Tíminn - 20.08.1946, Blaðsíða 2

2
TlMBW. |»i-igjMdajgiim 20. ágiist 1946
149. blað
PÁLL ZÓPHÓNÍASSON:
Tilkynmng búnaöarráðs
og kjötsalan
Erlent yfirlit
Fylgi brezku verkamanna-
stjórnarinnar í afturför
Fyrir skömniu síðan fóru fram aukakosningar í þremur kjör-
dæmum í Englandi. Verkamannaflokkurinn hafði unnið glæsi-
legan sigur í öllum þessum kjördæmum í kosningunum í fyrra.
í aukakosningunum nú vann hann þau hins vegar með litlum
meirihluta. Atkvæðatala hans stórlækkaði í þeim öllum, þótt
andstæðingarnir ýmist héldu svipuðu atkvæðamagni og i fyrra
eða juku það.
Þriðjuduffur 20. áyúst
Jákvæðir og neikvæð-
ir stjórnraálamenn
Sennilega hafa greinar þeirra
Jónasar Haralz og Eysteins
Jónssonar um gjaldeyrismál
vakið mest umal allra blaða-
greina undanfarna daga. Það
vakið mest umtal allra blaða-
fræðingur í liði sósíalista og
einn af frambjóðendum þeirra
lýsir ástandi og horfum í gjald-
eyrismálum allt öðruvisi en tals-
menn stjórnarinnar hafa hing-
að til vilja vera láta. Niðurstað-
an af athugunum Jónasar Har-
alz er sú, að röksemdir stjórnar-
liðsins í þessum efnum séu grobb
og fals.
Pétur Mafnússon mótmælti,
þegar Hermann Jónasson lagði
fram í kosningabaráttunni svip-
aða reikninga og Jónas Haralz
nú. Á sama hátt mótmæltu og
þrættu aðrir frambjóðendur
stjórnarflokkanna blákalt og
ákveðið. En nú keraur einn
þeirra opinberlega fram og vitn-
ar með Framsóknarmönnum. Og
þetta vitni er gáfaður hagfræð-
ingur, sem vinnur að gjaldeyris-
málum fyrir stjórnina,' starfs-
maður Nýbyggingarráðs.
Nú kynn'u menn að láta sér
detta í hug, að þessi grein hefði
slysast inn í Þjóðviljann óvart.
En svo er ekki. Ritstjórn blaðs-
ins áréttar niðurstöður hennar
og telur mikla nauðsyn til bera
að gera eitthvað til bóta í gjald-
eyrismálunum. Þó er ekki einu
orði vikið að því, hvað það ætti
að vera.
Framsóknarmenn fagna þess-
um skrifunrí Þjóðviljanum. Það
er gott að menn eru nú að opna
augun fyrir því, að varnaðarorð
Framsóknarmanna voru ekki
ástæðulaus, — þó að seint sé
orðið. Það er alltaf gott, ef
menn sjá að sér og bæta ráð
sitt.
Eysteinn Jónsson bendir á úr-
ræði í grein sinni á laugardag-
inn.
Það eru að sönnu ekki önnur
ráð en þau, sem Framsóknar-
menn hafa barizt fyrir undan-
farið. En þau eru einjj jákvæðu
tillögurnar sem fram hafa kom-
ið i þessum málum, að minnka
verðbólguna, festa fé, tryggja
framleiðsluna, framkvæma alls-
herjar eignauppgjör og beina
gjaldeyrinum til þarflegra hluta.
Hvorir reka svo hina jákvæðu
pólitík í þessum málum, Fram-
sóknarmenn eða andstæðingar
þeirra? Ætli því sé ekki fljót-
svarað?
