Tíminn - 19.10.1945, Blaðsíða 3

79. blað
TÍMEfflí, föstadagimi 19. okt. 1945
3
Halldór K ristjánsson:
AÐ BÚA TIL KREPPU
Fagnaðarerindi
stjórnarliða.
Talsmenn ríkisstjórnarinnar
hafa löngum málað fjármála-
horfurnar með ljósum litum.
Þeir hafa talið fólki trú um, að
öllu væri óhætt í sínum hönd-
um og sagt því að lifa áhyggju-
lausu lífi. Grundvöllur fjármála-
lífsins væri öruggur. Dýrtíðin
væri blessunarrílat fyrirkomu-
lag til að skipta stríðsgróðanum
og auka almenna hagsæld. Við
ættum því ekki að fara að búa
til kreppu með því að lækka
kaupgjald og verðlag í landinu.
Minnkuð dýrtíð hlyti að kalla
yfir okkur verðlækkun erlendis,
því að erlendir samningsaðilar
miðuðu kaupverð á framleiðslu
okkar við dýrtíð og framleiðslu-
kostnað hér á landi.
Þessi málflutningur er öllum
orðinn kunnur. Menn, sem gegna
og hafa gegnt virðulegustu trún-
aðarstöðum þjóðfélagsins, hafa
lagt sig fram við það, að út-
breiða þessar skoðanir.Það hefir
verið tilraun stjórnarliða til þess
að verja,'afsaka og réttlæta all-
ar hækkanir á verðlagi og vísi-
tölu og svæfa allan ugg og
gremju, sem af slíku kynni að
hljótast.
Jafnframt hafa þó stjórnar-
sinnar alltaf lofaö því, að dýr-
tíðin yrði ekki meiri en orðið
væri. Þeir hafa á hverjum tíma
talið hana alveg mátulega.
Hver einasta hækkun hefir
heitið lagfæring til samræmis,
og þegar hún var komin á var
svo dýrtíðin alveg eins og áður,
alveg mátuleg, hvíldi á örugg
um fjárhagsgrundvelli og sneri
bara bjartri hlið að fólkinu.
Framsóknarmenn hafa aldrei
trúað því,að dýrtíðin væri bjarg-
ráð. Þeir hafa viljað fara að
hætti flestra siðmenntaðra
þjóða og festa verðlag og fram
leiðslukostnað í landinu. Við þá
stefnu hafa þeir staðið svo fast*
að þeir hafa gert það að skil
yrði um þátttöku í ríkisstjórn
að henni væri fylgt. En stjórnar-
liðum hefir sýnzt annað, sem er
í samræmi við þá hagfræði
þeirra, sem áður var vikið að.
Þeir hafa tíðum svarað okkur af
lítilli hæversku og borið okkur
á brýn hinar þyngstu sakir, eins
og það, að við vildum þjóð okkar
illt eitt meðan flokkur okkar
væri ekki við völd. Varnaðarorð
okkar voru kölluð hrakspár, og
sögð stafa af illgirni einni sam
an.
Ég mun hér ekki fara með
neinar getsakir um það, hvað
stjórnarliðinu hefir til gengið
með málflutning sinn um þessi
efni. Það er ekki aðalatriði
þessa máls, hvort þeim hefir
sýnzt eins og þeir sögðu eða
talað gegn betri vitund til að
halda hylli fólks meðan þoka
stríðsgróðans skyggði fyrir sjón
ir manna. Hitt er mergurinn
málsins að þeir hafa valið og
varið þann ferilinn, sem verr
gegndi. Sú pólitíska fjármála
uppskrift, sem þeir hafa fylgt
mætti gjarnan bera fyrirsögn
ina: Að búa' til kreppu. Fjár-
málaástand og framtíðarhorfur
í dag sanna það.
Röksemdir reynslunnar.
Ekki ætti að þurfa mikinn vís
dóm til að skilja það, að fram-
leiðslan er undirstaða allrar ver-
aldlegrar hagsældar. Útflutn-
ingsverð framleiðslunnar ræður
þvi, hverjir eru fjárhagslegir
möguleikar þjóðarinnar. Svíar
hafa haft þá stjórn á fjárhags-
málum sínum að útflutnings-
verðið er einum fimmta hærra
en markaðsverðið innanlands.
Þetta myndi þeim Ólafi Thors,
Ásgeiri Ásgeirssyni og Einari
Olgeirssyni þykja lélegur bú-
skapur og leið stjórn eftir því,
sem þeir hafa sagt okkur. Þetta
veldur því þó, að sænsk fram-
leiðsla ber sig vel. Sænskir at-
vinnuvegir græða, standa föst-
um fótum og starfa af fullum
krafti. Þar er þvi eftirsóknar-
vert að stunda framleiðslu.
