Tíminn - 04.07.1946, Síða 2

2
TÍMBfflí, fimmtiidagiim 4. julí 1946
117. blað
Fimmtudayur 4. jjúlí
Kosningaúrslitin
Kosningaúrslitin eru nú orðin
kunn. Þau hafa orðið talsvert.á
aðra leið en vænta mátti. Fram-
sóknarflokkurinn er eini flokk-
urinn, sem orðið hefir fyrir tapi,
þar sem hann hefir misst tvö
þingsæti og nokkur hundruð at-
kvæða. Stjórnarflokkarnir hafa
hins vegar ýmist staðið í stað
eða unnið á.
Ástæðurnar til þessara óeðli-
legu úrslita eru vafalaust marg-
ar. Sú er þó tvímælalaust veiga-
mest, að þjóðin veður enn í
vímu stríðsgróðans, sér því ekki
háskann, er henni stafar af dýr-
tíðinni, og skeytir því ekki um
varnaðarorð. Dýrtíðarstefna
stjórnarflokkanna á því enn
allmikið fylgi, og barátta Fram-
sóknarflokksins gegn dýrtíðinni
er enn ranglega metin. Fram-
sóknarflokknum var það alltaf
ljóst, að barátta hans gegn dýr-
tíðinni myndi verða óvinsæl
meðan stríðsgróðavíman héld-
ist. Hann kaus samt heldur að
rísa gegn straumnum og reyna
að bjarga því, sem bjargað yrði,
þótt það kostaði hann pólitískar
óvinsældir, en að fara í slóð
Jiinna flokkanna að yfirgefa.
rétta stefnu vegna þess, að það
væri álitlegra til kjörfylgis. Það
verður Jþví ekki fyrr en stríðs-
gróðavímunni lýkur og kaldur
veruleikinn kemur til sögunnar,
sem Framsóknarflokkurinn mun
uppskera laun sín.
Önnur veigamikil ástæða fyr-
ir fylgisrýrnun Framsóknar-
flokksins er sá harðvítugi og
þrautskipulagði áróður, sem
stjórnarflokkarnir hafa sam-
einazt um gegn honum og hefir
verið fólginn í því að reyna að
stimpla hann sem afturhalds-
flokk, er væri andvígur fram-
förum og endursköpun atvinnu-
lífsins. Þeir hafa haldið því
fram, að stefna stjórnarflokk-
anna væri hin eina sanna ný-
sköpunarstefna, þótt hún miði
hins vegar fyrst og fremst að því
að draga úr rhöguleikunum til
stórfelldrar nýsköpunar, og allir
andstæðingar hennar væru því
kolsvartir afturhaldsmemr. Upp-
skeran af þessum áróðri hefir
ekki orðið nema að takmörkuðu
leyti sú, sem verkalýðsflokkarnir
gerðu sér vonir um, því að hann
hefir komið framfarastimpli á
Sj álfstæðisflokkinn og ýmsir
virðast því hafa glæpzt til að líta
á hann sem hinn eina sanna
umbótaflokk í landinu.
Það hefir ekki heldur átt lít-
inn þátt í þessum kosningaúr-
slitum, að heildsalar og aþrir
braskarar eru fyrir tilverknað
verkalýðsflokkanna orðnir
margfalt fjársterkari en þeir
hafa nokkru sinni áður verið.
Þessir menn lögðu gífurleg
framlög í kosningasjóð Sjálf-
stæðisflokksins og' flokkurinn
lét því ekkert ógert í kosningun-
i\m, sem hægt er að gera fyrir
peninga. Megnið af fylgisaukn-
ingu Sjálfstæðteflokksins má
rekja til þessarar uppsprettu,
sem verkalýðsflokkarnir hafa
raunverulega afhent honum.
Það er rangt, sem komið hefir
fram í andstæðingablöðunum,
að Framsóknarflokkurinn hafi
yfirleitt tapað í sveitunum. Þeg-
ar' þess er ’gætt, að kjósendum
mun hafa fækkað í sveit-
unum um 2—3 þiisund, og
Framsóknarflokkurinn hefir átt
um % af atkvæðamagninu þar,
er ljóst, að flokkurinn hefir
frekar unnið á en tapað þar. Það
Sitt
Áhorfandi:
úr hverju
Orður og titlar
horni
Langt er síðan svonefndir I þar oft fyrir að fara, en hinir þeim. — Það má heita óvinnandi
þjóöhöfðingjar mundu upp á því
að sæma menn „heiðursmerkj-
um,“ útdeila kroSsum og nafn-
bótum, er vera skyldu viðurkenn-
ingarvottur fyrir vel unnin störf
í þágu þjóðfélagsins. — Danne-
brogsorðan var stofnuð af
Kristjáni 5. Danakonungi 12.
okt 1671. — Voru þá í fyrsta
skipti 19 menn sæmdir orðunni.