Hitt er satt, að einstakir
minnihlutamenn i Alþýðu-
flokknum, svo sem Jón Blöndal,
Gylfi Þ. Gíslason og Hannibal
Valdimarsson, hafa drengilega
rætt um þessi mál, enda stund-
um verið nefndir flokkssvikar-
ar og Framsóknarkratar. En
hingað til hafa þar verið aðrir
ménn, sem hafa ráðið Alþýðu-
flokknum og markað stefnu
hans á þingi.
Framsóknarmenn vita hvers
vegna svo er komið sem komið
er. Þeir, sem stjórna landinu,
eiga ekki hagsmunalega samleið
með almenningi.
Það má ekki minnka verð-
bólguna, því að mennirnir, sem
hafa völdin í landinu græða á
henni.
Það má ekki ráðast í eigna-
uppgjör, því að mennirnir, sem
ráða lögum og lofum í landinu,
eru orðnir auðugir af skattsvik-
um og fjárdrætti.
í 11,—12. blaði Freys bls. 173
birtist tilkynning frá Búnaðar-
ráði. Þar var frá því skýrt, að 1.
maí þ. á. hefði verið óseld 2400
tonn af dilkakjöti af framleiðslu
ársins 1945, og að þetta kjöt
myndi allt seljast í landinu. Eitt
af því, sem þetta álit var rök-
stutt með, var það, að ekki hefði
fengizt nein raunveruleg reynsla
á því undanfarin ár, hver
neyzluþörf þjóðarinnar væri á
dilkakjöti um sumarmánuðina.
„Vegna þess að vöntun hefði þá
verið á kjöti, vegna útflutnings
á því.“ Þetta var nú sagt fyrir
kosningar. Á framboðsfundum
um land allt bar þetta mál á
góma. Móti mér voru tveir menn
úr Búnaðarráði í framboði, og
var annar þeirra verðlagsnefnd-
armaðurinn Sveinn Jónsson.
Milli okkar var þetta mál mikið
rætt og annar maður listans,
Aðalsteinn Jónsson, talaði um
lítið annað. Undir þeim umræð-
um fræddist ég og fundarmenn
um ýmislegt, og sumt mjög
furðulegt. Ég fékk að heyra það,
að sumarið 1945 hefði vantað
1000 tonn af kjöti, til þess að
hægt hefði verið að verða við
kaupbeiðnum . landsmanna, er
vildu borða kjöt. Og hefði svo
verið, gat ég skilið að reynslu
hefði vantað á, hver neyzlu-
þörf manna væri á kjöti yfir
sumarmánuðina. En ég skildi
hvorugt. Ríkisstjórnin gaf út
bráðabirgðalög sumarið 1945, og
ákvað, að ef vara væri seld með
tvenns konar verði, .þá skyldi
tekið lægra verðið þegar vísitala
Það má ekki spara gjaldeyr-
inn, því að gæðingar stjórnar-
innar græða á því að flytja inn
og selja óþarfa, og svo skemmta
þeir sér við að eyða gróðanum,
m. a. í meiningarlaust flakk til
útlanda.
Það fæst ekki að tryggja
framleiðslustörfin, _því að þeir
sem mestu ráða í landinu hafa
persónulegra hagsnluna að gæta
sem braskarar og fjárplógsmenn
fremur en atvinnurekendur.
Það má ekki gera verzlunina
ódýra því að stjórnendur lands-
ins græða á henni.
Það má ekki gera byggingar
ódýrar, því að húsabraskararnir
ráða landinu.
Þannig má lengi telja.
En hvað lengi þolir alþýða
landsins slíka óstjórn?
Það getur vel verið að sósíal-
istar þurfi nokkrar vikur til að
kjökra og gráta það gæfuleysi i
gjaldeyrismálum, sem þeir eru
sjálfir meðsekir um, áður en
þeir verða menn til jákvæðra
aðgerða.
Það getur vel verið, að Alþýðu-
flokkurinn haldi enn um sinn
áfram að vera óvirkur og nei-
kvæður flokkur í þessum mál-
um undir leiðsögn Ásgeirs Ás-
geirssonar.
