Tíminn - 25.07.1946, Blaðsíða 2

TÍMIMN. fimmtmlaglnu 25. jálí 1946
132. Mað
Lúðvík Kristjánsson:
Nýsköpun og hafnarframkvæmdir
Lúðvík Kristjánsson, ritstjóri Ægis, birti í maíhefti rits síns
grein, er hann nefnir „Nýsköpun og hafnarframkvæmdir.“ Er
þar á það bent, að hafnarskilyrði séu ekki enn með þeim hætti
að sómasamlega sé séð fyrir nauðsyn útgerðarinnar í þessu efni.
Leyfir Tíminn sér að endurprenta þessa grein Lúðvíks.
Listaverki haldið á lofti
Fimmtudagur 25. jjúlí
Vér viljum ganga í
bandalagið, en engar
herstöðvar
Eftir hildarleik og hörmung-
ar styrjaldar tengir nú þjáð
mannkyn vonir sínar um frið
og öryggi við Bandalag hinna
sameinuðu þjóða. — Þær hug-
sjónir sem bandalagið hefir sett
sér eru háleitar, — líf og velferð
þjóðanna er að framkvæmd
þeirra lánist. Það horfir illa og
uggvænlega um framkvæmdina.
Oft virðist svo sem Bandalagið
ætli að klofna í tvær fjandsam-
legar ríkjaheildir. En byrjunar-
erfiðleikar eru eðlilegir — og
fráleitt er að gefast upp. —
Vér íslendingar hljótum að
fagna því, að tekin er upp þar-
átta til verndar friði og öryggi.
Engin þjóð hefir ríkari ástæðu
til þess en vér — minnsta þjóðin
og varnarlausasta þjóð, sem er
andvíg vopnaburði og valdbeit-
ingu. — Þess vegna viljum vér
styðja framkvæmd og hugsjón
Bandalagsins í verki. Vér viljum
sýna vilja vorn með því að ger-
ast meðlimir og leggja fram
vorn skerf. Vér skynjum af fé-
lagslegum þroska að það er
hvorki réttmætt né heldur unnt
að krefjast hlunninda þeirra,
sem samtök veita, ef menn skor-
ast undan því, að taka þátt í
þeim og fórna einhverju fyrir
samtökin.
En jafn víst og það er, að þessi
er vilji vor íslendinga, er hitt
og augljóst, að vér krefjumst
þess af fulltrúum vorum á Al-
þingi, að þeir gæti þess, að þeir
tryggi það, samtímis og vér ósk-
um að gerast meðlimir Banda-
lags hinna sameinuðu þjóða, að
vér færum ekki í þágu þess
stærri fórnir en sanngjarnt og
réttlátt getur talizt. Þetta er
ekki eigingirni, þetta er krafa
um réttlæti, og það getur ekki
verið og er heldur ekki samrým-
anlegt hugsjón Bandalagsins
að gera þær kröfur til neinnar
bandalagsþjóðar, að hún fórni
því sem er henni um megn —
jafnvel tilveru sinni.
Vér munum þola það, að
leggja nokkurt fé af mörkum,
beint og óbeint. Það, sem vér
ekki viljum og ekki getum þol-
að, er að taka þátt í hernaði,
eða að hér verði herstöðvar og
erlendur her einnar eða fleiri
þjóða.
Það eru engar líkur til þess, að
hernaðarþátttöku yrði af okkur
krafizt. Vegna fámennis mundi
hennar ekki gæta og hún talin
þýðingarlaus. Hættan er sú, að
herstöðva verði krafizt vegna
legu landsins.
Af herstöðvum stafar oss
hætta á tvennan hátt. Vegna
fámennis mundu herstöðvar á
stuttum tíma tortíma þjóðinni
sem sérstakri þjóð, — dropinn
hverfur í hafið.
Vegna þess, að nær helming-
ur þjóðarinnar er búsettur á
litlum bletti í Reykjavik og ná-
grenni, í nánd við herstöðvar ef
til kæmi, mætti svo fara, að ekki
aðeins mest af verðmætum
þjóðarinnar, heldur og megin
þjóðarinnar sjálfrar yrði þurrk-
að út í hernaðaraðgerðum.
