Tíminn - 04.04.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMEVN, flimntndaglim 4. aprfl 1046
60. bla ð
FUnmtudufiur 4. apríl
Vill ríkisstjórnin að
haldið sé áfram æs-
ingunum gegn Banda-
ríkjunum?
Málgagn íslenzku stjórnar-
innar, annað í röðinni, heldur
uppi látlausum æsingaskrifum
ge'gn Bandríkjunum í skjóli
þeirrar leyndar, sem ríkisstjórn-
in hefir um herstöðvamálið. Það
er ekki nema gott um það að
segja, að landsréttindi íslend-
inga séu skörulega rædd og
menn rifji upp og leggi sér á
hjarta gömul ættjarðarljóð og
gullaldarbókmenntir. En þau
skrif, sem Þjóðviljinn birtir nú
dagsdaglega um Bandaríkin eru
annars eðlis.
Hvað hafa Bandaríkin afbrot-
ið við íslendinga?
Forsætisráðherra íslands lýsti
því yfir á Alþingi skömmu fyrir
síðustu jól, að hann sæi ekki
neitt athugavert við það, þó að
Bandaríkin hefðu hér ennþá
fámennt lið og það yrði enn um
sinn, svo mjög sem þau þyrftu
að sinna herflutningum. Það
væri því ekki hægt að saka þau
um nein brot á samningum við
okkur, þó að flestir kysu að her-
inn gæti verið farinn. Meðan
ríkisstjórnin lítur þannig á mál-
ið, verða Bandaríkin ekki sökuð
um brot á herverndarsáttmál-
anum, þótt þau hafi herinn
hér. Þess má geta, að báðir
ráðherrar kommúnista voru við-
staddir, þegar Ólafur gaf þessa
yfirlýsingu, og virtust ekkert
hafa við hana að athuga.
Þó að Bandaríkin kunni að
hafa farið fram á að semja um
leigu á herstöðvum hér, er það
ekkert æruleysi, ef ekki er nein-
um þvingunum beitt. Byrnes ut-
anríkisráðherra þeirra hefir lýst
því yfir, að þau muni hvergi
hafa herstöðvar, nema þar sem
fáist um það frjálst samkomu-
lag. Er ástæða til að tortryggja
þau orð? Hefir nokkuð komið
fram, sem bendir til þess, að
Bandaríkjamenn ætli að beita
þvingun við íslendinga, til þess
að geta haldið hér herstöðvum?
Getsakir eins og þessar kunna
að vakna, þegar látlausum æs-
ingum er haldið uppi gegn
Bandaríkjunum og hrúgað sam-
an stórum orðum og illum.
Undirrót þeirra skrifa er senni-
lega löngun til að gera öðru
framandi ríki greiða, en hins
vegar ekki hirt um það, að með
þessu sé verið að vekja tor-
tryggni, úlfúð og ríg milli ís-
lendinga og Bandaríkjamanna.
Að því miða þessi skrif, vitandi
eða óafvitandi. Þess vegna eru
þau hættuleg. Þau miða að
því að spilla sambúð íslendinga
við þjóð, sem þeir vilja eiga gott
eitt við, og er ekki þar með átt
við, að játast öllu, sem hún
kynni að mælast til.
Vegna þessarar hættu getur
ríkisstjórn íslands ekki lengur
látið þögnina og leyndina hald-
ast. í skúmaskotum leyndarinn-
ar hafast þeir við, sem halda
uppi rógnum gegn Bandarikj-
unum.
Ríkisstjórnin ber öll og óskipt
ábyrgð á þeirri leynd, sem gerir
æsingarnar mögulegar. Morgun-
blaðið getur leyft sér að kalla
framkomu Þjóðviljans siðlausa,
en það er samt staðreynd, að
rikisstjórn Ólafs Thors ber á-
byrgð á þögninni, sem gerir
þessi skrif möguleg. Mbl. ætti
Margháttaðar umbætur í undirbún-
ingi og framkvæmd í Húsavík
Viðtal við Karl Kristjjánsson ocldvita
Karl Kristjánsson, oddviti á Húsavík, hefir dvalið hér í Reykja-
vík að undanförnu. Tíðindamaður Tímans hitti hann að máli og
spurðist frétta úr Suður-Þingeyjarsýslu. Hafa þar meðal annars
farið fram fjárskipti í nokkrum sveitum og gefist að vonum, enn
sem komið er að minnsta kosti. í Húsavík eru ýmsar framkvæmdir
á döfinni, svo sem bygging hafnargarðs, rafveita frá Laxárvirkj-
uninni og endurbætur á vatnsveitu bæjarins. Aðrar eru í undir-
búningi. Fer samtalið hér á eftir.
