sína til Ceylon. Það sýnir
í fyrsta lagi, að Bandamenn
telja ekki innrás Japana í Ind-
land hættulega, þar sem Mount-
batten flytur þaðan, þótt einn-
ig geti það stafað af því, að
vörn Indlands heyrir ekki undir
hann, heldur Auchinleck hers-
höfðingja, sem stjórnar Ind-
landshernum. í öðru lagi gefur
þetta til kynna, að herstjórn
Bandamanna hafi ákveðið að
sækja Japani sjóleiðina, en ekki
landleiðina. Er talið, að um
þetta hafi verið deilur milli
Breta og Bandaríkjamanna. Þeir
síðarnefndu hafa talið landleið-
ina ófæra. Til þess að sækja frá
Indlandi inn í Burma eru hvers
konar náttúruhindranir. Engir
vegir liggja þá leið, Allir fjall-
garðar, dalir og vatnsföll liggja
frá norðri til suðurs, en engir
í vestur eða austurátt, og eins
hagar til með vegina. Leiðin inn
í Burmá liggur yfir háfjöll, stór-
fljót, um frumskóga og algerar
vegleysur.
Til þess að komast sjóleiðina
til Burma eða Malakkaskagans
þarf vitanlega mikinn sjóher og
flugher. Þetta, lið mun Mount-
batten nú vera að safna um sig
á Ceylon.
Seinustu fréttir
Bandamönnum miðár vel á-
fram á Ítalíu. Þeir hafa rofið
svokallaða Gústavlínu Þjóðverja
og tekið Cassino og fleiri bæi.
Bardagar hafa verið mjög
harðir.
Stjórnir Noregs, Belgíu og
Hollands hafa undirritað samn-
ing við Bretland, Bandaríkin og
Rússland þess efnis, að þeir fái
strax Jiina borgaralegu stjórn
landa sinna í hendur, jafnótt
og Þjóðvrjar eru reknir úr þeim.
52. blað
ENDAIOK VEGAVINNUVERKFALLSÍNS
Alþýðusambandíð féll alveg frá
kröfunni um forgangsréttinn
Jafnframt féllst það á 10 klst. vínnudag á fjallvegum
Ofmetnaður og yfirgangssemi kommúnista í stjórn Alþýðusambands íslands hefir beðið' verð-
skuldaðan hnekki í vegavinnudeilunni. Þeir hófu hið ólöglega verkfall sitt í þeirri trú, að þeim
væru allir vegir færir, líkt og tíðkast hafði í kaupdeilum hin síðari ár. Með lögleysum og ofbeldi
ætluðu þeir að knýja kröfur sínar fram. Þetta hafði heppnazt stuhdum áður, en nú brást þeim
bogalistin, því atvinnumálaráðherra tók á móti þeim af fullum manndómi. Hann lagði hið ólöglega
verkfall undir úrskurð dómstólanna og hafði hótunina um ný ólögleg samúðarverkföll við
Skipaútgerðina og síldarverksmiðjurnar að engu.
Þegar hér var komið, fundu kommúnistar, að þeir voru komnir út á hálan ís. Þeir reyndu eftir
megni að hindra dómsuppkvaðningu i Félagsdómi. Þeir létu hótanir sínar um samúðarverkfall
ekki koma til framkvæmda. Þeir féllu að lokum frá aðalkröfu sinni, forgangsréttinum, og gengu
inn á 10 klukkustunda vinnudag í fjallvegavinnu, sem þeir máttu ekki heyra nefndan í fyrra.
Sættir tókust því í málinu.
V
var dæmt
ólöglegt
Félagsdómur kvað upp í gær-
morgun dóm í máli ríkisstjórn-
arinnar gegn Alþýðusamband-
inu í tilefni af vegavinnuverk-
fallinu, sem það fyrirskipaði 3.
maí síðastl. Krafðist ríkisstjórn-
in þess, að verkfallið yrði dæmt
ólöglegt, þar sem Alþýðusam-
bandið hefði eigi haft heimild til
að fyrirskipa það.
