Tíminn - 26.06.1946, Blaðsíða 1

Aukablað
TÓII\iS. miðvikndagmn 36. jnní 1946
Ankablað
Jón Helgason:
SÖKNARGÖGN A HENDUR FRAM-
BJÖÐENDUM RÍKISSTJÖRNARIN NAR
i.
Ríkisstjórn sú, sem nú situr,
var mynduð haustið 1944, eftir
langar málaleitanir og ýmsar
tilraunir til stjórnarmyndunar.
Hún hefir því farið svo lengi
með völd, að séð er, að verulegu
leyti, hver er geta hennar og
farsæld, og því tímataært að
gera sér grein fyrir því, hvort
æskilegt sé fyrir þj óðina, að hún
fari lengur með völdin og rétt
að veita frambjóðendum hennar
brautargengi.
Framsóknarmenn gátu ekki
tekið þátt í stjórnarmynduninni,
þótt svo færi, að hinir flokkarn-
ir þrír gerðu það, sumir þeirra
að vísu með mikilli tregðu og
ekki nærri því öllu atkvæða-
magni sínu. Innan Alþýðu-
flokksins munaði mjög mjóu, að
stjórnarsamvinnunni við komm-
únista og íhaldsmenn yrði
hafnað, og við framboðin í vor
urðu fylgismenn stj órnarinnar
sums staöar að þoka úr örugg-
um sætum fyrir eindregnum
andstæðingum hennar.Svipað er
ástatt í Sjálfstæðisflokknum.
Sumir þingmenn hans hafa alla
tíð verið í andstöðu við stjórn-
ina, sem formaður flokksins
veitir þó forstöðu, og við fram-
boðin í Reykjavík varð stjórn-
ardeildin að kaupa sér fylgi
andstöðuarmsins því dýra verði,
að sjálfur borgarstjórinn þokaði
í vonlítið sæti fyrir einum and-
stæðingi stj órnarsamstarf sins.
Á kosningamáli Morgunblaðsins
og erindreka Sjálfstæðisflokks-
ins heitir þetta eining. En það er
að minnsta kosti eining um eitt-
hvað annað en málefni í venju-
legum skilningi. Það væri þá
helzt eining um hag heildsal-
anna. Hingað til hefir það
þótt farsælast, að stjórn-
málabaráttan væri málefna-
barátta. í því bandaríki
allra stétta, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn læzt vera virðist
annað þykja mikilvægara en
heilsteypt afstaða í málum al-
mennings.
Þrátt fyrir þennan mikla
skoðanamun um tilverurétt rík-
isstjórnarinnar innan tveggja
stuðningsflokka hennar, hefir
það verið mjög lagt Framsókn-
arflokknum til lasts, að hann
gat ekki tekið þátt í stjórnar-
mynduninni. En sé afstaða hans
álasverð, þá eru þó fleiri undir
sömu sök seldir, eins og ég hefi
þegar gert grein fyrir. En að
mínu viti.er hér ekki um sök að
ræða, heldur þá einu afstöðu,
£~m staðreyndanna sjálfra
vegna er skylt að taka, og sönn-
unargagn mitt í því máli er ein-
mitt ferill ríkisstjórnarinnar
sjálfrar. Okkur Framsóknar-
mönnum virtist af glapræði til
hennar stofnað, og þann sama
ógæfusvip beri öll hennar ganga
fram á þennan dag. Mun ég nú
rökstyðja þetta nánar.
II.