Hvernig hefir veturinn verið
í Þingeyjarsýslu?
Hann hefir verið léttur, -
einn af beztu vetrum.
Hefir aflazt úr sjó?
Lítill afli, enda lítil sjósókn
þar um háveturinn.
í Húsavík má segja að hafi
aflazt til matar.
Hvernig gekk hafnargarðs-
byggingin í Húsavík s. 1. sumar?
Hún gekk vel. Það var byggður
128 metra langur garður. Næstu
sumur verður byggingunni hald-
ið áfram. Þá verður mannvirki
þessu að miklu leyti lokið, ef að
óskum gengur.
Hvað líður rafmagnsmálum
ykkar í Húsavík?
Ríkið leggur háspennulínu frá
Laxárvirkjuninni til Húsavíkur
næsta sumar. Efni til þeirrar
línu er þegar byrjað að koma til
Húsavíkur. Húsavíkurhreppur
mun kaupa rafmagnið af ríkinu
í heildsölu. Hann annast smá-
söluna og endurbætur á gamla
raftaugakerfinu í kauptúninu.
Að þeim endurbótum er nú verið
að vinna. ,
Hafið þið góða vatnsveitu í
Húsavík?
Við höfum ágætt og mikið
uppsprettuvatn. En vatnsveitu-
kerfið er að verða of lítið. Það
flytur ekki nægilegt vatn í jaðra
kauptúnsins, þegar mikið þarf
að nota vatn við höfnina.
Aukning kerfisins liggur fyrir
í vor, ef efni fæst.
Eru ekki volgar laugar þarna
hjá Húsavík?
Jú, volgar laugar eru í fjör-
unni, — koma fram undan sjáv-
arbakkanum, — norðan við
kauptúnið. Síðastliðið haust
vann íþróttafélagið „Völsungur"
að því að kanna þessa laug og
sprengja úr klöppum, til þess að
víkka vatnsrásirnar. Rannsak-
aði félagið þannig þrjá staði.
Virtist vatnið á þessum slóðum
vera frá 29—-42 stiga heitt (C.),
og mæidist það samtals um 30
sekúndulítrar.
Það er að vonum mikill áhugi
fyrir því að nota þetta vatn í
sundlaug. Dæla því upp úr fjör-
unni — ca. 15 metra hæð — og
leiða það síðan á hentugan
sundlaugarstað í kauptúninu.
Verður þetta efalaust gert ekki
síðar en á næsta ári.
Er mikið um húsabyggingar?
Allmikið. Árið sem leið voru
þar 14 hús í smíðum.
Næsta sumar eru fyrirhugaðar
byggingar á allmörgum íbúðar-
húsum og hreppurinn ætlar þá
að hefja byggingu barnaskóla-
húss.
Kaupfélag Þingeyinga ráðger-
ir einnig að reisa í sumar mikla
mjólkurstöð í Húsavík fyrir
verzlunarsvæði sitt.
Er ekki gamla barnaskólahús-
ið í Húsavík allgott hús?
Jú, en af því fólkinu fjölgar,
fer það hús að verða þröngt fyrir
því, fyrst það sér hættuna og
siðleysið, að beita sér fyrir því,
að myrkrið, sem hættafi leynist
í, verði að víkja fyrir upplýs-
ingum ríkisstjórnarinnar.
barnaskólann. Við ætlum að
hafa það handa gagnfræðaskól-
anum, en hann er nú í bráða-
birgðaleigubústað.
Hvað eru íbúarnir margir?
Um 1130 við síðustu áramót.
Er mikill kraftur í útgerð Hús-
víkinga?
Ekki verður það sagt. Smá-
bátaútgerðin á þar erfitt upp-
dráttar. Margir leita frá sjó-
sókninni í landvinnuna eins og
stendur. Þykir hún • öruggari.
Bátar eru seldir brott. Hins veg-
ar er verið að fá stærri báta,
en áður hafa verið þar, 40—60
smálesta. Eiga Húsvíkingar
nokkra þannig báta í pöntun.