Dómur Félagsdóms féll á þá
ieið, að verkfallið væri ólöglegt
og var Alþýðusambandið dæmt
til að greiða málskostnað. —
Enginn ágreiningur var í Félags-
dómi um þessa dómsniðurstöðu.
Dómsniðurstaða Félagsdóms
byggist á því, að Alþýðusam-
bandið hafi eigi lagaheimild til
að fyrirskipa verkfall, nema því
hafi verið veitt umboð til þess
af hlutaðeigandi verklýðsfélagi
eða verklýðsfélögum með lög-
legri atkvæðagreiðslu innan
þeirra um verkfallið. Þetta um-
boð hafði Alþýðusambandið
ekki.
Þótt þessi dómur Félagsdóms
nái aðeins til vegavinnuverk-
fallsins, virðist hann sýna það
jafnglöggt, að samúðarverkföli-
in, sem Alþýðusambandið fyrir-
skipaði síðar við síldarverk-
smiðjurnar og Skipaútgerðina,
hafi verið ólögleg, því að það
hafði þar ekki heldur umboð
hlutaðeigandi félaga til að fyr-
irskipa vinnustöðvun.
Krafa ríkisstjórnarinnar um
skaðabætur féll niður, þar sem
samkomulag var fengið i deií-
unni og stjórnin hafði því fallið
frá henni.
Eins og kunnugt er, báru
kommúnistar fram nokkrar nýj-
ar kröfur, þegar samningar hóf-
ust um vegavinnuna í vor, og
var sú helzt, að félagsmenn í
félögum Alþýðusambandsins
hefðu forgangsrétt í vega- og
brúarvinnu. Þá báru þeir fram
þá kröfu, að verkamenn mættu
vinna 10 klst. á dag fimm daga
vikunnar, en fengju þá frí á
laugardögum. Hugðust þeir með
þessu að draga úr þeirri óá-
nægju, sem reis út af 8 klst.
vinnudeginum, er þeir þröngv-
uðu upp á verkamenn í fyrra.
Ýmsir verkamenn, sem 'stunda
smábúskap, hafa líka látið í Ijós
ósk um þetta fyrirkomulag. Rík-
isstjórnin hafnaði strax for-
gangskröfunni, þar sem hún gat
útilokað bændur og aðra ófé-
lagsbundna menn úr vega-
vinnunni, en var fús til
samkomulags um 5 daga vinnu-
vikuna, þar sem það átti við og
verkamönnum var hagur í því
en vildi þá jafnframt verða við
óskum þeirra verkamanna, sem
vinna í fjallvegum og óska eftir
10 klst. vinnu alla virka daga.
Á þetta mátti Alþýðusambands-
stjórnin ekki heyra minnst.
Þannig stóðu málin, er Alþýðu-
sambandsstjórnin hóf hið ólög-
lega verkfall sitt. Vafalaust eru ]
kommúnistarnir þar ekki svo
1 skyni skroppnir, að þeir hafi ekki
! vitað, að verkfallið væri ólöglegt.
En þeir treystu orðið á, að vald
Alþýðusambandsins mætti sín
meira en lögin. Þegar ríkis-
stjórnin bognaði ekki fyrir þessu
ofbeldi og vísaði verkfallinu til
úrskurðar. Félagsdóms, átti að
hræða hana til uppgjafar með
enn meiri valdbeitingu Alþýðu-
sámbandsins, og var því fyrir-
skipað samúðarverkfall við síld-
arverksmiðjur ríkisins og Skipa-
útgerðina frá 16. þ. m. Þessi
verkföll voru fyrirskipuð, án
lagaheimildar eða umboðs hlut-
aðeigandi verklýðsfélaga, alveg
eins og vegavinnuverkfallið.
Ríkisstjórnin lét þessa ofbeldis-
hótun ekkert á sig fá og málið
hélt áfram sinn venjulega gang
hjá Félagsdómi.
