Tíminn - 20.05.1944, Qupperneq 2

Tíminn - 20.05.1944, Qupperneq 2
206 TÍMIM, langardagimi 20. maí 1944 52. bla» ^tmtnn HERMANN JÓNASSON: Luugardagur 20. maí „Íslendíngar viljum Frelsið og landgræðslan vér allir ve^a** Á mestu þrautatímum íslenzku þjóðarinnar, þegar kúgunar- myrkur framandi valds grúfði yfir henni, fann hún sér fró- un í heimi ævintýranna og skapaði þar tvær aðalpersónur, sem túlkuðu fegursta draum hennar og heitustu þrár. Þær voru konungsdóttirin, er var í tröllahöndum, og kotungssonur- inn, er barg henni með hug- rekki sínu og fræknleik og hlaut bæði hana og ríkið að launum. Ævintýrið varð þannig mynd af lífi þjóðarinnar og framtíðar- óskum. Frelsið var konungs- dóttirin í tröllahöndum, trölla- hendurnar erlenda valdið og kotungssonurinn þjóðin sjálf. Þrátt fyrir kúgunina og illærin, dreymdi þjóðina um sigra og endurreisn og lét þann draum sinn rætast í heimi ævintýr- anna. í dag lifa íslendingar þá sögu- legu stund, að frelsi þeirra verð- ur til fulls hrifið úr tröllahönd- um. Draumur ævintýrsins er orðinn veruleiki. Kotungssonur- inn hefir bæði unnið konungs- dótturina og ríkið. Þessi mikli sigur er árangur af starfi margra liðinna kynslóða. Hann var* grundvallaður af „frjálsræðishetjunum góðu“, er eigi þoldu órétt og ófrelsi og sóttu því hingað „austan um hyl- dýpis haf“. Hann er árangurinn af starfi þeirra mikilmenna, er barizt hafa fyrir frelsi þjóðar- innar á kúgunartímanum. Jafn- vel Kópavogsfundurinn, þar sem niðuriægingin varð dýpst, hefir verið hvatning til sigra og dáða, því að „aldrei til eilífðar getum vér gleymt grátstaf vors bezta manns“. Hann er jafnt árangurinn af starfi þeirra, sem fáguðu hvatningarljóð sín í einrúmi og gerðu þau að björt- ustu perlum íslenzkra bók- mennta, og þeirra, sem létu lífið á höggstokknum í baráttunni við hið útlenda vald. „Til þess -orti Jónas sín þjóðfrægu ljóð, til þess er Jón Arason dáinn“, að þjóðinni mætti að lokum auðn- ast hinn lengi þráði sigur. Hann er árangurinn af starfi Skúla fógeta, Baldvins Einarssonar, Fjölnismanna, Jóns forseta og margra annarra forvígismanna, sem oflangt yrði .upp að telja. Siðast, en eigi sízt, er hann þó árangurinn af hinu hljóða land- varnarstarfi gleymdra alþýðu- manna og kvenna, sem aldrei létu tælast af vegi þjóðrækn- innar, þótt fyrirmenn henti að blekkjast um of af „kóngs- ins Kaupmannahöfn". í þakk- lætinu til „frjálsræðishetjanna góðu“ og forvígismanna sjálf- stæðisbaráttunnar, má aldrei láta sér sjást yfir „hina, er lýðs í þyngstu þrautum þjóð- ernisins hafa gætt, þennan ljóma lands og sóma létu til vor ganga í ætt“. Það eru slíkir menn og konur, sem heyja þjóð- ræknisbaráttuna í Noregi í dag, hafa háð hana í sjö aldir á ís- landi, og verða alltaf lífverðir þjóðernisins. Án þeirra getur engin þjóð verið til. Það væri undarlegt, ef þess væri þörf að hvetja menn til að sækja atkvæðagreiðsluna í dag og næstu daga. Ef okkur þætti nokkuð á bjáta, væri það sama og hjá Alexander mikla, sem grét í æsku,vegnaþess að honum fannst að búið væri að vinna allá sigra fyrir sig. Sú hlutdeild, sem okkur er ætluð, er svo fyr- irhafnarlítil og laus við alla fórn. Okkur er raunverulega lagt allt upp