Mikill áhugi er fyrir að koma
upp með félagssamtökum all-
stóru hraðfrystihúsi.
Síldarverksmiðjur ríkisins
hafa skuldbundið sig til þess að
reisa þar 9—10 þús. mála síldar-
verksmiðju, er taki til starfa,
þegar hafnargarðurinn er upp-
kominn.
Allmargir síldarsaltendur hafa
sótt um aðstöðu til þess að salta
síld í Húsavik næsta sumar.
Hvernig gengur landbúnaður-
inn i Húsavík?
Túnræktina má telja i góðu
lagi. Garðræktina sæmilega.
Kýr eru um 140, hross um 30.
Sauðkindur um 900.
Sauðfé var miklu fleirá fyrir
nokkrum árum. En svo kom
mæðiveikin og því fækkaði.
Haustið 1944 fóru fram fjár-
skipti til útrýmingar veikinni.
Hinn nýi stofn er hraustur og
vilja. En skiptar eru skoðanir
um það, hvort rétt sé að hafa
þar margt sauðfé.
Er mikill iðnaður í Húsavík?
Ekki er það. Skortur á raf-
magni hefir staðið honum fyrir
þrifum. Þó eru þar þrjú tré-
smíðaverkstæði, járnsmíðaverk-
stæði, ullarkembivélar, stein-
steypuverkstæði o. fl. Heimilis-
iðnaður er þar 'allmikill. —
Hvernig una þingeyskir bænd-
ur, sem búnir eru að hafa fjár-
skipti, þeirri framkvæmd?
Ég leyfi mér að segja ágæt-
lega. Ástandið með fjárstofn-
inn var orðið vonlaust, þó ein-
staka maður ættí bágt með að
viöurkenna það, af því mæði-
veikin kom misjafnlega fljótt
í hjarðir manna. Hið aðkeypta
fé tekur góðum þroska. Bændur
hafa sagt við mig, að þeim finn-
ist líkast því að með fjárskipt-
unum hafi þeir losnað úr illum
álögum.
Er verið að undirbúa stækkun
húsmæðraskólans á Laugum?
Já, það á að stækka hann
um helming. Hafin verður við-
bótarbygging í vor, ef efni fæst.
Er ætlunin að gefa hratt út
„Ritsafn Þingeyinga?“
Ætlunin er að gefa út eitt
bindi á ári fyrst um sinn, þó að
engu hafi verið slegið föstu um
það. Fyrsta bindið — ritað af
dr. Birni Sigfússyni, — eins og
þú auðvitað veizt. Næsta bindi
kemur væntánlega út næsta
haust eða fyrri hluta næsta
vetrar. Það bindi verður margs
konar sagnaþættir úr Þingeyj-
arsýslum eftir Indriða sál. Þor-
kelsson skáld og fræðimann á
Ytra-Fjalli.
Hvernig leið kommúnistum
í Húsavík eftir úrslit sveit-
arstjórnarkosninganna þar
vetur?
Þeir urðu þá fyrir miklum
vonbrigðum um sjálfa sig, og
getur ört vaxið, ef Húsvíkingar | það veldur alltaf slæmri líðan.
Brimar v/ð Bölklett
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
er einn kunnasti blaðamaður
landsins, enda fengizt við blaða-
mennsku í fjórðung aldar. Störf
blaðamannanna eru erilsöm,
ekki sízt þeirra, sem frétta-
mennsku sinna, krefjast sífeld-
ar árvekni seint og snemma. Það
kom því mörgum óvart, er það
vitnast, að væri von skáldsögu
eftir Vilhjálm. Þóttu það all-
mikil tíðindi, og var þess beðið
af talsverðri óþreyju, að hún
kæmi fyrir sjónir almennings,
því að eðlilega lék mönnum hug-
ur á að sjá, hversu þessum at-
hafnasama blaðamanni hefði
tekist að venda kvæði sínu í
kross og skrifa skáldsögu í hjá-
verkum sínum, þegar hann kom
heim úr ys blaðaheimsins á síð-
kvöldum, ekki sízt þar eð hann
var orðinn fertugur maður og
hafði eigi fyrr fengizt við slík
ritstörf, svo að kunnugt væri.
Þessi umtalaða skáldsaga,
Brimar við Bölklett, kom út
nokkru fyrir áramótin síðustu.
Menn fengu forvitni sína sadda.