En óstjórnin tekur enda, því
að kjósendur þessara flokka
verða ekki ginntir og blekktir
óendanlega og þeir heimta efnd-
ir á kosningaloforðunum. Þing-
menn vinstri flokkanna eiga um
tvennt að velja: Falslausa holl-
ustu við málstað fólksins eða
pólitíska gröf.
Framsóknarmenn munu halda
áfram að vara við óstjórninni og
benda á úrræði þangað til vinn-
andi fólk í landinu sameinast
um jákvæða viðreisn.
væri reiknuð út, og var þá geng-
ið út frá því, að nægjanlegt væri
til af henni. Nú er mér spurn:
hverjum átti að trúa? Sagði
Sveinn og Búnaðarráð rétt frá,
var ekkert til af frosnu kjöti eft-
ir að sumarslátrun sauðfjár
byrjaði sumarið 1945? Hafi svo
verið, hefir ríkisstjórnin látið
reikna með verði á kjöti, sem
ekki var til þegar framfærslu-
vísitalan var reiknuð út í ágúst
og september 1945, og með því
beitt freklegu ranglæti gagnvart
neytendum, og brotið sín eigin
bráðabirgðalög.
★
Haustið 1945, féllst til sölu í
verzlunum, eftir skýrslu Guð-
mundar Jónssonar (Freyr 4.—5.
tb. bl. 72) 4.782.539 kg. af dilka-
kjöti. Af því voru um 200 tonn
flutt úr landi, og voru því eftir
til sölu tæp 4.600 tonn. Af þeim
var sagt að væru eftir 2400 tonn
í maí, og fullyrt að það seldist
allt í landinu. Frá ca. 15. sept.
til 1. maí höfðu því selst 2200
tonn af dilkakjöti, og Búnaðar-
ráð sagði að frá 1. maí til ca. 15.
sept. seldust 2400 tonn. Þegar
ég leyfði mér að draga þetta í
efa á framboðsfundum í Norður-
Múlasýslu og benti á að í sjálfri
sláturtíðinni seldust oft 1/5 til
1/4 af öllu kjötinu, svo kjöt-
neyzlan í sumar yrði að vera til
muna meiri en hún hefði verið
í vetur, og meiri en hún hefði
nokkurntíma verið, var því svar-
að að nú væri nýsköpun á ferð-
inni, flotinn meiri en venjulega
og allt fólkið með stórhug og
borðaði nú mikið, og bara þa/
sem gott væri. Þess végna væri
víst, að kjötið seldist allt í land-
inu.
Hér var um trú að ræða, en
ekki röksemdir, og þá er erfitt
að deila. En nú er komið fram í
miðjan ágúst. Fyrsta ágúst var
enn óselt milli 1000 og 1100
tonn, og þá var nautakjötið, sem
ætíð kemur á markaðinn síðari
hluta sumarsins, og hrossakjöt-
ið komið, og margir, sem nú vildu
borða það, sem „gott“ var, keyptu
það frekar en frosna kjötið. Þá
nálgaðist lika óðum sá timi, er
sumarslátrun þarf að hefjast,
og úr því er ekki mikil söluvon á
frosnu kjöti, enda þó haft sé á
því lægra verð en kjöti af ný-
slátruðu fé. Og Jivað verður þá
af því, sem enn er óselt?
Ég var að búast við nýrri til-
kynningu frá Búnaðarráði, en
ekkert kom.
★
Sveinn Jónsson upplýsti á
framboðsfundum í Norður-
Múlasýslu, að í sláturtíð í fyrra
hefði mátt selja dilkakjöt til
Englands fyrir 5,40 pr. kg. Þá
hefðí verðlagsnefnd ekki viljað
leyfa að selja það. Hann sagði
að hver 100 tonn útflutt lækk-
uðu verðið til bænda um 10
aura pr. kg., og þar sem verð-
lagsnefnd hefði viljað láta
bændur fá sem bezt verð fyrir
kjötið, hefði henni „ekki dottið
í hug“ að leyfa S.Í.S. og kaup-
félögunum, „sem ynnu markvisst
að því að láta bændur fá sem
minnst fyrir kjötið“ að selja það,
enda þá vitað, að það mundi allt
seljast innanlands.