Þegar kommúnistar sáu, að
full alvara var í mótstöðunni,
varð þeim ekki um sel. Meðal
vegavinnumanna um allt land
rikti lika megn óánægja yfir
framferði þeirra. Verkamenn, er
áttu að hefja samúðarverkföllin,
höfðu við orð. að hafa hinar ó-
löglegu fyrirskipanir að engu.
Kommúnistar fóru því aldrei
þessu vant að tala um sættir og
Greínargcrd frá ríkisstjórninni
um vegfavinnuverkfallið
Tímanum hefir borizt eftir-
farandi greinargerð frá ríkis-
stjórninni um vegavinnudeil-
una:
í lok marzmánaðar hófust
umræður um kaup og kjör í
vegavinnu milli vegamálastjóra
f. h. ríkisstjórnarinnar og samn-
ingsnefndar, er Alþýðusamband-
ið tilnefndi. Hinn 2. maí slitn-
aði upp úr samingaumleitunum
og var þá ágreiningur um eftir-
farandi þrjú atriði:
1. Alþýðusambandið gerði
kröfu til að meðlimir allra fé-
laga innan sambandsins skyldi
hafa forgangsrétt til allrar
vinnu við vegagerð og brúar-
smíði.
Ríkisstjórnin neitaði þessu
skilyrðislaust, þar sem hún gat
ekki viðurkennt þá meginreglu,
að allir landsmenn ætti ekki
jafnan rétt til vinnu hjá rík-
inu. Þar að auki er þess að gæta,
að meira en helmingur þeirra,
sem unnið hafa að vegagerð eru
ófélagsbundnir menn úr sveitum
landsins, sem með þessu hefði
verið gerðir réttlægri en aðrir og
átt algerlega undir högg að
sækja með vegavinnu.
2. Á síðastliðnu ári krafðist
Alþýðusambandið þess, að hvergi
væri unnið á dag lengur en 8
stundir fyrir dagkaup. Nú
krafðist sambandið hins vegar,
að unnið væri nærri 10 stundir
daglega með dagvinnukaupi 5
daga vikunnar, laugardagurinn
frí, þegar verkamenn óskuðu
og unnið væri svo langt frá
heimilum, að ekki þætti henta
að þeir færi heim daglega.
Afstaða ríkisstjórnarinnar til
þessarar kröfu var, að til þess
að komast hjá mjög almennri
óánægju meðal vegavinnu-
manna, sem áberandi var síð-
asta ár, sérstaklega á fjallveg-
um, með 8 stunda vinnudaginn.
Krafðist ríkisstjórnin þess, að
vegavinnumönnum væri það í
sjálfsvald sett, hverjum hóp fyr-
ir sig, og skyldi meiri hluti ráða,
hvort unnið væri.
a) 10 stundir á dag í 6 daga,
b) nærri 10 stundir á dag í 5
daga,eða
c) 8 stundir á dag í 6 daga,
allt með dagvinnukaupi.
3. Alþýðusambandið gerði
kröfu til, að sama fyrirkomulag
yrði um kaupgreiðslu og svæða-
skiptingu og var síðastliðiö ár,
þannig að greitt væri gildandi
kaup verklýðsfélaga á hverju
félagssvæði, en utan þeirra væri
greitt kaup þess verklýðsfélags,
sem næst væri, en þó með viss-
um takmörkunum.
Rikisstjórnin var fús til að
greiða gildandi kaup verklýðs-
félaga á félagssvæði þeirra og
sama kaup og síðastliðið ár ut-
an félagssvæðanna, en jafn-
framt bauð hún kaupjöfnun á
átóru svæði, sem fól í sér veru-
lega hækkun frá fyrra ári sök-
um þess, að hún hefir talið sam-
ræmingu vegavinnukaupsins í
sveitunum réttmæta og æski-
lega.