Og þeir urðu ekki fyrir vonbrigð-
um. Það mun álit flestra, að
þessi saga sé hin bezta byrj-
andabók í skáldsöguformi, er
hér hefir komið út um langt
skeið — ef þá hægt er að kalla
hana byrjandabók. En þótt litið
sé á þessa skáldsögu frá öðru
sjónarmiði og hún borin saman
við sögur þeirra, sem fullmótað-
ir teljast á þessu sviði og langa
reynslu hafa hlotið við skáld-
sagnagerð, mun Vilhjálmur eigi
að heldur þurfa að glúpna. Hún
stenzt þann samanburð. Það
er því að vonum, að Vilhjálmur
hefir að miklu leyti lagt blaða-
mennskuna á hilluna og hyggst
framvegis að helga skáldsagna-
gerð meira af tíma sínum en
áður. Hefi ég það fyrir satt, að
áður en langir tímar líða sé von
nýrrar skáldsögu eftir hann.
Hér er ekki unnt að rita langt
mál um bók Vilhjálms. Það
verður að nægja að segja í stuttu
máli, hver er aðalkveikurinn.
Hún gerist í sjávarþorpi við
brimströnd. Fólkið í þessu þorpi
hefir lengi verið þrúgað undir
fargi erlends verzlunarvalds. Það
er snautt að getu og úrræðum,
enda kjósa þeir, sem helzt mega
sín einhvers, að standa í skjóli
hins allsráðandi kaupmanns
staðarins. En þetta vald er
samt orðið fúið við rótina og
riðar til falls. Ný öld er að hefja
innreið sína, og nýir vindar leika
við kofadyrnar í Skerjafirði, en
svo nefnir skáldið þorpið, þar
4 ðíiaHanyi
Auðþekktur höfundur.
Það þekkist, sem Jón Pálma-
son skrifar í Mbl. Þó að hann
neiti sér stundum um spýjustíl-
inn, sem er annað einkenni hans
og eðli, getur hann sjaldan látlð
það á móti sér að bæla niður
hitt höfuðeinkennið, en það er
barnaleg aðdáun og hrifning af
persónu Jóris Pálmasonar. Því
tekur hann upp og gleiðletrar
þau ummæli Timans, að Þor-
steinn Þorsteinsson hafi kropið
að fótskör Jóns Pálmasonar. Svo
bætir hann því við, að bændur
séu ekki hræddir „við djarfa
menn og hugrakka, hvort sem
þeir heiti Jón Pálmason eða
eitthvað annað.“! (Hvað segir
Pétur Ottesen hér um?)
Það bendir margt til þess, að
sjálfsánægja þessa rithöfundar
sé ennþá meiri skemmtun fyrir
andstæðinga hans en samherja.
Hvernig skyldi standa á því?
Er óheiðarlegt
að vera í minnihluta?
Jón Pálmason hamast enn í
Mbl. gegn Framsóknarmönnum
og finnur þeim eínkum til saka,
að þeir séu minnihlutamenn.
Lætur hann sem hann finni
engan mun á því, að standa og
falla með sannfæringu sinni og
málstað eða láta kúga sig til
þjónkunar við málefnalega and-
stæðinga. Vonandi eiga bændur
í Húnavatnssýslu eftir að koma
vitinu fyrir aumingja Jón, og
láta honum skiljast, að það er
bæði heiðarlegra og karlmann-
legra að fylgja góðum málstað
með drengskap, þótt í minni-
hluta sé, en að svíkja málstað
stéttar sinnar og selja sig meiri-
hlutanum.
Þeir þorðu að vera menn.
Flest góð mál hafa verið í
minnihluta á vissu tímabili. En
minnihlutinn hefir oft vaxið og
orðið að meirihluta. Þannig
hafa mörg góð mál sigrað. Það
er vegna þess að til voru menn,
sem hugsuðu öðrsuvísi en Jón
Pálmason. Þeir þorðu að vera
1 minnihluta þegar sannfæring-
in bauð. Þeir voru menn.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson.
sem sagan gerist. Örfáir menn
eru að hefja merkið á loft
fálmandi höndum, sumir sveim-
huga draumóramenn, aðrir við-
bragðsseinir vinnuþjarkar, sem
aðeins skynja óljóst, hvað fyrir
þeim vakir. Alþýða manna- er að
sækja í sig veðrið til samtaka og
samvinnu um bætt lífskjör og
bjartari tilveru. Það er eins og
þetta liggi í loftinu. Verka-
mannafélag er stofnað, en fær
kaldar kveðjur frá hinum ráð-
andi mönnum. Það vlrðist sem
það hafi verið kæft í fæðing-
unni, en einhvern veginn finnur
maður þó, að neistinn lifir og
á eftir að tendrast að nýju. Það
er einnig hafinn undirbúningur
að stofnun kaupfélags, sem þó
á ekki að ná nema til takmark-
aðs hóps. En þó er rótin sú sama.
