Tíminn - 05.05.1946, Síða 1

AuAcablaS
TÍMBVN, simnndagÆim 5. maí 1946
Aukablað
Stjórnarstefnan sameinar alla galla stjórnarflokkanna
0
RæÖa Bjarna Asgeirssonar við vantraustsumræðurnar 26. f. m.
Herra forseti!
ÞaÖ hefir lengst af veriö tal-
iö hafið yfir allar deilur, að
undirstaða að lífi og afkomu ís-
lenzku þjóðarinnar væri fram-
leiðsla hennar á landi og sjó —
þ. e. landbúnaður og sjávarút-
vegur. Gengi þessara höfuðat-
vínnuvega þjóðarinnar ætti því
að vera öruggt vitni þess hverju
sinni, hvort atvinnulíf þjóðar-
' innar er heilbrigt eða sjúkt, og
vitneskjan um það, hvert horfir
um afkomu þeirra að vera ó-
brigðult leiðarmerki um það,
hvort rétt er stefnt i atvinnu-
málunum.
Ef framleiðsla til lands og
sjávar tekur að lamast fyrir
hallarekstur og fjárþröng, þá er
þjóðarafkoman í voða, jafnvel
þótt blómlegt athafnalíf á öðr-
um sviðum þjóðfélagsins geti
um stund bent til velmegunar og
uppgangs með þjóðinni. En slík
starfsémi verður endaslepp, þeg
ar málum er þannig komið. Hún
er þá eins og afskorin jurt, sem
getur lifað og blómstrað í vatns-
glasi um stund, en hlýtur að
visna og falla áður en varir, af
því að hún vex ekki af þeirri rót,
sem ein er fær um að gefa henni
varanlega næringu. Hvernig er
nú ástatt með þjóðinni í þessum
efnum?
II vonii<i er Iiagur
iítvegsms?
Athugum fyrst sjávarútveg-
inn, sem er undirstaða að þjóð
araðdráttum og utanríkisvið-
skiptum, og talin hið græna
tré ríkisstjórnarinnat. Praman
af styrjöldinni var sú starfsemi
í miklum uppgangi. Hið erlenda
markaðsverð varð brátt mjög
hagkvæmt. Útvegurinn færðist
í aukana, þrátt fyrir margvís-
lega aðra örðugleika. Hver fleyta
var mönnuð og nýjar smíðaðar.
Fjárhagsafkoma útvegsins um-
skapaðist á skömmum tíma til
hins betra, og fiskimannastétt-
in varð tekjuhæsta stétt lands
ins, sem og máklegt var. Þannig
gekk um skeið. Hvernig-horfir
svo þessum málum við nú? Allt
til þessa hafði fiskverðið verið
svipað, og fór lengi fremur
hækkandi. Er þá ekki uppgang-
ur sjávarútvegsins enri hinn
sami og i upphafi styrjaldarinn
ar?
Það er bezt að láta staðréynd
irnar tala.
Fiskiþingið í vetur samþykkti
og lét frá sér fara svohljóðandi
boðskap:
„Fiskiþingið telur fjárhags-
grundvöll vanta til þess, að hægt
verði, að óbreyttum ástæðúm
að gera vélbátaflotann út á
þorskveiðar. í vetur. Telur þingið
að útgerðin geti því aðeins haf
izt, að útgerðarkostnaður verði
með opinberum ráðstöfunum
færður niður til verulegra muna
eða afurðaverðið hækkað.‘*
Um líkt leyti skrifaði Lands
samband útvegsmanna stjórn-
málaflokkunum bréf, þar' sem
svo segir m. a.: „Eins og yður
mun vera kunnugt hefir hagur
smáútgerðar í landinu sífellt
farið hnignandi síðan 1942. Nú
er svo komið að smáútvegsmenn
almennt munu eiga erfitt með
að halda áfram rekstri, við þá
aðstöðu, sem þeim nú er búin,
og út í þá óvissu er ríkir, hvað
afkomumöguleika smáútvegs-
ins snertir.“
Þarna tala þeir menn, er sjálf-
ir hafa skóinn á fætinum og vita
hvar hann kreppir að. En það er
»
fleira, sem hér talar sinu máli.
