Tíminn - 22.02.1946, Blaðsíða 2

2
TlML\.\, föstudagiim 22. febr. 1946
31. bletð
Sjö menn
íslendingar eru vissulega
orðnir því vanir í seinni tíð, að
mikið sé borizt á og ekki horft í
kostnaðinn, hvort heldur sem er
hjá hinum nýríku gróðamönn-
um eða hinu opinbera. Þó hefir
það farið svo, að það hefir vakiö
talsverða athygli og umtal, að
ekki hefir þótt hlýða að senda
færri en sjö menn á flugmála-
ráðstefnu þá, sem bráðlega á að
halda í írlandi. Það hefir meira
að segja rifjað það upp fyrir
ýmsum, að fyrir stríðið var oft
talið nægja að láta núverandi
fórseta íslands, sem þá var
sendiherra í Kaupmannahöfn,
mæta einan fyrir landsins hönd
á ýmsum alþjóðaráðstefnum og
bar samt ekki á því að hlutur
íslands væri neitt fyrir borð bor-
inn.
í hinni ágætu áramótagrein
eftir Hermann Jónasson, sem
birt var hér í blaðinu, var m. a.
vikið að því, að þótt íslendingar
hefðu notið velgengni undan-
farið, mættu þeir ekki sleppa á
sér öllu taumhaldi og vekja á
sér sérstaklega athygli með í-
burði og óhófi. Slíkt myndi á-
reiöanlega ekki bæta neitt fyrir
þeim meðal annarra þjóða, nema
síður væri. Forsjá og ráðdeild
væri líklegri til að vinna þjóð-
inni traust en óhóf og eyðslu-
semi. Þess mætti líka gæta, að
þótt kljúfa mætti kostnaðinn
um stund, gæti hann reynzt
þjóðinni um megn, þegar aftur
harðnaði i ári.
Það er áreiðanlega kominn
tími til þess, að þjóðin fari að
gera sér grein fyrir því, hvern-
ig ástatt er með kostnaðarhlið
utanríkismá^anna. Það er hafð-
ur sendiherra í landi, þar sem
ekkert er að gera og vel mætti
komast af með ræðismann. Ný-..
lega hefir einn sendiherrann
verið skipaður sendiherra til við-
bótar í þremur löndum öðrum,
þar sem líka mætti komast af
með ræðismenn, og getur því
ekkert annað leitt af þessu fyr-
irkomulagi en óþarfan ferða-
kostnað. Þó eru þetta ekki nema
smámunir hjá öllu sendinefnda-
farganinu. Það eru sendar
margar nefndir utan til að ann-
ast ýmsar útréttingar, sem
einn sendimaður gæti vel gert,
og sé um einhverja alþjóðaráð-
stefnu að ræða, þykir ekki orðið
hlýða að hafa minna en sjö
menn í nefndinni! Flestar eru
þessar nefndir meira og minna
gagnslausar, en dýrar eru þær
allar. Ef slíku heldur áfram,
megum við vissulega biðja fyrir
>okkur, ef við ættum einhvern
tima eftir að komast í bandalag
hinna sameinuðu þjóða, því að
þá þyrftu nú margir að komast
að og sendinefndirnar að vera
stórar! En rfkissjóðnum fengi
að blæða.
En eitt verkefni eru allar
þessar sendinefndir yfirleitt
látnar sniðganga rækilega. Það
er að reyna að afla nýrra mark-
aða fyrir útflutningsafurðirnar.
Af öllum nefndunum, sem fóru
úr landi á síðastl. ári, mun að-
eins ein hafa komið nærri slíku
verkefni. Það var nefndin, sem
gerði fisksamninginn við Breta.
En þó er markaðsöflun sá þátt-
ur utanríkismálanna, er sízt
má vanrækja.
Þegar hafizt verður handa um
viðreisn eftir óstjórn núver-
andi stjórnarbræðings, verður
sendinefndafarganið eitt af því,
sem einna fyrst þarf að hverfa
Sigurður Vilhjálmsson, Hánefsstöðum:
Stjórnarflokkarnir og dýrtíðin
— Fyrri
Inngangur.
Mönnum verður ákrafdrjúgt
um dýrtíðina um þessar mund-
ir eins og fyrr. Framfærsluvísi-
talan vill upp, við aðgerðir og
aðgerðaleysi stjórnarvaldanna.
Á sama tíma eru gerðar ýms-
ar ráðstafanir til þess að
taka upp framleiðslusamkeppni
við aðrar þjóðir og halda í þau
lífskjör, sem skapazt hafa hér
í landinu á stríðsárunum. Tækn-
in á að verða til þess að þetta
sé hægt. En hvernig er það?
