Tíminn - 12.01.1946, Side 3

6. blað
TlMlM, langardaglim 12. |amúar 1946
3
LARS HANSEN:
Fast jbelr sóttu sjóinn
Þeir í'óru nú niöur i káetuna, en þetta var tómt mal aö tala um,
því aö Kristófer viasi þetta allt jaín vel og Skolm. En Jpeir uröu
ásáttir um þaö, aö Skolur yrði að fá mannnjáip til þe&s aö draga
„Noreg“ á land. um stórstraumsliáílæði, svo að hann gæti naö
skruíunm. Gatið eftir skrúfuásinn átti hann siöan aö iytia meo
sprekurn og lagíæra stýriö.
Þetta var enginn ieikur hér noröur frá, þar sem hvorki tæki
né eíniviður voru íyrir hendi, en þegar Skolur fullyrti, að hann
skyldi samt sem áöur geta þetta, gat hann Kristóier ekki annaö
en virt hann íyrir sér meö aðdáun. Hann treysti oröum hans.
Tvær vikur liöu, og allir störfuöu af kappi — iðnir eins og
maurar. Dúnpokunum ijöigaöi jaínt og þétt. En svo urðu þeir aö
taka sér dáhtia hvíld frá dúntekjunni, þegar logndagur kom,
breiöa dúninn á fjörugrjótiö, sóibaka hann, viöra og hrista úr
honum ryk og saha.
SÍÖan -var öllu troöiö í pokana á ný, hálfu fastar en áður.
Þeir urðu þéttir viðkomu, eins og þeir hefðu veriö fylltir sandi,
og vógu þetta niutíu pund. Þór bar þá niöur að lendingunni, og
hann lét sig ekki muna um aö halda á tveimur í einu, shxn á
hvorri öxl, og þaö jafnvel, þótt hann þyrfti aö bera suma þeirra
langar leiðir utan af fjærstu sandeyrunum — kannske nokk-
urra klukkutíma gang yfir mýrar og uröarholt. Um leiö og hann
. fleygöi þeim frá sér, sagöi hann kannske:
— Það gætu verið peningar í þessum.
Eftir þrjár vikur voru þeir^búnir aö tína ahan þann dún,
sem var að fá á eyjunni í þetta skiptið. Þá tóku þeir sér fjögra
daga hvíld, meöan æðarfuglinn reytti sig á ný og gaf þeim nýj-
an feng. Þá tóku þeir aftur til starfa, en fóru fljótar yfir í
þetta skiptið.
Síðan var búizt th brottferðar.
„Noregur" var oröinn sjófær. Og nú var hann aftur orðinn
seglskúta. Vélma höfðu þeir borið alla leið upp á hæsta gnúp
eyjarinnar. Kristófer haföi viljað fleygja henni einfaldlega í sjó-
inn, en Skolur vildi ekki hlusta á slíkt. Hann vildi koma henni
upp á gnúpinn, og þar átti hún að geymast, sagði hann, til
vitnis um menninguna. Hún yrði þar varanlegt minnismerki.
Hann hætti ekki að klifa á þessu fyrr en hann Þór tók allt
draslið á bakiö og lagði af stað. Skolur slangraði á efth' og
söng hárri röddu:
„Hæ, hæ, ástin mín, hérna kem ég.“
Hinir fjórir dröttuðust allir á eftir. Áður en þeir yfirgáfu
vélarskömmina hélt Skolur stutta tölu og hét á hana með kröft-
ugum orðum að láta einveruna ekki á sig bíta og reyna að
una glöð við sitt.
Þegar Kristófer kom á skipsfjöl, tók hann dagbók skútunnar,
tvíhenti stóran tréblýant og strikaði út orðið MÓTORKÚTTER.
Það var þegar liðið á sumarið, og það var afráðið, að Skolur
skyldi settur á land langt inni í Miklaflóa. Þar átti hann skýli,
er hann hafði notað til vetursetu fyrir sex árum — bjó þar við
íjórða mann. Hann ætlaði sem sé að verða eftir á Svalbarða.
Annars voru sumar minningarnar frá þessum vetri þarna í
koíanum við Miklaflóa alldapurlegar. Þegar voraði og sólin tók
að skína langa daga, var hann orðinn einn. Einn dó nefnilega,
en hinir tveir höfðu ekki viljað eiga þarna lengri vist, svo að
þeir tóku bátinn og reru brott, þegar ísa leysti. Þeir komust til
ísafjarðar, en Skolur sat um kyrrt og var aleinn næsta vetur.