Ríkisstjórnin hefir með miklu
brauki og bramli samið um smíði
fjölda nýrra skipa —. togara og
vélbáta. Þrátt fyrir miklar aug-
lýsingar og eftirgangsmuni og
óvenju hagkvæm lán, hefir
gengið mjög treglega að fá þá,
sem að eðlilegum hætti ættu að
vilja eignast og reka þessar
fleytur — sjómenn, útgerðar-
menn og útgerðarfélög —, til
að ganga inn í kaupin. Hvers
vegna? Vegna þess, að þeir hafa
annað tveggja ekki getu til að
eignast þá, eða trú á atvinnu-
rekstrinum eins og nú horfir.
Framan af styrjöldinni voru
engin yandkvæði á að fá menn
á skip og báta, jafnvel þó hér
rigndi eldi og brennisteini. Nú er
það vitað mál, að oft gengur
mjög treglega að manna allar
fleytur til sjósóknar. Vegna
hvers? Vegna þess, að það er
undir hælinn lagt, að þeir fái
störf sín á sjónum eins vel borg-
uð og það, sem þeim stendur til
boða við önnur störf, og vilja
því eðlilega losna við þá marg-
víslegu áhættu, er sjómennsku
og útgerð fylgir — en hlutasjó-
mennirnir eru líka útgerðar-
menn. —
IJrræði stjórnar-
valdanna.
Síðastliðið sumar brást, sem
kunnugt er, sildveiðin norðan-
lands, sem er engan veginn ný
saga í þeim annars mikla upp-
gripaatvinnuvegi. —
Nú mætti ætla, að útvegurinn
hefði staðið sæmilega uppréttur,
þrátt fyrir það áfall, eftir mörg
óvenjuleg góðæri. En hvernig
fór? Alþingi varð að gera sér-
stakar hallærisráðstafanir til
bjargar síldarflotanum vegna
aflabrests þessa einu vertíð.
Hvers vegna? Vegna þess, að það
ófafé, sem síldarútvegurinn
hefir á undanförnum árum aus-
ið upp af miðunum, hefir verið
tappað af honum jafnóðum,
gegnum hina sívinnandi sogpipu
dýrtíðarinnar, sem undanfarið
hefir eflzt og víkkað, með hverju
árinu, sem hefir liðið. Og stjórn
arliðið hefir lagt blessun sína
yfir það, að þetta ófremdará-
stand færðist í aukana með sí-
auknum byrðum á framleiðsl-
una, og hrópað hástöfum um,
að hún þyldi þetta vel. Hér væri
aðeins verið að „dreifa“ stríðs-
gróðanum. Þó veit hvert manns-
barn það, að á undanförnum ár-
um hafa verið greiddir tugir
miljóna króna úr ríkissjóði, til
þess að létta á dýrtíðinni í land-
inu. Hvers vegna? Vegna þess,
að annars lá við að meira eða
minna af framleiðslustarfsem-
inni stöðvaðist.
Þó að ,það hafi verið svo, og
sé sem betur fer enn, að þau
skipin, sem bezta hafa aðstöð-
una og bezt er stjórnað, hafi
verið rekin með hagnaði, þá'er
það enginn almennur mæli
kvarði. Eða er það ætlunin að
halda þessari helstefnu atvinnu-
lífsins óbreyttri, þar til síðasta
togaranum verður lagt við land
festát — vegna hallareksturs?
Menn skyldu nú ætla, að atburð
ir þeir, sem ég hefi rakið hér að
framan, hefðu opnað augu
stjórnarliðsins, fyrir því hvert
stefnir. Jú, því er ekki að neita
— Ég hefi áður miryist á hall-
ærisráðstafanir vegpa síldar-
flotans. En það hafa einnig verið
samþykkt önnur lög, „til ráð-
stöfunar vegna bátaútvegsins.