Hefir rikisstjórnin gert nokkuð
til að útvega íslendingum einka-
rétt á tækni?
Flestir hugsandi menn munu
vera á einu máli um það, að
dýrtíðin á íslandi stefni fram-
leiðslustarfi þjóðarinnar í voða
og skaði siðgæðishugmyndir
þjóðarinnár. Að í dýrtíðinni fel-
ist rætur að hnignun þjóðstofns-
ins. Fyrir mörgum árum kom
út bók á íslenzku, sem bar titil-
inn. „Einfalt líf“. Ég held.að rétt
væri fyrir menn að kynna sér
nú efni þessarar bókar og fleiri
hliðstæðra frá endurreisnar-
tímabili þjóðarinnar. '
Sé það rétt, að dýrtíðin og
fylgifiskar hennar séu- þjóðar-
böl, ættu menn að sameinast
um að taka upp jákvæða bar-
áttu gegn henni. Ékki með því
að unga út lögum utan þings
og á Alþingi, sem ekki eru ann-
að en auvirðilegt klastur til
bráðabirgða og kemur að engu
haldi. Það þarf raunhæfra að-
gerða með, sem fólkið sjálft
tekur virkan þátt í að 'fram-
kvæma.
Sósíalismi.
Það verðúr ekki komizt hjá því
að minnast á þessa stefnu, er
gera á skil þessu viðfangsefni.
Kapítalismi eða auðvaldsstefna
eru orð, sem oft hafa heyrzt
nefnd fremur óvingjarnlega af
sósíalistum, bæði fyrr og síðar.
Sósíalistar hafa fram á þessa
síðustu og verstu tíma álitið
einkaauðsöfnun glæpsamlegt at-
hæfi gagnvart fátæku fóki. En
athugum nú stuttlega, hvað það
er sem þeir boða. Ríkiskapítal-
ismi er aðalinntakið i boðskap
þeirra. Ríkisrekstur og rekstur
bæjar- og sveitarfélaga vilja
þeir hafa. Hinir austrænu
gjarnan samyrkjubú o. s. frv.
Hver er svo munurinn? í stað
einkareksturs og einkaeignar,-
sem eru arfgengar í heimi kapí-
talismans, komi opinber rekstur
og opinber eign, sem niðjarnir
erfa sameiginlega, en handhaf-
ar rekstursi'ns og eignarinnar
eru ekki erfingjarnir, heldur
raunverulega þeir menn, sem á
hverjum tíma eru valdir til þess
að fara með þetta. Þeir verða
því í raun og veru þeir, sem
auðnum ráða. Og hverjir verða
svo valdir?
í 99 dæmum af hundraði
verða valdir þeir menn, sem
mest trana sér fram eða er
tranað fram af áróðursklíkum
þeim, sem slíkt skipulag skapar,
og í 99 dæmum af hundraði
úr sögunni. Meðan núv. stjórn
situr að völdum mun það hins
vegar halda áfram að hraðvaxa.
Sérhver sá, sem veitir stjórnar-
flokkunum atkvæði sitt í næstu
kosningum, er að stuðla að því
að þessi og mörg önnur spilling
haldi áfram að aukast þjóðinni
til fjárhagslegs tjóns og álits-
hnelikis erlendis.
g i* e i n —
verður það gert í eiginhags^
munaskyni. Það er sama hvaða
nafn þessu skipulagi er gefið —
hvort mennirnir heita nazist-
ar, fasistar eða kommúnistar —
alls staðar leynist hættan á því,
að auðurinn lendi í höndum
fárra óhlutvandra manna, sem
nota hann til þess að koma fram
áformum sínum, sínum persónu-
legu fyrirmælum og gæðinga
sinna. Auk alls þessa liggur svo
í leyni einn óvinur enn, sem
manhkjjnið hefir lengi barizt
við, en það er ófrelsið og kúg-
unin. Ef til vill þykir þetta mik-
ið sagt, en taki menn kerfið og
beri það saman við staðreyndir
og beiti rökréttri hugsun —
hver verður niðurstaðan?
Ég hygg, að þegar íslendingar
gengu að kjörborðinu og greiddu
atkvæði með stofnun lýðveldis,
hafi þeir ekki haft í huga að
skapa sér ófrelsi, heldur þvert
á móti flestir alið þær vonir, að
það mundi verða til aukins
frelsis þjóðarinnar sem heildar
og borgaranna jafnframt hvers
um sig.
