Tíminn - 21.09.1945, Blaðsíða 5

71. blað
TÍMIM, föstndaglim 21. sept. 1945
MJm þetta leyti fyrir 45 árutn:
Atakanleg sjóferö
Atvinnulíf og viðskiptahættir
íslendinga hafa miklum breyt-
ingum tekið síðustu þrjá aldar-
fjórðungana og það þótt
skemmri tími sé til tekinn. Með
hverjum áratug að kalla, hefir
eitthvað af því gamla horfið lir
sögunni fyrir fullt og allt og nýtt
komið í staðinn. Og enn eru
þessar hraðfara breytingar að
gerast, þótt við gefum þeim ef til
því niður í lestarnar. Verst af
öllu var svo sjálf sjóferðin. Lest-
arnar voru illa búnar til slikra
flutninga, loftrás engin og hin-
ir mestu erfiðleikar á að gefa
skepnunum og vatna þeim. Út
yfir tók þó, ef skipin hrepptu
vond veður og velktust í hafi. Þá
köstuðust skepnurnar til eftir því
sem fleyturnar veltust, mörðust
og limlestust, og stundum köfn-
fslenzkir sauðir, komnir á land í Englandi.
vill ekki svo mikinn gaum. Þær
koma betur í ljós, þegar nokkur
tími er umliðinn og mönnum
veitist ráðrúm til þess að staldra
við og líta yfir farinn veg.
Sú var eitt sinn tíðin, að eitt
af meginútflutningsverðmætum
þjóðarinnar voru lifandi sauðir,
sem fluttir voru til Bretlands.
Stóð sú verzlun með blóma um
nokkra áratugi.
Munu þau viðskipti hafa haf-
izt árið 1866, er tvö ensk sauða-
tökuskip voru send hingað til
lands, og átti annað að taka fé
af Þingeyingum, en hitt í Suð-
ur-Múlasýslu. Skipið, er taka
átti fé í Þingeyjarsýslu, komst
þó aldrei á áfangastað. Það
strandaði í upphafi ferðgr við
Skotlandsstrendur. Hitt skipið
komst heilu og höldnu alla leið.
Tók það rösk tvö þúsund fjár, og
var það fyrsti farmurinn, sem
héðan var fluttur. En heldur
mun þessi ferð hafa gefið
slæma raun, og olli því margt —
ekki sízt, hve flutningurinn gekk
erfiðlega og útbúnaður skips-
ins hentaði illa því verkefni, er
það skyldi leysa. Lágu fjárflutn-
ingar þessir því niðri um skeið
og hófust ekki aftur fyrr en
1871, að 600 kindur voru enn
fluttar úr Suður-Múlasýslu. Fór
upp úr því að lifna yfir fjársölu
til Englands. En verulegur skrið-
ur komst þó ekki á þessi við-
skipti fyrr en nokkrum árum
síðar, að Coghill gamli, enskur
fjárkaupmaður, er um skeið var
á hvers manns vörum hér á
landi, tók að hefja hér fjárkaup
i umboði annars ensks kaup-
manns, Slimons. Höfðu þessi við-
skipti mjög mikla þýðingu fyrir
þjóðina, ekki sízt vegna þess, að
féð var borgað með gulli út í
hönd. En .slíku áttu menn ekki
að venjast. Þá þekktist ekki
annað en vöruskiptaverzlun.
Straumhvörf um sölu slátur-
fjár urðu ekki fyrr en eftir alda-
mótin síðustu, að sláturhús tóku
að rísa hér upp og kjötsala til
annarra landa hófst. Verðúr sú
saga ekki rakin hér.
Það var að því vikið^ upphafi,
að fyrstu fjárflutningarnir 1866
hefðu reynzt allerfiðir og gefið
miður góða raun. Enda mun
það ekki hafa verið eina skiptið
sem allsvakksamt var í þessum
flutningum. Frá sjónarmiði
mannúðar, er saga þessara við-
skipta hin mesta hörmungasaga.
