Tíminn - 12.01.1946, Síða 2

2
TÍMKViy, langardaginii 12. Janúar 1946
6. blaðl
Luufiardagur 12. j«n.
Hverjir munu vinna
saman í bæjarstjórn?
Ótti stjórnarflokkanna viö
lista Framsóknarflokksins í
bæjarstjórnarkosningunum í
Reykjavík fer ört vaxandi. í
fyrstu höfðu þeir talið sér trú
um, að þeim myndi nægja að
halda því fram, að listinn væri
vonlaus. Það myndi fæla nógu
marga frá honum, sem annars
vildu styðja hann. Þennan á-
róður hafa þeir líka rekið kapp-
samlega seinustu dagana. Á-
rangurinn hefir hins vegar ekki
orðið eins mikill og þeir hafa
gert sér vonir um, því að listinn
hefir stöðugt verið að fá
nýja liðsmenn. Þess vegna er
nú reynt að bregða fyrir sig
nýjum vopnum, en ekki eru þau
líkleg til að reynast haldbetri.
Af hálfu íhaldsmanna er
mjög reynt að flíka því, að það
muni verða fyrsta verk Pálma
Hannessonar, ef hann nær kosn-
ingu, að hefja samvtinnu við
kommúnista. Það sé það versta,
sem fyrir bæinn geti komið, að
unnið sé með kommúnistum. Til
þess að koma í veg fyrir sam-
vinnu við kommúnista, sé ekki
nema eitt úrræði. Það sé að
efla Sjálfstæðisflokkinn, sem
forðist kommúnistana eins og
fjandann sjálfan.
Af hálfu kommúnistanna hef-
ir verið tekinn upp gagnstæður
áróður. Fyrsta verk Framsókn-
arflokksins verður, segja þeir,
ef hann fær fulltrúa kosinn, að
hefja samvinnu við íhaldið.
Eina tryggingin gegn því, að
ekki verði unnið með ihaldinu,
er að kjósa okkur. Við munum
ekki frekar hafa samvinnu við
íhaldið en kölska sjálfan.
Furðulegt verður að teljast,
að forkólfar Sjálfstæðisflokks-
ins og kommúnista skuli telja
reykvíska kjósendur svo greind -
arlitla, að hægt sé að bjóða þeim
upp á annan eins kosningamat
og þennan. Hverjir eru það, sem
vinna saman í rikisstjórninni?
íhaldsmenn og kommúnistai'.
Hverjir eru það, sem vinna sam-
an í Dagsbrún? íhaldsmenn og
kommúnistar. Hverjir voru það,
sem unnu saman í bæjarstjórn-
inni, þegar Árni frá Múla var
þar í andstöðu við Bjarna Ben.’
íhaldsmenn og kommúnistar.
Hverjir hafa unnið saman i
bæjarráðinu allt undanfarið
kjörtímabil, án þess að verða
nokkurntima ósammála, svo að
heitið geti? Bjarni Benedikts-
son og Sigfús Sigurhjartarson.
Og hverjir munu halda áfram
þessu bræðralagi bæjarráðinu
eftir bæjarstjórnarkosningarn-
ar? Bjarni og Sigfús.
Það er því á vissan hátt gull-
satt, að samvinnu við ihaldið
og samvinnu við kommúnista
geta menn ekki hindrað með
þvi að koma Pálma Hannessyni
í bæjarstjórnina. Til þess liggja
þær einföldu ástæður, að ihalds-
menn og kommúnistar munu
vinna'þar saman, eins og þeir
vinna nú saman í rikisstjórn-
inni og hafa unnið saman i bæj-
arráðinu og bæjarstjórninni
undanfarið kjörtímabil. Og ekki
þarf að óttast, að Alþýðuflokk-
urinn rjúfi það spyrðuband.
