Tíminn - 06.06.1946, Blaðsíða 2

2
rÍMDiK, jfiinmtndaglnii 6. juni 1946
99. blað
Finnntudayur 6. jjúní
Tilveruréttur kjör-
dæmanua
Eitt af því, sem fyrir liggur
að gera á næstu árum, er að
ákveða kjördæmaskipun lands-
ins. Vitanlegt er, að um það mál
verða mikil átök og hörð, svo
andstæð sjónarmið, sem menn
hafa í þeim efnum.
Því hefir verið haldið fram,
að litlu kjördæmin væru hættu-
leg fyrir þjóðfélagið. Einstakir
þingmenn gætu keypt þau upp
með fjárframlögum úr ríkissjóði
og einkafjármagni sínu. Má að
sjálfsögðu finna einhver dæmi
þess, að fésterkir menn hafi
jafnað metin milli flokka og
málefna með því að hampa fé
sínu og gefa ýmsar glæsivonir
um væntanlegar framkvæmdir.
Eins mun hitt líka hafa komið
fyrir, að þingmenn hafa neytt
samstarfsmenn sína í stjórnar-
meirihluta til ýmsra ■ fjárveit-
inga til að tryggja vafasaman
mann og vafasamt kjördæmi.
Það er dýrmætt, að héruð
landsins eigi sérstaka fulltrúa á
Alþingi til að túlka þarfir sínar
og verja málstað sinn. Ep sú
aðstaða, sem kjördæmaskipunin
tryggir þannig héruðunum, er
misnotuð, ef fésterkir menn
kaupa upp fylgi, svo að pening-
um þeirra eru greidd atkvæði án
tillits til málefnanna.
Menn eru mismunandi víð-
sýnir. Sumir miSa viö sinn efna-
hag, aðrir við hagsmuni héraðs-
ins, en sumir við þjóðarhag. Það
er misjafnt í hvaða röð menn
skipa þessú, en þeir, sem stöð-
ugt miða við einkahagsmuni, eru
hættulegir menn fyrir lýðræðið.
Lýðræðið þarf manna, sem miða
við þjóðarhag og greiða atkvæði
eftir málefnum, og láta ekki
kaupa sig út úr fylkingu þeirra,
sem eru skoðanabræður og and-
legir samferðamenn.
Sjálfstæðisflokkurinn leggur
nú miklu meira fé en nokkru
sinni fyrr í kosningabaráttuna,
þó að oft hafi vel verið. Menn
eru yfirkeyptir til að fara í fram-
boð og hafðir á háum launum
meðan á kosningabaráttunni
stendur. Farartæki og ríflegt
risnufé leggur flokkurinn til.
Auk þess eru sumir f>ambjóð-
endurnir fésterkir menn eins
og vænta má 1 þeim flokki. Nota
þeir það óspart sér til gildis og
framdráttar.
Þá er því enn haldið mjög á
lofti í kosningabaráttunni, að
, Framsóknarflokkurinn sé nú
í stjórnarandstöðu og þeim
kjördæmum, sem kjósa fram-
f bjóðendur hans, muni verða
refsað.
Er allt annað en glæsilegt
að verða að tala um slíkan kosn-
ingaáróður, en hann er nú not-
aður og tjáir þá ekki að þegja.
Það er reynt að hræða lítilsigld-
asta fólkið frá að kjósa stjórnar-
andstæðinga, enda þótt það sé
sannfært um, að málstaður
þeirra sé betri og þjóðhollari.
Þær kosningar, sem nú fara
í hönd, verða á margan hátt ör-
lagaríkar fyrir þjóðina. Alveg
sérstaklega reynir nú á það,
hvort fólkið í litlu kjördæmun-
um hefir nægan þroska til þess
að vernda rökin fyrir >tilveru
kjördæma sinna.
Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan trúað og treyst á dóm-
greind og þroska fólksins. Hann
væntir þess því enn að menn
gangi að kjörborði og greiði at-
kvæði' eftir málefnalegri sann-
Björn Haraldsson, Austurgörðum: /
Þokum okkur saman
Fyrsta grein.
Eitthvað meira en lítið hlýtur
að vera athugavert við hagkerfi
þess þjóðfélags, sem lætur þá
af þegnunum, er nauðsynleg-
ustu og erfiðustu störfin vinna,
búa við rýrastar tekjur og erf-
iðust lífskjör.