Með athyglina á þessum sjón-
armiðum, hnitmiðaði Pram-
sóknarflokkurinn afstöðu sína
þegar í upphafi í þessu máli.
Fulltrúar hans í utanríkismála-
nefnd lýstu því yfir, þegar á
fyrsta fundi, er fjallaði um mál-
Aukning sú á fiskiskipastóln-
um, sem nú er unnið að, er það
risaváxin að láta mun nærri að
á næsta ári verði hann tvöfalt
meiri, miðað við rúmlestamagn,
en hann var 1944. Því ber að
fagna, að sjómennirnir fái í
hendur tæki, stærri og betur út-
búin en þeir hafa áður átt að
venjast. í sambandi við þessa
miklu aukningu á flotanum
heyrist oft spurt, hvar eigi að
fá fólk á öll þessi skip og til þess
að nýta allan þann afla, er þau
koma til með að færa á land. Að
þessu sinni verður eigi gerð hér
tilraun til þess að svara þessari
spurningu, en hins vegar vikið
að annarri, sem einnig er þýð-
ingarmikil í sambandi við aukn-
ingu flotans.
Eru til öruggar hafnir fyrir
allan skipastólinn? Og ef svo er,
liggja þær þá þannig við aðal
fiskislóðunum, að hægt sé að
nýta þær svo sem þörf væri á?
Ég ætla að báðum þessum
spurningum verði svarað neit-
andi af öllum þeim, er eitthvað
hafa kynnt sér-þesis mál. Gera
má ráð fyrir, að flest nýju vél-
skipin stundi línuveiði yfir
vetrarvertíðina, og verði þau
því að leita til þeirra verstöðva
er liggja við helztu vetrarver-
tíðarmiðin. í ýmsum þessum
verstöðvum eru hafnarskilyrði
léleg og rými lítið fyrir þann
flota sem fyrir er, hvað þá er
við bættist til muna. Þá ber og
að hafa það í huga, að mörgum
finnst nú of þröngt á miðunum
er liggja í námunda við ver-
stöðvarnar, og þarf því eigi að
fara í grafgötur um það hver
raunin verður, er tugir báta
hafa bætzt við á þessi sömu mið.
Það er ekki einhlítt að kaupa
ný og vönduð skip, því að í kjöl-
ið, að afstaða þeirra til málsins
mundi verða undir því komin
hvort tryggt yrði samtímis því
að vér gengjum í Bandalagið, að
hér yrðu ekki herstöðvar.
Við fyrstu umræðu um málið
á Alþingi lagði Hermann Jónas-
son, annar fulltrúi flokksins í
utanríkismálanefndinni, á-
herzlu á þetta atriði að nýju.
Eftir að máiinu var vísað til
utanríkismálanefndar, gerðu
fulltrúar flokkstns þá tillögu að
í þingsályktunartillögu ríkis-
stjórnarinnar yrðu tekin þau á-
kvæði, að ef beðið yrði um inn-
göngu í Bandalagið, væri það
með því fororði, að vér íslend-
ingar teldum oss ekki skylt að
leyfa dvöl erlends herliðs í
landi voru og ennfremur, að það
væri stefna Alþingis að tryggja
öryggi landsins án þess að hér
dvelji erlent herlið.
Þetta fékkst því miður ekki
samþykkt í utanríkismálanefnd.
En fallizt var á að taka svipuð
ákvæði upp í greinargerð fyrir
tillögunni. Framsóknarmenn
lögðu þá til að greinargerðin
yrði þýdd og send Bandalaginu,
sem stefna Alþingis, og vor ís-
lendinga, samtímis ósk um inn-
töku. Ef neitað væri um inntöku
fyrir þessa sök, yrði að skeika að
sköpuðu. Þetta fékkst ekki sam-
þykkt, en fallizt var á, að senda
tillöguna ásamt greinargerð
fulltrúum stórveldanna fjögra
— er mestu ráða í Bandalaginu
far þess þurfa óhjákvæmilega
að koma ýmsar aðrar fram-
kvæmdir, er tryggja það, að
þjóðin geti haft sem bezt not
af þessum framleiðslutækjum.