Hann hefir oftast haft, þegar
íhaldið og kommúnistar hafa
skriðið saman, sömu stefnu og
litlu börnin, sem vilja fá að
vera með. t
En með því að koma Pálma
Hannessyni i bæjarstjórnina
geta menn gert annað. Þeir geta
Bæjaryfirvöldin verða að styðja
samtök fæðiskaupenda
Vandamál Reykvíkinga eru
mörg, og þeim heíir verið mis-
jafníega sinnt af þeim, sem
bæjarbúar hafa falið aö fara
með stjórn bæjarmálefnanna í
umboði sínu. En um það verð-
ur ekki íjallað hér, heldur að-
qjins irætt um eitt mái, sem
snertir mjög marga, en hefir
verið gersamlega vanrækt af
þeim, sert^ fyrst og fremst bar
skylda til að láta það til sín
taka. Þetta er fæðissalan i bæn-
um!
Það eru ekki fyrir hendi
skýrslur eða tölur, sem sýni,
hversu margir þeir eru, sem
kaupa fæði sitt úti, eins og kom-
izt er að orði. Hitt er vist, að
þeir munu skipta þúsundum.
Kemur þar fyrst til greina ein-
hleypt fólk, sem ekki á foreldra
eða önnur náin skyldmenni, er
það geti verið í fæði hjá. í öðru
lagi er svo fólk, sem er þannig
sett um vinnu og bústað, að það
verður að kaupa sér fæði að
einhverju eða öllu leyti utan
heímilis sins. Þessu fólki hlýtur
að fjölga, eftir því sem bærinn
þenst yfir stærra svæði.
Þetta fólk hefir á undanförn-
um stríðsárum átt við hrein-
ustu neyðarkjör að búa um fæð-
fskaup sin. Getur þar hver, sem
reynt hefir, stungið hendinni i
eigin barm. Oft hefir verið
kvartað undan þessu, en ijtið
hefir verið gert til lagfæringar,
ef undan eru skilin fyrirmæli
verðlagsstjóra um hámarks-
verð á fseði og veitingum. Því
miður hafa þau fyrirmæli ekki
komið að notum nema að tak-
mörkuðu leyti, þar sem fram-
kvæmd þeirra hefir yfirleitt
reynzt erfið. Til dæmis hafa
mörg matsöluhús farið í kring-
um ákvæði verðlagsstjóra um há
marksverð á mánaðarfæði með
því að hætta að selja fast fæði
og selja í þess stað einvörðungu
lausar máltíðir, sem kallað er.
En með þeim hætti kemst mán-
aðarfæðið allt upp í sjö hundruð
krónur, þótt það eigi ekki að
kosta nema um helming þeirrar
upphæðar, samkvæmt fyrirmæl-
unum um verðlag á föstu fæði.
Þannig hefir verið soginn út
obbinn af launum mikils fjölda
fólks, sem ekki á annars úr-
kostar en sæta þessum ókjörum.
Ofan á þetta bætist svo, að
þetta rándýra fæði er oft og víða
nauðalélegt, þótt vitanlega eigi
þar ekki allir óskipt mál — langt
frá því. Hefir kveðið svo rammt
að þessu, að fólk hefir sannan-
lega fengið skyrbjúg af næring-
arefnaskorti. Það er ótrúlegt, að
slíkt skuli eiga sér stað um ungt
og hraust fólk í höfuðstað ís-
lands á miðri tuttugustu öld —
en eigi að síður er þetta ómót-
mælanleg staðreynd.
Enn mætti margt fleira segja
um þáð, sem ýmsir hafa orðið
að sætta sig við á þessu sviði.
Til dæmis munu tii þeir mat-
sölustaðir, þar sem þrifnaður og
matarmeðferð er ekki á því stigi,
sem almennt mun þó talið lág-
komið í veg fyrir, að spyrðuband
íhaldsins og kommúnista géti
lagzt á umbótamál bæjarins, án
þess að þar sé haldið .uppi bar-
áttu fyrir þeim. Þeir geta jafn-
framt tryggt, að hægt verði að
fletta ofan af og opihbera
myrkraverk þessara skötuhjúa.
