Tíminn - 27.07.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, laugardaginii 27. Júli 194«
134. blað
Höfum
Þorsteinn M. Jónsson:
viö gengið
til góðs?
Það, sem á vannst
Þingfundum er að þessu sinni
lokið. Þingið kemur ekki aftur
saman fyrr en 28. september.
Eina málið, sem fjallað var
um, var heimildin til handa rík-
isstjórninni til þess að sækja
fyrir hönd íslenzku þjóðarinn-
ar um inntöku I Bandalag hinna
sameinuðu . þjóða. Öllum er
kunnugt, hver varð niðurstaða
þessara umræðna. — Sam-
þykkt hefir verið, að ísland sæki
um inntöku í bandalagið.
Framsóknarmenn eru ekki
alls kostar ánægðir með niður-
stöðuna. Þó tók málið breyting-
um til bóta í meðferð þingsins,
og fulltrúar flokksins í utanrík-
ismálanefnd töldu sig geta
unnið meira gagn i þessu mikil-
væga máli með því að fá fulltrúa
hinna flokkannatilþess að ganga
eins langt og þeir vildu lengst
ganga, til tryggingar málstað
landsmanna, heldur en þótt þeir
hefðu sett fram'strangari skil-
yrði og klofið með því nefndina.
Það var mikill ávinningur, að
inn í greinargerðina, sem þings-
ályktuninni fylgir, var sett ský-
laus stefnuyfirlýsing alþingis
um það, að íslendingar geti
ekki veitt erlendum herjum
bækistöðvar á landi sínu né
taki á sig aðrar kvaðir vegna
bandalagsins heldur en þær,
sem íslendingar sjálfir sam-
þykki.
Framsóknarmenn vildu, að
þessi yfirlýsing yrði send
Bandalagi hinna sameinuðu
þjóða ásamt inntökubeiðninni,
en sættu sig þó við það til sam-
komulags, að hún yrði þýdd og
send fulltrúum stórveldanna
fjögurra og fulltrúum Norður-
landaþjóðanna, enda lýsti for-
sætisráðherra því yfir á þing-
inu, að þetta yrði gert.
Annan ávinning í mikilvægu
máii hafa þessir þingfundir
haft í för með sér. í sambandi
við þær umræður, sem urðu um
breytingartillögur Hannibals
Valdimarssonar, flutti forsætis-
ráðherra svohljóðandi yfirlýs-
ingu:
„Ríkisstjórnin mun, svo fljótt
sem auðið er, hefja viðræður við
stjðrn Bandaríkjanna um
fullnægingu og niðurfellingu
. herverndarsamningsins frá 1941
og öll atriði, sem máli varða í
þvi sambandi, og gefa alþingi
skýrslu um málið strax og það
kemur saman."
Hingað til hefir ríkisstjórnin
algerlega látið reka á reiðanum
um þetta mál, enda þótt samn-
ingar þeir, 'sem á sínum tíma
voru gerðir við Bandamenn um
herstöðvar meðan ófriðurinn
stæði yfir, væru úr gildi fallnir.
Menn hafa undrazt þetta að-
gerðaleysi, því að með þrásetu
hersins hér á landi, þvert ofan í
gerða samninga um brottflutn-
ing að styrjaldarástandinu af-
iéttu, var verið að skapa háska-
legt fordæmi. Það vekur því á-
nægju, að ríkisstjórnin ætlar nú
loks að hreyfa þessu máli við
Bandaríkjastjórn, og er þá þess
að vænta, að líún gangi rögg-
samlega fram i því. Hlutverki
hins erlenda hers á islenzkri
grund er lokið.
En því meiri furðu vakti það,
að þegar forsætisráðherra hafði
gefíð þessa yfirlýsingu sína, er
hér er birt að ofan, sameinuð-
ust Sjálfstæðismenn og Alþýðu-
flokksmenn á þingi, með tveim-
ur undantekningum, um það að
Framh.