Mundi það nú ekki vera til
lækkunar á útgerðarkostnaðin-
um, eins og fiskiþingið benti á
í fremstu röð? Og sei sei nei.
Útgerðarkostnaðurinn heldur á-
fram að aukast. En það var ann-
að, sem gert var, sem í sjálfu
sér er miklu einfaldara —•, fisk-
verðið var bara hækkað — a. m.
k. á pappírnum. Og. svo voru
samþykkt lög um það að ríkið
tæki á sig ábyrgð á verði því,
sem útgerðin þarfnaðist á fryst-
um og söltuðum fiski, tæki á
leigu flutningaskip til fiskkaupa
o. s. frv.
Það er nú meiri hundaheppn-
in fyrir þá, sem eru að fikta við
framleiðslu, að vera búsettir í
Djóðfélagi, sem hefir þá hjarta-
lag til þess að reka svona hjálp-
arstarfsemi. Ég veit ekki, hvar
framleiðendur væru annars
komnir.
Hinn nýi spámaður.
Ýmsir rithöfundar ríkisstjórn
arinnar eru nú búnir að fræða
þjóðina allrækilega um það, að
landbúnaður borgi sig ekki á ís-
landi. Hann sé ekki annað en
sport fyrir „ídióta", og að það
væri mesti búhnykkur fyrir
þjóðina, að taka þessar bænda-
hræður upp og mata þær á
hóteli, í stað þess að láta þær
mergsjúa þjóðina með landbún-
aðarframleiðslunni. — Það er
máske þess yegna, sem ríkis
stjóynin ætlar a? láta byggja
hótel fyrir 15 miljónir króna.
En ætla þær raunir nú að bætast
ofan á þær fyrri, að útgerðin
verði líka ómagi á ríkinu?
Ég er alltaf að biða eftir því,
að einnhver spámaður rísi upp
á meðal vor — spámaður, sém
kemur þjóðinni í skilning um
það, að ekki borgi sig að reka
sjávarútgerð á íslandi. — það
sé aðeins sport fyrir stórlega
geggjaða menn. —
Er nú ranghverfan á þessum
hlutum ekki komin nægilega
skýrt ‘ fram, þegar ástandið er
orðið þannig, að sú starfsemi, er
þjóðin byggir líf sitt og afkomu
á, framleiðslan til lands og sjáv-
ar, er sýnd sem áðalbónbjargar
starfsemin í landinu? Og svo er
ríkið af miskunn sinni að halda
lífinu í þessarri starfsemi með
náðarmolum úr ríkissjóði.
En hvað þettá minnir á sög
una af karlinum, sem lengi var
að balsla við að draga rolluna
sína upp úr feni — á þann hátt,
að hann stóð á skrokknum
henni og togaði i hornin. Vitari-
lega hélt hvort tveggja áfram
að sökkva, þar til breytt var ym
vinnubrögð. Og eins verður vit-
anlega nú. —
Nei, þessar ráðstafanir eru
ekki nema á yfirborðinu vegna
sjávarútvegsips. þetta eru í raun
og veru ráðstafanir vegna
stjórnarútvegsins, ráðstafanir til
þess að halda stjórnarskútunni
á floti enn um stund á þessari
feigðarsiglingu með átrúnaðar-
goð stjórnarinnar, verðbólguna,
eins og lík í lestinni. .
Aðalatvinnuvegir íslendinga
lifa ekki lengi á náðarmolum úr
ríkissjóði. Þeir þarfnast þeirra
ráðstafana einna saman, að
þéim séu sköpuð starfsskilyrði
er sambærileg séu við það, er
gerist meðal þeirra þjóða, er
þeir eiga að keppa við. Þá munu
þeir sjálfir sjá sér farborða sem
fyrr — og þjóðinni með.
