Tíminn - 30.08.1946, Page 2

2
TlMEVN, föstndaginn 30. ágúst 1046
157. blað
Föstudugur 36. ágúst
Lengi hollráður
Jón Pálmason hefir verið lát-
inn skrifa grein i Mljl. þar sem
hann hvetur bændur til að
tvístrast og standa ekki saman
um stéttarsamband sitt. Mbl.
vill ekki að bændur sameinist
í stéttarfélagsskap. Og því hefir
þótt einhver fengur í nafni Jóns
Pálmasonar undir ávarp sundr-
ungarinnar til bænda.
Sameiginlegt áhug'amál
bændastéttarinnar er fyrst og
fremst afkoma og menning ís-
lenzkra bænda. Þau atriði, sem
mesta áherzlu verður að leggja
á í dag á því sviði, eru ræktun
landsins, afurðaverðið og fé-
Hagsleg mannréttindi bænd-
anna.
Það er dýrt ef bændur láta
nú sundra sér í þessum málum.
Þar liggur meira við en metn-
aður þeirra og stundargengi.
Það er landbúnaðurinn íslenzki,
ræktun landsins og sveita-
menning, sem á þar svo mikið í
húfi.
Hver á að gæta þessara verð-
mæta þjóðfélagsins, ef þeir sem
næstir standa geta ekki sam-
einast um það?
Það hefir verið lagt illt til
bænda undanfarið af litlum
skilningi og athugun. Stríðs-
gróði annara stétta hefir blind-
að menn og brjálað. Þeir hafa
kveðið upp hvatvíslega hleypi-
dóma.
Þetta stríðsgróðaástand gerir
bændum erfiðara fyrir. Það er
gert hróp að þeim, og surnir
bogna fyrir hávaðanum.
Það er alveg sérstök þörf á
því nú, að bændur taki hönd-
um saman og standi þétt og
drengilega vörð um landbúnað-
inn og menningu sveitanna. ís-
lenzka þjóðin á þar svo mikið í
húfi.
Bændur verða nú að standa
saman í ræktunarmálunum og
knýja það fram að lögin um
jarðræktarsamþykktirnar verði
ekki óvirk pappírslög eingöngu.
Bændur þurfa að standa sam-
an í rafmagnsmálum sveitanna
þangað til fólkið þar fær raf-
magn til þarfa sinna með sam-
bærilegum kjörum við aðra
landsmenn.
Bændur þurfa að standa sam -
an um rétt stéttar sinnar í verð-
iagsmálum og ná verðlagsvald-
inu i hendur þeirra fulltrúa er
þeir velja sér sjálfir.
Hér eru nefnd þrjú höfuðmál,
sem mestu varða fyrir íslenzka
bændastétt í dag. Mbl. hefir
ekki þótzt vera bændum illvilj-
að og ekki talið sig hafa fjand-
skap þeirra. Hvað hræðist þá
Jón Pálmason?
Eins og nú er komið málum
verða starfsmannastéttir lands-
ins að standa saman um sín
mál. Sérstaklega er þetta knýj-
andi nauðsyn fyrir stétt, sem
mætir misskilningi og aðkasti
eins og bændastéttin nú. Það
er ekki þar með sagt, að taka
eigi upp allar þær bardagaað-
ferðir og hætti, sem einstaka
stéttir hafa notað.
Stjórnmálaflokkar geta stigið
víxlspor og farið afvega, þrátt
fyrir glæsilega fortíð og gott
mannval. En almenn samtök og
einhugur nauðsynlegustu stétta
þjóðfélagsins gerir þær sterkar.
Því getur stéttarsambandið gert
bændur landsins sterka. Þess
þurfa þeir með og þess þarf ís-
lenzka þjóðin öll, þvi að það er
þjóðarógæfa ef landbúnaðurinn
fær ekki að þróast.
Hálfrar aldar afmæli
Kaupfélags Húnvetninga
Eftir Jónas Bjarnason frá Litladal
Niðurlag.
Það hafa því sjaldan verið
lakari verzlunarhorfur hjá
okkur heldur en einmitt eftir
þetta fyrsta starfsár félagsins,
þar sem útflutningur lifandi
sauðfjár virtist útilokaður.