Eftir sumarlangt frjálsræði á af-
réttum landsins var féö rekið til
byggða. Þaðan var söluféð síð-
an rekið óraleið til útflutnings-
hafnar yfir heiðar og óbrúuð
stórfljót og aðrar torfærur, og
siðan varð það iðulega að bíða
marga daga eftir komu skipsins,
hálfsvelt og hrakið. Stöku sinn-
um kom fyrir, að fjárkaupaskip-
ið kom alls ekki, og þá vatð að
reka allan hópinn heim aftur
eða selja smánarverði.
Þegar skipið kom, hófst út-
skipunin á prömmum og bátum,
og má geta nærri, hvernig með-
ferðin hefir oft verið, ekki sízt
við skipshlið, þar sem útlendir
sjómenn tóku við fénu, hand-
lönguðu það um borð og dengdu
uðu þær í stórhópum. Var sízt
að furða, þótt féð væri ömur-
lega til reika, er það var loks
komið á land í Englandi, enda
myndu íslenzku fjármennirnir
varla hafa þekkt sauði sína aft-
ur, ef þeir hefðu séð þá þar,
sinnulausa, þústaða og dapur-
eygða. En hér braut nauðsyn
lög.
Þessi saga endurtók sig á mis-*’
munandi hörmulegan hátt í
hverri ferð sauðatökuskipanna,
enda gerðar um það leyti árs,
er allra veðra var von á opnu
úthafi. Einna átakanlegust mun
þó ferð enska skipsins „Bear“
í síðari hluta septembermánað-
ar árið 1900 hafa verið, þótt ekki
væri það eins dæmi, er þá gerð-
ist.
Sauðaverzlunin hafði þá að
miklu leyti færzt yfir á nýjar
hendur. Um miðjan /september
kom enskt skip, „Bear“ frá Glas-
gow, er var á vegum þeirra Jóns
Vídalíns og L. Zöllne'rs, sem þá
voru alkunnir menn í íslenzku
viðskiptalífi, i Eyjafjörð, og átti
það að taka sauðafarnuá Sval-
barðseyri, sem og var gert. Var
það alls 2600 fjár, er skipið tók.
Lét það síðan úr höfn og ætlaði
beina leið til Englands með farm
sinn. En er það var miðja vega
milli íslands og Skotlands, skall
á aftakaveður, er meðal annars
olli hér stórtjóni á sjó og landi
hinn 20. september. Það var þá,
er átján menn úr Arnarfjarðar-
dölum drukknuðu í fiskiróðri,
og margir fleiri förust af völdum
þess.
Er sjór tók að ganga yfir skip-
ið, lét skipstjórinn, Potter að
nafni.loka hlerunum.Sat þar við
í fjóra daga, og má nærri geta,
hvernig andrúmsloftið hefir
verið í lokuðum lestunum, þar
sem kind stóð við kind, eins þétt
og við varð komið. Þar við bætt-
ist, að skipið kastaðist til eins og
kefli, svo að féð lá til skiptis í
kös út í hliðunum. Kafnaði það
og tróðst undir hundruðum sam-
an.
En þessari hroðalegu sögu er
ekki þar með lokið. Skipstjóri
tók nú að óttast um skip sitt,
enda var það orðið laskað, eftir
áföll, sem það hafði hlotið, stýr-
ið brotið og skipsbátarnir lið-
aðir í sundur. Skipaði hann þá
svo fyrir, að lestarnar skyldu
ruddar. Var þá nær tvö þúsund
fjár varpað í sjóinn, flestu
dauðu og hálfdauðu, en sumu
iifandi. Sögðu þeir það síðar;
sumir hinna útlendu manna,
sem að því starfi gengu, að sér
hefði runnið til rifja að draga
skepnurnar úr lestunum og sjá
þær fljóta hundruðum saman á
freyðandi öldukömbunum um-
hverfis skipið. Var þó hvorki
staður né stund til þess að
kveinka sér.
