Tíminn - 11.05.1945, Qupperneq 1

<

KITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Símar 2353 Og 4373. »
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í. {
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Símar 2353 og 4373.
* 1
AFGREIÐSLA, LNNFEIMTA \
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA: )
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Slml 2323.
29. árg.
Reykjavík, föstudaginn 11. maí 1945
35. blað
Viðskiptavelfa K. E. A. nam
22,5 milj. kr. á síðastl. ári
Ályktun aðalfundarins um áburðarverk-
v smiðjumálið.
Aðalfundur Kaupfélags Ey-
firðinga var haldinn dagana
2.—3. þ. m. Fundinn sátu 205
fulltrúar frá 23 félagsdeildum,
auk framkvæmdastjóra og
stjórnar félagsins.
Á fundinum gaf Jakob Fri-
mannsson framkvæmdastjóri fé-
lagsins ýtarlega skýrslu um
rekstur félágsins síðastliðið ár.
Allt fram að síðustu áramótum
hefir vörusala KEA stöðugt
farið vaxandi. Á fyrri styrjald-
arárunum varð aukningin mjög
mikil að krónutali, en á árinu
1944 jókst verzlunin aðeins um
tæp 3% að krónutali. — Vöru-
sala félagsins í búðum þess á
Akureyri og útibúum við Eyja-
fjörð varð alls rúmlega 14 milj-
ónir króna. Þar að auki er vöru-
sala kjötbúðar kr. 2.350.000,00,
Miðstöðva- og hreinlætistækja-
deildar kr. 870.000,00, Lyfjabúð-
ar kr. 440.000,00, Kola- og salt-
sala kr. 1.120.000,00, Brauðgerð-
ar kr. 952.000,00, sala Smjörlíkis-
gerðar og Efnagerðar kr.
1.304.000,00, sala Sjafnar og
Freyju kr 1.277.000,00. — Sam-
anlögð sala allra starfsgreína fé-
lagsins hefir því orðið um 22 y2
miljón króna, og er það 3%
hærri upphæð en árið 1943.
Hagur félagsins hefir batnað
á árinu. Inneignir félagsmanna
jukust á árinu um 2.700 þús. kr.
og nema nú alls 14.693 þús. kr.
Stjórn félagsins lagði til, að
útborgaður verði 8% tekjuaf-
gangur af viðskiptum félags-
manna, nema lyfjavörum 7% og
brauðum* 5%. Var þessi tillaga
samþykkt.
Ýms mál voru rædd á fundum
og var m a. samþykkt svohljóð-
andi tillaga um áburðarverk-
smiðjumálið:
„Aðalfundur Kea, haldinn 2.
3. maí 1945, telur það aðkallandi
nauðsyn landbúnaðarins, að á-
burðarverksmiðju sé komið upp
í landinu nægjanlega stórri til
að fullnægja þörfum lands-
manna um köfnunarefnisáburð
í náinni framtíð. Fellst fundur-
inn í aðalatriðum á frumvarp
það um áburðarverksmiðju, sem
iagt var fyrir Alþingi 1944, og
lætur í ljós undrun yfir meðferð
málsins hjá núverandi stjórn og
meirihluta Alþingis. Skorar
fundurinn á þing og stjórn að
taka málið upp aftur og hrinda
því í framkvæmd tafarlaust.
Fari svo, að ekki verði ákveð-
ið á næsta Alþingi að hefjast
þegar handa um byggingu á-
burðarverksmiðju, ieggur fund-
urinn eindregið til, að S. f. S.
taki að sér forgöngu um bygg-
ingu og rekstur hennar og teiur
rétt, að sambandsfélögin ieggi
fram lánsfé til verksmiðjunnar
með hagkvæmum vöxtum, t. d.
í sama hlutfalli og áburðarkaup
þeirra hafa numið undanfarin
ár.
Þá teiur fundurinn sjáifsagt,
að ríkissjóður leggi fram rífleg-
an styrk tii verksmiðjubygging-
ar, jafnframt því sem Alþingi
veitir S. f. S. einkaleyfi til fram-
leiðslu og sölu á tilbúnum á-
burði. Fundurinn lætur það álit
í ljós, að heppilegast muni vera
að reisa verksmiðjuna á Akur-
eyri eða í nágrenni“.
Tillaga þessi var samþykkt
með 125:1 atkv.
Úr stjórn félagsins gengu
Einar Árnason á Eyrarlandi og
Ingimar Eydal, en voru báðir
endurkosnir.
Ályktanir aðaliundar Kaup-
iélags Vestur-Húnvetninga
Ályktanirnar fjalla uni áburðarverksmiðjn-
málið, raforkumálið og kúgunarákvæði
búnaðarsjóðslaganna.
