Tíminn - 24.01.1946, Blaðsíða 1

I
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
RITST JÓRASKRIFSTOFtJR:
EDDUHÚSI. LindargötU 9 A
Símar 2353 og 4373
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A
Síml 2323
AFGREEDSLA, INNHEIMTA
30. árg.
Rcykjavík, finmitudagiiw 24. janúar 1946
16. hlað
Heljarslóðarorrusta bæjarstjdrnarflokkanna
Ræöa Pálma Hannéssonar í útvarpsumræðunum um bæjarstj.málin 22. þ. m.
Háttvirtu hlustendur!
Mikið gengur nú á, en meira
stendur þó til. Þetta má með"
sanni segja um ástandið hér í
höfuðborginni þessa dagana.
Fyrir þrem mánuðum eða svo
fór fyrst að örla á óró í herbúð-
um bæjarstjórnarflokkanna.
Síðan hefir áróðurinn í sókn og
vörn farið dagvaxandi, senni-
lega samkvæmt áætlun. Flokks-
starfsemin hefir færzt í aukana.
Stefnuskrárnar hafa verið tekn-
ar ofan af hillunni og dustað
af þeim rykið, — litið hefir ver-
ið yfir gömlu kosningaloforðin,
hvort ekki mætti ef til vill nota
eitthvað af þeim enn á ný, að
minnsta kosti til hliðsjónar, —
og eitthvað af gömlum lummum
hefir verið grafið upp úr hand-
raðanum handa andstæðingun-
um. Ritsnillingar flokkanna
geysast fram á vígvöllum blað-
anna, bíta í skjaldarrendur og
velja andstæðingunum hin
hæðilegustu orð. Og sjálfur ljós-
vakinn skelfur af auglýsingum,
fyrirmælum og áskorunum. Og
blessaðir frambjóðendurnir, —
þeir hagræða á sér kosninga-
brosinu og taka dálítið dýpra
ofan fyrir þeim háttvirtu en á
venjulegum tímum. Sumir
skrifa þeim kannske fáeinar lín-
ur að gamni sínu, eins og borg-
arstjórinn síðast, — og yfirleitt
láta þeir ljós sitt skína svo
skært sem verða má. Og aðstoð-
armennirnir, „agitatorarnir“,
ekki mundu þeir liggja á liði
sínu, heldur leggja þeir bein-
harðar götur bæjarins undir
fúsan fót, jafnvel „Séstvalla-
götur“ úthverfanna, til þess að
styðja þá, sem veikir kunna að
að vera, og beina þeim á rétta
leið, sem ekki eru öruggir um
stefnuna.
Veit ég til þess, að þeir hafa
rölt þó nokkur sporin undan-
farna daga til þess að tala við
ýmsa kunningja mína. Við suma
hafa þeir sagt: „Blessaður, þú
ferð þó líklega ekki að kjósa
B-listann. Það er bara til þess að
kasta atkvæðinu á glæ, því að
hann kemur engum að.“ En við
aðra segja þeir þetta: „Pálmi
er alltaf viss. Þú ætlar þó líklega
ekki að fara að koma honum
Hermanni í bæjarstjórn.“
Svona er nú samræmið, góðir
hálsar.
Næstu dagana mun allt þetta
færast í vöxt, unz það nær há-
marki á kosningadaginn sjálf-
an. Þá verður engum eirt, fyrri
en þeir eru búnir að greiða at-
kvæði. Þá verður farið út á
stræti og gatnamót, jafnvel inn
á heimilin sjálf, í kjallara og
hanabjálkaloft, — í skúra og
bragga. Hvorki sjúkir né sorg-
mæddir fá að vera í friði, —
öllum verður þrýst til að koma,
svo að húsið verði fullt. Þannig
hefir þetta verið við flestar
kosningar hér, og þannig mun
það vafalaust verða enn.
Vitanlega er ekki nema gott
eitt um það að segja, að flokkar
og frambjóðendur geri grein
fyrir skoðunum sínum, ef slíkt
er með hófsemd gert og heiðar-
leik, þannig að kjósendur verði|
nokkru nær eftir en áður. En
er það gert? Er allur þessi fyr- |
irgangur nauðsynlegur, allt
þetta sjálfshól, öll þessi fár-
yrði, öll þessi geðvonzka? Spyr
sá, er ekki veit. En hræddur er
ég um, að skjaldkirtillinn sé
ekki í sem beztu lagi á sumum
stjórnmálamönnum bæjarins
um þessar mundir!! Og hitt
veit ég, að mörgum bæjarbúum
virðist, að vissulega mætti kom-
ast af með minna. Það er og
jafnvíst, að mörgum gengur erf-
iðlega að finna hin réttu rök í
öllu þvi moldviðri áróðurs,
skamma og blekkinga, sem hér
er þyrlað upp um allar kosning-
ar. Og það mætti segja mér, að
stjórnmálamennirnir sjálfir
finni þetta eins og aðrir, þó að
þeir fái ekki rönd við reist.