Orrusta fugLanna
(Skozkt œvintýri)
„Hann myndi berja hundana og kettina með því, ef
þeir kæmu nálægt flöskum og glösum kóngsins.“
„Þú ert sonur brytans,“ sagði risinn bálvondur, og
fór með strákinn aftur til kastalans. Jörðin skaif undan
íótataki hans og kastalinn og allt, sem í honum var,
skókst og hristist.
„Komdu með son þinn,“ öskraði risinn, „ellegar ég
hefi endaskipti á húsinu!“
Þau urðu nú að gefa risanum kóngssoninn.
Risinn sýndi honum prikið, þegar þeir voru komnir
skamman veg frá kastalanum og spurði: „Hvað myndi
hann faðir þinn gera við þetta prik, væri honum gefið
það?“
Þá svaraði kóngasonur: „Hann faðir minn á nú betra
prik en þetta!“
Risinn spurði: „Hvar myndi hann faðir þinn halda á
því priki?“
„í hásætinu,“ svaraði kóngssonur. — Þá vissi risinn,
að hann var sá rétti.
Hann fór nú nieð drenginn heim í hús sitt og ól hann
upp sem sinn eigin. son. Dag einn, þegar risinn var að
heiman, heyrði pilturinn indælasta hljóðfærasláttinn,
sem hann hafði hisyrt á æyi sinni. Kom hann frá her-
bergi einu á efstu ’hæð í húsi risans. Pilturinn fór þang-
að upp og sá þar meyju svo fagra, að aðra eins hafði
MARGT ÓÞVEGIÐ ORÐ fellur um
strætisvagnana hérna í bænum, enda
ekki ástæðulaust. Roskinn maður, sem
þannig er settur, að hann verður dag-
lega að nota strætisvagna á tveimur
aðalleiðunum, hringdi til paín í gær og
bað mig að minnast dálítið á þá í
pistlum mínmn. Hann sagði meðal
annars eitthvað á þessa leið:
STRÆTISVAGNARNIR hafa lengi
verið allt of fáir og ferðir þeirra og
strjálar miðað við þarfirnar. Þar við
bætist, að sumir þeirra eru gömul
skrifli, sem eiga það til að bila, þegar
verst gegnir. Ofan á óþolandi troðn-
ing og þrengsli kemur þá það, að fólk
hímir og bíður á viðkomustöðunum
tímunum saman efth- vögnunum, sem
eru bilaðir og aldrei koma. Og það
er eins og þetta komi iangoftast fyrir
í vondum veðrum, þegar mest er þörf
á að komast í vagn. Kæmi sér þá vel
eins og raunar ætíð, þegar eitthvað
er að veðri, að til væru einhver skýli,
sem fólk gæti leitað í. En fyrir þessu
hefir ekki verið hugsað. Ráðamenn
bæjarins og strætisvagnanna hafa
skákað í því skjóli, að fólk væri þol-
inmótt og lítilþægt. En öllu má of-
bjóða. Skýli á aðalviðkomustöðum
strætisvagnanna ætti þó að vera sjálf-
sagður hlutur í þessum bæ, þar sem
tíðin er jafn umhleypingasöm og ratm
er á. Annað er hreint tihæði við heilsu
manna.
ÝMISLEGT FLEIRA er athugavert
við stjórn þessara mála, þar á meðal
vamana sjálfa. Margh þeirra eru svo
ánaiega úr garði gerðir, hvað snerth
sætaskipun, að hreinasta forsmán er.
Langflestir eru þeir svo lágh undh
loft, og það meira að segja sumh
hinna nýrri, að fólk, sem ekki fær
sæti, og venjulega er margt, verður
að standa kengbogið — jafnvel hávax-
ið kvenfólk getur ekki rétt úr sér í
þessum farartækjum, hvaö þá karl-
ménn. Þetta er önnur forsmánin og
byggist á hinu sama: allt lætur fólk
bjóða sér.
AÐFINNSLUR ÞESSAR eru að
mínu viti réttmætar. Það, sem mig
furðar mest, eins og þennan roskna
mann, er, hvað fólk getur lengi látið
sér lynda svona aöbúð.