Aðalfundur Kaupfélags Vest-
ur-Húnvetninga var haldinn
dagana 23.—26. apríl. Á fundin-
um lágu fyrir reikningar og
skýrslur um starfsemi félagsins.
Á síðastl. ári nam öll vörusala
þess 2.750 þús. kr. og skiptist
hún þannig, að seldar voru inn-
lendar vörur fyrir 1.600 þús. og
erlendar vörur fyrir 1.150 þús.
kr. Samþykkt var að úthluta
arði til félagsmanna, 5% af
ágóðaskyldri úttekt síðastl. árs,
auk 3% í stofnsjóð.
Á fundinum voru rædd nokk-
ur almenn mál og samþykktar
nokkrar ályktanir.
Um áburðarverksmiðjumálið
var samþ. svohljóðandi ályktun:
„Fundurinn teiur brýna nauð-
syn á því, að framkvæmdir á
byggingu áburðarverksmiðju
dragist ekki lengur en til ársins
1946, og felst á álit síðasta bún-
aðarþings í því máli. Nú skyldi
hins vegar svo fara, að ekki
yrði af framkvæmdum af ríkis-
ins hálfu á næsta ári, og vill
fundurinn þá beina þeirri áskor-
un til S. í. S. að taka málið í
sínar hendur til framkvæmda,
enda tryggi Sambandið sér
einkarétt til framleiðslu og
sölu á tilbúnum áburði um
hæfilega iangan tíma,einnig ríf-
legan styrk frá ríkinu til stofn-
kostnaðar fyrirtækisins“.
Um raforkumálið var samþ.
þessi ályktun:
„Aðalfundur Kaupfélags Vest-
ur-Húnvetninga, haldinn á
Hvammstanga 25. apríl 1945, á-
lyktar að lýsa yfir því, að hann
telur nauðsynlegt, að íbúar
sveita og kauptúna fái rafmagn
til heimilisnota og atvinnurekst-
urs, eigi síður en kaupstaðabú-
ar, svo fljótt sem verða má.
Skorar fundurinn því á næsta
Alþingi að setja löggjöf um rík-
israfveitur, á þeim grundvelli,
sem lagður var með frumvarpi
milliþinganefndar í raforkumál-
um, og gera ráðstafanir til þess
að framkvæmdum í þeim mál-
um verði hraðað svo sem mögu-
legt er“.
Um bjúnaðarmálasj óð var sam-
þykkt svofelld ályktun:
„Aðalfundur Kaupfélags Vest-
ur-Húnvetninga, haldinn á
Hvammstanga 25. apríl 1945,
mótmælir því ákvæði í lögum
um búnaðarmálasjóð frá síð-
asta Alþingi, að samþykki ráð-
herra þurfi til fjárveitinga úr
sjóðnum. Telur fundurinn það
mjög óviðeigandi, að þannig sé
tekinn af bændum landsins um-
ráðaréttur yfir þeirra eigin fjár-
munum, og skorar á næsta Al-
þingi að nema þetta ákvæði úr
lögum“.
Úr stjórn félagsins gengu
Halldór Jóhannsson, Haugi cfg
Guðmundur Guðmundssoru Þor-
finsstöðum. Voru þeir báðir end-
urkosnir.
Reykvíkingar fögnuðu stríðslokunum
með óvenju fjölsóttum hátíðahöldum
FRÁ SKRtJÐGÖNGF KORRÆM FÉL4GSINS
Fjölmenn skrúðganga heimsótlz
sendiherra Dana og Norðmanna
Þegar undan er skilin lýðveldishátíðin á seinasta sumri, hefir
aldrei sézt annar eins mannfjöldi samankominn í miðbænum og
síðastl. þriðjudag, er ríkisstjórnin og borgarstjórinn gengust fyr-
ir hátíðahöldum í tilefni af stríðslokum í Evrópu. Fóru hátíða-
höldin yfirleitt vel og virðulega fram, en um kvöldið kom til alvar-
legra óspekta, er ölvaðir brezkir sjóliðar og reykvískir götudréngir
stóðu fyrir.
Mannjjöldinn viS bústað norska sendiherrans (sendiherrabústaöurinn er
til vinstri á myndinni).

Mannfjöldinn við bústað danska sendiherrans (sendiherrabústaðurinn er
annað hús frá vinstri á myndinni).
Kauphækkanir í vegavínnu
Utansveltarmönnum veitt meirl réttindi en
innansveitarmöimum.