Þegar sósíalistarnir ávarpa
þjóðina, ávarpa þeir stærstu
stéttirnar: AlþýBa íslands til
sjávar og sveita, segja þeir —
komið til mín, fáið mér völdin.
Sérstaklega gera þeir gælur við
verkamenn og aðrar launastétt-
ir, en af því þær eru enn ekki
nógu fjölmennar hérlendis, hef-
ir stundum einnig verið talað
í gæluróm við bændur fyrir
kosningar, þótt hversdagslega
séu þeir smánaðir eftir því sem
andinn blæs þeim í brjóst.
Alþýðuflokkur og „Sósíalista-
flokkurinn — sameiningar-
flokkur alþýðu“ heita þeir, ís-
lenzku sósíalistaflokkarnir. Eldri
bróðirinn, Alþýðuflokkurinn,
hefir þegar komið flestum leið-
togum sínum i höfn, þ. e. i feit-
ar ríkisrekstrarstöður. Yngri
bróðirinn er skemmra kominn,
en er þó á bezta vegi í seinni
tíð. Lesendurnir geta athugað,
hvort þetta er ekki rétt.
Sé það rétt, að einkaauðvald-
ið, sem svo er kallað, sé óþol-
andi og fjötur um fót þroska-
möguleikum mannkynsins, á
nákvæmlega það sama við um
ríkisauðvaldið, því að það er
dulbúið einkaauðvald, sem ekki
síöur en einkaauðvaldið kúg-
ar almenning.
Dreifing auðs og valds.
Sósíalismi og kapítalismi
verka þannig, að auöúr og völd
dragast í hendur fárra manna.
Sé sósíalismi í framkvæmd,
verður þungamiðjan umhverfis
stjórnarsetrið. Raunar á það
sama við um kapítalismann í
stórum dráttum, því að hann
leitar ósjálfrátt undir verndar-
vænd ríkisvaldsins. Hér á ís-
landi er þeta mjög greinilegt.
Sjálfstæöisflokkurinn hefir á
sér öll einkenni kapítalisks
flokks, enda þó hann leitist við
að sýnast alþýðlegur, hvað
honum mistekst hrapallega.
Þungamiðja þess flokks eru
menn og samsteypur, sem sækja
fast á um auðsöfnun einstakl-
inga.
Það er því bein afleiðing af
einkennum þeim, sem áður er
lýst, að allir þessir flokkar
mÞ
hafa einbeitt sér að því að fá
breytt þungamiðjunni í stjórn-
málalífi þjóðarinnar til hags-
muna sínum stefnum. Kjör-
dæmabreytingarnar eru gleggsti
vottur þess. Það er einnig alveg
bein afleíðing af þessu, að
þessir flokkar gátu myndað rík-
isstjórn þá, sem nú situr. Við-
hald dýrtíðarinnar er sameig-
inlegt hagsmunamál þessara
flokka.
Fljótt á litið getur þessi þró-
un, sem leiöir af áhrifum þess-
ara stefna, sem hér hefir verið
gerð tilraun til að lýsa í sem
styztu máli, virzt vera vott-
ur um talsverðar framfarir. En
sé litið nánar eftir, kemur
fleira í ljós. Ýms siðspilling er
fylgifiskur þessa, auk hættunn-
ar á vaxandi ófrelsi almennings.
Skal hér aðeins bent á áfeng-
isneyzluna hér í landinu. En að-
algallinn og hættulegasta fyrir-
brigðið, er þó lömun atvinnu-
lífsins og hnignun, því fjær sem
dregur miðstöð þeirri, sem
þessar stefnur hafa helgað sér.
Það verður því höfuðviðfangs-
efni þeirra manna, sem þykjast
sjá hættuna, að einbeita sér að
því að draga úr ágéngni þess-
ara stefna og reyna að sveigja
þær til hlýðni við eðlilega þróun
allrar þjóðarinnar og lífsins
sjálfs.
Kaupfélagsstarfsemin í land-
inu, með Samband' íslenzkra
samvinnufélaga að bakhjarli, er
á sviði viðskipta og fjármála
aðalstarfið gegn þessari þróun.
Með þeirri starfsemi, svo og
starfi ýmsra fleiri stofnana á
samvinnugrundvelli, var hafin
sókn gegn auðsöfnun einstakl-
inga, sem leitast við að auka
sífellt auð sinn og halda honum
kyrrum í höndum þeirra
manna, sem náð hafa tangar-
haldi á honum. Mikil nauðsyn
er á því, að samvinnustarfsemin
verði efld frá því, sem nú er,
og starfinu sé markvisst beint
að því, að hinir fjölmörgu fram-
leiðendur, sem eru innan þess
vébanda, geti orðið sem
traustastir í baráttunni við ó-
blíðu náttúrunnar íslenzku og
aðsteðjandi utanaðkomandi erf-
iðleika. Það er bezta trygging
þess, að hér skapist varanleg
velmegun og allir hafi .nóg að
starfa. * '
(Framhald á 3. síðu).