Hér á landi er þessu þannig
farið. Þjóðarbúskapur íslend-
inga byggist eingöngu á land-
búnaði og sjávarveiði. Án þeirra
grundvallaratvinnugreina væri
engri mannveru líft á þessu
landi. Ekki aðeins fæði og klæði
allra landsins barna eru til orð-
in eða keypt fyrir framleiðslu
og aflaföng þessara atvinnu-
greina, heldur einnig húsin, sem
þau búa í, öll þægindi, sem þau
búa við, öll ifiannvirki á land-
inu að fornu og nýju, öll menn-
ing andleg og verkleg, að því
leyti, sem hún verður við gjaldi
keypt. Tekjur borgaranna allra
og þjóðarinnar í heild eru fram-
leiðsla og aflaföng þeirra, er að
þessum atvinnugreinum vinna.
Bændum, sjómönnum og verka-
mönnum þeim, er að framleiðsl-
unni starfa, á hver einstakur
borgari og þjóðin í heild tilvist
sína að þakká á þessu landi. í
skjóli höfuðatvinnugreinanna,
landbúnaðar og sjávarveiði, lifa
og hrærast allar aðrar atvinnu-
greinir og stéttir. Iðnaðurinn
lifir eingöngu ýmist fyrir þá
kaupgetu, sem framleiðslan til
lands og sjávar myndar, eða þá
fyrir þjónustu við þá fram-
leiðslu. Sama gildir um alla
verzlun og allar siglingar. Og
ekki hefir starfslið ríkisins og
aðrir launþegar hins opinbera
annað að bíta eða brenna en
það, sem framleiðslan gefur í
aðra hönd. Sama máli gegnir
um veitingamanna- og þjóna-
stétt landsins, svo og hvers kon-
ar sölufólk og braskara. Og síð-
ast en ekki sízt má' telja þá,
sem andlega vinnu stunda. Allir
lifa 1 sama skjóli, því skjóli, sem
framleiðendurnir búa þjóðinni.
Öllum störfum, sem borgarar
þjóðfélagsins vinna, má með
réttu skipti í fyrsta, annars og
þriðja flokks störf. í fyrsta flokki
eru framleiðslustörf til lands og
sjávar, af því framleiðslan er
hér á landi móðir allra mögu-
^eika. Þeir, sem þau störf vinna,
eru útimenn þjóðfélagsins og
framverðir þess. í öðrum flokki
eru svo þau störf og þær stéttir,
sem eiga tilveru sína útimönn-
unum að þakka en hafa sjálf já-
kvæða þýðingu fyrir þjóðfélag-
ið, m. ö. o. gagnleg störf og nauð-
synleg. í þriðja lagi eru svo þau
störf, sem hafa þann eina til-
gang að framfleyta þeim, er þau
stunda, en eru fyrir aðra borg-
ara þjóðfélagsins og þjóðfélag-
ið í heild ýmist óþörf en þó oftar
skaðvænleg. Meðal þeirra, er
þau störf stunda, eru allir, sem
að óþörfu hafa þrengt sér á
milli vinnu og arðs í atvinnulíf-
inu eða í viðskiptalífinu milli
seljanda og neytanda, hafa náð
að handfjalla verðmæti, sem
aðrir raunverulega eiga og orð-
ið fjáðir af. Þessir óþörfu milli-
menn eru víða til, jafnvel í
færingu, en ekki af matarpóli-
tík einni saman.
Hann treystir því, að ein-
menningskjördæmin komi sterk-
ari út úr kosningahríðinni vegna
þess, að það sýni sig, aíT þar
býy hugsandi fólk með pólitíska
menntun.
sjálfu starfsliði rikisins. Og
þeim fjölgar óðum og þeir færa
sig lengra og lengra upp á skapt-
ið. Þeim, sem með völdin fara
hjá þessari þjóð, ferst óhyggi-
lega. Þeir spyrja ekki um magn
afuröa og afla-þeirra, sem draga
björg í bú þjóðarinnar, heldur
spyrja þeir um lífskröfur hinna,
sem inni sitja, og þá helzt þriðja
flokks mannanna. Og þeir gera
hlut innimannanna góðan og
öruggan en hlut útimannanna
rýran og ótryggan. Af þessu
leiðir að útimennirnir sæta lagi
að hætta að starfa úti, þeim
fækkar jafnt og þétt. Þeir, sem
með völdin fara, skilja ekki,
að útistörfin eru lífsnauðsyn
þjóðarinnar. Þeir virðast ekki
sjá, að falli þau niður, verður
ekki lengur lifað á þessu landi,
hvorki í skrauthýsum auðkýf-
ingsins né kjallaraholu ösku-
karlsins. Þetta skilja þeir ekki.
Þeir eru sjálfir innimenn og
sömuleiðis þeirra nánustu vinir.