Eiga bændurmr
sökina?
Ég veit nú svo sem, hvernig
forsvarsmenn stjórnarstefnunn-
ar svara þessum staðreyndum.
Við þekkjum orðið þann söng.
Hann er þetta: Hinar rándýru
landbúnaðarafurðir eru búnar
að sprengja svo upp allt verðlag
í þessu landi, að hér er ekki
hægt að reka neina starfsemi,
er staðizt getur samkeppni ann-
arra þjóða.
Ég vil því þegar gera þessum
fullyrðingum nokkur skil. Víst
er landbúnaðarvöruverðið hátt.
Því skal ekki neitað. En mundi
aað nú ríða hér baggamuninn.
í óvenjulega glöggri greinar-
gerð, er nýskeð birtist í blaðinu
Degi — eftir Gunnar Jónsson
sjúkrahúsgjaldkera —, er hefir
tveggja áratuga reynslu um fæð-
issölu, er lagður fram sundur-
liðaður reikningur yfir það,
hvað karlmannsfæði kostar.
samsetningur fæðunnar er m.
a. byggður á skýrslum úr bókinni
Mataræði og heilsufar á íslandi,
eftir dr. Júlíus Sigurjónsson, er
sýna raunverulega matvæla-
notkun í fæði karlmanna í 6
kaupstöðum og kauptúnum.
Matsöluhús selja nú karl-
mannsfæði um 480 kr. á mánuði
eða 5760 kr. yfir árið. Af þessu
kostar allt efnið í ársfæðið, þar.
með talið kaffi og krydd nú
1631,85 kr., en húsnæði, eldivið-
ur og vinna við matseldina yfir
4000 kr. Kjarninn í fæðunni,
landbúnaðarvörurnar, kosta,
með vinnslukostnaði mjólkurbúa
og sláturhúsa og verzlunarálagn-
ingu, um 1100 kr. yfir árið. Af
þessum 1100 kr. er svo hið eig
inlega framfærsluverð — það
sem rennur í bú bóndans, tæpar
800 kr. — Og svo er því haldiö
fram, aö þessar 800 kr. í ársfæði,
sem kostar 5760 kr. ráði niður-
lögum þjóðfélagsins.
Þá mun láta nærri, að vönduð
ullarföt á karlmann og frakki
kosti um 1100 kr. Ullin í þessar
flíkur kostar tæpar 70 kr. Svo
eiga náttúrulega þessar 70 kr.
sem fara til bóndans, að valda
því, að menn hafa ekki efni á
að klæða sig sómasamlega.
Þanhig er einnig hér hlutun-
um gersamlega snúið við. Og
svo eru menn sitt á hvað að
reyna að bera róg á milli land
búnaðarins, og sjávarútvegsins,
að þeir séu að eyðileggja hver
annan, eins og krabbinn og
berklarnir, er drápu hvor ahnan
í sögunni hjá Halldóri Kiljan.
Hið sanna í niálinu- er hitt, að
það er einn og sami níðhöggur
inn, þ. e. verðbólgan, sem nagar
rætur beggja þessara stofna.
ur rikjum, að kjötverðið var sett í landbúnaðinum. En undirstaða
Baráttan fyrir jafn
réttinu.
í sexmannanefndarsáttmál-
anum alkunna og löggjöfinni
uip hann, var það ákveðið sem
grundvöllur undir verðlagningu
landbúnaðarafurðanna, að
bæridur fengju það verð fyrir
framleiðslu sína, að meðalbónd-
inn hefði tekjur í samræmi við
tekjur annarra vinnandi stétta
þjóðfélagsins.