í hendurnar. Við þurf- um aðeins að gera tvo blýant^- krossa. Ef til vill er það vegna þessá, sem ýmsum finnst ekki nægur ljómi yfir lýðveldisstofn- uninni, því að enginn sigur, sem er unninn án fórna, veitir mikla gleði. Ef við gerðum atkvæða- greiðsludagana að sönnum há- tíðardögum, gæti það helzt orðið vegna þess, að við gerðum þá heitstrengingu að standa vel á verði um fengið frelsi og þola fyrir það raun og fórn, ef kraf- izt verður. Þess kann að verða Það er ráðið að stofna land- græðslusjóð Skógræktarfélags : íslands með samskotum, er hefj- i ast eiga samtímis þjóðar- ! atkvæðagreiðslunni um stofnun | lýðveldis. Þetta tel ég góða hug- mynd. Fyrir 3—4 áratugum stofnuðu ungir menn félög, héldu fundi, settu sér takmörk: „Ræktun ' lands og)lýðs, „að klæða landið“, „að endurvekja íþróttir meðal landsmanna, „alfrjálst ísland“. Eitt af góðskáldum íslendinga ávarpaði vormenn íslands — ungmennaf élagana: „Komið grænum skógi að skrýða skriður berar, sendna strönd.“ „ísland frjálst og það sem fyrst! Þetta er helgum rúnum ritað, röska sveit, á skjöldinn þinn.“ Þannig hugsuðu vormenn ís- lands og hugsjónamenn. Þannig voru þeirra markmið. Frelsi landsins og græðsla þess. En margir brostu góðlátlega, köll- uðu þetta skýjaborgir og draum- óra óraunsærra manna. Þannig var það. Nú tala staðreyndir. Draumóramennirnir voru hinir raunsæju menn, en það sem al- mennt var þá kallað raunsæi, var glámskyggni. Svo mun þetta verða oft ennþá, að „þegar grónar grafir skýla gráum hær- skemmra að bíða en margur hyggur nú. Þótt við höfum eigi unnið sigrana í sjálfstæðisbar- áttunni, sem nú lýkur, getum við unnið . engu minni sigra í sjálfstæðisbaráttunni, sem er að hefjast, — baráttunni fyrir því, að frelsið lendi eigi aftur í tröllahöndum. Okkar bíða vissu- lega stór verkefni, engu síður en Alexanders mikla. í dag fagnar hinn íslenzki kotungssonur miklum sigri. Kóngsdóttirin er frelsuð, ríkið er hans. Nú er að gæta kon- ungsdótturinnar og ríkisins. Nú er að gefa gætur og varast nýj- ar tröllahendur. Þótt við deilum oft hart og óvægið, þá látum það sannast, að á öllum örlaga- stundum komandi tíma þekkja íslendingar aðeins ein lög og einn vilja. Það eru lög Fjölnis- manna, er létu það vera fyrstu grein laga sinna, að „íslending- ar viljum vér allir vera“. Þ. Þ. um nútímans", mun margt af skýjaborgum dagsins í dag verða að raunveruleika. Hugsjónamönnum er af for- sjóninni gefin skyggnigáfa til að sjá í gegnum holt og hæðir framtíðarinnar — inn í ókom- inn tíma, eins og lýsir sér í kvæði Bólu-Hjálmars um fyrsta búnaðarfélag á íslandi. Hvar- vetna eru draumar hugsjóna- mannanna að verða að veru- leika, eða markmiði skammt undan. Skíðabrautin er að vísu ekki í Öskjuhlíðinni, en há fjöll íslands og jöklar eru skíða- brautir æsku íslands í dag, enda kom bifreiöin til sögunnar. í- þróttalífið í höfuðstað landsins, sundlaugar, héraðsskólar, í- þróttalögin, íþróttamótið á Hvanneyri — allt talar þetta skýru máli raunveruleikans. Lítið á - sandgræðslusvæðin. Þar sem áður var örfoka land, eru frjósöm garðlönd og góð slægjulönd. Ræktað land meira en tvöfaldað. Sandgræðslu- svæð.in orðin jafnstór hinu ræktaða landi. Sandurinn