Meginorsök þess, að Fram-
sóknarmenn gátu ekki gengið til
þessarar stjórnarmyndunar, var
sú, að hinir flokkarnir vildu ekki
gera neitt til þess að skapa þann
grundvöll, sem heilbrigt fjár-
mála- og athafnalíf í landinu
verður að hvíla á, enda þótt þeir
Jiefðu áður haft stór orð um
bölvun verðbólgunnar. Þeir
vildu ekki neinar ráðstafanir
gera til þess að vinna bug á dýr-
tíðinni og verðþenslunni í land-
inu, sem þá þegar var orðin
ískyggilega mikil — hafði hækk-
að um 89 stig í átta mánaða
stjórnartíð Ólafs Thors sumarið
1942, er núverandi stjórnar-
flokkar voru að knýja f^am
kjördæmabreytinguna. Það var
sá skattur, er athafnalífið og al-
menningur í landinu hafði orðið
að greiða fyrir þær aðgerðir,
sem þó virtist að hefðu að skað-
lausu mátt bíða, þar til fram
fer sú allsherjarendurskoðun
stjórnarskrárinnar, er nú stend-
ur fyrir dyrum. Síðan núverandi
stjórn var mynduð hefir svo
vísitalan enn hækkað um 19
stig, og taldi þó í vetur einn af
fremstu mönnum Alþýðuflokks-
ins og bæjarfulltrúi hans í
Reykjavík, Jón Blöndal hag-
fræðingur, sem sjálfur á sæti í
kauplagsnefnd, að hún væri
fölsuð um 30—40 stig. Hjá utan-
þingsstjórninni, er samt þótti
aðgerðalítil, hækkaðí hún aðeins
um eitt stig.
Framsóknarmenn álitu, að
heilbrigt fjármálaástand í land-
inu væri frumskilyrði þess, að
auður sá, sem hér hefir borizt á
land á stríðsárunum og berst
sennilega enn um stund meðan
hungraðar þjóðir vilja kaupa
framleiðslu okkar afarverði sér
til lífsbjargar, nýttist landi og
þjóð til blessunar. Það væri
grundvöllurinn, sem allar fram-
farir yrðu að byggjast á, og þá
væri líka hægt að gera miklu
meira fyrir sömu fjárhæð, Ella
ræki að því áður en langir tímar
liðu, að við yrðum ekki sam-
kepnisfærir á erlendum mark-
aði, aðrir boluðu okkur út, at-
vinnulífið í landinu drægist
saman, þegar hallarekstur blasti
við, og það bitnaði síðan vita-
skuld á þjóðinni allri og hverj-
um þjóðfélagsþegni sérstaklega.
Án blómlega atvinnulífs getur
engin þjóð komizt vel af. Fram-
leiðslan er sú auðsuppspretta,
sem allir njóta af, hvaða störf
sem þeir annars vinna.
Á þessum misserum, sem iiðin
eru síðan stjórnin var mynduð,
hafa svo ýmsir, þvert ofan í fyrri
ummæli, reynt að blekkja
launastéttir landsins með þeim
falsrökum, að verðbólgan sé ekki
óæskileg, því að hún dreifi
stríðsgróðanum. Þótt þessi
kenning væri rétt, sem ekki er,
þá hefðu verið margar giftu-
drýgri leiðir til þess. Það, sem
hér ber á milli, er ekki það,
hvort almenningur í landinu
eigi að fá þau laun fyrir vinnu
sína, er hæst verða goldin,-án
þess að gengið sé of nærri þeim,
sem greiðslurnar inna af
höndum, og þeirra tekjustofn-
um. Það er rangt, ef einhver ber
það fram. Framsóknarflokkur-
inn ann hinum starfandi mönn-
um góðra launa. Það er eitt af
meginstefnuskráratriðum hans.
að þegnarnir eigi við sem jöfn-
ust kjör að búa og hið vinnandi
fólk, hvort heldur er við erfið-
isvinnu eða í opinberri þjón-
ustu, beri ekki skarðan hlut frá
borði. Með því að halda verð-
bólgunni í skefjum og nýta til
almennra og raunverulegra
kjarabóta þann óhófs^róða, er
nú gengur til einstakra manna,
var hægt að gera hvort tveggja,
að skapa alþýðlega velmegun í
bráð og tryggja afkomu þjóðar-
innar í lengd.
Það, sem hér hefir gerzt, er
einfaldlega það, að stjórnarliðið
hefir gripið til þess örþrifaráðs,
að telja verðbólguna í landinu
til happa, til þess að leiða at-
hygli fólksins frá þeirri hættu,
er af verðþenslunni stafar, og al-
gerðum skorti á raunhæfum að-
gerðum af hálfu stjórnarinnar.