RYKIÐ OG FORIN á götum Reykja-
víkur eru í hópi höfuðfjanda höfuð-
staðarins. „Það væri mikið unnið, ef
hægt væri að fella Sjálfstæðismehi-
hlutann í bæjarstjórninni og gera ó-
þriínaðinn á götunum útlægan,“ sagði
maður við mig um síðustu heigi. Og
þetta er satt. Rykið er oft ægilegt —
bæjarstjórnarmeirihlutann tölum við
ekki um. Sem dæmi um það, hvernig
ástandið fer versnandi í stað þess að
skána, skal bent á þetta dæmi: Fyrh
framan verkamannabústaðina í vest-
urbænum eru litlh garðar, sem eig-
endur íbúðanna hafa erjað og ræktað
af dugnaði og umhyggju á liðnum
árum. Reynitré og annar trjágróður
dafnaði vel og teygði orðið lim sitt
upp undh þakskegg húsanna. Svo
tóku verkfræðingar bæjarins upp á
því að bera ofan í forargöturnar
rauðamöl, sem er laus í sér og gjall-
keimd og mylst mjög fljótt undh
hjólbörðum bifreiðanna. Þessa möl
höfðu þeir séð setuliðið nota kringum
bráðabirgðaskýli sín á eyðimelum og
holtum í grennd við bæinn. Fyrr hafði
þeim ekki hugkvæmst það. Var þetta
þá ekki líka nógu gott handa íbúum
höfuðstaðarins? En afleiðingin af
þessari nýjung hefir orðið sú, að trjá-
gróðurinn bókstaflega sviðnar um há-
sumarið af völdum sandhríðarinnar,
sem stendur úr rauðamalargötunni, hve
lítið sem kular. Sama saga mun hafa
endurtekið sig í görðunum við Sól-
eyjargötuna.
NÚ ER FÓLKI að vonum sárt um
garðana sína. Það hefh kostað* ærna
fyrirhöfn og fé að rækta þá, og þeir
áttu að vera unaðsreitir og friðlundar
heimilsmanna. En samt er annað
ennþá alvarlegra: Hvaða áhrif hefir
þessi þrotlausi rykmökkur, þessi sí-
fellda sandstroka í vitin, á heilsufar
fólksins — til dæmis ungviðisins, sem
löngum veltist á götunum? Skyldi
þessa hvergi sjást merki meðal manna,
þegar svo ramt kveður að, að trén
deyja? Spyr sá, sem gjarna vildi vita.
Og þetta er kannske spurning, sem
fleirum þætti fróðlegt að fá svör við.
LÆKNARNIR hafa líka fyrir löngu
gefið sín svör. Þeir segja: Rykið er
stórháskalegt. Margir sjúkdómar eiga
líka rót sína að rekja til þess, að
fólk verður að özla forina, blautt og
kait á fótum, hér um bil annan hvern
dag árið um kring. Kvefpestirnar, sem
þjá Reykvíkinga sífellt, stafa meðfram
af rykinu. Hið fíngerða steinryk, sem
fyllir vit manna, sogast niður 1 lungu
og særir öndunarfærin og spillir við-
námsþrótti þeirra gegn kvefi og mörg-
um öðrum kvillum. — Þannig er sú
saga.
Grímur í Göröunum.
Erlent yfirlit
Réttarhöldin
Síðastliðinn fimmtudag hóf-
ust aftur réttarhöldin í Helsing-
fors, í máli hinna átta stjórn-
málamanna, sem hafa verið á-
kærðir fyrir að bera aðalábyrgð
á síðari styrjöldinni við Rússa.
Réttarhöldin hófust um miðjan
nóvember s. 1. og fór langur tími
í lestur ákæruskjalanna. Þar
næst fengu hinir ákærðu að
færa fram vörn sína og var vörn
þeirra lokið i þann mund, sem
rétturinn tók sér jólaleyfið. Bú-
izt er við, að réttarhöldin standi
ekki nema skamma stund hér
eftir.
í vörn hinna ákærðu vöktu
ræður þeirra Rytis og Tanners
mesta athygli, 'einkum þó hins
síðarnefnda. Ræða Rytis vakti
ekki sízt athygli af þeirri ástæðu
að finnsku blöðunm var bannað
að birta hana, en fengu. þó
seint og um siðir að birta út-
drátt úr henni. Einnig var rétt-
inum lokað meðan Ryti flutti
síðari hluta ræðunnar, en því
hafði verið lofað, að rétturinn
skyldi alltaf vera hafður opinn.
Ryti deildi í fyrrihluta ræðu
sinnar allfast á' Rússa og er
talið, að fulltrúar þeirra hafi
því gert kröfu til þess, að rétt-
inum yrði lokað.