Venjan er máttug, jafnt í illu
sem góðu, og verður mönnum
einatt yfirsterkari.
Ég veit það Vel, að margir
hafa hálfgaman að þeim æsingi,
sem er samfara kosningunum.
Hann orkar á þá líkt og örvandi
lyf. En væri þó ekki betra, að j
þeir leituðu einhverra annarra
ráða, ef þeir þurfa einhvers með
af slíku tagi. Þetta, sem ég lýsti,
er ill venja, kosningaóvenja,
sem hvergi viðgengst í jafn
ríkum mæli sem hér. Þó er ekki
því að leyna, að hún er ekki ó-
fyrirsynju, heldur stefnir hún
að tilteknu marki.
Ef að er gáð, er það augljóst,
að kjósendur skiptast í tvennt:
þá, sem hafa ráðið við sig,
hvernig þeir ætla að greiða at- j
kvæði, og hina, sem velkjast í
vafa um þetta. Þeir, sem hafa
skipað sér í það „samfélag heil-
agra“, sem vér nefnum flokka,
hafa þar með tíðast ráðstafað
atkvæði sínu fyrirfram. Um þá
er því ekki barizt, heldur hina, j
sem standa utangarðs við flokk- '
ana og geta ekki eða vilja ekki
láta uppi álit sitt á stjórnmál-
unum eða lofa atkvæði sínu á
kjördegi. Ef allir kjósendur
væru flokksbundnir, mætti
spara sér þessa fyrirhöfn að
mestu, þennan áróður, þessa bíl-
flutninga og skapvonzku, því að
þá mundi safnið væntanlega
skila sér sjálft á hinum miklu
réttardögum, svo að ekki þyrfti
annars en að telja í dilkunum.
Sennilega mundu ýmsir telja
þetta æskilegt, — og ekki er efa-
mál, að það sparaði mikið um-
stang og annriki. En sá sparn-
aður væri þó, að ég hygg, of
dýru verði keyptur, því að flokk-
arnir yrðu þá fastir í skorðum
og breyttust lítið milli kosninga,
— flokksræðið mundi magnast,
og virðist það þ'ó ærið nóg, eins
og nú er háttað hér. Ég held, að
sá hluti kjósendanna, sem ekki
hefir bundizt flokksböndum, sé
næsta mikils verður, því að
það er hann, sem fyrst og fremst
breytir metaskálum stjórnmál-
anna og lætur valdhafana hafa
hitann í haldinu.
En þessir kjósendur verða að
gera sér þess fulla grein, að á
þeim hvílir mikil ábyrgð — að
þeirra er í rauninni úrslitavald-
ið, en ekki hinna, sem flokkana
fylla. Og þeir verða að muna
það, að þeim ber siðferðileg
skylda til þess að leggja atkvæði
sitt i vogarskálina eftir því, og
því einu, sem sannfæring þeirra
býður þeim, að yfirlögðu ráði og
gaumgæfilega athuguðum
málavöxtum. Þetta er sjálfur
grundvöllur lýðræðisins, að
borgararnir, allir sem það mega,
■feli umboð sitt til áhrifa á þjóð-
málin fulltrúum, sem þeir velja
sjálfir með atkvæði sínu. Og
vitanlega eiga skoðanirnar ein-
ar að ráða því vali en ekki spá-
kaupmennska með atkvæðin.
Allt annað er brot á þegnlegum
skyldum frjálsra manna, meira
að segja alvarlegt brot, því að
þar sem almenningur hættir að
hugsa sjálfstætt og hafa áhrif
á þjóðmálin, er lýðræði og rétt-
ur fólksins í hættu. Ef menn
hins vegar, að athuguðum mála-
vöxtum, geta ekki skapað sér
skoðun um fulltrúavalið ,er vit-
anlega rangt að áfellast þá, þó
að þeir greiði ekki atkvæði.