Það hefir nú sannazt eftir á
að þegar verðlag landbúnaðar
vara er mælt á þennan mæli
kvarða, þá hefir tekizt svo til
um verðákvörðunina, að nær
engu hefir skeikað, að þessu
hafi verið fylgt öll striðsárin
fram til þess tíma, að þessi lög-
gjöf var sett, nema aðeins í eitt
siim. Það var haustið 1942, er 2
þingm. Rangæinga, * Ingólfur
Jónsson, réði því, í skjóli sömu
stjórnarsamsteypu og nú ræð-
það hátt, að í algerlegu ósam-
ræmi varð við þáveraridi kaup-
gjald. En þá voru lika kosning-
ar i hönd og stjórnarflokkun-
um var mjög áríðandi að geta
fengið sem flesta bændur til að
gjalda jákvæði stjórnlagabreyt-
ingu, sem m. a. hafði það í för
með sér, að áhrif þeirra á Al-
3ingi yrðu hæfilega máttvana
— ‘til þess að óhætt væri á eftir
að bjóða bændastéttinni ýmis-
legt af því, sem síðar hefir fram
komið.
Það má því telja sannað mál,
að verðhækkun laridbúnaðar-
varanna undanfarin ár, hefir
að jafnaði aldrei gert betur en
að halda í horfinu við hækkun
kaupgjaldsins, til að tryggjk það
að tekjur bændanna yrðu nokk-
urn veginn hliðstæðar tekjum
annarra svokallaðra láglauna-
stétta. Og þetta hefir kostað
harða og þráláta baráttu, sem
innan þingsins hefir verið háð
undir forystu Framsóknar-
flokksins. Og fyrir það hefir
hann verið rægður og svívirtur
ótæpt í kaupstöðum og kaup-
túnum landsins. En það er óhætt
að fullyrða það, að hefði þessi
barátta ekki' verið háð eða ekki
ijprið þann árangur, sem hún
bar, þá hefði fólkið sópazt frá
landbúnaðinum miklu stórkost-
legar en raun hefir á orðið, og
landbúnaðarframleiðslan ger-
samlega fallið í rúst. Það var
og er útilokað, þegaf að hvar-
vetna. er atvinnu að fá í land-
inu, gegn áður óheyröum kaup-
gjaldsgreiðslum, að halda nokkr
um hluta þjóðarinnar á klafa
sem matvinnungum og tæpast
það.
Hvar værum við stödd
siit búnaðar?
Það hefir gengið nógu Örð-
uglega að halda fólkinu við
landbúnaðarstörfin, þrátt fyrir
það, sem gert hefir verið til að
bæta kjör þess. Þó hefir tekizt
að halda landbúnaðarfram-
leiðslunni það í horfinu, að ís-
lenzka þjóðin býr nú við ríku-
legri vistaföng — hefir meiri og
betri matvæli á borðum — en
flestar aörar þjóðir heims. Ætli
hún væri betur sett, ef hún ofan
á allt annað yrði nú einnig að
sækja meginið af landbúnaðar
vörum til annarra þjóða — og
hvar fengjust þær, þar sem
hálfur heimurinn sveltur? Eða
hvernig halda menn, að ástand-
ið væri í húsnæðismálunum, ef
nokkur þúsund af bændabýlum
stæðu nú auð og ónotuð, en all
ur hópurinn þaðan væri kominn
í atvinnuleit á mölina?
Nei, baráttan fyrir viðhaldi og
viðgángi landbúnaðarins- var,
er og verður þjóðarnauðsyn, þótt
ýmsir angurgapar reyni að
stimpla þá, sem fyrir henni
standa, sem þjóðfélagsféndur.
Þó að sjávarútvegurinn sé stór
kostlega miklu meiri gjaldeyr-
isuppsprettá fyrir þjóðina, þá
myndi í þann gjaldeyri höggv-
ást ærið skarð og torfyllt, ef fyr-
ir hann ætti einnig að kaupa
öll þau margvíslegu gæði, sem
landbúnaðurinn er fær um að
veita og veitir þjóðinni. Hitt er
svo annað mál, aö það er svo
mikil nauðsyn landbúriaðinum
og þjóðfélaginu, að landbúnað-
arframleiðslan verði sem ódýr
ust og fullkomnust að völ er á
Allir vita nú, að grundvallar-
skilyrði þess — auk heilbrigðs
verðlagsástands, er aukin tækni
þess er, að unnt sé að koma við
fullkominni tækni, er ræktun
landsins.