Meirihlutinn, sem nú fer með
völdin, skilur ekki að afurðir
og aflaföng útimannanna eru
eini réttmæti mælikvarðinn til
að ákveða eftir laun og lífskjör
þjóðarinnar og væri þó þannig
skipt, að störf útimannanna
væru meira virt en annarra. Þá
mundi stöðvast flóttinn frá
framleiðslustörfunum. Arðrán
innimannanna verður að stöðva.
Útimennirnar verða að fá þann
rétt og þá virðingu, sem þeim
ber. Þó það líti svo út á pappírn-
um, að þessar atvinnugreinar
inni af hendi litlar eða engar
beinar greiðslur til sameigin-
legra þarfa þjóöarinnar, þiggi
meira að segja styrki af sameig-
inlegu fé til þess að líða ekki
undir lok, þá eru þetta aðeins
sjónhverfingar. Hvaðan gæti
ríkissjóði komið fé til þess að
styrkja hinar lífrænu auðlindir
þjóðarinnar? Jú, í þessu landi
eru margir ríkir karlar, menn í
eins konar skollabuxum. Vissu-
lega er litið til þessara manna
li^eð virðingu og aðdáun af
mörgum eins og í gamla daga,
en við skollabuxurnar þeirra er
ekkert dularfullt, fremur en áð-
ur var, þegar raktir eru allir
leynistígar. Þessir menn hafa
ekkert skapað, þeir hafa aðeins
komizt yfir drjúgan hluta af
þeim auði, sem útimennirnir
hafa aflað. Það eru útimennirn-
ir, sem leggja fram allar tékjur
þjóðarbúsins og allar tekjur rík-
issjóðsins. Það er raunveruleik-
inn. Allt annað um þessa hluti
eru sjónhverfingar. Með þessu
er á engan hátt sagt, að litlu
máli skipti um aðrar stéttir og
störf en þær, sem að framleiðsl-
unni vinna. Þjóðfélafeinu er oft
líkt við vél. Stéttum þjóðfélags-
ins er líkt við hjól vélarinnar
eða aðra hluta hennar. Og þá
er á það bent, hvernig eitt lítið
hjól, ef það er í ólagi, getur
stöðvað allan gang vélarinnar.
Þannig er á það bent, hvílíka,
þýðingu jafnvel hin minnstu
hlutverk borgaranna hafa. Sam-
líking þessi er rétt, það sem hún
nær, en hún er aldrei útfærð til
hlítar. Hvað er það, sem gfetur
til fullnustu stöðvað gang vél-
arinnar og starf, þó öll hjól
séu í.fínasta lagi? Nokkuð er
það, sem enn meiri þýðingu hef-
ir en sjálf vélin og öll hennar
dauðu hjól. Það er krafturinn,
sem lætur vélina ganga. Og það
leikur ekki á tveim tungum
hverjir það eru, sem leggja til
kraftinn handa hinni íslenzku
þjóðfélagsvél. Það eru hinir
vinnandi framleiðendur, bænd-
ur, sjómenn óg verkamenn, þeir,
sem að framleiðslu vinna. Fram-
leiðslan er brennsluefni vélar-
innar, án hennar mundi vélin
ekki hreyfast. Því meira og betra
sem þetta brennsluefni er, því
betur og hraðar gengur vélin
og því meir má auka álagið.
En stjórnendur þessa þjóðfé-
lags hafa farið öfugt að. Álagið
hafa þeir aukið jafnt og þétt,
en kraftinn ekki að sama skapi.
Það er bætt við nýjum og nýjum
hjólasamstæðum. Vélin er farin
að vinna lítið, því olíugjöfin er
orðin treg. Og þannig er komið
fyrir það, Hvernig. gæðum lífsins
(Framhald á 3. síöu).
Mennin.garsjóbur
Færeyinga
\
Lögþing Færeyinga ákvað hinn 6. maí síðastliðinn, á áttatíu
ára afmælisdegi Jóhannesar kóngsbónda Paturssonar, að stofna
sjóð til stuðnings færeyskri menningu og færeyskum listum. Skyldi
þessi sjóðstofnun jafnframt vera til minningar um hið mikla og
margþætta menningarstarf, sem Jóannes hefir innt af höndum
síðan hann hóf viðreisnarbaráttu sína í eyjunum fyrir meira en
hálfri öld.