Af þessum framkvæmdum hljóta
hafnarmannvirki að vera í
fremstu röð, því að lítið gagn
verður að skipunum, ef þeir er
ekki sköpuð sæmileg skilyrði til
þess að athafna sig við land.
Verkefnin, sem framundan eru
á sviði hafnarframkvæmda eru
því ekkert smásmíði, ef þær
eiga að haldast í hendur við
flotaaukninguna, og það þurfa
þær nauðsynlega að gera. Aukn-
ing hafnarmannvirkja í helztu
vetrarveiðistöðvunum er því
óhjákvæmileg og auk þess þurfa
að rísa upp nýjar veiðistöðvar
er tryggi það, að hægt verði að
hafa full not af öllum aðalfiski-
slóðunum yfir vetrarvertíðina.
Nokkurs votts um skilning á
þýðingu þessara verkefna var
vart á síðasta alþingi, þar sem
gerð var tilraun til þess að
tryggja 20 miljónir til þessara
framkvæmda, umfram það sem
fjárlög ákveða. Tilraun þessi
var þó árangurslaus og má slíkt
furðulegt heita.
Ég er þeirrar skoðunar, að hér
sé um svo þýðingarmikið verk-
efni að ræða, er snúast verði við
svo skjótt og af svo miklu hai'ð-
fylgi, að nauðsyn sé sérstakra
aðgerða/ ef ekki á að baka sjáv-
arútveginum og þar með þjóð-
inni í heild geigvænlega mikið
tjón.
Óþarft er að eyöa orðum að
því, að til þessara framkvæmda
þarf mikið fé, mikið af nýtízku
tækjum og síðast en ekki sízt
mikinn mannafla. Það er því
ekki ólíklegt, að óhjákvæmilegt
verði að hvika í bili að verulegu
og fulltrúum Norðurlandaþjóð-
anna, er oss standa næst. —
Framsóknarmenn vildu ekki
kljúfa nefndina þrátt fyrir
þennan ágreining, með því að
þeir töldu það og miklu varða
að koma stefnuyfirlýsingu vor
íslendinga í þessu stóra máli
þarinig á framfæri; — enda lof-
aði rikisstjórnin — og forsætis-
ráðherra lýsti því ýfir á Al-
þingi, — að reynt mundi að
verða við þeim kröfum fulltrúa
Framsóknarflokksins, að senda
stefnuyfirlýsinguna beint til
Bandalagsins nú þegar.
Með baráttu Framsóknar-
flokksins í þessu máli hefir því
mikið áunnizt og vonandi verð-
ur það oss nægilegt til öryggis.
En hitt er jafn víst, að heilla-
drýgst hefði verið og er örugg-
ast fyrir málstað vor íslend-
inga, að farið hefði verið að til-
lögum Framsóknarflokksins í
þessu máli. Óskandi er, að gifta
vor íslendinga verði svo drjúg,
að fulltrúum þjóðarinnar skilj-
ist, að sá er ótvíræður vilji vor
íslendinga, að ganga í Banda-
lag hinna sameinuðu þjóða —
styðja hugsjónina, án þess að
það verði oss um megn, án þess
að setja tilveru þjóðarinnar í
hættu — án þes að hér verði
hernaðaraðgerðir og herstöðvar.