Ungmennafélagarnir munu
hafa unnið meir að því en nokk-
ur annar félagsskapur i landinu
að vekja áhuga þjóðarinnar á
því að eignast eigin fána, og sá
þáttur í starfsemi þeirra að
magna sjálfstæðisþrá og sjálf-
stæðiskröfur þjóðarinnar mun
hafa verið sterkari en almennt
hefir verið gefið gætur. Ung-
mennafélagar unnu margir vel
að því að reyna að fella sam-
bandslagauppkastið 1908, en ef
það frumvarp hefði verið sam-
þykkt, mundi það hafa stórum
tálmað því, að þjóðin hefði leyst
sig undan erlendri yfirdrottnun
eins fljótt og raun hefir á orð-
ið. Þá hefði hún sennilega ekki
íengið fullveldisviðurkenningu
1918.
Ungmennafélögin vöktu áhuga
á íslenzku glímunni, sundi og
öðrum íþróttum.
Ungmennafélögin eiga stór-
an þátt í sköpun hins nýja tíma
á íslandi, hinnar nýju aldar í
sögu þjóðarinnar. Við þessi 40
ár síðan Ungmennafélag Akur-
eyrar var stofnað eiga þessi orð
Jónasar Hallgrímssonar: „Það
er svo bágt að standa í stað“,
því að á þessum 40 árum hafa
orðið meiri breytingar á kjör-
um íslenzku þjóðarinnar en
breytingar þær, sem urðu á lífi
hennar allt frá landnámi til
1900.
Ýmsar hugsjónir hinna fyrstu
ungmennafélaga hafa rætzt. ís-
land er nú fullvalda ríki með
innlendum forseta. „Danska
mamma“ heyrir til sögunni.
Fram til 1900 og jafnvel fram
yfir aldamót mátti heyra á öll-
um þingmálafundum setning-
una: „Við erum svo fátækir og
smáir“. Þessi orð spegluðu van-
máttarkennd þjóðarinnar. Um
1900 fluttu dönsk og norsk skip
allar vörur til og frá landinu.
Strandferðaskipin voru dönsk
með danskri skipshöfn, og þeim
farþega, sem ekki gat talað
dönsku, var sýnd fyrirlitning.
Nú heyrist aldrei í blöðum eða
á þingmálafundum: „Við erum
svo fátækir og smáir“. Og nú
eins og á fyrra lýðveldistíma
vorum, fljóta íslenzk skip fyrir
landi „færandi varninginn
heim“. Árið 1913 hertóku dansk-
fella þann hluta tillögu Hanní-
bals Valdimarssonar, sem ein-
mitt fjallaði um það að skora á
ríkisstjórnina að hlutast til um
tafarlausan brottflutning hins
erlenda herliðs. Hefði þó mörg-
um sýnst, að ríkisstjórninni
myndi að þvi nokkur styrkur að
hafa í hendi einróma kröfu al-
þingis um efndir á herverndar-
samningnum og brottför hersins,
í stað þess að það veikir aðstöðu
hennar, að tillagan var felld.
Þessi afstaða Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðuflokksins er því í
meira lagi varhugaverð, þótt
forsætisráðherra sæi sig á hinn
bóginn knúinn til þess að lofa
aðgerðum í málinu, eftir að
Hannibal Valdimarsson hafði
flutt tillögu sína.
En eigi að síður er þetta
tvennt, senyað hefir verið vik-
ið, stefnuyfirlýsing alþingis um
afstöðuna til kvaða af hálfu
þjóðabandalagsins og yfirlýsing
forsætisráðherra um, að leitað
verði eftir efndum á hervernd-
arsamningum frá 1941, mikil-
vægur ávinningur. Og þetta
tvennt hefir verið knúið fram
með afstöðu Framsóknarmanna
og Hannibals Valdimarssonar í
þessum málum.
ir hermenn ungmennafélags-
fána, er einn ungmennafélagi í
Reykjavík hafði uppi á bát sín-
um, er hann reri á höfninni
þar. En nú er fáni íslands
dreginn við hún, hvar sem ís-
lenzk skip sigla.