Skipið náði loks höfn í Stor-
noway á Suðureyjum, eftir mikla
hrakninga. Var þeim kindum,
sem þá voru enn eftir lífs í lest-
unum, sleppt þar á land. Afunu
þær ekki.hafa verið mikið yfir
sex hundruð og flestar mjög illa
til reika. Hinir fráu, þingeysku
(Framhald á 7. slðu)
LARS HANSEN:
Fast Jpeir sóttu sjóinn
FRAMHALD
stundis upp í vindinn og sigldl á rjúkandi ferð út milli boða og
grynninga. En stórseglið hafði ekki verið uppi nema fáar mínút-
ur, er það rifnaði. Það sviptist sundur með skerandi ýli, er nísti
merg og bein.
Ein vindhviða reií seglið sundur frá ránni niður að beitiás, og
þegar það á annað borð var farið að láta undan, veittist næstu
hviðu létt að tæta það alveg í sundur.
En þótt stórseglið stæðist ekki átök stormsins nema fáar mín-
útur, þá var það nóg til þess, að „Noregur" komst út yfir vikina
og náði innsiglingunni.
Akkerið var ekki fyrr komið í botn og búið að ná haldi og
skútan að rétta sig eftir vindstöðunni, en reyk tók að leggja upp
úr ofnpípunni á káetunni. Klukkustund siðar voru fjórir þreyttir
menn lagztir endilangir í fletin, og á jöfnum og þungum hrot-
unum mátti glöggt heyra, að þeir sváfu allir, enda höfðu þeir
lagzt fyrir mettir af nýjum fiski, lifur og hrognum. Þeir stein-
sváfu, enda höfðu þeir verið farnir að dotta, þegar hann Lúlli
hellti biksvörtu kaffinu í krúsirnar þeirra. Þó var Þór sterki
þreyttastur þeirra allra, því að hann sofnaði með rjúkandi
kaffikrúsina í höndunum, þegar hann var búinn að súpa tvisvar
eða þrisvar sinnum á henni.
Digriháls var hér um bil eina verstöðin í.Lófót, þar sem fiskur
var á boðstólum daginn eftir, því að óveðrið hafði verið jafn
æðisgengið á öllum Lófótmiðunum, og því linnti ekki fyrr en
eftir fulla fjóra sólarhringa, svo að énglnn náði beini úr sjó.
En hann Kristófer Kalvaag hafði sýnt þeim það og sannað,
veiðikóngunum frá Helgelandi og Ranfirði, að venjulegur fiski-
maður norðan frá Tromsö lét sér ekki blöskra að draga lóðina
sína, þótt þeir flýttu sér í landvar og létu fara sem fara vildi um
veiðarfærin, sjálfum sér til tjóns og sjómannastéttinni til háð-
ungar.
Hann var svo tannhvass, að það munaði minnstu, að hann
hlyti eftirminnilega hirtingu uppi við verbúðimar — það var
engum nema honum Þór sterka að þakka, að hann slapp heill á
húfi á skipsfjöl á síðustu stundu.
Þeir seldu fiskinn og keyptu segldúk, og Kristófer hafði nóg
að gera að bæta stórseglið meðan rokið hélst. Hinir þrír áttu
jafn annríkt við lóðaflækjurnar. Þarna stóðu þeir liðlangan dag-
inn og skáru sundur og hnýttu saman, en þeir gátu líka hug-
hreyst sig með því, að nú gætu þeir lagt sínar eigin lóðir í sjóinn
eins og aðrir heiðarlegir fiskimenn, þegar óveðrinu slotaði og
aftur gæfi á miðin.
Árla morguns hins fjórða dags voru aftur undin upp segl á
„Noregi.“ Vindur hafði gengið 1 norðvestur, svo að það var rjúk-
andi byr frá Digrahálsi yfir í Brettingsnes. Á leiðinni þangað sáu
þeir margt af bátum, er komnir voru á vettvang til að leita að
lóðunum, er þeir höfðu lagt fyrir fjórum dögum. Þeir á „Noregi“
heyrðu hrópin og köllin langar leiðir — og þeir heyrðu það á
hljóðinu, að ekki myndi allt fallegt, sem sagt var.