ekki lengur óstöðvandi óvinur. Hann hefir verið stöðvaður alls stað- ar þar sem ráðizt hefir verið gegn honum með þekkingu þeirri og tækni, sem nútíminn ræður yfir. í sandinum á Rang- árvöllum hefir Klemenz á Sáms- stöðum ræktað nytjajurtir með sama árangri og í sjálfri Fljóts- hlíð. Það hefir ekki tekizt að upp- ræta björkina, þótt hún hafi verið höggvin, brennd og bitin. Það tré, sem ekki er hægt að uppræta, er áreiðanlega hægt að rækta. Síðastliðið vor sá ég unga björk lifa, án þess að kala, þótt grasið sölnaði í frost- stormi. Ég sá Alaska-greni, sem hér er að nema land, standa af sér vorkuldann, án þess að það sakaði. Það er auðvelt að í'ækta skóg á íslandi og margskonar trjágróður í skjóli bjarkarinnar. í dag er landgræðslan fram- kvæmanleg. Það vitum við. Ó- hrekjanlegar vísindalegar stað- reyndir hafa staðfest það. Nú er það komið undir okkur — komið undir áhuga og fjármagni — hvort þetta verður gert og hve hratt því verki miðar áfram. Á- hugi okkaríslendinga fyrir rækt- un og landgræðslu, fyrir því að prýða landið, hefir aukizt mikið síðustu ár, enda er árangurinn víða auðsær. Skógrækt ríkisins hefir um 30—40 þús. trjáplönt- ur til sölu árlega. Það er y3 úr trjáplöntu á hvern landsbúa, í skóglausu og einu strjálbýlasta landi veraldarinnar. Þetta starf og landgræðslan yfirleitt, þarf að margfaldast. Við þurfum landgræðslusjóð með miklu fjár- magni. Hann mun verða notað- ur' til þess fyrst og fremst að græða og prýða landsvæði, sem yrðu almenningseign. íslendingum hafa nú áskotn- azt.nokkrir fjármunir. Það verð- ur auðvelt að leggja það fé í ýms gróðafyrirtæki. Fegrun landsins og græðsla gefur ef til vill ekki hina hæstu vexti. En ég fullyrði, að hún muni skila landsmönnum annarri tegund af auði, sem er öllum fjármun- um betri. Og einhvern veginn hefir það orðið að sannfæringu minni, að ást á gróðri land^ins og fegurð, ást á öllu, sem þess er, hafi löngum verið í samræmi við hinn sanna sjálfstæðisvilja þjóðarinnar á hverjum tíma. Það er oft talaö um, að íslend- ingar gamla lýðveldisins hafi verið í'ányrkjumenn. En sann- leikurinn . er sá, að þeir voru miklir ræktunarmenn á þess tíma mælikvarða. Og örnefnin á íslandi sýna, ásamt mörgu 1 öðru, hve næma tilfinningu þeir höfðu fyrir fegurð landsins og þeirri tungu, sem þeir töluðu. Það mætti því vel svo verða, aö saman færi lán og langlífi lýð- veldisins og það, hvernig þessari hugmynd, Landgræðslusjóðnum, verður tekið nú og framvegis. Frá í. S. í. Ný félög: Ungmennasamband Bórgarfjarðai' hefir sótt um upptöku í í. S. í. Félagsmenn eru 540 og sambandsstjóri er Björn Jónsson, Deildartungu. Er verið að ganga frá smáatriðum í sambandi við upptöku U. M. F. B. í í. S. í. Ævifélagar í. S. f.: Nýlega hefir Færeyingurinn Sámal Davíðsson frá Tórshavn gerst ævifélagi í. S. í. og eru nú ævi- félagar sambandsins 280 að tölu. íþróttaheimili í. S. í. Áheit að upphæð kr. 500,00 hefir oss bor- izt til íþróttaheimilis, frá hr. Henry Aaberg, rafvirkjameist- ara í Reykjavík. Viglús Guðmundsson: Endurmmningar irá Þíngvöllum 1907 Árið 1874 var þjóðhátíð mikil haldin að Þingvöllum, þegar Kristján konungur IX. koin hingað, fyrstur Dana- konunga, með „frelsisskrá