íþróttir skipa nú veglegan sess
á íslandi. En því miður virðist
sem hin þjóðlega íþrótt, glíman,
er hin fyrstu ungmennafélög
börðust fyrir að endurvekja, sé
að deyja út að raestu sem þjóð-
ar-íþrótt. En nú er sund skyldu-
námsgrein á íslandi. Sú hug-
sjón U. M. F. í. hefir því sigrað,
að allir íslendingar yrðu syndir.
En ungmennafélögin hafa
beðið skipbrot með sumar hug-
sjónir hinna fyrstu ungmenna-
félaga, og má þá fyrst og fremst
nefna hina síauknu áfengis-
neyzlu þjóðarinnar, og alls kon-
ar glæpafaraldur unglinga, sem
að mestu mun afleiðing drykkju-
skaparins.
Hinir fyrstu ungmennafélag-
ar vildu vekja „lifandi og starf-
andi ættjarðarást í brjóstum ís-
lenzkra ungmenna og eyða
flokkshatri og pólitískum flokka-
drætti“, eins og þeir komust að
orði í útskýringu hinna fyrstu
laga sinna. Þeim tókst nokkuð
að vekja starfandi ættjarðarást,
en flokkadrættirnir hafa magn-
azt. Og því miður er nú mikið
reynt af stjórnmálaflokkum
landsins að vekjá flokkstrú
æskumanna, og nú virðist bera
meira á flokksást en ættjarðar-
ást, en lítt hirt um að sannleik-
urinn og réttlætið skipi öndvegi.
En þótt ungmennafélögin á
þessu 40 ára aldursskeiði sínu í
sumu hafi beðið ósigur, þá hafa
þau samt unnið marga sigra.
„En sefur logn að boða baki“.
Ósigur þarf ekki að vera ævar-
andi. Ósigrar ungmennafélag-
anna eiga að magna þau til
nýrrasr sóknar. Nú er ekki síður
þörf á vakningu æskulýðsins en
1906. Og þegar ég nú, einn þess-
ara fyrstu ungmennafélaga,
hugsa um þessi mál, þá finnst
mér, að ég myndi feginn vilja
kasta ellibelgnum, og þá fyrst
og fremst til þess að geta tekið
þátt í nýrri þjóðlegri menning-
arsókn. íslandi og íslendingum
landsins kveiki hugsjónaeld í
er það nú lífsnauðsyn, að æska
brjóstum _ sínum, hugsjónaeld,
sem logi enn betur en hug-
sjónaeldur sá logaði, er hinir
fyrstu ungmennafélagar kveiktu.
íslenzk æska þarf að fela guðs-
neistann í brjósti sér, til þess
að berjast á móti alls konar
spilltri tízku. Hún þarf að berj-
ast gegn víndrykkjuósómanum,
hún þarf að temja sér heiðar-
leik í viðskiptum, sannsögli og
drengskap í orðum og athöfn-
um. Hún þarf að vekja fornar
dyggðir, svo sem iðjusemi og hóf-
semi í meðferð fjármuna. En
um fram alla muni þaarf hún
að temja sér að vera sjálfstæð
í hugsun og þar með forðast
múghugsun þá, sem sýnist vera
hættulegur faraldur bæði hér á
landi og víða annars staðar.
Þessi faraldur hefir oft áður
valdið mannkyninu óbætanlegu
tjóni og gerir enn. Múghugsunin
er nú aðalhjálparlyf flokkstrú-
arbragðanna eins og hún var áð-
ur trúarbraðaofsókna og galdra-
brennuæðis. Ég þori að fullyrða,
að flokkstrú og múghugsun
sviftir marga nútíma íslendinga
andlegu frelsi sínu.