Fjármagnið streymir inn í at-
vinnulífið og veldur vexti þess
og þróun, nýsköpun sænskra
atvinnuvega. Framleiðslan, sem
er uppspretta velmegunar þjóð-
arinnar er í öruggum vexti.
Hér er annar háttur. Hér
borgar flest sig betur en að
stunda framleiðslu á fjölmörg-
um sviðum. Þrátt fyrir geypi-
hátt verð á öllu og óheyrilegar
tekjur flestra vinnandi manna
er afkoma margra engan veginn
glæsileg. Það eru mörg ráð til
að græða fé hér á landi en
sorglega mörg þeirra eru fjarlæg
útflutningsframleiðslunnni. Og
þó að sumar tegundir sjávarafl
ans standi enn undir öllu því,
sem á þær hefir verið hlaðið,
eru þó flestir farnir að sjá, að
burðarmagn þeirra er ekki til
þess að bera slíkan þunga til
frambúðar.
Flestum mönnum ofbýður
kjötve^ð það, sem nú er hér á
landi. Hins er ekki gætt að
þriðjungur af verði þess kjöts,
sem selt er innanlands, lendir
hjá öðrum en framleiðendum
þess. Kostnaður við kjötið eftir
að féð er komið í sláturhús og
þar til neytendur veita þeim við-
töku i. búðinni mun vera um
3.50 kr. á kg. Það er smásölu
álagning, sláturlaun, frystigjald
og flutningskostnaður. Þetta er
sýnishorn af því, sem hleðst á
alla íslenzka framleiðslu. Kjötið
er þar engan veginn undan
tekning.
Talsmenn verðbólgunnar segja
að peningarnir séu i hringrás
manna milli innanlands. Mikið
af þeim fer þó í ýmis konar yit
leysu svo að fyllilega má kalla
sóun. Um það þarf ekki að tína
til dæmi hér. Hitt er og, að
hlynnt hefir verið að ýmisleg
um milliliðagróða, þó að sleppt
sé hinum frægustu undrum og
endemum í þeim efnum eins
og því hversu ríkisstjórnin hefir
haldið hlífiskildi yfir og aukið
vegsemdir ýmsra þeirra, sem
liggja undir ákærum og alþjóð
argrun um fjárdrátt og falsanir
Þetta allt verður til þess að veita
fjármagninu burtu frá fram
leiðslunni.
Það er hægt að nefna fjöl-
möj-g dæmi þess hversu ýmis
konar milliliðir hafa rakað sam-
an fé þessi árin. Þar má telja
fjölda kaupsýslumanna, meist-
ara í margskonar iðnaði o.
frv. Menn vara sig ekki í fljótu
bragði á því, hve mörg ráð eru
höfð til þess að ná af þeim fé
vegna hækkaðrar vísitölu og
verðbólgu. Auraglöggir einfeldn
ingar geta setið við að reikna út
sýndargróða sinn á vísitölu
hækkun vegna sérstakra verð-
breytinga. Mjólkin hækkar um
svona marga aura, af þvi hækk-
ar vísitalan um svona mörg stig
og þá vex mánaðarkaupið um
svo og svo margar krónur um-
fram aukna eyðslu í mjólkur
kaup. Þetta getur verið réttur
reikningur en þetta er bara
byrjunin á dæminu. Það er
lengra og leiðinlegra. Ofan á
hverja launahækkun almenn-
ings eru lagðar ýmislegar
greiðslur til alls konar milliliða
og umboðsmanna, eigenda og
eftirlitsmanna. Svo er það við
bókagerð og byggingar og allt
?ar á milli. Þess vegna er það
svo, að ýfirleitt versnar afkoma
manna við hverja vísitöluhækk-
un, ef grunnkaup helzt óbreytt
eins og viðskiptámálum okkar
hefir verið stjórnað.
Fálm og fjarstæður.