Hvernig hefir svo núverandi
stjórnarsamsteypa staðið að
þessum málum? Um verðlags-
öngþveitið er áður rætt. — í
ræktunarmálunum er sagan
ekki fallegri.
Baráttan I ræktunar
málimum.
Á þinginu 1943 báru Fram-
sóknarmenn fram frv. um
skipulagða félagsræktun, og
stóraukinn stuðning við rækt-
unarframkvæmdir að vissu lág-
marki, með það fyrir augum,
að innan tíu ára væri unnt að
fá sem mest af heyfeng — bænda
ræktuðu landi. Hinn aukni
ræktunarstyrkur byggðist á þvi,
að frumræktun landsins væri
alþjóðanauðsyn, og ekkert viðlit
væri að ætla sér að leggja slíka
risaframkvæmd fjárhagslega á
herðar einnar bændakynslóðar.
Máli þessu var visað frá af
Dingmeirihluta til Búnaðarþings.
Búnaðarþing kom síðan til liðs
0
við málið bg samdi um það työ
frumvörp, annað um félags-
ræktun og hitt um hækkun
jarðræktarstyrksins. — Frum-
varpið um ræktunarsamþykkt-
ir varð svo að lögum — en frv.
um hækkun jarðræktarstyrksins
hefir stjórnarliðið flækt á milli
deilda þing eftir þing, — er nú
einu sinni enn að stinga því
svefnþorn.
Lánakjör landbiiu-
aðarins.
Þá má minnast á lánakjör
landbúnaðarins. Það er nú orð-
ið auðsætt mál, að dýrtíðin í
landinu er orðin þess valdandi,
að þeir bændur, sem hyggja til
framkvæmda, nokkurra að ráði,
geta sig ekki hreyft nema með
stórfelldum lántökum, enda þótt
taldirvhafi verið bjargálria. Á
öndverðu þessu þingi báru
Framsóknarmenn fram frum-
vörp í þinginu um aukna og
bætta lánastarfsemi í landbún-
aðinum bæði til jarðræktar og
húsagerðar. Frumvörp þessi
fóru til landbúnaðarnefndar
neðri deilcíar. — En þar beitti
form. nefndarinnar . þingmaður
AustuEr-Húnvetninga, formanns-,,
valdi til að hefta afgreiðslu
þeirra frá n. d. Bar hann fyrir
sig, að von væri fullkominna
frumvarpa um sama efni frá
stjórnarliðinu, og sjálfsagt að
bíða eftir þeim. Og mikið rétt.
Þegar komið var fram á útmán-
uði, koma tvö frumvörp til
þingsins, annað breyting á ný-
býlalögunum og um bætt lána-
kjör til húsagerða, hitt endur-
bætur á ræktunarsjóðslögunum
í svipaða átt og í hinu frv fólst.
Annað þeirra frv., um landnám
og nýbyggðir, varð að lögum —
en hitt frv., um endurbætur á
jarðræktarlánum og lánum til
annarra framkvæmda landbún-
aðar, er nú, eftir öllum sólar-
merkjum, verið að svæfa, og
mun því aldrei hafa verið til
þess ætlazt af stjórninni, að það
næði fram að ganga,. þó að
hyggilegt þætti að sýna framan
í það á meðan verið var að sam-
þykkja sams konar lánskjara-
bætur fyrir sjávarútveginn, sem
nú eru orðin að lögum. Það er
svo sem ekki vandséð á vinnu-
brögðunum, hver er olnboga-
barnið. Það er satt að segja engu
líkara en það sé stefnumál