Stjórnarfarslegt fullveldi þjóð-
arinnar er fengið, en það er
ekki minni vandi að halda því
en að ná því. En til þess að
vera viss um að halda því, þá
þurfum vér fyrst og fremst að
gæta fjárhags vor svo vel, að
vér veröum ekki fjárhagslega
háðir öðrum þjóðum. Og í við-
skiptum vorum og framferði
gagnvart öðrum þjóðum, verð-
um vér að leitast við að haga
oss þaannig, að vér öflum oss
virðingar þeirra og álits. Ef
þjóðin temdi sér hóflega spar-
semi, þá myndi hún aldrei verða
fátæk aftur, og þá gætu íslend-
ingar allir í framtíð búið í góð-
um, vel útbúnum, hlýjum og
björtum húsum og haft nóg af
öllum öðrum lífsnauðsynjum.
Sú hugsjón, sem islenzkir
æskumenn þyrftu nú að setja
(Framhald á 4. slöu).
LAN GFERÐABÍLSTJ ÓRARNIR
vinna erfitt verk, sem. þeir, er ekki
þekkja sjálfir til, meta ef til vill ekki
að verðleikum. Þeim hvílir á herðum
mikil ábyrgð, og þeir eiga oft við ó-
trúlega erfiðleika að stríða í starfi
sínu. En þeir hafa langflestir reynzt
vandanum vaxnir, og meðal ferða-
manna og fólksins, sem býr við veg-
ina, hafa þeir eignazt býsna marga
vini. Og það er ekki heldur að ólík-
indum, því að þeir eru þessu fólki oft
sönn hjálparhella. Nú hefir mér bor-
izt eins konar þakkarávarp frá öldr-
uðum Skagfirðingi, Hjörleifi Sigfús-
syni í Álftagerði, til eins af langferða-
bílstjórunum, Páls Sigurössonar, og
birti ég það hér, þótt sumt í því sé
allpersónulegt.
„PYRIR 60—70 ÁRUM, þegar ég
var að alast upp norður í Skagafirði,
voru samgöngur ekki góðar hér á
landi. Ár voru óbrúaðar og' vegleysur
um byggðir og óbyggðir. Á vetrum
fóru flestir gangandi. Aðdrættir að
heimilum á klyfjahestum. Þó átti það
sér ekki allsjaldan stað, að menn
voru sendir í kaupstað fótgangandi
og báru heim varninginn. Á þeim ár-
um var mikið tíðkað, að menn fóru
úr Skagafjarðar- og Húnavatnssýsl-
um til sjósóknar suður á Suðurnes.
Voru þær ferðir farnar seint í janú-
armánuði, og gengu menn þá cg
báru farangur sinn. Voru þetta oft og
tíðum miklar svaðilfarir og erfi'ðar.
Var svo gengið heim á vorin og bá,ru
menn enn pjönkur sínar. Þær ferðir
voru oft og tíðum lítið betri, æði erf-
itt að vaða aurinn og árnar.
NÚ ER ÖLDIN ÖNNUR. Bílar
ganga daglega á sumrin á milli
Norður- og Suðurlands og tvisvar til
þrisvar í viku á vetrum. Fótganganöi
menn sjást nú ekki nema á skemmti-
göngum eða fjallaleitum. Og mjög lítið
er um menn á ferð á hestum, nema
þá helzt gamlir skrjóðar, eins og eg,
þá í erindum með hross á mllli hér-
aða, sem af einhverjum ástæðum
þurfa að komast suður eða noi’ður, o
s. frv.
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON bila-
útgerðarmaður á Akureyri hélt fyrst-
ur manna uppi föstum ferðum sum-
ar og vetur á milli Norður- og Suður-
lands. Páll Sigurðsson bílstjóri stoð
fyrir þeim ferðum, og mun sl. vetur
vera ellefti veturinn, sem að hann sá
um vetrarflutning á Holtavörðuheiði.