— Þessa tryggingu viljum vér
að fulltrúar vorir sjái um að vér
fáum. — Og enn standa vonir
til þess, að þessi málstaður sigri.
leyti frá þeirri stefnu í hafnar-
málum, sem nú er ráðandi. Nú
er svo komið, að árlega er unn-
ið að hafnargerðum og lending-
arbótum á 40—50 stöðum. Ef
sinpa á skjótt hinni aðkallandi
og eðlilegu nauðsyn á hafnar-
framkvæmdum, sem aukning
fiskiflotans hefir- í för með sér,
verður fyrst og fremst að miða
framkvæmdirnar við lausn þessa
vandamáls. Þótt ekki sé litið á
annað en vinnuafl það, sem við
höfum á að skipa, er sýnilegt að
í bili verður að fresta fram-
kvæmdum viö hafnargerðir og
lendingarbætur, nema þar sem
nauðsynin er brýnust, svo að
aukning skipastólsins komi
þjóðinni að þeim notum, sem til
er ætlazt. Ég skal játa, að að-
ferð þessi er allharkaleg, en því
bendi ég á hana, að ég tel hana
þjóðarnauðsyn. Séu önnur úr-
ræði og betri fyrir hendi, er
sjálfsagt að sinna þeim.
Vel má vera, að sumir líti svo
á, að stór stökk í þessum efnum
séu óeðlileg, en því er til að
svara, að aukning flotans hefir
þegar verið ákveðin og fram-
kvæmd að nokkru leyti, og verð-
ur því ekki undan því komizt að
auka hafnarframkvæmdir í
fullu samræmi við þær aðgerðir.
Það er því sýnilegt, að við þess-
um verkefnum verður að snúast
með öðrum hætti en nú er gert.
L. K.
Þessi grein Lúðviks Kristjáns-
sonar er þörf og tímabær hug-
vekja. Hér er reifað mál, er taka
verður föstum tökum, og verður
þess vonandi ekki langt að bíða,
aö það verði gert. Framsóknar-
flokkurinn hefir beitt sér fyrir
því, að ríkissjóöur byggi lands-
hafnir fyrir viðlegubáta, sem
þurfa að færa sig milli lands-
hluta eftir árstíðum. Milli-
þinganefnd í sjávarútvegsmál-
um, sem skipuð var eftir tillög-
um Framsóknarflokksins, hafði
þetta mál til meðferðar, en var
að frumkvæði stjórnarinnar lát-
in hætta, áður en hún lauk til-
lögum í því.
En jafnframt því, sem hafnar-
skilyrðin eru bætt, þarf einnig
að bæta viðleguskilyröin á landi.
Það er haft eftirlit með því, aö
iðnaðarpláss og verksmiðjur séu
þannig úr garði gerðar að við-
unandi sé, en vistarverur sjó-
manna á vetrarvertið þurfa ekki
að fullnægja neinum lágmarks-
kröfum, enda aðbúnaðurinn oft
hinn hraklegasti.
Um þessi mál tvö, er hér hafa
verið nefnd, flutti Eysteinn
Jónsson svohljóðandi tillögu til
þingsályktunar á síðasta þingi:.
„Alþingi ályktar að fela rík-
isstjórninni í samráði við Fiski-
félag íslands, að rannsaka,
hvaða ráðstafana sé þörf til
þess að tryggja bátaflotanum
viðunandi aöstöðu til viðlegu
um vertíðir og vermönnum við-
unandi aðbúnað.“
Er þess að vænta að rannsókn
þessi fari fram fljótt og greið-
lega og nauðsynlegar ráðstaf-
anir verði gerðar til þess að bæta
úr því vandræðaástandi, er ríkir
í þessu efni.
Jafnhliða því, sem Eysteinn
Jónsson flutti þessa tillögu, fékk
hann því til leiðar komið, að
inn í Mn almennu hafnarlög
var bætt því ákvæði, að góðar
verbúðir við viðleguhafnir geti
talizt tilstofnkostnaðar við
hafnargerðina og lögin um
stofnlánadeildina nýju, að hún
Morgunblaðið birti 17. þ. m.
bréf um viðskipti ríkisstjórnar-
innar og mötuneytisins Gimli.
Mun bréf þetta eiga að vera eins
konar svar við grein Guðjóns
Teitssonar um þetta efni, en
hún birtist hér í blaðinu 26. f.
mánaðar.