Ryti hélt því fram, að Rússar
hefðu strax eftir friðarsamning-
inn 1940 haft í huga nýja árás
á Finnland og vitnaði í rússnesk
blaðaummæli því til sönnunar.
Hann sagði, að Finnar hefðu
ekki leyft Þjóðverjum meiri lið-
flutninga til Noregs en Svíar
hefðu leyft um Svíþjóð, og
væri því rangt að telja þá sönn-
un fyrir því, að Finnar hafi ver-
ið búnir að semja um samvinnu
við Þjóðverja. Hann sýndi fram
á, að Finnar hefðu ætlað að
vera hlutlausir í þýzk-rússneska
stríðinu og þeir hefðu ekki far-
ið í stríðið fyrr en mörgum dög-
um eftir að það hófst, vetma
loftárása Rússa á finnskar borg-
ir. Hann kvaðst persónulega
í Helsingfors
hafa vonazt til, að Þjóðverjar
og Rússar yrðu svo lémagna
eftir styrjöldina, að einveldis-
stjórnirnar hjá þeim hryndu og
Bandamenn yrðu ráðandi i
heiminum að henni lokinni.
Tanner sýndi fram á í ræðu
sinni, að hann hefði enga hlut-
deild átt í því, að farið var í
styrjöldina með Þjóðverjum, þar
sem hann sat ekki í stjórinni
á þeim tíma. Hann kvaðst ekki
hafa viljað fara i stjórnina, en
gert það fyrir þrábeiðni flokks-
bræðra sinna að verða fjár-
málaráðherra. Það starf hefði
veitt sér litla aðstöðu til þess
að fylgjast með í utanríkismál-
unum og hermálunum, þar sem
það hefði heimtað krafta sína
óskipta. Hann kvaðst þó hafa
átt þátt í því, að Finnar tóku
ekki þátt í árásinni á Leningrad
og hann hefði jafnan lagt til, að
finnski herinn færi ekki út fyrir
landamærin frá 1939. Hann
kvaðst hafa átt upptök að eða
stutt flestar þær friðarumleit-
anir, sem reyndar voru. Hann
kvaðst ekkert hafa gert í þessum
málum, 'án samráða við flokk
sinn. Hann sagði að lokum, að
hann væri ekki ákærður, vegna
þess, að hann væri sekur, held-
ur vegna þess, að Rússar og
handlangarar þeirra hefðu jafn-
an viljað eyðileggja jafnaðar-
mannaflokkinn og teldu þetta
v$ra einu leiðina að markinu.
Um nazistavináttu væri ekki
hægt að ásaka neinn mann síð-
ur, enda hefðu nazistar fjand-
skapazt gegn sér alla tíð. Af-
stöðu sína til nazista mætti m.
a. marka á því, að þegar Hitler
komast til valda, hefðu þýzkir
jafnaðarmenn snúið sér til hans
og fengið hann til að gæta þess
fjár, er þeim tókst að koma' til
útlanda.
Höfuðatriðin í ákærunni gegn
Tanner eru ýms ummæli úr ræð-
um, sem hann flutti á striðsár-
(Framhald á 4. síöu).
Don Enea Mainetti:
Ég sá Mussolini deyja
Hér birtist fyrsta frásögn sjónarvottar af því, þegar Mussolini,
lagskona hans og nánustu samstarfsmenn voru drepin af flokki
skæruliða síðastl. sumar á Norffur-ftalíu. Sögumaffurinn er ítalsk-
ur prestur, er fylgdist meff því, sem gerðist hina viðburffaríku
daga, þegar veldi Mussolinis og fasista lauk á Ítalíu. Greinin er
hér þýdd úr blaffi brezkra samvinnumanna, Reynolds News.
Á meðan Mússolini mataðist
í veitingahúsinu, og Graziani
var að reyna að koma ofan í sig
kaffinu, sem var vont eins og
venj ulega, sendu þorpsbúar
sendiboða til þorpsins, sem ég
bjó í til að gera skæruliðunum
aðvart um gestakomuna.
Þegar þeir Mussolini og Graz-
iani höfðu lokið máltíð sinni,
gengu þeir saman út í garðinn
og ræddust við. Fjörugar við-
ræður virtust liafa tekizt með
þeim, er þeir skyndilega slitu
talinu.