Ekki leið þó á löngu þar til
þessum, að ýmsu góða tilgangi
var í villu snúið. — Þjóðhöfð-
ingjar og hirðgæðingar þirra út-
býttu þá oft krossum og nafn-
bótum til vildarvina sinna, sem
sóttust eftir teiknunum. — En
þó mun oftast hafa verið gætt
þess, að láta nokkra veröleika-
menn fljóta með, til þess að ekki
yrði með öllu sýnt tilgangsleysi
þeirra.
Fyrst.voru nafnbæturnar mest
notaðar hér á landi, og voru þær
nefndar etazráð, justisráð,
kammerráð, og konferenzráðs-
nafnbætur. Þessar nafnbætur
voru nær eingöngu veittar æðri
embættismönnum landsins..
Síðar komu krossarnir, og þó
fáir fyrst í stað, en fjölgar eftir
því sem árin liðu, og náðu víst
hámarki við konungskomuna
1907.
Talið var að konungur útbýtti
krossum og nafnbótum, en vit-
anlega áttu þar ýmsir uppá-
stungu. Hér. á landi mun það
hafa tíðkazt að embættismenn
bentu á verðúga „brossbera,"
sýslumenn oft á bændur, en lík-
lega bændahöfðingi á embættis-
menn og biskup á prestana.
Einkennilega óhöndugleg þótti
krossaúthlutunin oft og tíðum.
— Má sjá þess merki í blöðunum
fyrr og síðar. — Einkum vakti
það athygli að hinir æðri em-
bættismenn voru jafnan kross-
aðir, án sýnilegrar ástæðu ann-
arar en þeirrar, að þeir höfðu
hlotið embættin. — Þetta mun
hafa verið venja á þeim tímum.
— Þá er líka víst að hinir stjórn-
hollu embættismenn (konung-
kjörna liðið o. fl.) voru krossað-
ir, þótt litlum verðleikum væri
er vjð sjávarsíðuna, sem tap
flokksins er. Hins vegar verður
það að viðurkennast, að flokkur-
inn hefir ekki unnið eins mikiö
á í sveitunum og vænta mátti
og afleiðingar þess munu bænd-
ur fljótlega finna í verkum
stjórnarflokkanna. Rógskrif
Jónasar Jónssonar um flokkinn
eiga vafalaust nokkurn þátt í
þessu og hefir hann því fu.ll-
launað íhaldinu stuðninginn í
Suður-Þingeyj arsýslu.
Þótt kosningaúrslitin séu ó-
hagstæð fyrir Framsóknar-
flokkinn, munu þau verða hon-
um gagnleg. Það má margt af
þeim læra. Framundan pru hörð
átök í íslenzkum /stjórnmálum,
því að þótt þjóðin þoli okurvald
braskaranna meðan stríðsgróða-
víman er ríkjandi, mun hún
rumska við og heimta meira
réttlæti og jafnræði þegnanna. í
þeim átökum mun það sjást,
hvort Framsóknarflokkurinn
verðskuldar þann afturhalds-
stimpil, sem ranglega hefir verið
reynt að koma á hann, og hvort
ekki muni þá frekar liggja eftir
hlutur þeirra, sem undanfarið
hafa látizt vera mestir umbóta
menn og beztir vinir smáfram-
leiðenda og launamanna í land-
inu.
harðsvíruðustu stjórnarand-
stæðingar urðu þarna með öllu
afskiptir krossunum, svo sem t.
d. Benedikt sýslumaður Sveins-
son.
Þegar samhandslögin tóku
gildi, og landið var viðurkennt
fullvalda ríki, gerðist þáverandi
ríkisstjórn og ýmsir þingmenn
óðfúsir þess að stofna til ís-
lenzkrar orðu. — Varð Fálka-
orðan til úr því. Til þess að gefa
útdeilingu krossanna lýðræðis-
legri blæ var kosin sérstök orðu-
nefnd, er útbýta skyldi djásn-
inu meðal hinna verðugu. Hefir
staðið svo síðan, en þó mun ís-
landsforseti hafa rétt til að
sæma menn krossum.
Sagt er að í upphafi væri gert
ráð fyrir því meðal þingmanna,
er að stofnun orðunnar stóðu,
að orðan yrði einkum notuð til
að sæma með erlenda menn, er
gert hefðu landinu stórgreiða
eða aukið sæmd þess á erlendum
vettvangi.