í föðurhendi“. Minningin um þessa hátíð vermdi lengi hugi landsmanna, enda táknar hún tímamót í sögu landsins. Engin hátíð hafði verið haldin á síðari öldum, er kæmist til jafns við hana, að mannfjölda og glæsibrag, þar til sumárið 1907, er Friðrik VIII. kom hingað til lands. Fjórtán árum síðar, sumarið 1921, var enn gestkvæmt á Þingvöllum við komu Kristjáns konungs X. Loks er svo alþingishátiðin 1930, sem sjálf- sagt verður mesta hátíð í sögu landsins um mjög langt skeið. Nú, þegar ný stórhátíð á Þingvöllum stendur fyrir dyr- um, er í senn skemmtileg't og fróðlegt að rifja upp, hvað gerðist á hinum fyrri Þingvallahátíðum, sem mjög eru teknar að fyrnast í vitund flestra. í grein þeirri, sem hér birtist, rekur Vigfús Guðmunds- son gestgjafi, einn hátíðargesta á Þingvöllum 2. ágúst 1907, það, sem þar gerðist þá. Þegar ég var unglingur, heyrði ég oft talað með mikilli hrifn- ingu um þóðhátíðina á Þing- völlum 1874. Ljóminn yfir Þing- völlum var þó einkum frá lestri íslendingasagnanna á löngum vetrarkvöldum á barnsárum mínum. Sumarið 1907 rann upp. Þá var mikið farið að tala um, að Friðrik VIII. myndi nú koma og það skyldi verða þjóðhátíð á Þingvöllum í tilefni þess. Þetta kveiktí áhuga hjá mörgum að fara á Þingvöll.. Sumarið var kalt og graslítið. Við eldri bræðurnir, sem þá vor- um unglingar, vorum að slá snöggar mýrar 1. ágúst, ásamt föður okkar, eins og venjulega flesta daga sláttarins. Þótt reynt væri að nota flest- ar stundir við heyskapinn, þá hafði ég nú ákveðiö að eyða 2. ágúst á Þingvöllum. En til þess að missa sem minnst af slættin-' um, fór ég ekki fyrri en undir kvöld 1. ágúst af stað. Var þá bjart og gott veður, er hélzt þar til ég var kominn austur að Tröllhálsi, þá byrjaði rigning. Enginn fór úr dalnum mínum, nema ég einn. Bjóst ég við að fá samfylgd í Lundarreykjadaln- um, en þegar þangað kom voru allir farnir, sem fara ætluðu, og mér var sagt, að stórir hópar fólks að vestan og norðan hefðu farið þar um þann dag og dag- inn áður. Allir komnir austur á Þing- völl! Ekki dugði að láta þetta á sig fá. Ég reið inn allan Lund- arreykjadalinn og austur yfir Uxahryggi -um nóttina og var kominn á Þingvöll árla morguns 2. ágúst. Hátíðisdagur! Hvílíkt undra- land opnaðist ekki þarna í fyrsta sinn fyrir sjónum mínum. Og allt hvítt og rauðflekkótt af tjöldum og rauðum fánum með hvitum kross. Þokuúði var á og spillti það nokkuð. Alls staðar var fullt af fólki. Flest hafði það komið á Þingvöll kvöldinu áður og slegið tjöldum. Árla þennan morgun höfðu verið talin 148 tjöld á Völlunum, í Almannagjá og á Þingvallatúni. Var þetta sú langstærsta tjaldbreiða, sem ég sá á fyrri árum ævinnar, þótt stundum hafi hún orðið stærri umhverfis mig á síðustu ár- unum. Þegar fólkið var seinna um daginn talið, er það gekk frá Lögbergi yfir brúna á Öxará, reyndist það vera 4900, en tals- vert var þá í tjöldum, vegna Morðmenn Noregsvinir höfðu ákveðið að gefa út sérstakt blað á hátíðardegi Norðmanna 17. þessa mánaðar og hafði verið beðið um meðfylgjandi grein í það. Þegar til Icom, reynd- ist óframkvæmanlegt að koma blaðinu út í tæka tíð og birtist því greinin hér. Um líkt leyti og vopnavið- skiptin í