Með því að ritsmíðar, sem
bréf þetta, eru mjög fágætar og
ættu að teljast til listaverka á
sínu sviði, leyfir Tíminn sér að
birta bréfið hér orðrétt:
„BRÉF.
„Ofsókn gegn Samvinnumötuneyt-
inu í Reykjavík", er nafn á langri og
leiðinlegri grein í Tímanum 26. f. m.
eftir mann sem segist heita Guðjón
Teitsson, en sá ku vera starfsmaður
í Skipaútgerð ríkisins. Er grein þessi
samfelld raunasaga og kvartar höf-
undurinn sáran undan illri meðferð
á sér og sínum, og kennir núverandi
ríkisstjórn um allar þær miklu hörm-
ungar. Þannig er mál með vexti, að
ríkisstjórnin hefir framið það fádæma
ofbeldi að taka hús ríkisins, Gimli
hér í bæ, þar sem Guðjón þessi hefir
fengið að borða undanfarin ár, og
hyggst að gera það að biskupssetri. Ó-
sköp hlýtur hún að vera vond þessi
ríkisstjórn, að hrekkja svona þennan
aumingja einstæðing, sem hvergi virð-
ilt eiga höfði sínu að að halla. En
einu gleymir Guðjón þessi, að meðan
Eysteinn var ráðherra og hafði með
hús þetta aö gera, þá sagði hann
matarfélagi Guðjóns upp húsnæðinu,
þar sem hann taldi sig þurfa á því
að halda fyrir ríkið, og að því er
heyrst hefir, einmitt fyrir biskupsbú-
stað.
Það er einkennilegt hvað Pram-
sóknarmenn eiga erfitt með að sætta
sig við að hafa ekki forréttindi leng-
ur, fram yfir aðra menn hér í höfuð-
staðnum. Þeir halda að forréttindi
séu þeim ásköpuð. Þeir telja það of-
Ég hlýddi fyrir nokkru á út-
varpserindi um kjör húsmæðra í
Reykjavik. Ekki man ég hver það
flutti, enda skiptir það ekki
neinu máli. Megininntak þessa
erindis var að lýsa erfiðum að-
stæðum Reykj avíkurhúsmæðra.
Það er sjálfsagt ekki ofsögum
af því sagt, hve sumar Reykja-
víkurkonur eiga við bág kjör að
búa. Ég þekki það ekki, því að
ég hefi aldrei í Reykjavík verið,
og því ekki staðið í sporum hús-
mæðra þar, enda er ég gamall
sveitakarl. Ég skal því ekkert
dæma um kjör kvenfólksins þar,
en ég get fúslega undir það ífek-
ið, að skylt sé að búa sem bezt
í haginn fyrir þann fjölmenna
hóp, og ég geri ráð fyrir því,
að fyrirlesarinn hafi haft gott
vit á því, sem hann talaði um.
En mig hefði langað til þess,
að það yrði minnst eitthvað á
kjör sveitakvenna líka, því að
þau eru víða þannig að það væri
sannarlega þess vert, og ætla ég
að'leyfa mér að víkja stuttlega
að þeim síðar í þessari litlu
grein.
Þessi umræddi fyrirlesari taldi
upp margt, sem gera þyrfti
Reykjavíkurkonum til hagræðis.
Ég man sennilega fæst af því,
en fáein atriði festust samt i
minni mér. Ég man til dæmis,
að talað var um vöggustofur og
dagheimili handa börnum, og
að þær þyrftu að geta komizt
austur að Laugarvatni til hvíld-
ar og hressingar tíma að sumr-
inu. Einnig vék fyrirlesarinn að
megi veita ódýr lán til verbúða-
bygginga.
Væri vel, ef allir unnendur
sjómannastéttarinnar íslenzku
vildu- leggj ast á eitt um það, að
fá þessum atriðum báðum, hafn-
arskilyrðunum og viðleguskil-
yrðunum á landi, komið í við-
unandi horf.
sóknir gegn sér þótt þeir af ofur
eðlilegum ástæðum missi ríkisaðstoð
við að sjá sér fyrir fæði. Eða eru þeir
svo ílla séðir hér í þessum bæ, að þeir
fái hvergi inni, ef ríkið hættir að
skaffa þeim húsnæði til að borða í.