Síðustu dýrtíðarráðstafanir
ríkisstjórnarinnar flýta fyrir
skilningi manna á því, að hér er
komið í óefni. Fyrst er verðlag-
inu á mjólk og kjöti hleypt upp
talsvert til samræmis við það,
sem dýrtíð og framleiðslukostn-
aður hefir aukizt yfirleitt. Þegar
Detta hefir staðið um hríð er
farið að kaupa verðið niður með
greiðslum úr ríkissjóði. Þær eru
3ó á ýmsan hátt með endem-
um. Ef til vill ætlast ríkisstjórn-
in til þess, að mönnum finnist
minna til um 15 aura hækkun
mjólk, ef hækkunin er fyrst
37 aurar og verðið síðan fært
niður um 22 aura frá því. Ef til
vill er hér líka farið inn á nýja
ieið að því leyti að hafa tvenns
konar mjólkurverð, lægra þá
daga;ia sem visitölureikningur-
inn er byggður á. Sé svo má segja
að þeir Ólafur Thors og Brynj-
ólfur Bjarnason hafi fundið
mikið snjallræði til að leysa
málin. En hvers* vegna gáfu
þeir ekki út ein lítil bráðabirgða
lög til staðfestingar þessu
stjórnkænskuráði?
Kjötverðlagsmálin bera þó
greinilegri merki um úrræða-
leysi og vandræðafálm. Menn
eru flokkaðir eftir reglum, sem
ekkert vit er i, til þess að hægt
sé að fá tvenns konar kjötverð
og byggja visitöluna á fölskum
forsendum. Öll skip eiga að
kaupa dýrara kjöt, öll veitinga-
hús, öll sjúkrahús og svo fram
vegis. Hvar halda menn að sá
kostnaður komi niður? Því er
auðsvarað. Veitingahús og mat-
sölur hækka fæðið. Sjúkrahús
in hækka daggjöldin og sjúkra
samlögin iðgjöldin. Það kostar
ríkissjóðinn aukin framlög til
heilbrigðismála. Útvegsmenn og
sjómenn þurfa líka að fá sitt
vegna aukins tilkostnaðar, hvort
sem það verður innt af hendi
með vaxtalausum lánum, sem
ríkið ábyrgist eða á annan hátt
Dýrtíðin er þvií ekki stöðvuð
með svona káki. Hún er aðeins
ofurlitið hindruð frá því að koma
fram í vísitölunni, en þar segir
hún þó til sin innan skamms.
Flokkun einstakra manna í
hina tvo hópa kjötneytenda er
svo fráleit, að hún er blettur á
stjórnarfari okkar, þó að ekki
sé nú hvítt að velkja. Formaður
á trillubát með þrjá háseta á
að kaupa kjöt á 10.85. Synir
Thor Jensens fá hins vegar sinn
framfærslustyrk úr ríkissjóði,
svo að þeir þurfi ekki að greiða
nema 6.50 fyrir kjötið. Ef fyrir-
tækið heitir hlutafélag og er
með takmarkaðri ábyrgð og
eftirtekjan heitir laun og arður
færðu endurgreiðslm Ef þú rek
ur atvinnu á þínu nafni og
hefir allar þínar eigur í á
hættu, þá verður þú að kaupa
þessa neyzluvöru dýrara verði
Svo rétta stjórnarliðar úr sér
og segja atvinnurekendum að
þakka fyrir þessar ráðstafanir,
því að annars kæmi yf ir þá kaup-
hækkun. Ætli menn láti lengi
blekkjast til að krjúpa á kné og
flytja stjórninni lof fyrir slíka
gæzku? Vísitalan hlýtur að
hækka og leggja nýjar byrðar
á alla framieiðslu næst þegar
hún verður reiknuð út. Eigum
við þá að þakka, þó að okkur
sé sagt, að það hefði verið hægt
að stjórna ver og hækka hana
meira? Auk þess er það víst,(að
vaxandi dýrtíð í landinu segir
til sín á margan hátt og leggst á
framleiðsluna, þó að vísitalan
sé fölsuð fyrst í stað með ýmis-
legum brellum.
Nær skal, ef nú ekki?
Það er til ein björt hlið á
öllu þessu fúski og káki stjórn-
arliðsins. Nú sjá allir, að hér
er komið út í öngþveiti og sjálf-
heldu. Þjóðin er að skilja það,
hvernig henni hefir gefizt sú
handleiðsla, sem mörgum þótti
svo Ijúft að hlita í leiöslu og Brenna Adams biskups Qrkn
Þriöja bindi Flateyjarbókar
Útgáfu Flateyj arbókar þokar | Annar aðalþáttur bindisins er
áfram. Þriðja bindið, um sex Sverris saga Sigurðssonar, „eitt
hundruð blaðsíður í sama broti|af ^tórvirkjum íslenzkra bók-
mennta", sem „markar
og fyrr, kom út fyrir fáum dög-
um. Er þá aðeins eftir síðasta
sem „markar emn
höfuðáfanga á þroskaferli
hinnar fornu sagnritunar“.
bindið, er útgefendur munu Höfundur hennar er Karl ábóti
hafa hug á að koma út sem
hug
bráðast.