Kauþmáttur krónunnar hefir
rýrnað jafnt og þétt, en það átti
að blekkja fólk með tölum,
sem alltaf hafa verið að hækka.
Það var skýið, sem það átti að
svífa á í hæðirnar.
En þessi gerningaþoka hefir
ekki villt nema fáa. Það er
staðreynd, sem yfirleitt er mjög
augljós og fólk finnur glöggt og
sér, að það eru aðeins fáir menn,
sem hafa grætt á verðbólgunni,
og þá fyrst og fremst heildsala-
stétt landsins, er hefir getað
margfaldað gróða, sinn í skjóli
hennar. Gylfi Þ. Gíslason, efsti
maður á lista Alþýðuflokksins í
Reykjavík, gat þess í útvarps-
umræðum nýlega, að fyrir dreif-
ingu fata, matvöru og skófatn-
aðar aðeins gýldi hver f jölskylda
milliliðastéttinni skatt, er nem-
ur 2500 krónum á ári, en þó
heimta heildsalarnir mun þyngri
skatta á öðrum sviðum. Fulltrú-
ar og ráðherrar Alþýðuflokksins
og kommúnista hafa ekki aðhafzt
neitt raunhæft til þess að bæta
úr þessu. í annan stað eru svo
þeir, sem rekið hafa ýmis konar
braskstarfsemi, kaup og sölur
verðmætra eigna. Hin sífellda
verðhækkun, húsnæðisskortur
og fleira, hefir fært þeim ó-
mældan gróða, sem meiri er en
komið hefir fram í dagsljósið.
Verkamenn og launamenn
haaf hins vegar borið skarðan
hlut frá borði, og þýðingar-
mestu atvinnugreinarnar hafa
átt við vaxandi erfiðleika að
stríða. Þetta hefir oft og víða
komið fram. Nægir í því sam-
bandi að minna á lýsingu Dags-
brúnarverkamanna á aðstöðu
sinni í vetur, samþykktir verka-
mannafélagsins Baldurs. á ísa-
firði og ályktanir síðasta Fiski-
þings, og ýmsra samtaka út-
vegsmanna. „Kjarabæturnar",
sem kommúnistar kalla svo,
hafa reynzt ærið snubbóttar,
þegar öll kurl komu til grafar
j- „dreifing stríðsgróðans“ ekki
verið það, sem látið var í veðri
vaka. Hinar köldu staðreyndir
töluðu skýru máli, og tala enn.
Þær segja, að sú kauphækkun,
sem orðið hefir, renni jafnóð-
um í súginn vegna síaukinnar
verðbólgu. Þær segja, að at-
vinnuvegirnir, undirstaða allrar
velmegunar í landinu, séu einn-
ig lamaðir af hennar völdum —
og þó stórum meiri vá fyrir
dyrum.
III.
Auglýsingaskrum það, sem
ríkisstjórnin viðhafði, þegar hún
settist að völdum, var svo mik-
ið, að slíkt var áður óheyrt á
þessu landi. Hér átti að skapa
nýjan himin og nýja jörð næst-
um því. Enn bergmálar þessi
hallelújasöngur af og til, þega»r
mikils þykir við þurfa. Gætnum
mönnum og hófsömum þykir
hér lítt af setningi slegiö. Al-
mennt munu íslendingar telja
það bfetri reglu að lofa ekki of
miklu, en efna nokkurn veginn
það, sem heitið var, heldur en
að lofa gulli og grænum skógum,
meðan vanséð er um allar efnd-
ir. Þeim finnst, að sú regla eigi
einnig að gilda í stjórnmálum.
Framsóknarmenn gátu ekki
tekið þátt í þessu skrumi.
Þeir vildu ekki byggja á
sandi verðbólgunnar. Þeir vildu
eklii bera ábyrgð á því, að allt
ræki á reiðanum. Fyrir þá af-
.stöðu hafa fylgismenn stjórnar-
innar sýknt og heilagt borið þá
þeim brigzlum, að þeir væru aft-
urhaldsmenn, er vildu keyra allt
í kút eymdar og örbirgðar. Slík-
um brigzlum ætti raunar ekki
að þurfa að svara, því að þau
falla um sig sjálf, en vegna
þeirra, sem beittir hafa verið
einhliða áróðri um langa stund,
skal það þó gert.