Jafnhliða þessu er ný tækni
að koma til sögunnar.Menn vita,
Hann vill verða trúður._
Forseti Alþingis vill verða
trúður. Hann læzt ekki skilja
það, að stjórnarandstaða geti
verið og sé málefnaleg. Hann
þykist bara sjá, að Tíminn sé á
móti Ólafi Thors og Jónl Pálma-
syni, en virðist ekki bera neitt
skyn á verðbólgumál, réttleysi
bænda eða fjárglæfrapólitík.
Því segir hann, að Tíminn hafi
snúið við blaðinu af þvi hann
talar öðruvísi um það tiltæki
Þorsteins sýslumanns að bjóða
sig fram fyrir flokk Ólafs Thors
heldur en áður um neitun hans,
að styðja ríkisstjórn Ólafs. Jón
þykist vera sá glópur að skilja
ekki, að það er Þorsteinn, sem
hefir snúið við blaðinu.
En hvað segja Húnve.tningar
um þingmann, sem kann ekki
að taka afstöðu eftir málefnum?
Það er hætt við því að forsetinn
sé heldur illa að sér í sjónhverf-
ingalistinni. Hann vill vera trúð-
ur, en getur það ekki.
Úr ruglupoka Mbl.
Mbl. á sér ruglupoka einn
ómerkilegan, sem látinn er hafa
yfirskriftina Af sjónarhóli
sveitamanns. Þessir pistlar eru
stundum svo ólíkir því, sem
menn með venjulega greind og
sómatilfinningu láta frá sér
fara, að því er líkast, sem ein-
hverjir grályndir óvildarmenn
sveitanna setji þetta saman, til
þess að láta hlæja að fáfræði
fólksins í sveitunum og ein-
strengingslegum öfgum þess.
í Mbl. í gær er sveitamönnum
gerð sú svívirðing i þessum
pistli, að vitnað er í afmælis-
grein sem birtist í Degi sl. vor og
það kallað ummæli Dags, þó að
greinin væri undirskrifuð og
samin af manni, sem öll þjóðin
veit, að ekki hefir átt samleið
með Frsfl. nú um sinn. Slíkur
málflutningur er skýlaus fölsun
og enginn heiðarlegur maður,
sem ann menningu fslenzks
sveita getur fengið sig til þess
að bendla þær við slík blekk-'
ingaskrif.
aö „sá grái er utar“ en þeir geta
sótt á árabátum sínum, og nú
er brotizt í að smíða fyrstu vél-
bátana.
í sögulok bíður ein ■ aðalsögu-
hetjan, mesti hugsjónamaður
þorpsins, en þollítill til lang-
drægra framkvæmda, bana á
þann hátt, að hann verður und-
ir öðrum vélbátnum, sem smíð-
aður hefir verið í þorpinu, þegar
verið er að setja hann fram.
Hér fellur sá, er fyrstur kveikti
eldana. En það er ein raunabót-
in í hinum hrjáða heimi okkar
mannanna, að „merkið stendur,
þótt maðurinn falli“, eins og
skáldið Sivle komst að orði —
svo fremi sem bak við það býr
lífsandi.
Það hefir hent suma rithöf-
unda okkar að skrifa langar
bækur um fólk og líf, sem þeir
bera takmarkað skyn á. Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson hefir
ekki valið sér það hlutskipti.
Hann gín ekki heldur yfir neinni
höddu þrælbundinna kennisetn-
inga. Hann lýsir lífinu eins og
hann hefir sjálfur kynnzt því og
lifað þvi. Þessi saga er því sönn
baráttusaga íslenzks fólks —
hófleg en eftirminnileg lýsing á
umbrotunum, þegar fólkið
sprengir af sér álagahaminn í
dögun nýs tíma. Hann er sjálf-
ur drengurinn, sem lék sér í
fjörunni og sat hlustandi i eld-
hússkotinu.
J. H.