Þetta þriðja bindi hefst á for-
mála Sigurðar Nordals prófess-
ors, þar sem hann gerir grein
| fyrir uppruna sagnanna, hand-
ritum þeim, sem til eru að
þeim, og öðru slíku.
Meginefni bindisins er í
þremur aðalhlutum. Er þar fyrst
síðari hluti þess, sem í handriti
er talið til Ólafs sögu helga —
það er niðurlag Orkneyinga
sögu, Noregskonunga tal og
glaumi undanfarin ár. Síðustu
aðgerðir í verðlagsmálunum
opna augu flestra fyrir þvi, að
grundvöllur fjármálalífsins er
ótraustur og ríkisstjórnin kann
lar engin ráð til úrbóta. Gaspr-
ið um friðinn og samvinnu laun-
iega og atvinnurekenda hverf-
ur fyrir staðreyndum eins og
leim, að verkfalli er lýst yfir á
flutningaskipunum og þau
stöðvuð eftir því, sem þau
koma til Reykjavíkur. í því sam-
bandi minnast menn þess, að
flutningsgjöld með íslenzkum
skipum eru margföld á við það,
sem erlend skip taka.
Sjálfur Þjóðviljinn birtir
myndir af sænskum húsgögnum
og getur um verð þeirra og virð-
ist það vera a. m. k. 5 sinnum
lægra en á íslenzkum hús-
gögnum. Svipaða sögu er að
segja um margar tegundir fatn-
aðar og fjölmargt annað.
Yfirleitt má segja, að verð-
lagsmál og fjárhagsmál íslend-
inga séu svo komin, að fólkið
eyinga saga er talin rituð um
1200, og þykir enginn vafi leika
á því, að höfundur hennar sé
íslendingur, þótt ekki sé hann
þekktur' nú. Hefir sagan hvergi
varðveizt í heilu lagi, nema í
Flateyjarbók.
Jónsson á Þingeyrum, er lét af
ábótadæmi 1181, fór utan og
dvaldi um hríð í Noregi við
söguritunina, kom aftur til ís-
lands árið 1188 eða 1189 og dó
1212 eða 1213. Var sagan að
verulegu leyti rituð undir um-
sjá Sverris konungs sjálfs.
Loks er í síðasta hluta bindis-
ins ííákonar saga gamla. Er hún
skrifuð af Sturlu Þórðarsyni
lögmanni að fyrirlagi Magnús-
ar konungs lagabætis, sonar
Hákonar. Vann Sturla að því í
tvö ár og lauk sögunni 1265. Er
Hákonar saga merkilegt rit og
ein hin helzta heimild um sögu
Nóregs á fyrri hluta þrettándu
aldar.
Allmargar myndir prýða bind-
ið, bæði af gömlum handritum
og sögustöðum.
sé farið að sjá að illa horfir.
Þeir, sem hafa verið villir veg-
ar síns í glaumi stríðsgróðans
og glamri fjármálaleiðtoga
stjórnarliðsins, eru nú óðum að
sjá og skilja hvar komið er. Og
þó að lífvörður Ólafs og Brynj-
ólfs, Jón Pálmason og vopna-
bræður hans, reyni enn að hylja
útsýn alla með pólitískum reyk-
skýjum, blása svalvindar stað-
að búa til kreppu, ef ekki er
skjótt og myndarlega á málun-
um tekið.
Alþingi er nú komið saman
og hefir um margt að hugsa.
Eitt af því, sem það verður að
leysa, eru verðlagsriiálin. Lausn
þeirra þarf að verða á þann
hátt, að verðlag og kaupgjald sé
fært niður i samræmi við út-
flutningsverðmæti framleiðsl-
reyndanna þeim í burtu, svo að i unnar. Jafnframt verður að
við augum alþjóðar blasa úr-
ræðalausir menn, sem heykjast
undir ábyrgð og afleiðingum
þeirrar verðbólgu, sem þeir
sköpuðu og létu lyfta sér upp í
stjórnarsætin. Þjóðin skilur að
hlutskipti þeirra hefir orðið það,
taka til þeirra manna, sem á
verðbólgutímanum hafa rakað
saman stórfé. Þeir hafa engan
tétt eða verðleika til þess að
verða því ríkari, s^m kaupmátt-
ur peninganna vex. Þeir eru
(Framhald á 6. siOu)
Fátt segir afeinum
Margur maðurinn hefir stigið hinztu spor sín á heiðunum og
hraununum í grennd við Reykjavík. Á hverri öld hafa hinar við-
sjálu auðnir krafizt sinna fórna úr ferðamannahópunum, og þótt
slíkum slysum fari fækkandi sem betur fer með breyttum háttum
og betri farartækjum, þá er það stór hópur manna, sem borið
hefir bein sín á þessum slóðum svo sem fimm síðustu áratugina.