Þetta skilja fleiri og fleiri og
stuðningsmönnum Pálma Hann-
essonar fjölgar lika með degi
hverjum.
markskrafa meðal siðaðra
manna.
Þó keyrir um þverbak, þegar
litið er til þeirra manna, sem
sökum vanheilsu þola ekki aö
neyta hvaða matar sem er. Þeir
mega yfirleitt heita dæmdir til
þess aö leggja sér það til munns,
sem þeir mega ekki borða og
þola ekki að borða. Getur það.
kallast heilsuvernd í lagi, að
stjórnarvöldin skuli horfa að-
aðgerðalaus á slíkt í höfuð-
borg landsins. Hið eina, sem
gert hefir verið til þess að ráða
á þessu bót, er Náttúrulækn-
ingafélaginu að þakka. Það
brauzt í að afla fjár og hús-
næðis til þess að koma upp
mötuneyti, þar sem heilsusam-
legt fæði er á boðstólum, og hef-
ir rekið slíka matstofu um nokk-
urra ára skeiö. En húsakynnin
eru þröng og vaxtarmöguleik-
arnir af þeim sökum engir, svo
að þessa geta ekki orð’ið aðnjót-
andi néma fáir af þeim mörgu,
sem kysu það og þörfnuðust
sérstaks fæðis.
Þrátt fyrir þetta hörmung-
arástand hefii bæjarstjórnin
alls ekki hreyft hönd né fót.
Þarna áttu þó hlut að máli
borgarar í þessu bæjarfélagi —
ekki sárafáir, heldur hundruð
og þúsundir. Á hinn bóginn hafa
hinir sömu menn og skipa mál-
um bæjarins (eða öllu heldur
láta það hjá líða) látið þessi
mál að einu leyti til sín taka á
alþingi. Samvinnumenn höfðu
um langt skeið rekið mötuneyti
í Gimli við Dækjargötu, — húsi,
sem er ríkiseign. Þarna hafa
fimmtíu til sextíu menn borð-
að í seinni tíð og greitt fæðið
kostnaðarverði, sem er jafnvel
langt fyrir neðan það verð, sem
verðlagsstjóri hefir ákveðið á
fastafæði — hvað þá hin ókjör-
in, sem þeir verða að sæta, er
kaupa • lausar máltíðir. Núver-
andi ríkisstjórn hóf þegar sókn
gegn þessu mötuneyti og reyndi
að bola því út úr húsinu. En það
mishepþnaðist vegna ákvæða í
lögum. Þá var samiff frumvarp
og sérstakur lagabálkur sam-
þykktur til þess aff koma því
fyrir kattarnef. Og nú eru allar
líkur til þess, að nýsköpunar-
stjórninni takist að leiða þetta
afrek sitt til lykta i vor. Þá er
mötuneytið sennilega úr sög-
unni því að viðunandi húsnæði
mun illfáanlegt.
Þegar þessi frammistaða er
höfð í huga, verður mönnum
það sjálfsagt ljóst, að það hefði
verið ofætlun að búast við því,
að bæjarstjórn Reykjavíkur eða
annað stuðningslið ríkisstjórn-
arinnar léti vandamál fæðis-
kaupenda i bænum til sín taka
á breiðum grundvelli. Því fólki
virðist ósárt um það, þótt þeim
sé kembt um bakið.