Noregi voru að enda og konungur Noregs og ríkis- stjórn höfðu orðið að flýja land, til þess að geta haldið áfram baráttunni gegn Þjóðverjum, var ég kvöld eitt ásamt all- mörgum íslendingum staddur í samkvæmi með mörgum útlend- ingum frá ýmsum þjóðum. Það, sem menn töluðu um, var eins og gefur að skilja ekki sízt þetta: Hvernig myndi fara í Noregi? Myndu Norðmenn hætta mót- stöðunni heima fyrir og beygja sig fyrir ofurvaldi nazismans? Enginn var þeirrar skoðunar. En einn útlendinganna hafði orð á því síðar við mig, hvað allir íslendingarnir voru hjart- anlega. sammála og sannfærðir um það, að Norðmenn mundu ekki aðeins sýna mótþróa, held- ur mundi andstaða þeirra og barátta sýna slíkt viljaþrek og dirfsku, að Þjóðverjar mundu hvergi komast í hann krappari hjá neinni þjóð, sem þeir reyndu að undiroka. Hinn sannfærandi þungi, sem kom fram í þessari skoðun og vakti athygli, er' ofur eðlilegur. Okkur íslendingum var hetju- dáð Norðmanna fyrirfram vituð. Við vissum það nokkurnveginn með sama móti og fullveðja son- ur hefir hugboð um hvað faðir hans muni gera, ef á hann væri ráðizt og reynt yrði að kúga hann. Við þekkjum sögu Noregs. Þótt menn hafi ekki lesið annað en Heimskringlu, vita þeir hvaða blóð rennur í æðum hins norska kynstofns. Hin sérstæða víkingslund og hin þróttmikla skapgerð er neitar að beygja sig fyrir ofbeldi hefir einkennt sögu Noregs fram á þennan dag. Siglingar hinnar fámennu norsku þjóðar um öll heimsins höf, eru á þessari öld nýtízku víkingaferðir þróttmikillar en friðsamrár þjóðar. í afrekum Nansens, Amundsens og Sver- drups sjáum við einnig hið ólg- andi víkingseðli, sem leitar að viðfangsefnum, er talin höfðu verið óframkvæmanleg. Þjóð, sem átt hefir hliðstæða víkinga á sviði andans, hlaut að gera það sem hún hefir gert, og mun halda því áfram. Um það þurfti ekki að lesa sér til. Það er alveg nóg að hafa skoðað svip- inn á honum Leifi heppna á Skólavörðuhæðinni eða andlits- þokuúðans. Var álitið að 5500 manns hefðu sótt hátíðina alls. Rétt sunnan við gróðrarstöð- ina, þvert fyrir völlunum, hafði verið reistur gildaskáli, 50 álna langur og 24 álna breiður. Eftir honum var endilangur borðsal- ur í miðju (12X50 álnir) og rúmaðist þar 200 manns við borð. Kvistur, 12 álna breiður, var á framhlið hússins og í hon- um forstofa að salnum, en svefn- klefar voru tveim megin salsins, 12 öðru 'megin, en 8 hinu megin, og voru þar svefnrúm fyrir 58 menn. (Hér er stuðzt við prent- að mál frá 1907). Hásæti var konungi búið í salnum, og var það, ásamt hurðum og vind- skeiðum hússins, útskorið af miklum hagleik, af hinum odd- haga listamanni, Stefáni Ei- ríkssyni. Annað hús (13X18 álnir) hafði verið reist fyrir konung- inn til þess að sofa í. Það var neðst í brekkunni á völlunum efri, spölkorn fyrir sunnan gróðrarstöðina. Reistur hafði verið pallur að Lögbergi. Á honum var ræðu- stóll og bekkir, þar sem setið gátu um 30 manns. Þetta voru helztu mannvirkin, sem gerð höfðu verið á Þingvöllum fyrir þessa hátíð. Einnig hafði verið reistur mikill bogi yfir veginn á vestri barmi Almannagjár, þar sem vegurinn liggur niður í gjána. Var hann fagurlega skreyttur og á hann letrað: „Stíg heilum