En nú koma bölvaðar stað-
reyndirnar. Þær sýna, að þó að
Sveinn væri að skamma S. í. S.
fyrir að hafa viljað fá að flytja
út 600 til 1000 tonn, þá var það
S. í. S., sem sá hið rétta, en
verðlagsnefnd Búnaðarráðs,
sem ekki var starfi sínu vaxin.
Ég ætla ekki að halda því fram,
eins og Sveinn gerði hvað kaup-
félögin og S. í. S. snerti, að
Búnaðarráð hafi neitað S. t. S.
um útflutning á kjötinu, af því
að það hafi viljað láta bændur
fá sem lægst verð fyrir það, en
hitt fullyrði ég, að því hefir
missýnst, og það dregið skakkar
ályktanir af gefnum staðreynd-
um. Og þetta er ekki til að undr-
ast yfir. Engir af búnaðarráðs-
mönnum hafa neina þekkingu á
kjötverzlun, og engin heildarsýn
yfir þörf bændanna annars veg-
ar og ngytenda hins vegar, eða
markaðshorfurnar t. d. í Eng-
landi, sem þeir þurfa líka að
þekkja. Ég dreg í efa að nokkur
þeirra viti, eða hafi sett sig inn
í það t. d„ að ríkisstjórn Bret-
lands hefir ár fram í tímann
(til í júlí 1947) ákveðið hvað
skozkir kjötframleiðendur fái
fyrir sitt kjöt, og að verðið er
misjafnt eftir mánuðum, að það
er til muna hærra en kjötið er
selt í útsölu á Englandi, og að
verð á okkar kjöti hefir verið
mjög líkt og ensku bændurnir
fá fyrir sitt kjöt.
Það má nokkuð ráða í hvaða
verð við getum fengið fyrir okk-
ar kjöt, eftir því hvað stjórn
Breta gefur bændum þar fyrir
þeirra kjöt á hverjum tíma. Og
þegar vitað er, hver kostnaður
er því samfara að flytja kjötið
frá þeim frystihúsunum, sem
ekki rúma allt kjötið, sem til
fellst í sláturtíðinni, og kaupa á
því frystingu annars staðar, þá
má nokkuð sjá hvenær hagan-
legast er að flytja það út.
Ég er sannfærður um það, að
hefði verðlagsnefnd Búnaðar-
ráðs ekki trúað þvi, að kjötið
seldist í landinu og neitað stað-
reyndum, og hefði hún sett sig
inn í kjötverð sem bændum í
Englandi er greitt fyrir kjötið
þeirra og séð hverjum breyting-
um það var látið taka eftir árs-
tíðum, þá hefði hún með tilliti
til kostnaðarins við flutning
kjötsins og geymslu hér heima
leyft S. í. S. að selja 600 eða 1000
tonn strax í fyrrahaust, en ekki
farið jafn ráðleysislega að, og
hún hefir gert og bakar
bændum verulégt tjón.
★
Það er mælt, að Akureyringar
eigi að fá að byrja að slátra 1.
sept., en aðrir ekki fyrr en í
venjulegri sláturtíð. Ég mun
ekkert segja við þeirri ráðs-
mennsku úr því sem komið er,
en hitt man ég, að Morgunblaðið
og þeir sem að því stóðu, sögðu
sitt af hverju hér á árunum
þegar ekki var byrjað að slátra
fé hér í Reykjavík fyr en i sept.