En þetta hefir farið á annan
veg. — Krossar hafa ílotið í
stríðum straumum árlega, og við
hvert þénanlegt tækifæri. —
Fregnir ganga af því, að agent-
ar hafi verið úti til að herja á
nefndina um kross handa hé-
gómagjörnum kunningjum sín-
um. Það mun eiga að hafa verið
til að verja nefndina ásökunum
um handahófsútdeilingu „sakra-
mentisins," að nú er tekið að
birta í útvarpinu greinargerð
fyrir „krossfestingunum," hlust-
endum til mikillar skemmtunar
á sinn hátt.
Þar eru tíndir fram einhverjir
verðleikar viðkomandi manna,
rétt eins og verið væri að brýna
nefndina með því að hún hefði
sæmt algerlega verðleikalausa
menn krossi. — (Innan sviga
mætti þó geta þess, að nálægt
hefir legið að þetta hafi hent).
— Þetta minnir á einkunnir þær,
sem hin fræga bók „Hver er
maðurinn?“ gefur sumum sínum
mönnum. — Þar er sagt að þessi
og hinn hafi verið „atorkumað-
ur“, frábær dugnaðarmaður,
annar málfylgjumaður o. fl o. fl.
Þetta getur máske staðizt um
s’uma þeirra, en er þó alltof
þykkt smurt og fjarstæða um
nokkra. En það sem máli skiptir
í því sambandi er, að um'fjöl-
marga landsmenn aðra mætti
viðþafa svipuð ummæli, svona í
óbeinum orðum. Sama er að
segja um „greinargerð“ orðu-
nefndarinnar. —• Það má finna
fjölda af landsmönnum af öllum
stéttum, er segja má að unnið
hafi landi sínu og þjóð gagn eða
sæmd, hver í sínum verkahring,
— svo þetta tæki sig vel út í út-
varpi, og ekki unnt að mótmæla
slíkri lýsingu. — En hverju eru
menn bættari við svona al-
menna lýsingu?
Sannast hér ennþá að full-
orðnir menn eru oft mestu
börnin.
Á þá að leggja niður krossana,
hætta að útdeila djásninu? —
Líklega er það alls ekki vert.
Hugmyndin, sem á bak við
krossana cg, nafnfcæti.rnar ligg-
ur, er ao trym ’usilbrigð. — En
hér hefir r .; ; j i mörgum efn-
um öðrum a sæmilegri hugmynd
verið traðkað. — Ekki er það allt
úthlutunarnefndinni, né öðrum
veilindum krossanna að kenna.
Úthlutunarreglurnar hafa víst
verið allt of ónákvæmar og rúm-
ar til þess að unnt væri að fylgja
vegur að gera upp á milli margra
manna í þessum efnum sem
mörg/im öðrum. — Kunnings-
skaparsamband, frændsemi og
sjálfsagt að einhverju leyti
flokkapólitík, gera niðurstöður
nefndarinnar vafasamar, jafn-
vel ámælisverðar — ef menn
leggja sig á annað borð niður
við að veita þessum málum at-
hygli. — Venzlamenn og kurin-
ingjar hinna og þessára kross-
menna (oft .raunar að hinum
krossuðu óafvitandi) hafa verið
á stjái, og fengið oft ólíklegustu
menn sér til liðveizlu. — Þegar
svo vesalings orðunefndin hefir
átt aö gera upp á milli hinna
mörgu, sem kunningjarnir hafá
borið á bænarörmum hefir
krossatalan, sem fyrirhuguð
hafði verið, ekki hrokkið til —
því mun hafa verið tekinn upp
sá háttur að hafa aukaúthlutun
oftar á árinu, en annars var 1.
desember áður úthlutunardag-
urinn, og láta þá nokkra náunga
fljóta með.
Mundi þetta hafa verið nefnt
„svindl“ á venjulegu slarkmáli,
en það er hvoru tveggja að sá
kvilli er nú svo útbreiddur á landi
voru, að menn eru hættir að
verjast þeirri sýki, líkt og kvef-
sóttinni, og hitt, að fjárhagslega
skiptir þetta ekki miklu.
Það, sem ge'ra ber í þessu efni,
er að útbýta einungis einum
krossi árlega af tegund hverri.
— Þessi sami háttur eða svipað-
ur er hafður t. d. um verðlaun
úr sjóði Kristjáns konungs IX.,
og úr ýmsum fleiri sjóðum og
gefst vel.'