Ég vil fyrst benda á sögu
flokksins og fortíð. Verkin bera
jafnan raunhæfastan vitnis-
burð. Framsóknarflokkurinn
hófst fyrst til valda eftir kosn-
ingarnar sumarið 1927. Ég hygg,
að þvi verði ekki með rökum
hnekkt, að þá hefst mesta fram-
faratímabil i sögu íslands, ein-
mitt fyrir forgöngu Framsókn-
arflokksins, þótt þess sé skylt að
geta, að Alþýðuflokkurinn
studdi hann eftir því sem geta
var til. Hverju stórvirkinu af
öðru er hrundið í framkvæmd
— í atvinnumálum, menningar-
málum, réttarmálum, heilbrigð-
ismálum, samgöngumálum og á
mörgum fleiri sviðum, gegn
harðsnúinni andstöðu íhalds-
manna, sem þingtíðindi og blöð
frá þeim tíma bera bezt vitni
um.
Eftir 1930 gekk kreppa yfir
heiminn. Hún bitnaði einnig á
okkur íslendingum. Við áttum
enn við afleiðingar hennar að
stríða ailt fram að þeim tíma,
er styrjöldin skall á. Stjórnin,
sem kom til valda undir forsæti
Hermanns Jónassonar árið 1934,
mun þó hafa gert hlutfallslega
miklu meira framleiðslu- og at-
vinnutækjum landsmanna til
endurnýjunar á sinni tíð, heldur
en sjálf nýsköpunarstjórnin
núna, meðan .ófafé berst inn í
landið vegna ástands þess, sem
ófriðurinn hefir skapað. Það er
ég reiðubúinn til að sanna með
óyggjandi tölum, hvenær sem
þess er krafizt.
Framsóknarflokkurinn hefir
þannig verið sá flokkur, sem
haft hefir forustuna um stór-
stígustu framfarirnar í landinu,
þótt hann gengi aldrei eftir
þeim skrumsins leiðum að kalla
umbótastarf sitt nýsköpun.
Og hann er enn sami umbóta-
flokkurinn og hann var. Hann
átelur ekki, að keypt séu ný at-
vinnutæki. Hann telur það sjálf-
sagða skyldu. En við Framsókn-
armenn viljum, að það sé gert
af fyrirhyggju. Við álítum til
dæmis, að það hefði verið skyn-
samlegra að kaupa dieseltogara
en gufuskip, og við áteljum það
harölega ,að þannig hefir verið
að skipakaupunum staðið af
ríkisstjórninni, að skipin kosta
tugum milljóna meira en þurft
hefði að vera, auk þess sem ís-
lenzku þjóðinni var um skeið
sköpuð stórskaðleg óvild í Bret-
landi með yfirboðum til skipa-
smíðastöðvanna. Eitt eftir-
minnilegasta vitnið í þessu máli
er Gísli Jónsson alþingismaður,
einn af aðalstuðningsmönnum
ríkisstjórnarinnar og mjög við
skipakaupin riðinn. í síðasta
Sjómannadagsblaði er einnig
vitnisburður um það, hversu
mikil nýtízkuskip það eru, sem
hér er verið að kaupa. Þar er
jafnvel talið, að nýju skipin
hafi ekki annað fram yfir gömlu
togarana en að þau séu „minna
ryðbrunnin."
Ofan á verðbólguna í landinu
bætist sú synd ríkisstjórnarinn-
ar, að megnt fyrirhyggjuleysi
einkennir aðal-„nýsköpunar“-
aðgerðirnar — og það er það,
sem við Framsóknarmenn á-
teljum mjög þunglega. Það eru.
líka alvarleg mistök.
Saga Svíþjóðarbátanna gæti
verið efni í annan þátt. Það er
látið í veðri vaka, að þeir muni
komast á síld í sumar, en fáum
mun koma til hugar, að það
verði. Enginn veit, hve stórvægi-
legt tap það verður væntan-
legum eigendum bátanna og
þjóðinni allri, hve treglega
hefir gengið smíði þeirra —
meðal annars vegna þess, hve
rikisstjórnin vaknaði seint til
aðgerða, er flýtt gætu smíði
þeirra.