Þá var talið í Morgunblaðinu, að
fiíeð því væri „bændum gerður
mikill skaði“ og að slík frammi-
staða væri ekki verjandi. Það,
hvernig verðlagsnefnd hefir far-
izt starf sitt úr hendi, ætti að
verða til þess, að þeirri kröfu
yrði betur fylgt fram, að
bændur fengju störf Búnaðar-
ráðs í sínar hendur.
En færi svo, að ríkisstjórnin
féllist ekki á það, og að næsta
verðlagsár verði skósveinar
landbúnaðarráðherra aftur
látnir framkvæma Búnaðarráðs-
störfin, þá vona ég að þeir hafi
nú lært af reynslunni. Vona að
þeir reyni strax að átta sig á
kjötmagninu, sem til fellst í
Úrslitin í þessum aukakosn-
ingum hafa vakið verulega at-
hygli, þar sem þau eru talin all-
góður vitnisburður um viðhorf
brezkrar alþýðu til stjórnar
Attlees, sem nú hefir farið með
völd í rúmt ár. Úrslitin þykja
sanna, að fylgi stjórnarinnar
hafi minnkað verulega og haldi
það áfram sé vafasamt, að hún
sitji út allt kjörtímabilið.
Orsakirnar til þess, að fylgi
stjórnarinnar hefir minnkað,
eru vafalaust margar. Stjórnin
hefir orðið að takmarka matar-
skammtinn. Byggingafram-
kvæmdir hafa orðið minni en
búizt var við. Heimkvaðning her-
manna hefir gengið frekar treg-
lega. Stjórninni er þó sennilega
ekki hægt að kenna um það,
hve erfiðlega hefir gengið í
þessum efnum, nema að tak-
mörkuðu leyti. Óánægja al-
mennings bitnar hins vegar
fyrst og fremst á henni.
Talið er, að stjórnin hafi þó
ekki enn sem komið er tapað
fylgi meðal verkamanna. Það er
fylgi miðstéttanna, sem hún
hefir tapað fyrst og fremst. í
seinustu þingkosningum hlaut
Verkamannaflokkurinn mikið
fylgi miðstéttafólks. Þetta fólk
var orðið andstætt íhaldsflokkn-
um, en kjördæmaskipunin gerði
þaö að verkum, að það treysti
ekki á sigur frjálslynda flokks-
ins. Frjálslyndi flokkurinn jók
þó atkvæðamagn sitt um eina
miljón atkvæða. Miðstéttarfólk-
ið, sem fylgdi Verkamanna-
flokknum í seinustu kosningum,
hefir orðið fyrir verulegum von-
brigðum. Stjórnin hefir veitt
verkamönnum ýmsar kjarabæt-
ur, en miðstéttirnar hafa
gleymst. T. d. hefir verkamönn-
um verið tryggð veruleg aðstoð
til að fá húsnæði, en menn með
inu, og flytji afganginn út strax
í haust, svo ekki þurfi að kaupa
á það flutning milli hafna og
síðan kaupa á það frystingu, og
hana stundum mjög dýra, til
þess svo loks að flytja það út,
eftir að það að minnsta kosti er
orðin verri vara en í sláturtíð-
inni. Þetta virðist svo sjálfsagt
að gera, að þegar búnaðarráðs-
mönnum er bent á að gera það,
vænti ég að þeir taki sig til og
geri það. Þeim er ekki borgað
stórfé til þess að leggja sig ekki
fram í verki sínu, heldur er
ætlazt til þess að þeir vinni það
vel og með trúmennsku, og geri
það sem ráðherrann segir þeim
möglunarlaust. En það veit ég
að Pétur Magnússon vill að þeir
stundi verk sitt.
★
Hafi Sveinn Jónsson sagt það
rétt, að í sláturtíð í fyrrahaust
hafi mátt selja kjötið til Eng-
lands fyrir 5,40 pr. kg. þá virðist
það vera sanngirniskrafa að
bændur fái mismuninn greidd-
an úr ríkissjóði, á því sem þá
mátti selja kjötið fyrir, og því
sem það selst á nú. Eins virðist
full sanngirni mæla með því,
að þeir fái flutnings og geymslu-
kostnað sem fallið hefir á þessi
500 tonn, endurgreiddan úr rík-
heldur betri tekjur fá sama og
enga aðstoð.