A ðíiaúahýi
Háðfugl í Þjóðviljanum.
Þeir hafa orðið fyrir því ó-
happi, ritstjórar og útgefendur
Þjóðviljans, að einhver gaman-
samur náungi hefir komið grein
í blað þeirra 14. þ. m., sem er
naprasta háð um Sameiningar-
flokk alþýðu — sósíalistaflokk-
inn. Grein þessi fjallar um
væntanlegar alþingiskosningar
á komandi vori og þýðingu
þeirra. Segir greinarhöfundur,
að með þeim kosningum verði
ákveðið,
„hvort löggjafarvaldinu verð-
ur beitt til þess að hindra
hvers konar brask og okur á
næstu 4 árum, eða hvort
haldið verður áfram sem nú
horfir, að bröskurunum verði
gefinn laus taumur.“
Síðar í greinnini segir, að al-
menningur verði að skilja og
gera sér ljóst, að
„aðeins stóraukin áhrif sósíal-
ista á þingi geta létt skatti
okraranna af þjóðinni.“
Þetta lætur háðfuglinn þá
hafa, Þjóðviljamenn, og er ó-
sköp sakleysislegur á svipinn.
Sennilegt er, að þetta sé einn
af þeim mönnum, sem kusu
Sósíalistaflokkinn 'við síðustu
alþingiskosningar, í þeirri trú,
að frambjóðendur hans væru
•umbótasinnaðii menn, eins og
þeir sögðust vera. Þá hefir hann
ekki búizt við þvi, sem nú er
komið á daginn, að hvers konar
brask og okur í þjóðfélaginu
þrifist bezt undir verndarvæng
þingmanna og ráðherra Sósíal-
istaflokksins. Þessi fyrrverandi
stuðningsmaður sósíalista er
þeim gramur, sem eðlilegt er,
vegna þeirra vonbrigða, er þeir
hafa valdið honum, og nú er
hann að koma fram hefndum,
með því að skrifa háðgreinar
um Sósíalistaflokkinn og fá
Jþær birtar í hans eigin blaði.
S.
Afnotagjöld útvarpsins.
Þegar kunnugt varð um þá
ákvörðun Brynjólfs Bjarnason-
ar að hækka ^fnotagjöld út-
varpsins, mæltist það víða illa
fyrir. Þótt hækkunin væri að
sönnu ekki mikil, miðað við
peningaveltuna nú, munar þó
ýmsa láglaunamenn um út-
gjaldaaukningu, þótt hún sé
ekki hærri en þetta. Situr það
vissulega illa á ráðherra, sem
sérstaklega telur sig fulltrúa
láglaunamanna, að vera að
hækka álögurnar á þeim og það
í sambandi við menningarstarf-
semi, er sem allra flestir þurfa
að hafa not.
Þessi hækkun Brynjólfs
Bjarnasonar var þeim mun
vafasamari, að hennar var eng-
in þörf, vegna rekstrarkostnað-
ar útvarpsins. Útvarpið mun
bersýnilega skila drjúgum
rekstrarafgangi, þótt það fái
ekki þessa hækkun. Henni er
ætlað að renna til mjög íburð-
armikillar útvarpsbyggingar,
sem ætlunin hefir verið að ráð-
ast í .nú þegar. Bygging þessi
virtist þó sannarlega eiga^ að
bíða, þar sem bæði skortir nú
byggingarefni og vinnuafl til
nauðsynlegustu íbúðabygginga.
Sú bið gæti líka orðið til þess
gagns, að endurskoðun verði
gerð á byggingaráætluninni og
hún meira færð til samræmis
við raunh^ef sjónarmið og getu
þjóðfélagsins.
Það mun því áreiðanlega
þykja vel farið, að meirihluti
fjárveitinganefndar hefir nú
mælt gegnv hækkuninni. Von-
andi fylgir Alþingi á eftir. Og
þetta ætti svo að verða upphaf,
en ekki endir, á þeirri viðleitni
að hindra allt það, sem leiðir
til aukinnar dýrtíðar.
Hvað tefur frumvarpið
um lóðirnar?