IV.
Hér hefir verið drepið á fáein
atriði, sem valda því, að ég og
aðrir Framsóknarmenn eiga
ekki samleið með ríkisstjórn
þeirra Ólafs Thors og Emils
Jónssonar og Brynjólfs Bjarna-
sonar og þeirra kumpána. Margt
fleira mætti nefna, ef rúm væri
til. Ég skal víkja að fáeinum at-
riðum til viðbótar.
Ég nefni fyrst innflutnings-
hættina. Þar er nú það skipulag
á, að innflutningur hinna helztu
vörutegunda er bókstaflega
fenginn að léni einstökum gæð-
ingum, er styðja vel við bak rík-
isstjórnarinnar. Það er orðinn
þeirra friðhelgur réttur að sitja
einir að tiltekinni krás og hirða
sinn ríflega ágóðahluta á þiurru
landi. Vitnisburður Gylfa Þ.
Gíslasonar um milliliðakostnað-
inn hefir áður verið getið. En ef
fjölmennt byggingarfél. manna,
sem eru það basla við að koma
upp þaki yfir höfuðið á sér,
sækir um leyfi til þess að flytja
sjálft inn í landið byggingarefni
og heimilistæki, svo að það geti
losnað við hinn þunga skatt, er
heildsalarnir leggja á fólkið, er
því harðlega synjað. Lögleg á-
lagning heildsalastéttarinnar á
nauðsynjar almennings eru nú
taldar 50 milljónir króna á ári.
Alþýðublaðið og Þjóðviljinn tala
fyrir kosningar um löglegan og
ólöglegan óhófsgróða heildsal-
anna. En fulltrúar kommúnista
og Alþýðuflokksmanna í við-
skiptaráði og ríkisstjórn hafa
samt unað þessu prýðilega fram
á þennan dag, og ekkert verið
aðhafzt til þess að draga úr á-
lagningu heildsalanna. Alþýðan
fær að gjalda þeim sinn
Dunga skatt, margar þúsundir
króna hvert einasta heimili á
landinu.
Um meðferð gjaldeyrisins er
önnur saga, en þessari mjög
skyld, enda er það, sem þar
hefir gerzt, einnig orðið af þjón-
ustusemi við hina sömu menn,
er aldrei hefir þótt sinn gróði
nógu mikill. Núverandi ríkis-
stjórn tók við 570 miljónum
króna í erlendum gjaldeyri.
Gjaldeyristekjurnar í hennar
stjórnartíð hafa numið 470
miljónum. Alls hefir hún haft
til ráðstöfunar 1040 miljónir
króna eða meira en einn mil-
;arð. Það er há tala á íslenzkan
mælikvarða. En enda þótt að-
eins fjórðungi þessa gjaldeyris
hafi verið varið til kaupa á svo-
kölluðum nýbyggingarvörum og
jafnvel nokkur hluti þeirra vara
sé framleiðslu- og atvinnulíf-
inu í landinu ekki ýkjamikils
virði ,er nú þegar svo komið, að
nær öllum innstæðum okkar er-
lendis hefir verið eytt, ef talið er
með öll innflutningsleyfi,- sem
viðskiptaráð og nýbyggingarráð
er búið að veita, svo að ekki er
annað eftir en 40—50 miljónir
króna, er renna eiga i nýbygg-
ingarsjóð, ef sú upphæð öll er
þá fyrir hendi. Á tuttugu mán-
uðum hefir ríkisstjórnin og
hennar margahglýstu ráð eytt
einum miljarð íslenzkra króna
af gjaldeyri þjóðarinnar. Það af
þessu, sem farið hefir til kaupa
á þarflegum hlutum, er ekki um
að sakast, en hitt er sárt og
raunar óhæfa, er þjóðin á ekki
að horfa upp á, án þess að gera
sínar ráðstafanir á kjördegi, að
meginhlutanum hefir bókstaf-
lega verið sóað — fórnað á alt-
ari gróðamannanna í heildsala-
stétt, er sifellt hafa heimtað
mikinn innflutning á vörum, er
þeir gátu selt með mestum
hagnaði, en lítill fengur er að
fyrir þjóð, sem á eins óendan-
lega margt ógert. í annan stað
er verið að flytja inn kynstrin
öll af vöium, sem bæði eru dýr-
ar og óvandaðar, nú á fyrstu
misserunum eftir stríðið, og
miklu skynsamlegra hefði verið
að slá á frest um eins árs skeið
eða svo, og skal ég þar til nefna
bifreiðar, og almennari nauð-
synjavarning, svo sem ryksugur,
klósettskálar, bindi, kvenhanzka
og margt fleira, sem nú er komið
svo mikið af til landsins, að ekki
er líklegt að seljist nema á
mörgum árum. Ofan á annað
bætist þá það, að þjóðin verður
um langan tíma að liggja með
miklar birgðir af fremur léleg-
um vörum, sem keyptar eru á
þeim tíma, er allt er venju frem-
ur dýrt.