Af lagasetningu þeirri, sem
stjórn Attlees hefir þegar komið
fram, má nefna nýja trygginga-
löggjöf, þjóðnýtingu Englands-
banka og þjóðnýtingu kolanám-
anna. Tryggingalögin munu ekki
afla stjórninni neinna sérstakra
vinsælda, þar sem þau voru
undirbúin af fyrrv. stjórn og
einn af aðalleiðtogum frjáls-
lynda flokksins, Beveridge, átti
drýgsta þáttinn í samningu
hennar. Um þjóðnýtingu Eng-
landlandsbanka stóð ekki held-
ur neinn verulegur styr. Um
þjóðnýtingu kolanámanna stóðu
hins vegar miklar deilur. Eins
og er, má þó telja líklegt, að
meirihluti almennings sé fylgj-
andi þjóðnýtingu kolanámanna.
Kolaframleiðslan hefir verið i
mjög miklu ólagi og mönnum
hefir verið ljóst, að nauðsyn
hefir verið á róttækum aðgerð-
um. Fari hins vegar svo, að kola-
framleiðslan aukist lítið eða
ekkert undir hinu nýja skipu-
lagi, er vafasamt, að þjóðnýt-
ingin verði stjórninni til fram-
dráttar.
Á þingi því, sem kemur sam-
an í haust, hefir stjórnin boðað
lagasetningu um þjóðnýtingu
raforkuvera og stáliðnaðarins.
Líklegt þykir, að þjóðnýting
stáliðnaðarins sæti mikilli mót-
spyrnu.
Þótt stjórnin hafi þannig all-
víðtæk þjóðnýtingaráform á
prjónunum, heyrist þjóðnýting
verzlunarinnar ekki nefnd á
nafn. Verkamannaflokkurinn
setur traust sitt fyrst og fremst
á úrræði kaupfélagsskaparins í
þeim efnum.
Þótt stjórnin hafi sætt óvin-
sældum fyrir ýmsar aðgerðir í
það ekki fyrir fulltrúum ráð-
herrans, sem að vísu eru kallaðir
fulltrúar bænda, en ekki valdir
af þeim, og ekki starfa á þeirra
ábyrgð, heldur ríkisstjórnarinn-
ar. Ríkisstjórninni ber því að
borga fyrir glópsku þeirra. Henni
ber að sjá til þess að bændur fari
ekki ver út úr því að selja kjötið
nú, heldur en þeir hefð'u gert,
hefði það verið selt eins og peir
fulltrúar vildu, er bændur höfðu
sjálfir valið (S. í. S.).
★
En hvað á svo að gera við þau
800 tonn, sem eftir eru? Vitað er
að þau seljast ekki, enda þó ekki
verði byrjað að slátra hér fyr
en um 20. sept. Því á ekki að
láta meira fara nú, og byrja að
slátra fyr? Mér finnst að Bún-
aðarráð eigi að athuga það,
nema þá að það mæli á móti
því, að meiri birgðir séu ekki út-
flutningshæfar. Það er vitað að
kjötinu er ekki ætlað að geym-
ast nema í 6—7 mánuði í frysti-
húsunum, og -úr því vill það
hætta að vera fyrsta flokks
vara. Jafnvel þó að það sé ekki
beinlínis skemmt. Þess vegna á
helzt ekki að geyma það lengur,
og alls ekki gera leik að því,
eins og manni virðist Búnaðar-
ráð nú hafa gert.
(FTamhald á 3. slOu).
haust, þó að það sé erfitt. Fari issjóði. Fulltrúar bændanna
sem næst því, hvað selst í land- vildu flytja kjötið út, en fengu