Nú er svo komið, að hinir
dreifðu fæðiskaupendur í bæn-
um hafa stofnað með sér félags-
skap til þess að halda málum
sínum fram. Er nú eftir að sjá,
hvernig málaumleitunum þeirra
verður tekið. Frá sjónarmiði
allra réttsýnna manna er það
sjálfsögð skylda bæjarfélagsins
aff rétta þeim á myndarlegan
hátt hjálparhönd til þess aff
koma góffu og hagkvæmu skipu-
lagi á þessi mál. Hér dugar ekk-
ert kák — eftir allan þann drátt,
sem orðinn er á því, að þau hafi
verið tekin til meðferðar. Hið
fyrsta, sem bæjaryfirvöldunum
ber að gera, er að útvega nú
þegar rúmgóff húsakynni, sem
samstæffir hópar fæffiskaupenda
fái síðan á leigu til þess að reka
þar mötuneyti við sitt hæfi.
Þessi húsakynni þurfa að vera
á hentugum staff, og ef þau eru
ekki til nú, verður bæjarstjórn-
in aff leggja til hentugar lóffir og
stuffla aff því, jafnvel meff bein-
um fjárframlögum, aff samtök
fæðiskaupenda geti reist þar
myndarleg hús, sem séu þannig
úr garði gerð, aff jafnframt mat-
stofunum séu þar einnig setu-
stofur og lesstofur, svo að sem
mestur heimilis- og menningar-
bragur geti verið á öllu. Sjáíf-
sagt er að skipta mötuneytunum
niður í deildir eftir þörfum, og
sérstakt tillit verffur að taka til
þeirra, sem ekki þola aff neyta
nema vissra fæðutegunda. —
Sennilega væri eðlilegast, að
fyrst yrði hafizt handa um slíka
byggingu í grennd viff höfnina,
því að fáir munu sæta öllu
verri kjörum um rfiatar- og
fæðiskaup en einmitt hafnar-
verkamennirnir. Af þessari
fyrstu framkvæmd gætu svo
fæðiskaupendur, sem í miðbæn-
um vinna, einnig notið góðs, og
þyrfti þetta því að vera all-
stórt í sniðum. Síðar kæmu svo
sams konar matsölustöðvar ann-
ars staffar í bænum, eftir því sem
þörfin segði til um.
Ef ekki getur orðið um það að
ræða, að samtök fæðiskaupend-
anna sjálfra hafi forustuna,
verða bæjaryfirvöldin að bæta
úr ástandinu með því að koma
upp almenningsmatstofum.
Auk þess, sem þessi mötu-
neyti eða matsölustöðvar al-
mennings, myndu leysa þörf
margra beinlínis, hlytu þau að
hafa þau áhrif, að á þeim mat-
sölustöðum, sem til eru fyrir
og reknir eru af einstaklingum,
yrði farið að leggja meiri rækt
við að uppfylla þarfir fæðis-
kaupenda á sómasamlegan hátt
gegn sanngjörnu gjaldi. Og það
aðhald yrði síðan æ til staðar,
svo lengi sem þessi samvinnu-
mötuneyti fæðiskaupendanna
sjálfra væru við líði. Og fyrir
því er löng reynsla, að þau geta
þrifizt vel og orðið sem annað
heimili mötunautanna og þeim
ástfólgnar stofnanir. Þetta er
því í senn menningaratriði og
fjárhagsatriði.
En til þess að þetta nauð-
synjamál verði ekki látið daga
uppi, eins og svo margt annað,
sem til íramfara og umbóta
horfir í þessufn bæ, verða þeir,
sem hér eiga hagsmuna að gæta,
sjálfir að vaka yfir því og knýja
það fram. Annars er lítil von
til, að nein lausn fáist á því.
Gyðingar og hlutdeild
A tk væðagreiðsla
utan kjörfunda
Kosningar til bæjar- og sveit-
arstjórnar utan kjörstaffa eru
byrjaðar. Þér, sem verðiff fjar-
verandi fram yfir kjördag, kjós-
iff strax hjá næsta hreppstjóra,
sýslumanni eða borgarfógetan-
um í Reykjavík. Vegna póstferffa
í ýms héruff, er áríðandi, aff at-
kvæðin verffi send nú þegar.