Graziani kallaði þegar í stað
á menn sína, fór upp bifreið
sína, án þess að kveðja og hélt
af stað til Como. Hópur varð-
manna á bifhjólum voru í fylgd
með honum, og fylgdu þeir bif-
reiðinni eftir. Mussolini og fé-
lagar hans urðu eftir.
Það var ekki fyrr en seinna
um daginn, að þau ákváðu að
vera kyrr í Grandola um nótt-
ina. Mussolini ók sjálfur bif-
reið sinni, sem var vönduð bif-
reið af Alfa Romeo tegund.
Claretta Petarri var i næstu
bifreið, ásamt bróður sínum
Marcello, en því næst komu aðr-
ir meðlimir fasistastjórnarinn-
ar. Þau gistu öll í Hotel Mira-
valle um nóttina.
Daginn eftir, 27. apríl 1944,
kom vopnuð þýzk herfylking í
dögvm, með skipun um að koma
þeim yfir til þýzku vígstöðv-
anna.
Klukkan 5,30 lögðu 32 þýzkar
flutningabifreiðar, með bryn-
varða bifreið í broddi fylking-
ar af stað norðan frá vötnunum
í áttina til Dongo. ítalirnir
brugðu við og földu sig i nokkr-
um vagnanna.
Einn fasistinn fór inn í bryn-
vörðu bifreiðina, en það ýar
Barracu forsætisráðherra, sem
var þekktur að því að nota að-
ferðir Himmlers gegn fjölskyld-
um þeirra manna, sem studdu
stjórn Badoglios.
Um það leyti, sem bifreiðarn-
ar héldu af stað, fór maður i
borgaralegum fötum framhjá á
bifhjóli. Það var Andrea Pozz-
etti, sem haldið hafði vörð um
nóttina. Hann flýtir sér að að-
Benito Mussolini
vara félaga sína, sem bíða með-
fram veginum og i hæðuniim i
kring.
Þegar lestin var að því kom-
in að aka inn í þorpið Musso,
sem ég á heima í, stanzaði bryn-
varða bifreiðin, sem fyrst fór
allt í einu. Flutningabifreiðirn-
ar í lestinni stönzuðu einnig all-
ar í röð á veginum. Á veginum
gegnum þorpið var búið að
koma upp götuvirkjum og bryn-
varða bifreiðin, sem fyrst fór,
við mikla hrúgu af skrani og
trjáviðj, sem hlaðið hafði verið
á veginn. Þjóðverjum var sýnt
framan í byssukjafta úr vígj-
um, sem i skyndi hafði verið
komið upp fyrir aftan bifreiða-
lestina.
Það, sem næst skeði, sá ég af
tröppunum á kirkjunni minni.
Hinn þýzki foringi herfylking-
arinnar hljóp fram að torfær-
unum á veginum, til þess að
gæta að hvað á seiði væri, og
í því var hleypt af nokkrum
skotum. Þýzku hermennirnir
stukku niður úr flutningabif-
reiðunum og komu vélbyssum
sínum fyrir og byrjuðu að skjóta
af þeim.
Orrustan var þegar í fullum
gangi, og tveir féllu dauðir til
jarðar. Skæruliðarnir okkar,
sem margir voru aðeins vopn-
aðir með venjulegum bysum,
treystu sér ekki til að ráðast
framan að brynvörðu bifreið-
inni og Þjóöverjarnir kusu
fremur að komast að samkomu-
lagi við skæruliðana. Þeir hugs-
uðu mest um að komast áfram
sem fyrst.
Lík þeirra tveggja, sem fallið
höfðu, en annar þeirra var und-
irforingi úr hópi skæruliðanna,
lágu á vegarbrúninni.
Þýzkur hermaður kom til mín
og ávarpaði mig á latínu. Hann
sagðist vera mótmælendaprest-
ur. Hann bað mig í nafni alls
sem heilagt er, að gera allt sem
ég gæti, til þess að Þjóðverjarn-
ir mættu halda áfram ferð sinni,
því að þeir heföu engin ófriðar-
áform í huga.
Ég spurði hann, hvort nokkr-
ir ítalir væru með þeim, en
þýzki foringinn, sem nú var
kominn til okkar, lýsti því yfir
og lagði við heiður sinn sem
hermaður, að svo væri ekki. Ég
hélt því af stað til að leita að
foringja skæruliðanna okkar.
Enn kom annar Þjóðverji til
min. Hann var í einkennis-
klæðnaði sjúkraliða, og sagðist
(Framhald á 4. slöu).