Nýlega hefir verið gengið frá nýjum samningi milli ríkisstjórn-
arinnar og Alþýðusambandsins um kaup og kjör í vega- og brú-
arvinnu. Er þar um ýmsar breytingar frá fyrri samningum að
ræða. Veigamesta breytingin er sú, að meðlimir verkalýðsfélag-
anna hafa nú orðið forgangsrétt til vinnu.utan félagssvæðanna
og getur því svo farið, að sveitamönnum verði meinuð vinna í
sinni eigin sveit, vegna þess, að utansveitarmenn hafa forgangs-
rétt.
Þetta ákvæði er þannig orðað
i hinum nýja samningi, að „fé-
lagsbundnir verkamenn á
hverju kjarasvæði skuli sitja
fyrir vinnu“. í þessu tilfelli telj-
ast næstu sveitir til kjarasvæðis
hvers kaupstaðar eða kauptúns,
ef ekki er starfandi þar verka-
lýðsfélag. Þannig teljast sveit-
irnar í Mýrasýslu til kjara-
svæðis Borgarness og hafa
verkamenn í Borgarnesi þvl for-
gangstétt til vegavinnu í þessum
sveitum. Er auðsjáanlega ætl-
azt til þess með umræddu á-
kvæði, að annaðhvort verði
bændur og bændasynir af vinn-
unni eða verði að ganga í Al-
þýðusamband íslands, ef fram-
boð á vinnuafli er nægilegt.
Eins og nú háttar, mun þetta
tæpast koma að sök, því að erf-
itt verður að fá nóg af mönnum
í vegavinnu víðast hvar. Þetta
verður því í ^amkvæmdlnni
þannig, að sveitamenn fá vega-
vinnuna, þegar aðrir vilja hana
ekki,þar sem betra er í boði ann-
ars staðar, en svo verða þeir
reknir úr henni síðar, er verka-
menn úr kaupstöðum teljast
þurfa hennar. Er hér því vissu-
lega um að ræða eitt mesta
kúgunarákvæði, er hugsazt get-
ur.
Aðrar breytingar á samn-
ingnum eru m. a. þær, að kaup
bílstjóra, þar sem ekki eru bíl-
stjórafélög, hækka um kr. 1.00
á klst., og heldur meira, þegar
um langan akstur er að ræða,
vegavirinuflokkar fá útvarps-
tæki endurgjaldslaust i stað þess
að þeim var greiddur helmirigur
kostnaðarins áður og grdltt
verður hálft tímakaup í stað
þriðjungs, þegar vinna fellur
niður vegna óveðurs.
Kaup verkamanna í vegavinnu
hækkar yfirleitt vegna kaup-
hækkana, er orðið hafa í flest-
um kauptúnum og kaupstöðum
í vetur, en kaupið í vegavinn-
unni er miðað við taxta verka-
lýðsfélaganna þar á hverju
kaupsvæði. Sumstaðar eru þess-
ar hækkanir mjög verulegar.
Vinna féll alls staðar niður á
hádegi og litlu síðar safnaðist
fólk saman í miðbænum úr öll-
um áttum. Skip þau, sem i höfn-
inni lágu, byrjuðu að þeyta
flautur sínar oé gerðu það i fulla
klukkustund.
Mannfjöldinn streymdi , í
fyrstu niður að höfninni. Af
skipunum var skotið flugeldum
og mislitum loftbelgjum hleypt
á loft
Skömmu fyrir kl. 2, er líða tók
að því, að forseti íslands og for-
sætisráðherra héldu ávörp sín af
svölum Alþingis, sneru flestir
frá höfninni og héldu upp að
Austurvelli, en þar byrjaði
Lúðrasveit Reykjavíkur að leika
stundarfjórðung fyrir tvö.
Ræffa forseta.
Ræðu' forseta og forsætisráð-
herra var tekið með lófaklappi.
Ræða forseta hljóðaði á þessa
leið:
„Friður. Friður. Friður í Ev-
rópu.
Þetta er það, sem gagntekur
hug okkar allra nú, á þessari
stundu. Og hug miljóna manna
um allan heim. Kitkjuklukk-
urnar hljóma í dag um löndin,
sem merki þess fagnaðarorðs,
er tengir menn saman á þessari
ógleymanlegu hátíðarstundu.
Danmörk frjáls. Holland
frjálst. Þessar fréttir bárust
sem eldur í sinu fyrir rúmum
þrem dögum. Endurheimt
frelsis Dana, sem við höfðum
lifað svo lengi í sambýli við,
hreif okkur næstum því eins og
runnið hefði upp okkar eigin
frelsisstund. Menn tókust í
hendur hljóðir eða ineð fagn-
aðarbros á vörum. •
En brátt leitaði hugurinn ó-
sjálfrátt til hinnar frændþjóð-
arinnar, Norðmanna. Við lögð-
um með óþolinmæði fyrri sjálf
okkur spurninguna: „Hvenær?“
Biðin varð ekki löng, sem betur
fór. Aftur er það eins og við lif-
j um okkar eigin frelsisstund.