í Reykjavík er kosiff í Hótel
Heklu.
Framsóknarmenn, sem fariff
aff heiman fyrir kjördag, 27.
janúar, muniff aff kjósa áffur en
þið farið, hjá næsta hreppstjóra
effa sýslumanni.
Leitiff upplýýsinga hjá kosn-
ingaskrifstofu Framsóknar-
flokksins í Reykjavík (opin 10—
10), Edduhúsinu, Lirídargötu
9 A. — Símar 6066 og 2323.
1
Blað kommúnista kveinkar sér
undan að í einni setningu í grein
frá mér í Tímanum fyrir nokkru
hafi verið nefnd Gyðingaklíka
og belgir sig út af því í forsíðu-
grein, að nú ætli Framsóknar-
menn að fara að ala á Gyðinga-
hatri!
Jæja, drengirnir. Einu sinni
var að heyra á þessu sama blaði,
að þaö væri smekksatriði, hvort
menn fylgdu Stalin eða Hitler.
En engan Framsóknarmann hefi
ég heyrt mæla Hitler bót né
Gyðingaofsóknum nazista.
Hér á íslandi eru auðvitaö
nær engir Gyðingar, og eru því
vindhögg Þjóðviljans út í loftið,
að tala um Gyðingaofsóknir hér
á landi, enda þessi lygasaga
kommúnista hin fáránlegasta.
En kommúnistablaðið veit, að
orðið gyðingur hefir fyrir löngu
síðan fengið vissa merkingu í
málinu og sú merking táknar
samsafn af ýmsu því lakasta,
sem finnst í fari manna. Og þeir,
sem mestu ráða meöal komm-
únista, hafa dyggilega ráðið sig
í verið hjá þeirri gyðingakliku
þessa lands.
Virðast þeir nú varla vita,
hvort þeim beri að dunda meira
á doríu Thorsaranna eða Stalins.
Þetta er aðalatriði málsins.
Karl í koti.
Skemmtun
Skemmtisamkoma Framsókn-
armanna í Mjólkurstöffvarhús-
inu nýja byrjar stundvíslega kl.
8,30 í kvöld meff Framsóknarvist.
Aðgöngumiðar sækist í inn-
heimtustofu Tímans í Edduhús-
inu fyrir kl. tvö í dag.
CíÍaúaHqi
Auglýsing um tollalækkun —
sem ekki er tollalækkun.
Ríkisstjórnin okkar auglýsti
nýlega lækkun á tollum. —
Þetta yljaði mörgum um hjarta-
rætur, menn blessuðu ríkis-
stjórnina fyrir að lækka bann-
setta tollana. — En þetta var
að vísu ekki lækkun. Þjóð-
stjórnin gamla og synduga fékk
þessa heimild til tollalækkunar
og hún hefir verið notuff á
hverju ári undanfariff. Tollarn-
ir lækka ekki um einn eyri frá
því, sem veriff hefir. —
En hugsið ykklír þessa hugul-
semi blessaðrar ríkisstjórnar-
innar, að nú er auglýsingin í
fyrsta sinn orðuð svo vel og
hlýlega, að það kallar fram yl
og birtu og blessunarorð hjá svo
mörgum í skammdegismyrkr-
inu.
Þessi hlýja getur hæglega var-
að í hjörtum þegnanna fram yf-
ir kosningar — þangað til ólukk-
ans sannleikurinn svíkst að
I
mönnum óséður og grár, — auð-
vitað . í vanþökk ríkisstjórnar-
innar.
Merkilegt er hugkvæmdáleys-
ið hjá fyrrverandi ríkLsstjórn-
um! —
Auglýsing um hækkaff fiskverff
— sem ekki er hækkun.