Upphaf þessarar sjóðstofnun-
ar var það, að allmörg færeysk
menningar- og listamannafélög,
þar á meðal Lýðháskólafélagið,
Leikfélagið, Fornleifafélagið,
Ungmennafélag Færeyja, Kenn-
arafélagið, íTiróttasamband
Færeyja, Tónlistarskólinn, Coll-
egium academicum faeroense,
Listafélagið, auk fjögurra fær-
eyskra félaga í Danmörku,
Blaðafélagsins, Bókadeildar
Færeyingafélagsins, Stúdenta-
félagsins og Kristilega ung-
mennafélagsins, sendu lögþing-
inu áskorun um stofnun fær-
eysks menningarsjóðs. í áskor-
un félaganna segir á þessa leið:
„Við undirritaðir leyfum okk-
ur að heita á færeyska lögþingið
að stofna sjóð til viðgangs fær-
eyskri tungu og færeyskri menn-
ingu til heiðurs Jóannesi Pat-
urssyni á 80 ára afmælisdegi
hans 6. maí.“
Forgöngumennirnir lögðu til,
að vöxtunum af fé því, sem lög-
þingið veitti í þessu skyni, skyldi
varið til styrktar starfi „í þágu
færeyskrar tungu, bókmennta,
lista, vísinda og annarra menn-
ingarmála eftir þeim reglum,
sem lögþirig Færeyinga eða
nefnd, skipuð af því, sjóðnum
til forráða, setti.“
í áskorun þessari var á það
minnt, að nú væru 100 ár síðan
færeyskt ritmál kom fram í
sinni núverandi mynd, og væri
vel viðeigandi að min-nast þess
nú einnig með því að tryggja
framtíð færeyskrar tungu með
þessari sjóðstofnun.
Um Jóannes Patursson og
/t ðíiaOaHqi
Maðksmogin fúadugga.
Blöð Sjálfstæðisflokksins og
sumir frambjóðendur hans láta
mikið yfir því, að stjórnarskút-
an muni reynast hið öruggasta
sjóskip eftir kosningar og færa
fylgismönnum sínum ríflegan
hlut, en þeir, sem ekki hylla
stjórnina nú, muni þá verða
báglega staddir og lítils meg-
andi. Eru slík svigurmæli sem
þessi ekki sem bezt viðeigandi
í lýðfrjálsu landi, þó að þegnar
einræðisríkja verði að gera sér
þau að góðu.
Hitt er sVo annað mál, að
sumir eru þeirrar skoðunar, að
skútu þessari beri ■ fremur að
líkja við maðksmogna fúaduggu
og óvíst, að sú fleyta verði lengi
ofansjávar eftir að kosningum
lýkur, nema því að eins, að
rækileg „klössun“ verði látin
fram fara. Þykir margt benda
til þess, að duggan verði fyrir
áföllum áður en lýkur.
Þar má fyrst nefna það, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
neyðst til að bjóða fram þrjá
þingmenn, sem verið hafa and-
stæðingar stjórnarinnar frá
öndverðu, og í Reykjavík voru
stjórnarmenn í flokknum kúg-
aðir til að bjóða fram einn
stjórnarandstæðing í viðbót,
sem telja má sennilegt, að verði
uppbótarmaður, ef hann verður
ekki'brögðum beittur. Sumir ný-
ir frambjóðendur flokksins
reyna nú að reyta sér fylgi með
þeim rökum, að þeir séu stjórn-
arandstæðingar og vafalaust
verði breytt um stjórnarstefnu
eftir kosningar. Svo óvinsæl er
•stjórnin víða um land.
Margt bendir til, að meirihluti
frambjóðenda Alþýðuflokksins,
sem á þing komast, reynist
stjórnarandstæðingar, enda mun
flokknum örðugt að semja við
Sjálfstæðisforustuna um upp-
gjör stríðsgróðans, sem hann
tók á stefnuskrá sína í
vor á Alþingi. Þá þykir
og líklegt, miðað við bæjar-
stjórnarkosningarnar í vetur,
að kommúnistar tapi a. m. k.
einu þingsæti í Reykjavík, og
margir telja, að þeir séu nú yfir-
leitt hrörnandi flokkur, en
þeirra helzta von, að Rússa-
timbrið fleyti þeim yfir mestu
örðugleikana.
Hitt er svo öllum kunnugt, að
allur Framsóknarflokkurinn á
hinu nýkjörna AlþiTigi verður
stjórninni andstæður, og einn til
tveir klofningsframbjóðendur,
sem stjórnin gerir sér vonir um,
munu ekki á þing komast. Eru
og miklar líkur til að Framsókn-
arflokkurinn verði eftir kosn-
ingar fjölmennari en fyrr. Er
því engin ástæða fyrir almenning
að glúpna fyrir sjónum skútu-
karla stjórnarinnar við kosning-
ar þær, er í hönd fara. Munu
og sumir þeirra þingmanna, er
enn styðja stjórnina, digna í
fylgi sínu, er straumar breytast.