Meðan að samningarnir
stóðu yfir, gaf Alþýðusamband-
ið út yfirlýsingu um það, að
verkfall yrði hafið í vegavinnu
um allt land 3.maí,ef samningar
hefðu þá ekki tekizt. Verkfalli
var einnig lýst við vitabygging-
ar, þótt ekki væri ríkisstjórninni
kunnugt um að ágreiningur
væri um kaup og kjör í slíkri
vinnu. Þrátt fyrir þessa hótun í
garð ríkisstjórnarinnar, leyfði
hún vegamálastjóra að halda á-
fram samningaumleitunum.
Að kvöldi 2. mai var útséð um,
að Alþýðusambandið vildi eng-
ar verulegar tílslakanir gera á
ofangreindum atriðum og næsta
dag átti að hefjast verkfall, sem
ríkisstjórnin taldi vera ólöglegt.
Áleit hún sér því skylt að slíta
(Framh. á 4. síöu)
drógu úr hótunum sínum. Rík-
isstjórnin fór sér hins vegar
hægt, þar sem hún vildi bíða
eftir úrskurði Félagsdóms áður
en sáttaumleitanir yrðu hafnar.
Hinn 16. maí rann upp og ekkert
varð úr samúðarverkfallinu.
Sáttasemjari hóf umleitanir um
sættir, enda munu kommúnistar
hafa látið á sér skilja, að þeir
væru fúsir til afsláttar. Samn-
ingaumleitanir reyndust, þegar
hér var komið, næsta auðveldar.
Allur m'óðurinn var úr kom-
múnistum. Þeir féllu frá for-
gangskröfunni skilmálalaust.
Þeir féllust á 10 klst. vinnudag-
inn í fjallvegum. Þeir fengu
hins vegar fram nokkrar breyt-
ingar, sem stjórnin myndi strax
hafa fallizt á, ef þá hefði eigi
böggull fylgt skammrifi.
Ríkisstjórnin féll frá skaða-
bótakröfunni, eins og venja er,
þegar slíkir samningar eru
gerðir. Ríkið hefir ekki heldur
skaðast neitt teljandi á deilunni.
Öðru máli gegnir um verka-
mennina, sem kommúnistar
héldu vinnulausnum í 15 daga
með hinu ólöglega verkfalli
sínu. Þeir eiga orðið góða hönk
upp í bakið á hinum ógætnu og
ofsafengnu forráðamönnum
sínum. '
Það er ekki ótrúlegt, að
kommúnistar hafi lært tals-
vert á þessu frumhlaupi, er
bakað hefir Alþýðusambandinu
álitshnekki og unnið hefir
hundruðum verkamanna veru-
legt tjón. Þess ætti að mega
vænta, að þeir sýndu meira hóf
framvegis. Sérstaklega ætti þó
að mega vænta þess, að verka-
menn lærðu af þessari fram-
komu kommúnista, að þeim er
nauðsynlegt að fá sér ábyrgari
forráðamenn, er beita verkalýðs-
samtökunum aðeins til hags
verkalýðnum, en eigi til að auka
glundroða og upplausn í þjóð-
félaginu, sem er til jafnmikils
skaða fyrir verkamenn sem aðra.
Höfðingleg gjöí til
kvennaskóla í N,-
Þíngeyjarsýslu
Norður-Þingeyingar hafa um
jskeið haft í huga að setja á
stofn húsmæðraskóla í héraði
sínu. Hefir það mál fengið góð-
an byr, þótt ekki hafi enn orð-
ið af framkvæmdum.
Nýlega hefir Þingeyingur, sem
búsettur er í Reykjavík, Sigur-
jón Guðmundsson skrifstofu-
stjóri, orðið til þess að leggja
málinu lið á mjög höfðinglegan
hátt. Hefir hann fært fram-
kvæmdanefnd skólabyggingar-
innar 5000 krónur að gjöf til
hins fyrirhugaða skóla.
Á víðavangi
VERÐMÆTI PENINGANNA
OG PÉTUR MAGNÚSSON.