Fiskverðið var 45 aura kg. í
fyrra vetur. Þá auglýsti ríkis-
stjórnin 15% hækkun. Að visú
hækkaði fiskurinn dálitið
minna! Nú auglýsir ríkisstjórn-
in okkar enn verðhækkun á
fiski 10—12%, — þó á fiskverðið
ekki að vera meira en 50 aura
kg.^Ríkisstjórnin ábyrgist 5 au.
af verðinu — verffhækkunina
en ekki verffið sjálft!
Vissulega megum við vera
þakklátir að eiga ríkisstjórn, er
sýnir slíka hugkvæmni. Með
þessu móti hefir ríkisstjórninni
okkar tekizt það, sem engri rík-
isstjórn hefir lánazt, að auglýsa
hækkun á fiskverðinu, þegar
fiskverð lækkar og markaðir
lokast! Það má vist fullyrða, að
engin önnur þjóð á því láni að
fagna að eiga slíka ríkisstjórn.
„Tryggðatökin“ — ný tegund.
Bólu-Hjálmar gamli orti einu
sinni kvæði, sem menn héldu að
væri gott, um samstarf mann-
anna, sem aðeins gæti orðið
hollt og gott með „samlyndum
tryggðatökum.“
Einnig á þessu sviði hefir rík-
isstjórnin okkar opnað okkur
þegnunum nýjan heim.
Brynjólfur ráðherra og Bjarni
borgarstjóri báru það á flokk
hvors annars J ræðum á Alþingi,
að í Rússlandi störfuðu þessir
flokkar að því, að sprengja upp
mannvirki, myrða menn, eitra
mat og vatnsból og þvilikt.
Þingmenn voru svo heimskir og
gamaldags að halda, að sam-
vinnan væri að rofna. Þeir
skildu ekki, að hér var dásam-
leg nýjung í samstarfi flokka.
Þessi „nýsköpún“ hefir síðan
verið „útfærð“ i Morgunbl. og
Þjóðviljanum daglega — svo
vesalings Alþýðublaðið er orðið
afbrýðisamt.
Það allra seinasta er þetta,
sem Þjóðviljinn segir um Mbl.:
„Hrifningin af hinni „djörfu
framkomu“ Hitler-stjórnarinn-
ar, af fangabúðunum, níffings-
verkunum, morffunum — andar
út úr hverri línu“.
En uppi í stjórnarráði sitja
þeir Brynjólfur og Óli okkar eins
og bræður, brosa hvor framan í
annan að skrifum þjóna sinna,
„lækka tolla“, „hækka fiskverð“
og fleira.
Hver neitar því, að svona
samstarf sé æðra og göfúgra en
„samlyndu tryggðatökin" hans
Bólu-Hjálmars. —-v Við, fólkið,
erum bara svo miklir glópar, að
við skiljum þetta ekki. Svona
er það alltaf um mikla menn.
r
Þetta er nýsköpun.
Ef við íslendingar værum nú
að burðast með þær úreltú fjár-
málakenningar, eins og allar
aðrar þjóðir, að allt fjármagn
kæmi frá framleiðslunni (hér
frá sjávarútvegi og landbúnaði)
hvar stæðum við? Við værum
bara stopp. í ár verður halli hjá
ríkissjóði 20—25 millj. Neytend-
ur fá styrk úr ríkissjóði til að
kaupa landvörur og tekin er rík-
isábyrgð á 5 aurum af fiskverði.
Og gengur ekki allt prýðilega
— að minnsta kosti fram yfir
kosningar? Uppgötvunin er líka
sáraeinföld eins og allar gáfu-
legar uppgötvanir. Listin er bara
að taka lán — t. d. hjá sjávar-
útvegi og landbúnaði. Eða leggja
skatta á framleiðsluna og borga
það síðan aftur sem styrk til
sömu framleiðslu. —Merkilegt,
að erlendar ríkisstjórnir skuli
ekki hafa séð þetta. Þær eiga
mikið eftir að læra — af Óla
okkar. En þetta er það, sem hér
er kölluð nýsköpun!