Eins og að líkindum lætur, hefir ekki
alltaf verið létt verk að annast þess-
ar ferðir á lélegum vegum í misjaínri
tíð. Hefir þá oft reynt á karlmennskn-
úrræði og þrek bílstjórans. Er mér ó-
hætt að fullyrða, að Páll hefir leyst
vandann af hendi með mestu prýöí
Hefir hann áunníð sér hylli og traust
fjölda manna, sem með honurn haía
starfað og ferðazt, fyrir dugnað sinn
og árvekni og drengskap. Mér hefir
Páll oft rétt hjálparhönd á ferðum
mínum og látið sér svo annt um rnig,
að engan þekki ég slíkan. Næstliðið
vor var ég á ferð frá Reykjavik með
hross til Skagafjarðar. Þetta vav í
maímánuði. Páll átti þá hesta sína í
Fornahvammi og dvaldi þar þegar
hann var ekki í bílferðum. Páli er
mikill hestamaður og hefir yndí af því
að hjúkrá þeim og fá sér sprett á vel
öldum folum, þegar hann hefir tæki-
færi til þess eða tíma.
SÍÐLA DAGS 12. MAÍ kem ég til
kunningjafólks míns ofarlega í Norð-
urárdal, fæ þar hressingp fyrir mig
og hesta mína, en ég á marga kunn-
ingja á leiðinni frá Skagafirði til
Reykjavíkur. Þegar inn er komið, segir
bóndi mér, að Páll Sigurðsson hafi
hringt frá Fornahvammi og spurt,
hvort mín hafi orðið vart. Þegar ég
kem til Fornahvamms, tekur Páll á
móti mér, hjálpar mér til þess að
hýsa hesta mína og gefa þeim. Dreg-
ur svo upp fleyg og fær mér til þess
að hressa mig við og „lífga sálaryl ‘.
Þegar kemur til stofu, er mér þar bú-
in veizla og fleira fólki og spyr Páll
þá, hvort að þetta sé ekki 73. afmælis-
dagur minn. Kvað ég já við því, en
hvernig vissi hann það? Hélt Páll
nú af mikilli rausn upp á afmæli mitt
og færði mér gjafir, alklæðnað innst
og yzt, skinnvesti og fleira.
SÍÐASTLIÐIÐ HAUST í nóvember-
mánuði var ég enn á ferð með hross
til Reykjavíkur. Gisti í Fornahvammi
og er Páll þá þar fyrir. Ég var með
íslenzka ieðurskó á fótum, haglega
gerða af skagfirzkri blómarós. Þegar
ég fer um morguninn, segir Páll: „Þú
getur ekki farið svona búinn til fót-
anna til Reykjavíkur. Þú verður tek-
inn fastur, ef þú lætur sjá þig með
leðurskó á fótunum í Reykjavlk".
Kemur Páll svo með ný gúmmístíg-
vél og fær mér til ferðarinnar. Svona
er Páll. Páll er engum manni líkur.“
Tímann
vantar tílfinnanlega börn tll að bera
blaðið út til kaupenda víðs vegar um
bæinn. Heitið er á stuðningsmenn
blaðsins, að bregðast vel við og reyna
að aðstoða eftir megni við að útvega
unglinga til þessa starfs.
Vinnið ötullega fyrir
T ímann.
Stefán Jónsson námsstjóri:
Einn dagur
í Finnlandi
Framh.
Nú get ég mér til að margur
vildi spyrja: Hvernig lítur nú
þetta fólk út, sem þolað hefir
allar þjáningar stríðsáranna, og
sem ennþá býr við harðrétti og
þröngan kost?
Ég hefi áður sagt frá því, að
börnin í skólanum, sem ég sá,
voru hraustleg og glöð, en þau
sem ég athugaði sérstaklega
voru aðeins 7—8 ára.
Ég sá líka um kvöldið unga
pilta og ungar stúlkur á reið-
hjólum og gangandi á leið okk-
ar uin sveitina, og virtust þessi
ungmenni glöð og áhyggjulaus
eins og ungmenni annarra landa,
era það sama get ég ekki sagt um
eldra fólkið. Kennslukonan, sem
við ræddum fyrst við — var
þreytuleg og þjáningar stríðsins
spegluðust í andlitsdráttum
h'ennar. Hún hefir fráleitt verið
meira en 36—38 ára, en gat eftir
útliti sínu vel verið 50—60 ára.