Það ætti ekki að þurfa að
eggja neinn á það að neyta
þegnréttar síns við kjörborðið,
og ég held, að flestir mundu
gera það ótilkvaddir. — En ég
skil það vel, að ýmsir eigi erfitt
með að gera sér þess grein,
hvernig þeir eiga að kjósa, þeg-
ar á allar hliðar þeim standa
fulltrúar flokka, sem ota að
þeim glæstum loforðum og
hrópa hástöfum hver að öðrum,
svo að rödd skynseminnar heyr-
ist varla. Það er ekki nema von,
að menn verði þreyttir á þessu
fargani, þreyttir á stjórnmálum,
þreyttir á flokkum og fram-
bjóðendum og finnist þeir allir
vera sneiðar af sömu kökunni.
Þessi þreyta er til, og ég hygg
málavöxtum í þeirri orrahríð,
sem brostin er á hér 1 bænum.
Þeir flokkar, sem telja sig bezt
til forustu fallna, standa hver
andspænis öðrum með gullin
kosningaloforð við hún, þaktir
brynju og skjöldum sjálfshóls
og steigurlætis, vopnaðir verstu
hrópyrðum tungunnar.
„Ef ég hæli mér ekki sjálfur,
er mín dýrð engin,“ sagði karl-
inn. Ef til vill hugsa flokkarnir
eitthvað á sömu leið, að minnsta
kosti skera peir ekki smátt
■skrumið og skjallið um sjálfa sig,
því að það mirníir helzt á Sölva
heitinn Helgason. Sjálfstæðis-
flokkurinn virðist þakka sér allt,
|Sem gott er og gagnlegt í þess-
j um bæ. Ég hefi raunar ekki tek-
jið eftir því enn, að hann hafi
þakkað sér útsýnið héðan. En
það kemur kannske seinna, og
þá verður Frámsóknarmönnum
vafalaust kennt um rigningarn-
ar. Allt, sem Sjálfstæðismenn
hafa gert, á að vera gott og
fagurt og indælt, svo að ekkert
er því líkt, nema það, sem flokk-
urinn ætlar sér að gera. Það
er ennþá fegurra, mikilfeng-
legra og betra. Nei, loforðin eru
ekki skorin við neglur. Allt á
að auka, fegra og bæta. Það er
j engu líkara en að allur flokkur-
að hún fari vaxandi, en í henni inn hafi lagt saman í þennan
er fólgin hætta fyrir það þjóð- óskalista, og hver komið með
skipulag, sem flestir okkaij hall- Það, sem honum gat dottið í
ast að. Aðrir eru þeir, sem ekki hug. Þetta væri skiljanlegra, ef
eiga samleið með flokkunum, Sjálfstæðismenn hefðu verið í
en gefa ekki um að láta skoðanir minnihluta undanfarið og ekki
sínar uppi, og er það ekki á- getað komið málum sínum fram.
mæiisvert, síður en svo. En eng- En þeir hafa óneitanlega haft
ir þessara manna mega láta
meirihlutann í bæjarstjórninni.
mannfélagið gjalda þess, sem Þess vegna verður manni fyrir
þeir finna flokkunum til for-j að spyrj a: Hvers vegna í ósköp-
áttu. Og'þeir verða að gera sér
það ljóst, að það eru þeir, ein-
mitt þeir, sem úrslitunum. ráða.
Það eru þeir, sem um er barizt.
Það er fyrst og fremst vegna
þeirra, sem öllu þessu púðri er
eytt.
Hitt er svo annað mál, hvort
þessi fyrirgangur svarar kostn-
aði, hvort hann hjálpar þeim,
sém óráðnir eru, til þess að
glöggva sig á málavöxtum, —
eða hvort hann breytir yfirleitt
miklu. Gamalt máltæki segir, að
mestu sé logið fyrir kosningar,
í ófriði og eftir veiðiferðir. Víst
mun talsvert mikið til í þessu.
Það virðist ekki vera höfuð-
markmiðið með áróðrinum að
leiða, heldur veiða, ekki útskýra
heldur villa um, ekki treysta
á dóm hugsandi einstaklinga,
heldur kveðja upp múgæsingu.
Með þessu móti tekst ýmsum að
margfalda atkvæði sín á kostn-
að annarra. En á þann hátt geta
úrslitin oltið á öðru en skoð-
unum og mati kjósendanna. Þau
geta oltið á atkvæðum þeirra,
iem ekki orka að skapa sér skoð-
un sjálfir eða brestur þrek til
’oess að standast áróðurinn. —
Allir hljóta að sjá, að með þessu
er stigið út í kviksyndi pólitískr-
ar spákaupmennsku, en ekki
staðið lengur á traustu bjargi
lýðræðisins sjálfs.