fæti á helgan völl“. — Svo má ekki gleyma danspalli (25X25 álnir), sem settur hafði verið undir brekk- drætti Norömannsins Ingólfs Arnarsonar, þar sem hann stendur og horfir með óbifan- legri ró, en sterkur og þótta- mikill, út yfir hafið, af Arnar- hóli. Já, viöhorf okkar íslendinga til Norðmanna, er máske ekki ósvipað viðhorfi fullveðja sonar til föðurs. Það er sjaldan mikið um blíðskaparmál milli þótta- mikilla norrænna feðga, hvorki í dag eða í gömlum sögum. En undir stoltinu er strengur, er ætíð reyndist sterkur, er mest var á hann reynt. Ég segi að lokum, að mér hefir oft í þessari styrjöld, þegar ég hefi heyrt fréttirnar frá Noregi, komið í hug kvæði Henrik Ibsen, Þorgeir í Vík. í þessari styrjöld er norska þjóðin öll Þorgeir í Vík. Það er því líkast, sem hið mikla og forspáa skáld hafi ver- ið aö lýsa hetjubaráttu Nor- egs í þessu stríði — sál hinnar norsku þjóðar í persónugerfi Þorgeirs í Vík. Heima í Noregi hafa Norð- menn fyrir löngu höggvið þetta kvæði í stein. í þessari heims- styrjöld hefir það greypzt í hverja sál. Og engum kæmi á óvart þótt lokahefnd Noregs, að unnum sigri, yrði hefnd Þorgeirs í Vík. Slík þjóð, sem Norðmenn, hlýt- ur að eiga stórt hlutverk í hin- um nýja heimi framtíðarinnar. Hermann Jónasson. Kappglíma Kjósarsýslu Ungmennasamband Kjalar- nesþings hélt kappglímu Kjós- arsýslu s. 1. laugardag að Brú- arlandi. Úrsliti glímunnar ur.ðu þau, að Davíð Guðmundsson varð sigurvegari og vann til eignar verðlaunagrip þann, sem keppt var um. Hann hlaut einnig 1. verðlaun fyrir fegurðarglímu. Annar varð Njáll Guðmundsson, og hlaut-' 2. fegurðarverðlaun. Þriðji varð Eiríkur Sigúrjóns- son. x í sambandi við glímuna fluttu Kjartan Bergmann og Stefán Runólfsson frá Hólmi eriridi um íþróttir. Ræddi Kjartan um glímuna, en Stefán um íþróttir almennt. Var erindum þeirra vel tekið. una suður af húsi konungs. Og' fánastengur voru óhemju marg- ar. Voru þær m.. a. beggja megin meðfram öllum veginum eftir Almannagjá, alla leið að gildaskálanum, og frá gilda- skálanum að ræðupallinum á Lögbergi og umhverfis hann. Á öllum þessum mörgu stöngum blöktu stórir danskir fánar og einnig víða hjá tjöldum ein- staklinga. En það, sem hafði einna mest áhrif á mig þarna á Þingvöllum og er mér minnisstæðast, voru 3 íslenzkir fánar, sem sáust sinn á hverjum stað innan um alla fánamergðina. Þeir voru hjá tjaldi Skúla Thoroddsen, rit- stjórum Ingólfs, en þeir voru Benedikt Sveinsson og Ari Jóns- son (báðir kosnir á Alþing árið eftir í fyrsta sinn, Ari í Stranda- sýslu en Benedikt í N.-Þingeyj- arsýslu) og þriðji fáninn og sá stærsti, var hjá tjaldi fulltrúa frá sjö Ungmennafélögum, sem voru nú að stofna U. M. F. ís- lands. Þarna blöktu þessir fögru, blá- hvítu fánar, nývígðir með hinu fagra kvæði stórskáldsins Ein- ars Benediktssonar: „Rís þú unga íslands merki“. Og það streymdi með undra afli gegn- um sál okkar æskumannanna: „Skín þú fáni eynni yfir * eins og mjöll í fjallahlíð; fangamarki'ð fast þú skrifir fólks í hjartað ár og síð. Munist hvar, sem landinn lifir, litir þínir alla tíð“. Þá var ekki kominn neinn rauður kross inn í fánann, sem l

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.