Enn má geta hér tveggja eft-
irtektarverðra dæma um með-
ferðina á dýrmætustu gjaldeyr-
isinneigninni. Síðastliðinn vetur
fékk dóttir formanns nýbygg-
ingarráðs, með sérstöku leyfi
ríkisstjóx-narinnar, 400 þúsund
krónur í dollurum í „heiman-
mund“ að kallað er, er hún gift-
ist amerískum hermanni. Litlu
síðar ákvað annar ráðhei'ra Al-
þýðuflokksins, Emil Jónsson, að
greiða amerískum húsameistur-
um, 300 þúsund krónur í dollur-
um fyrir að teikna útlendinga-
hótel við tjörnina í Reykjavík.
En um sama leyti og þetta gerð-
ist, gátu menn vestan hafs varla
fengið þa'ð, sem þeir þyrftu sér
til lífsframfærslu sökum doll-
araskorts. — Brauðinu er skipt
misjafnt milli barnanna, eftir
þvi hvert faðernið er.
Til viðbótar þessari stuttu og
ágripskenndu lýsingu á stjórn
núverandi valdhafa á viðskipta-
málum þjóðarinnar, skal ég svo
aðeins minna á heildsala-
hneykslin, sem dafnað hafa í
skjóli ríkisstjórnarinnar. Þau
fjársvik eru áreiðanlega miklu
víðtækari en opinbert hefir orð-
ið, og er það leyndarmál, sem
allir vita. Á hinum, sem kærðir
hafa verið af verðlagsstjóra, og
þess vegna ekki unnt að láta al-
veg sleppa, hefir verið mjög
vægt tekið, þótt þeir hafi orðið
að endurgreiða þann ágóða, er
þeir hafa dregið sér ólögiega,
svo sannanlegt sé — ekki þó til
neytenda, sem borgað hafa bnls-
ann, heldur í ríkissjóð. í málum
sumra þessara manna, þeirra,
sem stærsta hönkina áttu upp í
bak ríkisstjórnarinnar, hefir þó
verið gerð réttarsætt, og þau
ekki verið látin ganga til dóms,
en aðrir, sem legið hafa undir
sams konar ákærum, hafa verið
gerðir út sem erindrekar þjóð-
arinnar í viðskiptamálum er-
lendis. Þetta er því jafnhliða
xáttur úr íslenzkri réttarsögu
og viðskiptasögu á þessum síð-
ustu misserum. Það er fróðlegt
að bera saman þá hegningu,
sem heildsalar hljóta, er seilzt
hafa á sviksamlegan hátt ofan
í vasa borgaranna og dregið sér
xar miljón á miljón ofan, og
ýmissa smáþjófa, sem hnupla
fáeinum krónum og eru fyrir
xað dæmdir frá mannréttind-
um, auk oft langrar fangelsis-
vistar. En þetta bregður dálítið
einkennilegu ljósi yfir réttar-
far og réttarfarshugmyndir í
landinu. Mörgum finnst hér
gerður óeðlilegur greinarmunur,
eftir því hvaða aðferðum er
beitt við fjárdráttinn, og sá
munur sé í öfugu hlutfalli við
xann háska, sem af hinum seku
mönnum stafar.