Ef úthlutendur fyndú enga
sérlega hæfa til að öðlast djásn-
ið, eitt eða fleiri, ætti að sjálf-
sögðu að láta úthlutunina falla
niður.
Þegar svona væri komið mundi
orðan fyrst öðlast verulegt gildi.
Erlenda menn á hins vegar að
(FramTiald d 4. síOu).
4 ðíiaðanai
Svar sveitakonunnar.
Athyglisverður atburöur gerð-
ist á einum framboðsfúndinum
í Mýrasýslu. Á fundinum var
stödd kona, sem áður hafði unn-
ið allmikið í alþýðusamtökunum
í Reykjavík og fylgt Alþýðu-
flokknum að málum, an var nú
búin að vera í sveit í nokkur ár.
Þegar frambjóðandi Alþýðu-
flokksins hafði lokið frumræðu
sinni á fundinum með þeim
orðum, að allir sem fylgdu fram-
förum og jafnrétti, kysu Al-
þýðuflokkinn, kallaði kona þessi
hátt og skýrt, svo að heyrðist
um allan salinn: Allt það sveita-
fólk, sem ekki vill láta traðka á
sér, kýs Framsóknarflokkinn í
þessum kosningum. Hefði sveita-
fólkið yfirleitt sýnt slíka sjálf-
sagða stéttartilfinningu og stétt-
armetnað, hefðu úrslitin orðið
önnur í þessum kpsningum, og
þá myndi líka hafa verið íekið
öðruvísi á hagsmunamálum
bænda á hausti komanda en nú
er útlit fyrir.
Skrum Mbl. um sigur
stjórnarstefnunnar.
Eins og vænta mátti, reynir
Mbl. að hamra á því, að kosn-
ingaúrslitin séu sigur fyrir
stjórnarstefnuna. Það mátti
alltaf búast við því, að þessar
yrðu þakkirnar, sem stjórnar-
andstæðingar í Sjálfstæðis-
flokknum og Alþýðuflokknum
fengju fyrir að safna fylgi á
þessa flokka. Eða heldur Mbl.
að það hafi verið sigur fyrir
stjórnarstefnuna, að Alþýðu-
flokkurinn jók fylgi sitt í
Reykjayík vegna þess, að hann
hafði Gylfa Þ. Gíslason í kjöri,
en hann lýsti sig eindreginn
andstæðing stjórnarinnar í
verzlunar- og skattamálum?
Eða heldur Mbl., aö fylgisaukn-
ing Guðmundar I. Guðmunds-
sonar í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu hafi verið sigur fyrir
stjórnarstefnuna, en Ólafur
Thors sannaði á hann á öllum
framboðsfundum að hann hefði
verið andvígur myndun ríkis-
stjórnarinnar? Eða er sigur
Gísla Sveinssonar sigur fyrir
stjórnarstefnuna, en hann lýsti
sig andvígan henni á öllum
framboðsfundunum? Og siöast,
en ekki sízt: Er það sigur fyrir
stjórnarstefnuna, að Björn Ól-
afsson dró mikið fylgi að lista
Sjálfstæðisflokksins í Reykja-
vík, þótt Ólafur Thors og Bjarni
Ben. launuðu það með þeim
drengskap, sem af þeim mátti
vænta?
Nei, Moggi sæll, kosningaúr-
slitin eru ekki sigur fyrir
stjórnarstefnuna. En með þeim
blekkingum sínum, að bjóða
fram stjórnarandstæðinga, tókst
stjórnarflokkunum að villa kjós-
endunum sýn og komast hjá
fylgistapi af völdum stjórnar-
stefnunnar. Kosningaúrslitin
.sýna því ekki áð neinu leyti, að
stjórnarstefnan eigi fylgi að
fagna heldur hitt, að stjórnar-
flokkunum heppnist þessi blekk-
ing.
Sagnvísindi Mbl. um
kosningaúrslit fyr og- nú.
Morgunblaðið hefir undanfar-
ið reynt að hampa því, aö það
sé óþekkt fyrirbrigði hér á landi,
að stjórnarandstæðingar tapi i
kosningum. Ritstjórarnir ættu
að kynna sér sögu Sjálfstæöis-
flokksins áður en þeir gerðu sig
bera að slíkri þekingarvillu. Eða
hver var t. d. sigur Sjálfstæðis-
flokksins eftir að h^fa verið í
andstöðu við stjórri Tryggva
Þórhallssonar í kosningunum
1931? Og hver var sigur Sjálf-
stæöisflokksins eftir að hafa
verið í andstöðu við stjórn Her-
manns Jónassonar í kosningun-
um 1937? Mbl. ætti að segja frá
þessu áður en það heldur því
oftar fram, að það væri alveg ó-
þekkt, að stjórnarandstæðingar
töpuðu í kosningum.