I Og fögnuður okkar verður
enn meiri við hugsunina um að
þessar frændþjóðir okkar hafa
vaxið við raunirnar og þraut-
irnar, sem þær hafa orðið að
þola.
I Á sama hátt samfögnum við
öllum hinum vinaþjóðunum,
sem hafa barizt hetjubaráttu og
þolað hverskonar raunir með
þreki og íestu. Við minnumst
þess jafnframt með þakkarhug,
með hvílíkum drengskap og
prýði herverndarþjóðir íslands
hafa unnið það vandasama
starf.
Þótt vinaþjóðir okkar eigi
ennþá í baráttu á fjarlægum
Kyrrahafsvígslóðum, er það trú
okkar og von, að þeirri baráttu
sloti mjög bráðlega.
Við drúpum höfði f lotningu
fyrir þeim, sem hafa fórnað lífi
sínu svo sigurinn mætti vinn-
ast. Þar koma og synir og dæt-
ur okkar fámennu þjóðar við
sögu.
Er við nú vottum frændþjóð-
um og vinaþjóðum okkar, öllum
sameinuðu þjóðunum, innileg-
ustu samfagnaðaróskir okkar,
þá koma þær frá dýpstu hjarta-
rótum okkar allra. Þær fela um
leið í sér þakkarhug fyrir það,
sem þær hafa strítt og IfjV.ðst í
baráttunni fyrir þær hugsjón-
ir,* sem við íslendingar telj-
um okkur eiga sameiginlega með
þeim. En samnefnari þeirra hug-
sjóna er það, sem mest er í
heimi: KÆRLEIKURINN.
Því fögnum við öll sigrinum
og friðinum“.
Sendiherrarnir
Iiyllllr.
Þegar forsætisráðherra hafði
lokið ræðu sinni gengu sendi-
herrar Bretlands, Bandaríkj-
anna, Rússlands, Frakklands,
Danmerkur og Noregs fram á
svalirnar. Hrópaði mannfjöld-
inn ferfalt húrra fyrir sendi-
herrunum og þjóðum þeirra.
Því næst var haldið í kirkju
og stóðu skátar vörð með fána
sína í kór. Biskupinn yfir íslandi,
Sigurgeir Sigurðsson, flutti pré-
dikun, en viðstaddir voru forseti
íslands, ráðherrar, sendiherrar
og margir embættismenn.
Kirkjan var þéttskipuð og
hlýddu margir messu úti á Aust-
urvelli, þvi gjallarhornum hafði
verið komið fyrir utan á Alþing-
ishúsinu.
Að guðsþjónustunni lokinni
lék lúðrasveit nokkur lög á Aust-
urvelli, en að því loknu fór
mannfjöldinn að dreifast lítið
eitt. Flestir fóru upp á Arnar-
hólstún, en annars var þröng
mikil á öllum götum og víða fóru
hópar syngjandi hermanna um.
Var það þó allt friðsamt til að
byrja með, en breyttist, er líða
tók að kveldi, svo sem sagt mun
frá síðar.
Skrúðganga til nor-
rænn sendiherranna.
Norræna félagið hafði boðað
til göngu til bústaða sendiherra
Dana og Norðmanna til að votta
þeim samfagnað ísléndinga yfir
hinu endurheimta frelsi. Lagði
skrúðgangan af stað frá Arnar-
hól kl. rúmlega 4. í fararbroddi
var Lúðrasveit Reykjavíkur, en
síðan kom stjórn Norræna fé-
lagsins og þá skátar Báru hinir
fremstu þeirra marga fána. —
Skrúðgangan var sú fjölmenn-
asta, er hér hefir sézt, þegar
undan er skilin lýðveldisskrúð-
gangan í fyrra.
Við bústaði sendiherranna
flutti Stefán Jóhann Stefáns-
son, formaður Norræna félags-
ins, ávörp, en sendiherrarnir
svöruðu.
Öll fóru þessi hátiðahöld vel
fram, Um kvöldið varð svo fagn-
aðurinn helzt til ærslafenginn,
eins og rakið er á öðrum stað.
Dagskrá útvarpsins var ein-
göngu helguð stríðslokunum
þennan dag. Víða úti um land
var stríðslokanna minnst með
hátíðahöldum, t. d. á Akureyri
og ísafirði. í gær, uppstigning-
ardag, var stríðslokanna minnst
við guðsþjónustur í flestum
kirkjum landsins.