Bátarnir voru í smáhópum hér og þaí um miðin, sumir rétt
upp undir landsteinum, aðrir dýpra, allt eftir .því, hvert stormar
og straumar höfðu dregið lóðirnar og vöðlað þeim saman.
En það var þó ekki fyrr en öll þau hundruð báta.sem þarna höfðu
átt veiðarfæri, voru komnir að landi, að deilurnar hófust eigin-
lega, en þá var líka bæði bölvað og slegizt, þvi að allir vildu fá
lóðirnar sínar aftur, þótt sjórinn hefði hirt megnið af þeim.
Niðurstaðan varð auðvitað sú,( í þetta skipti eins og endranær,
þegar svipað kom fyrir, að þeir, sem höfðu verið svo stálheppnir
að krækja í einhverja löðarstubba, héldu þeim. Þeir héldu þeim
í herrans nafni, og þeir, sem misst höfðu _ sitt, án þess að
hreppa neitt í staðinn, urðu að kaupa sér nýjar lóðir. Og svo var
allt gleymt, áður en næsti dagur rann, því að nú var nógur fiskur,
svo að það var lítill tími til að sýta og syrgja hálffúna snærisspotta
— allir reyndu að komast á sjóinn og leggja lóðirnar I þessu
blessaða blíðskaparveðri.
Allir kepptust við að beita, því að í sjólnn skyldi hver öngull
komast.
Þeir á „Noregi" voru hér um bil búnir að beita allar lóðirnar
og sátu nú niðri í káetnni, hvíldu lúin bein og sötruðu í sig
kaffisopa og átu hrökkbrauð og kalda soðningu.
Þeir töluðu auðvitað um það, sem nú var umræðuefni allra:
hið mikla lóðatap, sem hér um bil allir Lófótbátar höfðu orðið
fyrir.
Þá mælti Kristófer:
— Undarleg er Guðs handleiðsla, og ég er ekki lengur í vafa
um það, að honum hefir líkað það vel, að ég gaf honum Hans
Mikjálssyni lóðirnar mínar í 'Tromsö. Það þarf enginn um það
að efast, að það er Hann, sem öllu stjórnar. Hann lét karlana
leggja lóðirnar og halda, að nú yrði gott veður. En jafnskjótt og
línurnar eru komnar í sjóinn, lætur Hann rokið skella á
eins og hendi sé veifað, og svo hjálpar Hann okkur til þess að
draga. Ég þori að fullyrða, að það var sjálfur Herrann, sem hélt
skútuskömminni á floti, þegar verstu sjóirnir dundu yfir hana,
og hún virtist helzt vera á leiðinni niður á hafsbotn, enda
munuð þið hafa fundið það, að það var engu líkára en henni
væri stuncþjm lyft upp úr sjávarrótinu upp á næsta öldufald. En
það er nú eitt, að blessaður himnajöfurinn leiðir okkur og verndar
og annað, að þessi sami Herra skuli ónýta lóöirnar fyrir öllum
öðrum — snúa þær sam,an í eina bendu með sínum minnsta fingri.
Og hafið þið hugsað um það hvers vegna hann 'gerði það líka?
— Nei, það hafið þið auðvitað ekki gert. Hann gerði það til þess
að sýna okkur og sanna, að við, og engir aðrir, ættum með öllum
rétti þessa stubba, sem við kræktum þarna 1 — já, við og engir
aðrir. Þegar þið stóðuð þarna frammi i stefnlnu í rokinu og dróguð
lóðirnar, rétt í sama bili og þeir á björgunarskútunni sigldu upp
að okkur .og spurðu, hvort við þörfnuðumst hjálpar, gat ég ekki
betur séð en andlitið á honum Hans Mikjálssyni gægðist upp úr
lóðabendunni — ög það get ég sagt, að ég ætlaði varla að þekkja
það frá postulamyndunum.