Reikningsmennt Morgun-
blaðsins.
Mbl. heldur því fram, að flokk-
ur sinn muni fá 23 eða 24 menn
kjörna á þing ella eigi hann víst
að fá uppbótarmenn. Við síð-
ustu kosningar fékk flokkurinn
23001 atkvæði af 60576, sem
greidd voru, eða tæplega 38%.
Mbl. reiknast því, að með 38%
atkvæða geti það fengið uppbót-
arsæti, unz það hefir 47% þing-
manna. Má mikið vera ef höfuð
Jóns Pálmasonar hefir ekki
komið til hjálpar við þessa töl-
vlsi.
Það væri óðs manns æði að
hjálpa svona reikningsmönn-
um til gagns, en hins vegar er
rétt að vekja athygli almenn-
ings á því, á hvaða menntunar-
stigi þeir eru staddir.
Tilboð til Morgunblaðsins.
Mbl. segist halda að það styrki
sitt mál, að menn lesi Tímann.
Hérmeð er því gefinn kostur á
að verja nokkru af því fé, sem
flokkur þess notar til kosninga-
þarfa, til þess að fá Tímann til
uppbótarlesturs fyrir kjósendur
sína. Er mjög líklegt að nú þurfi
að gera sérstakar varúðarráð-
stafanir til þess að tryggja suma
liðsmennina í sæti og því
ástæðulaúst fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn að kasta frá sér þessu
tækifæri.
Einn sérfræðingurinn
lofar annan.
Verkfræðinemi nokkur, sem
(Framhald á 3. síðu).
starf hans var svo að orði kcm-
izt:
„Fáir hafa helgað hinum þjóð-
legu og menningarlegu hreyf-
ingum, sem hefjast fyrir alvöru
í færeysku þjóðlífi fyrir um það
bil einni öld, lífsstarf sitt á slík-
an hátt sem Jóannes Patursson.
Færeyskri tungu hefir hann ver-
ið hinn hollasti vinur. Hann
hefir meðal annars gefið út
þjóðkvæðasöfn, ljóðabækur og
þætti úr sögu þjóðarinnar, og
hann hefir verið í hópi þeirra,
sem bezt hafa unnið að því að
halda færeyskum dansi og dans-
kvæðum lifandi í Færeyjum. Nú
á elliárunum' vinnur hann að
þvi að ljúka sögu Kirkjubæjar
— riti, sem eflaust mun hafa
mikla menningarlega þýðingu.
Það er því skoðun okkar, að
sjóðinn eigi að stofna til heiðurs
Jóannesi Paturssyni og skuli
þess getið í reglugerð sjóðsins."
Málið var þegar tekið til með-
ferðar á þinginu og kosin nefnd
til þess að fjalla um það. Skip-
uðu hana þingmennirnir A. Sör-
ensen, R. Rasmussen og Thor-
stein Petersen, J. E. Jacobsen
P. Dam, A. Samuelsen og H.
Iversen. Tveir hinir síðast t^ldu
eru úr Sambandsflokknum —
þeir vildu ekki sinna þessu máli.
Hefir þar vafalaust komið til
það tvennt, að þeim er litið ,á-
hugamál að hlynna að færeyskri
tungu og menningu, og svo hitt,
að þeir hafa sízt af öllu viljað
tengja það við afmælisdag Jó-
annesar Paturssonar, enda þótt
hann væri þá i þann veginn að
láta af beinni þátttöku i fær-
eyskum stjórnmálum. Hinir
nefndarmennirnir fimm urðu á
eitt sáttir um það að leggja til:
1. Lögþing Færeyinga sam-
þykkir að stofna 6. maí Menn-
ingarsjóð lögþings Færeyinga.
2. Þingið samþykkir að veita
200 þúsund krónur úr viðlaga-
sjóði til þessarar sjóðstofnunar.
Ennfremur ákveður þingið aö
til sjóðsins skuli veittar 10 þús.
krónur úr amtssjóði árið 1946.
3. Forsetum þingsins sé falið
að gera uppkast að reglugerð
fyrir sjóðinn, enda verði hún
lögð fyrir þingið til endanlegr-
^r samþykktar. •
Þessar tillögur meirihluta
liefndarinnar voru síðan sam-
þykktar af lögþinginu hinn 6.
maí.
Með þessari samþykkt hafa
Færeyingar stigið merkilegt spor
til eflingar færeyskri menningu
og fséreyskri tungu — spor, sem
vonandi reynist þeim farsælt
á kom^ndi árum. Efnaleg af-
koma og þjóðleg menning verða
jafna að haldast í hendur.
ef vel á að fara.