Alltaf þegar Framsóknar-
flokkurinn hefir farið með stjórn,
hefir stjórn hans reynst þaö
vinsæl, að hann hefir ekki að-
eins aukið atkvæðamagn sitt í
þingkosningum, heldur einnig
þingmannatölu. En hver verður
fjölgun þingmanna Sjálfstæð-
isflokksins eftir þessar kosning-
(FramJiald á 4. síOu).
S. K. Steindórs:
Hugvekja um
handlritamáBið
Innan skamms á að hefja samningagerð milli Dana og íslend-
inga um endurheimt og heimsendingu ýmsra íslenzkra h andrita
og heimildarskjala, er flutt voru héðan á sínum tíma með ýmsum
hætti og síðan hafa verið geymd í dönskum söfnum. Þetta er
mál, sem mjög mikilvæjjt er fyrir okkur, og íslenzkar sögurann-
„sóknir, en Danir á hinn bóginn tregir til þess að láta verðmæt og
merkileg skjöl og handrit af höndum. — S. K. Steindórs skrifar
hér um þessi mál.
I.
Það er væntanlega ástæðu-
laus uggur, að þjóðrækni og
ættjarðarást fari þverrandi vor
á'meðal; enda næsta ólíklegt
að svo væri, á þeim tímum sem
íslenzka þjóðin á við betri kjör
aö búa, og getur að ýmsu leyti
litið bjartari augum á framtíð-
ina en nokkurru sinni fyrr í
allri sögu sinni. — Þó er það
svo, að þeim er þetta ritar,
virðist almennt gæta alveg ó-
trúlega mikils sinnu- og áhuga-
leysis í sambandi við væntan-
lega samninga, um heimflutn-
ing íslenzkra handrita og ann-
arra menningarverðmæta, sem á
undangengnum öldum, hafa
fyrir ófarsæla rás viðburðanna
og með misjafnlega heiðarleg-
um hætti verið flutt héðan af
landi burt, og að vefulégu leyti
eru ennþá geymd í söfnum í
Danmörku.
Svo djúpstætt er sinnuleysiö í
sambandi við þessi atriði, að
ýmsir góðir íslendingar, og það
menn, sem telja sér fátt eitt ó-
viðkomandi, telja handritamál-
ið algert'hégómamál. sem varla
sé ómaksins vert að ræða um.
— Er það þó háskalegur mis-
skilningur, nema annað verra
sé.
Hér er um svo mikilvægt
menningar-, og þjóðræknismál
að ræða, að sannarlega er þörf
á einhuga samstillingu allrar ís-
lenzku þjóöarinnar, um endur-
heimtingu allra þeirra íslenzkra
menningarverðmæta, sem vitað
er um og finnast kunna í söfn-
um í Danmörku.
Ef íslenzka þjóðin væri ein-
huga um þetta atriði, myndi
þaö styrkja mjög og auðvelda
aðstöðu íslenzku samninga-
mannanna, hverjir sem þeir
kunna að verða, þegar sámning-
arnir um þessi og fleiri mál
hefjast, einhvsrn af næstu
mánuðum. — Þýðingarmikið
væri það einnig gagnvart
dönsku samningamönnunum, að
þeir yrðu þess varir, að almenn-
ur áhugi og eindrægni ríkti vor
á meðal um þessi mál.
Endurheimt handritanna, er
svo mikilsvert atriði, að mér
virðist , það yfirskyggja allt
annað, frá þjóðræknislegu sjón-
armiði, nú í svipinn. — Þaö er
blátt áfram mál málanna, þar
til það hefir verið leyst á þann
eina hátt, sem við getum sætt
okkur við. — En það er, að
full og refjalaus skil séu gerð
á þeim menningarverömætum
sem viö eigum í Danmörku og
við megum með engu móti
missa.
Það hefir verið óeðlilega
hljótt um handritamálið að
undanförnu, og ekki annað um
það ritað, en greinar, sem birzt
hafa af gefnu tilefni, sem svar
við grein frú Lis Jakobsen, og
á hún þannig þakkir skiliö,
fyrir að hafa komiö af stað
nokkurri hreyfingu um þetta
efni, og sérstaklega á hún þakk-
ir skildar, fyrir hiná fjandsam-
legu hreinskilni sína, í garð
okkar íslendinga, sem líklegt