Já, það er vissulega ekki auð-
velt að gera sér grein fyrir
unum hafa mennirnir ekki
hrundið í framkvæmd einhverju
af þessum óskum? Nema það
hafi verið til þess, að bærinn
yrði ekki alfullkominn of fljótt.
— Verkamannaflokkarnir láta
ekki sitt eftir liggja, þar sem
loforðin eru, og stundum kemur
til keppni milli flokkanna um
það, hver geti lofað mestu. Við
verðum að fá 10—20 togara í
bæinn, segir einn. Það er ekki
nóg, segir hinn næsti. Við þurf-
um að minnsta kosti 30. Þá
kemur hinn.þriðji og segir: „uss,
það er allt of lítið. Hér skulu
koma 50—60 togarar.“ Hitt
er ekki nefnt að það þurfi
að sjá skipunum fyrir á-
höfnum og betri aðbúnaði
hér i „þanghafinu“ við bryggj-
urnar. Það er lofað atvinnu
handa öllum og húsnæði handa
hverjum, sem hafa vill. Raunar
er ekki rætt um það, hvað það
muni kosta, eða hvort nokkur
hafi efni á að búa í þvi, en það
þykir ekki skipta máli. Það er
lofáö 1000 kúa búi á Ko^púlfs-
stöðum. Raunar er víst ekki
hægt að fá nema eitt til tvö
hundruð hektara af ræktarlandi,
en hvað er að fást um slíka
smámuni, svona rétt fyrir kosn-
ingar. — Það væri annars nógu
•skemmtilegt rannsóknarefjii
fyrir einhvern hagfræðinginn,
að reikna út, hvað öll þessi
kosningaloforð mundu kosta, ef
þau væru framkvæmd.
Námsmaður einn, sem ætlaði
að ganga upp til prófs, gerði
bæn sina til himnaföðurins á
bessa leið: „Láttu alla aðra
gata“. Honum var ekki nóg að
standa sig vel, heldur urðu hin-
ir allir að fá sem hraklegasta
útreið. Afstaða bæjarstjórnar-
flokkanna og blaða þeirra,
virðist eitthvað áþekk þessu.
Þeim er ekki nóg að hefja sjálfa
Mg til skýjanna, heldur virðast
beir einnig telja nauðsynlegt, að
úthúða öðrum sem mest. Slíkt
hið sama gerði raunar Sölvi
Helgason og hans nótar á sinni
tíð.
Þið hafið séð fylkingarnar
síga saman. Nú heyrið bið hið
mikla vopnabrak, er getsakir og
ókvæðisorð fljúga aftur og fram,
líkt og eitraðar örvar. Sjálf-
stæðisflokkurinn og Sósialista-
flokkurinn ganga harðast fram
um skjöldu, enda nægir þeim
ekki viðureignin hér á Seltjarn-
arnesinu, heldur hafa þeir hasl-
að sér völl austur á sléttum
Rússlands, svo að stundum er
ekki auðvelt að sjá af blöðum
þeirra, hvort barizt er um völdin
í Reykjavík eða Moskvu. Morg-
unblaðið sækir hart fram á
þeim vettvangi, svo að Þjóðvilj-
inn hefir orðið að láta undan
.síga. Hitt er svo óreynt, hvort
hans himneska Stalingrad reyn-
ist honum eins drjúg í vörninni,
eins og sú hin jarðneska varð
hinum austrænu vinum hans.
En þó að sósíalistarnir eigi í
vök að verjast í sínu gerzka æv-
intýri, ná þeir sér því betur
niðri á heimavígstöðvunum.
Og nú skulum við heyra ör-
fá dæmi þess, hvernig þessir
tveir höfuðflokkar Reykvíkinga
á því herrans ári 1946 mælast
við:
Þjóðviljinn segir: „Heildsala-
stéttin fær árlega yfir 50 millj-
ónir króna í lögleidda álagn-
ingu*. (18. jan.). Morgunblað-
(Framhald á 2. síðu)
Fundur B-listans
Almennur fundur stuðningsmanna B-LISTANS verð-
ur í Listamannaskálanum annað kvöld, föstudaginn 25.
janúar.
Margir menn, karlar og konur, munu flytja þar stuttar
ræður, m. a. ýmsir þeirra, sem eru á B-listanum.
Allir stuðningsmenn B-listans og vinir þeirra eru
velkomnir meðan húsrúm leyfir.
_ Fundurinn byrjar kl. 8.30.