Þessu næst vík ég að fjár-
málastjórninni. Áratugum sam-
an hafa þeir menn, sem nú
mynda Sjálfstæðisflokkinn,
klifað á því, að þeim væri öðr-
um mönnum fremur trúandi
fyrir fjármálum ríkisins. Þeir
væru í senn gætnir fjármála-
menn og hyggnir. Menn lögðu
lengi eyrun við þessu, og mun
Sjálfstæðisflokkurinn þar mest
hafa notið Jóns heitins Þor-
lákssonar, sem líka er vissulega
vert að minnast með virðingu.
En þegar Sjálfstæðismenn kom-
ust aftur í þá afstöðu að hafa
áhrif á fjármál ríkisins, var Jón
Þorláksson fallinn frá og í hans
stað komnir menn, er gengið
hafa ólíkar slóðir í þeim efnum
og sennilega fleiri. Dómur
reynslunnar um fjármálastjórn
Sjálfstæðisflokksins og ekki sízt
þess fjármálaráðherra, er nú
situr, hefir því örðið annar en
mátt hefði ætla eftir öllu þeirra
mikla tali og löngu skrifum um
fjái'málahyggindi, gætni og
sparnaðarvilja Sjálfstæðis-
manna.
Áður hefir verið rætt um
verðbólguna og það fljótræði,
sem beitt var við togarakaup-
in í Englandi, og Gisli Jóns-
son Barðstrendingaþingmaður
telur að hafi kostað þjóðina 20
—30 miljónir íslenzkra króna
umfram það, er skipin hefðu
þurft að kosta, ef rétt hefði
verið að þessum málum staðið.
Hér mun ég stuttlega gera grein
fyrir, hvei’nig ástatt er um fjár-
mál ríkisins. En til þess, að ekki
sé hægt að segja, að ég kasti
meiri sök á einn aðila en hann
ber, skal ég Jxegar taka það fram,
að þar ber öll ríkisstjórnin sök
og allir stuðningsmenn hennar
á alþingi — jafnt kommúnistar
og Alþýðuflokksmenn sem Sjálf-
stæðismenn, þótt Pétur Magn-
ússon skipi að vísu embætti
f jármálaráðherra. Hið sama gild-
ir auðvitað um allt, sem ég hefi
sagt hér á undan um utanríkis-
viðskiptin og verðlagsmálin.
Nýsköpunarstjórnin kom til
valda haustið 1944. Á alþingi
1944 sameinust stjórnarflokk-
arnir um fi’amlengingu allra
skatta, sem í gildi höfðu verið,
og lögðu auk þess á veltuskatt-
inn ali’æmda, sem jafngildir
4—5% verðtolli, auk tekju-
skattsviðauka, sem ekki náði þó
til hæstu tekna. Þar að auki
gerðu þeir ráðstafanir til þess
að öngla saman nokkrum mil-
jónum króna með viðaukum
á símagjöld, aukatekjur, stimp-
ilgjöld og fleira, er allt leggst
á bak almennings í landinu,
beint eða óbeint. Auk þess var
svo heimiluð gengdai’laus notk-
un dollarainneignarinnar, til
þess að auka tolltekjurnar,
jafnframt því sem það létti
heildsölunum lífsbaráttuna, og
lögð áherzla á stóraukna brenni-
vínssölu, þannig að áfengisgróði
stjórnarinnar nam 32,2 miljóna
króna árið 1945 eða nær 20%
af öllum hinum miklu rikis-
tekjum. Árið 1938, þegar fjár-
málaráðherraembættið var síð-
ast í höndum Framsóknar-
manna, nam áfengissalan ekki
nema 1,9 miljónum króna eða
9,7% af ríkistekjunum, og þótti
árásarefni í herbúðum þeirra
manna, er nú fara með völd.
Með þessum hætti tókst rík-
isstjórninni að ná 163 miljónum
króna í i’ikissjóð árið 1945. Það
eru með öðrum orðum tífalt