— Ungur menntamaður hefir sent Tímanum þessa grein, þar
sem hann getur nokkurra þess háttar slysa, er orðið hafa í
námunda við höfuðstaðinn frá því nokkru fyrir síðustu alda-
mót.
Ekki var það fátítt fyr á ár-
um, að ferðamenn yrðu úti á
heiðum uppi, og ef lík þeirra
fundust, voru þau eina talandi
annað að ræða en að fara gang-
andi yfir Hellisheiði. Skammt
fyrir ofan Hveradalabrekku
mætti maður Guðbjarti. Sýnd-
táknið um baráttu þeirra við ist honum hann þreyttur, og
höfuðskepnurnar. — Margan Ihafði Guðbjartur haft orð.á því,
harmleik gæti sú bók tjáð, sem
hefði að geyma það, sem víst er
um afdrif og raunir þeirra
manna, sem slik örlög hafa orð-
ið að þola.
*
Skömmu eftir 1920, á önd-
verðri jólaföstu, lagði maður af
stað frá Eyrarbakka áleiðis til
Reykjavíkur. Hét hann Guð-
bjartur Gestsson og hafði unnið
við smíðar þar eystra fyrri
hluta vetrarins. Hann bar
smíðatól sín i poka á bakinu,
og peninga hafði hann mikla
meðferðis, bæði í mynt og seðl-
um. Var það kaup hans eftir
sumarið og haustið.
Veðri var svo háttað, þegar
hann lagði af stað, að frost var
nokkuð og skafrenningur, snjór
yfir öllu og þess vegna ekki um
að hann ætlaði að gista á Kol-
viðarhóli um nóttina. Síðan
fréttist ekkert til Guðbjarts í
seytján ár. Voru margar leitir
gerðar að honum, en enginn var
árangur. En árið 1937, um vor-
ið, fannst hann skammt fyrir
vestan Hveradali. Hafði hann
villzt út af brautinni spöl vest-
ar en Skíðaskálinn stendur nú,
lagt sig til hvíldar undir hraun-
brúninni og sofnað þar svefnin-
um langa. — Þeir peningar,
sem hann hafði meðferðis, voru
þá orðnir grautfúnir,en mátti þó
gerla sjá, hve þykkur seðlabunk-
inn hafði verið.
*
Um aldamótin síðustu varð
bóndi á Vatnsleysuströnd úti, er
hann var að smala fé sínu í
ljósaskiptum á Þorláksdag.
Éljagangur var en gott veður
þess á milli og jörð öll snævi
hulin. Ekkert spurð,ist um af-
drif þessa manns 1 rúm þrjátíu
ár, og var þó mikið leitað.
Strandarheiði er mjög sundur-
skorin af gjám, eins og kunn-
ugir þekkja. Það var um vorið
1921, að kind hrapaði niður í
eina slíka gjá, kom hún lifandi
niður og ómeidd. Var hafizt
handa að ná henni uppv og sig-
ið niður til hennar. Þegar sig-
maðurinn kom niður, tók hann
eftir því, að spýta var uppi á
einum stallinum. Þótti honum
það undarlegt, en við nánari at-
hugun kom í ljós, að þarna voru
síðustu leifar bóndans, sem úti
hafði orðið, og var spýtan staf-
ur hans. Sást það á því, hvernig
beinin voru, að hann hafði get-
að setið á stalli niðri í gjánni
og haft fæturna fram af stall-
brúninni, því fótabein öll voru
á næsta þrepi fyrir neðan. Kom
einnig í ljós, að hann hafði bein-
brotnað um leið og hann féll
niður, því báðir lærleggir voru
brotnir. Dapur hefir dauði hans
orðið, og gleðileg hafa þau jól,
er hann hvarf, ekki verið konu
hans og tveimur ungum dætr-
um.
*
íslenzk öræfi eru fögur í gró-
andanum og sækir þá margur í
faðm þeirra. En engan fýsir að
vera þar einan á ferð i skamm-
deginu, þegar hin hvíta ábreiða
hylur hvern stein og hverja
mosató.
Aldamótaárið varð fimmtán
ára piltur úti á Svínaskarði.áleið
heim úr skóla. Hét hann Elin-
tínus Þorleifsson. Hafði hann