Ég færi öllum þeim, sem sýndu samúð við andlát og
jarðarför
GnðSrúnar Björnsdóttur
systur minnar, alúðarþakkir okkar aðstandenda.
Reykjavík, 18. september 1945.
SVEINN BJÖRNSSON.
Öllum þeim, sem sýndu mér vináttu með hlýjum kveðj-
um og gjöfum á sextugsafmœli minu hinn 3. september,
sendi ég innilegasta þakklœti.
VIGFÚS G. ÞORMAR.
Ráðunautur
Samband Nautgriparæktarfélaga í Skagaflrði vantar áhuga-
saman og sérfróðan starfsmann frá n. k. áramótum.
Grunnlaun 450—500 kr. á mánuði auk dýrtíðaruppbótar.
Umsóknir sendist fyrir 1. nóvember n. k. til Mjólkursamlags
Skagfirðinga, Sauðárkróki, sem gefur nánari upplýsingar.
STJÓRJVIJV.
Tilkynning
frá Verðlagsnefnd
landbúnaðarafurða
Frá og með sunnudeginum 16. þ. m. hefir útsöluverð á mjólk,
rjóma og skyri verið ákveðið fyrst um sinn, sem hér segir:
Nýmjólk í lausu máli ............ kr. 1.82 hver líter
Nýmjólk i heilflöskum ............ — 1.90 hver líter
Nýmjólk i hálfflöskum ............ — 1.94 hver líter
Rjómi .............. — 12.00 hver liter
Skyr ................ — 3.10 hvert kíló
* v
Ennfremur hefir verið ákveðið eftirfarandi heildsöluverð á
smjöri og ostum:
Smjör .............. kr. 26.50 hvert kíló
Mjólkurostur 45% ... — 10.60* hvert klló
Mjólkurostur 30% ... — 7.80 hvert kíló
Mjólkurostur 20% ... — 5.70 hvert kíló
Mysuostur .......... — 3.60 hvert kíló
Reykjavík, 15. sept. 1945.
Verðlagsnefndin
Tveir hestar
báðir úr Dalasýslu, töpuðust í smar frá Kárastöðum í Þingvalla-
sveit, rauðglófextur, mark: gat vinstra, X á hægri og H á vinstri
síðu; jarpur, mark: heilrifað, biti aftan hægra, sýlt vinstra. X á
hægri síðu. — Þeir, sem kynnu að verða varir við þessa hesta, eru
vinsamlega beðnir að handsama þá og gera vart í sima 5118 eða
3679.
Iþróttafréttir Tímans
(Framhald af 4. siðu)
\
Hástökk:
Halldór Lárusson, A. 1.56 metra.
Þorsteinn D. Löve, A. 1.53 m.
Þórður Guðmundsson, A. 1.50 m.
Langstökk:
Halldór Lárusson, A. 6.10 metra.
Sveinn Guðmundsson, A. 5.86 m.
Gísli Andrésson, D. 5.70 metra.
3000 m. hlaup:
Guðmundur Þ. Jónsson, D. 10:-
08.0 min.
Halldór K. Magnússon, D. 10:-
25.4 mín.
Valgeir L. Lárusson, D. 10:29.8
mln.
Stigahæsti maður mótsins var
Þorsteinn D. Löve, A. Hlaut
hann 16 stig, og ennfremur
fagran bikar, sem forsætisráð-
herra hefir gefið félögunum til
að keppa um, og stiga-
hæsti maður mótsins fær. Er
þetta í þriðja skipti, sem keppt
er um þennan grip. Annar var
Halldór Lárusson, með 14 stig.
Þriðji Halldór R. Magnússon,
með 8 stig. Fjórði Þór Axel Jóns-
son, D. með 7 stig. Leikátjóri
mótsins var Steindór Björnsson
frá Gröf.