Hvernig færi ef allir aðrir, sem líkt
stendur á íyrir, heimtuðu líka hús-
næði af ríkinu. Eða heldur Guðjón
þessi, að íslenzka ríkinu beri skylda til
að sjá ungum og einhleypum mönn-
um fyrir húsnæði til að borða í, bara
af því að þeir eru Framsóknarmenn,
á meðan margir fjölskyldumenn, líka
þeir, sem vinna hjá ríkinu, en það
gera margir Framsóknarmenn hér í
bæ, eru í megnustu vandræðum meö
húsnæði. Guðjón þess* og hans félag-
ar viröast hafa tapað einhverju af
fyrri forréttindum og una þvi illa
sínum hag. B. B.“
Undirskriftin er B. B. Margir
menn geta átt þá skammstöfun,
en það fer ekki á allra færi að
semja slíkt ritverk. Þrír menn
koma fyrst í hugann, sem mögu-
legir höfundar. Eru það þeir
Bjarni Benediktsson borgar-
stjóri, Bogi Brynjólfsson fyrrv.
sýslumaður og Brynjólfur
Bjarnason menntamálaráð-
herra. Að því er til rökfestu og
hógværðar tekur, virðist bréfið
einna helzt líkjast mennta-
málaráðherranum. Verður hann
þó að teljast fremur ólíklegur til
að skrifa í Morgunbalðið.
Það er sem sagt óupplýst,
hver höfundur bréfsins er. Þeir,
sem úthluta ríkisfé til orðlistar-
manna á komanda vetri, ættu
að athuga málið. Höfundur
bréfsins virðist næsta efnilegur
og nokkurrar viðurkenningar
maklegur.
því, að það þyrfti að búa matinn
betur í hendurnar á konunum,
svo að fyrirhöfn þeirra við mat-
reiðsluna yröi minni en nú á
sér stað. Víðar var komið við, en
ég hleyp yfir það.
Ég sný aftur að sveitakonun-
um, því að þær og þeirra líf og
kjör þekki ég. Ég ætla að nefna
hér dæmi af tveimur sveitakon-
um, sem eiga að sýna, við hvaða
kjör sveitakonur eiga yfirleitt að
búa meðan börn þeirra eru í ó-
megð. Ég ætla að miða við slátt-
inn.
Önnur konan, sem ég tek hér
til dæmis, átti þrjú börn. Hún
fór fyrst á fætur á morgnanna
og byrjaði þá að hita kaffi og
taka til matarbita handa engja-
fólkinu, áður en það færi á
engjar. Siðan mjólkaði hún sjö
kýr og kom mjólkinni í kælingu,
bjó mjólkina frá kvöldinu áður
á hest og hjálpaði elzta barninu
að komast af stáð með hana á
bílstöðina. Þessu næst þurfti
hún að koma hinum börnunum
úr rúminu, elda mat til dagsins,
búa um hann til flutnings á
engjarnar, hita kaffi og búa
sjálfa sig og börnin til engja-
ferðarinnar. Síðan er lagt af
stað. Elzta barnið gengur. Yngsta
barnið reiðir hún fyrir framan
sig, hið þriðja fyrir aftan sig.
Sjálf gengur hún með það fjórða
— komin langt á leið, fæðir rétt
eftir sláttinn.
Svo rakaði hún á engjunum
og dró ekki af sér, þar til mál
var að sinna kvöldverkum, svo
sem mjólka kýrnar, þvo börnun-
um og hátta þau, reiða fram
kvöldmat handa fólkinu, ásamt
ótal öðrum snúningum, sem of
langt yrði upp að telja.
Hin konan átti fjögur börn,
og hún varð að mjólka níu kýr.
Að öðru leyti varð hún að sinna
öllum sömu störfum og fyrri
• (Framhald á 4. síðu).
Kjör sveita.kon.LLnn.ar