(Hún söng vel og :>pilaði á hljóð-
færi, en þegar hún söng falleg-
an sálm með börnunum, viknaði
hún og varð að hætta að
syngja.
Lyfsalahjónin voru mjög að-
laðandi, en þau báru þess merki
að þau höfðu þjáðst. Þau töluðu
lítið um stríðið. Reynsla stríðs-
áranna kenndi mönnum það, að
fá orð hafa minnsta ábyrgð, en
mikið ræddu þau um það, að
Finnland væri fátækt nú, eins
og oft áður, og nú yrðu allir að
leggja hart að sér og bjarga
þjóðinni úr því skuldafeni sem
stríðsárin og friðarsamningar
hefðu skapað.
Dagurinn leið að kvöldi. Við
höfðum lofað að fara aftur ýfir
á sama stað fyrir kl. 8. Við
hringdum því á bifreið og ókum
með miklum hraða þessa 12—15
km. leið að ánni. Við hringdum
líka á tollstöðina og báðum þá
að hafa bátinn til. — Klukkan
10 mínútur yfir sjö vorum við
komnir á okkar stað við ána,
en tollstöðin er í lítilli eyju út
í ánni.
Enn máttum við bíða. Kvöld-
ið var fagurt. Sól var enn hátt
á lofti, þar sem við vorum hér
um 120 km. fyrir norðan pólar-
baug. — Ekki hreyfðist hár á
höfði og hin mikla elfa leið
straumlygn og hljóðlaust fram
á leið til hafs. Enn hafði hún
vaxið mikið og enn var óslitin
röð af trjávið sem þokaðist nið-
ur ána — þúsundir þúsunda af
trjám flytur þessi mikla elfa
niður að sögunarverksmiðjun-
um. Kl. er nú langt gengin í
átta, en ennþá eru margir menn
að vinna við trjáviðinn í ánni
á litlum kænum. — Þeir tengja
stærstu trén saman með köðl-
um og keðjum og mynda í vík-
um og vogum eins og rétt eða
girðingar og stýra svo smærri
trjánum þarna inn í. Þessir
menn eru þreytulegir og í slitn-
um flíkum en þeir virðast hafa
krafta í kögglum og kunna vel
til verka.
Enn megum við lengi bíða, en
hvað gerir það til, hér er fríðsælt
og fagurt. — Við getum þó ekki
setið alveg aðgerðalausir og för-
um nú að athuga umhverfið.
Hér eru bæirnir hver hjá öðrum
og fólk að sinna kvöldverkum,
láta inn kýr gefa þeim og
brynna. Sumir aka vatninu heim
á hestvögnum frá ánni en aðrir
sækja vatnið í brunna. Rétt hjá
okkur er ung stúlka að ná vatni
úr brunni. En hér er notuð sér-
kennileg aðferð við að draga
fötu upp úr djúpum bruipi. —
Stórt tré 6—10 metra langt er
þarna haft fyrir vogarstöng. Föt-
unni er krækt í taug í styttri
arm vogarstangarinnar og þeg-
ar vatnsfatan er orðin full veg-
ur tréð hana upp með þunga
sínum. — Ég bað félaga minn að
taka mynd af stúlkunni við
brunninn. Hann kom. til min
með myndavélína, en þegar
stúlkan sá hvað við ætluðum að
gera, hljóp hún flissandi inn i
hlöðu og sagði eitthvað á
finnsku. — Þá gægðist önnur
stúlka út úr næsta húsi en þaut
inn aftur.
Nokkrir piltar voru þarna
nærstaddir og nú ætlaöi einn
þeirra að sýna hvernig vatnið
væri dregið upp og vera á
myndinni, en það tókst þá ekki
betur en svo, að fatan kræktist
úr og féll í brunninn. Þá kom
ung kona úr næsta húsi, ýtti
piltinum frá brunninum, tók
krókstjaka og krækti í fötuna,
festi hana í taugina, sökkti föt-
unni í brunninn og beið svo ró-
leg og brosandi meðan myndin
var tekin.