Eins og nokkrum sinnum áð-
ur hefir verið skýrt frá hér í
blaðinu, áttu Framsóknarmenn
forgöngu um það, að skipuð var
milliþinganefnd á þinginu 1943
til að gera tillögur um, hvern-
ig bezt yrði komið í veg fyrir
lóðabrask og lóðaokur í kaup-
túnum. Nefndin skilaði ræki-
legu frumvarpi um þetta mál
um það leyti, sem núverandi
ríkisstjórn kom til valda, og fékk
félagsmálaráðherra hennar það
strax til athugunar. Síðan er
nú komið nokkuð á annað ár,
og enn hefir frumvarpið þó ekki
séð dagsins ljós. Það er þvheðli-
legt, að menn séu orðnir undr-
andi yfir þessum drætti félags-
málaráðherrans. Var kannske
gerður ' um það leynisamn-
(Framhald á 3. síðu).
EINSTEIN TALAR
Nú á stríðsárunum skrifaöi Einstein eftirpiála við grein þá, sem
birtist í þýðingu í síðasta blaði Tímans og skrifuð var, áður en
styrjöldin skall yfir. Sá eftirmáli birtist í þessu blaði. Gerir hann
þar grein fyrir hinum breyttu viðhorfum. »
Þegar ég, eftir nokkurn tíma,
les þessar línur yfir aftur, þá
verð ég fyrir tvenns konar and-
stæðum áhrifum. Það, sem ég
skrifaði, sýnist i höfuðatriðum
vera jafn satt og áður, og þó
virðist mér það einkennilega
fjarlægt og skrítið. Hvernig
stendur á þessu? Hefir veröldin
breyzt svona, eða er það einfald-
lega það, að ég er nokkrum ár-
um eldri og þess vegna böl-
sýnni? Hvað eru þessi ár af
allri sögu mannsins? Mega ekki
þau öfl, sem ákveða líf manns-
ins skoðast sem óbreytileg, sé
miðað við svo stuttan tíma? Er
dómgreind minni svo hætt við
brjálun, að hrörnun líkamans
þessi ár hafi nægt til að hafd
svo djúp áhrif á lífsskoðanir
mínar? Ekkert af þessu virðist
mér geta varpað ljósi yfir breyt-
ingar á afstöðu minni til við-
fangsefna lífsins.
Ekki er ástæðuna heldur að
finna í breyttum ytri aðstæöum
’hjá mér, því að þær hafa alltaf
lítil áhrif haft á hugsanalíf mitt.
Nei, einhver mikil breyting hefir
átt sér stað.
Á þessum tíma hefir trú
manna á það öruggasta horfið
— já, jafnvel höfuðskilyrði fyrir
mannlegum félagsskap þurrkast
burt. Ekki a'ðeins í þeim skiln-
ingi, að hinum menningarlega
arfi mannsins sé ógnað, heldur
hefir fangamarki niðurlæging-
arinnar verið þrýst á allt það,
sem hverjum ætti að vera skylt
að verja til seinasta blóðdropa.
Vitsmunaverunni 'hefir á-
byggilega á öllum tímum verið
ljóst, að lífið er ævintýr, borgað
með dauðanum á óivtaðri
stundu.
Hin snögga burtkvaðning gat
ofh stafað af ytri ástæðum,
menn gátu oltið niður stiga og
hálsbrotnað, misst aleigu sína,
verið dæmdir saklausir eða
sviptir öllu vegna rógburðar.
Mannlegt líf átti sér allskyns
hættur, en þær voru eins konar
snurður í náttúrunni, tækifær-
iskenndar. Mannfélagsskapur
virtist yfirleitt standa föstum
fótum.
Frá bæjardyrum vandaðrar
hugsunar og siðgæðis var hann
auðvitað mjög ófullkominn, en
þrátt fyrir allt, þá fundu menn,
að þeir áttu heima í þessum fé-
laugsskap, og voru, að undan-
skildum hinum margvíslegu
slysum, tiltölulega öruggir.
Menn tóku þetta eins og það
var. Sígildar dyggðir, framfara-
þrá og nytsamur sannleikur var
talinn sjálfsagður og óumbreyt-
anlegur arfur, sameiginlegur
öllum menningarþjóðfélögum.
Vissulega lamaði heimsstyrj-
öldin fyrri öryggistilfinninguna,
véböndin brustu, og einstakling-
urinn var ekki lengur frjáls
ferða sinna eða gerða. Lyginni
var híaðið öndvegi og hún tekin
í pólitíska þágu.
Samt sem áður var heims-
styrjöldin skoðuð sem nokkurs
konar náttúrufyrirbæri — ekki
afleiðing af heilastarfsemi
mannsins, þ. e. ekki háð að yf-
irlögðu ráði, heldur væri hún