í bréfi til Tímans frá sunn-
lenzkum bónda segir m. a.:
„Sjaldan hefi ég heyrt hneyksl-
unarverðari ræðu í útvarpinu en
þá, sem Pétur Magnússon
bankastjóri flutti nýlega. Hann
talaði fjálglega um það, að ó-
hætt væri að treysta verðgildi
peninganna. Hver skyldi taka
mark á Pétri? Ég tek sjálfur
dæmi af 'mér. Ég hefi jafnan
reynt að vera sparsamur frekar
en það gagnstæða. Mér hefir
þótt það góð dyggð, þótt hún sé
kannske ekki „móðins“. í árslok
1941 hafði ég reitt saman nokk-
ur þúsund kr. Fyrir þessa skild-
inga hefði ég getað veitt mér
ýmislegt þá. En hvernig er nú
komið? Þeir eru áreiðanlega
orðnir meira en helmingi verð-
minni en þá. Hvers vegna?
Vegna þess, að Pétur -Magnús-
son og aðrir áhrifamenn-Sjálf-
stæðisflokksins rufu samkomu-
lag við Framsóknarflokkinn um
dýrtíðarráðstafanir, mynduðu
stjórn með stuðningi kommún-
ista og slepptu öllu lausu. Dýr-
tíðin tvöfaldaðist og verðgildi
peninganna minnkaði að sama
skapi. Ég sé ekki að dýrtíðar-
pólitík Sjálfstæðisflokksins sé
enn neitt hyggilegri en vorið
1942. Þvert á móti sýnist mér á
ísafold, að stefnuleysið. og
hringlandaskapurlnn hafi aldrei
verið meira. Svo segja þessir
menn, að óhætt sé að treysta
verðgildi peninganna, þótt öll
þeirra starfsemi beinist að því
að láta dýrtíðina leika áfram
lausum hala og peningana
rýrna að sama skapi. Ég vil at-
hafnir, en ekki innantóm orð og
marklaus fyrirheit. Þess vegna
gat ég ekki annað en hneyksl-
ast á ræðu Péturs“.
GÓÐ UNDANTEKNING.
Óvenjulega heilbrigð og góð
grein birtist í Þjóðviljanum s. 1.
fimmtudag, eftir Björn Sigfús-
son. Kveður þar við allt annan
tón heldur en venjulega hjá
kommúnistum. Höf. talar m. a.
um að „þrátt fyrir unnið sjálf-
stæði eigum við eftir að hertaka
drjúgan hluta landsins frá veldi
auðnanna“.Hannharmar að ýms
býli skuli fara í auðn, vill klæða
landið skógi og gróðri, líka í
strjálbýlinu og upp til fjálla.
Það er gleðiefni að „kaupstaða-
kraga“-stefnan og landauðnar
á þó ekki óskipt fylgi meðal
þeirra, sem í rit kommúnista
skrifa.
BORGARALEGT SAMSTARF.
\
.Þeirri skoðun er nokkuð hald-
ið fram, að fyrst allir borgara-
legir menn geti séð hættuna af
kommúnistum, ættu þeir að
geta haldið saman og myndað
stjórn.
í þessu er fólginn talsverður
misskilningur. Það er ekki hægt
að mynda stjórn um það eitt
að vera á móti kommúnistum.
Stjórnarsamvinna verður að
byggjast á framkvæmd já-
kvæðra málefna. Einstakir
borgaralegir stjórnmálaleiðtog-
ar vilja fá stjórnarsamvinnu til
þess eins að treysta og auka völd
og fjármagr* stórgróðamanna.
Slík stjórn myndi aðeins verða
til að efla kommúnismann.
Fyrir umbótamenn er ekki
hægt að fallast á slíka stjórn.
Þeir vilja hvorki efla stórgróða-
menn eða kommúnista. Þeir
vilja vinna fyrir almannahag.
Meðan áhrifamiklir foringjar
hinna borgaralegu flokka
hugsa eingöngu um hagsmuni
stórgróðamanna, standa þeir í
vegi allrar heilbrigðrar borgara-
legrar samvinnu. Aðeins sam-
starf um umbætur og efnalegt
örygggi allra er leiðin til að
tryggja frjálst og réttlátt þjóð-
fálag og útrýma öfgastefnum
eins og kommúnismanum.