Næstu árin áður hafði verið
flutt út frá öllu landinu 50—80
þúsund lifandi sauðfjár, og
ekki annað sýnna ef þá væri
breytt til, og öllu fénu slátrað í
landinu, og sent út þetta meira
af saltkjöti, en að þá mundi
verðið á því enn lækka til muna.
Eftir að félagið hafði starfað
í 4 ár, eða vorið 1899, skiptu all-
ir hreppar sýslunnar við það
nema Bólstaðarhlíðarhreppur
og Staðarhreppur, og héldu því
áfram allmörg ár, þar til vestur
sýslubúar stofnuðu sérstakt
kaupfélag á Hvammstanga. Á
þeim árum byggði félagið vöru-
skúra á Hvammstanga og
Skagaströnd, en þegar vestur
sýslan og Skagstjrendingar
stofnuðu sín kaupfélög, þá
fengu þeir útborggðan hlut-
fallslegan hluta af varasjóði
félagsins og keyptu þá um leið
hús og áhöld, sem félagið átti
á þeim stöðum.
Litlu eftir að þessir héraðs-
hlutar hættu viðskiptum við fé-
lagið, eða árið 1912, byrjaði
Bólstaðarhlíðarhreppsdeild við-
skipti við félagið, og hefir hald-
ið því áfram síðan, og nú síð-
ustu árin verið sú deildin, sem
hefir haft hvað mest viðskipti.
*
Árið 1908 var stofnað sérstakt
sláturfélag og nefnt „Sláturfé-
lag Austur Húnvetninga“, undir
sömu stjórn og Kaupfélag Hún-
vetninga, en með algerlega að-
skildum reikningum. Hafði
stofnun þess staðið til i 2 ár.
Ýmsir menn, sem stóðu utan
við ísaupfélagið, höfðu haft þetta
sláturfélagsmál til meðferðar,
en treystust ekki að lokum til
að koma því í framkvæmd.
Tók þá kaupfélagið málið að
sér. En til þess að fá sem flesta
í þann félagsskap, var það ráð
tekið að hafa sérstakt félag, því
að á þeim tíma voru ailmargir
bændur á félagssvæðinu, sem
voru fi’áhverfir kaupfélaginu,
það er að segja að hafa við-
skipti við það, en vildu gjarnan
að það héldi áfram störfum, til
þess að sjá verðmismuninn, því
að kaupmenn munu þá hafa
boðið ýmsum efnuðustu bænd-
um uppbætur á viðskipti þeirra,
hátt upp í þann mun á vöru-
verði þeirra og félagsins, aðeins
ef þeir skiptu við sig að mestu
eða öllu leyti. Þessir menn vildu
ekki styðja sláturhússtarfsemi
ef hún væri rekin undir nafni
kaupfélagsins en vildu fúslega
lofa sláturfé sínu ef slík starf-
semi væri rekin sem sérstakt
félag, og því var þetta ráð tekið.
En til þess að kaupfélagið gæti
haft sem fullkomnust ráð yfir
afurðunum,. var sama fram-
kvæmdastjórn sett yfir bæði fé-
lögin.
*
Þar sem nú er verið að rita
sögu þessara félaga, sem vænt-
anlega kemur fyrir almenn-
ingssjónir áður en langt um
líður, þá skal ég ekki hér reyna
að rekja sögu þeírra, enda væri
slíkt ekki hægt í blaðagrein, að-
eins skal ég geta þess, að fyrstu
ellefu árin eftir að kaupfélagið
var stofnað hafði það enga sölu-
búð, heldur einungis pöntunar-
fyrirkomulag, en árið 1907 var
söludeild stofnuð, hefir um-
setning hennar aukizt ár frá
ári, og nú um nokkur ár hafa
öll viðskipti félagsins verið
gegnum söludeild þess, og ein-
staklingar ekki pantað fyrir-
fram annað en fóðurvörur,
áburð og sáðvörur, og ennfrem-
ur landbúnaðarvélar.
Síðastliðin 3 ár hefir vörusala
kaupfélagsins verið þessi:
Árið 1943 Kr. 1.560.000.00
— 1944 — 2.221.000.00
— 1945 — 2.500.000.00
Sjóðeignir félagsins hafa á
síðustu árum verið þessar:
Viðvíkjandi sjóðeignum fé-
lagsins má geta þess að árin
1934—1936 gekk mjög á sjóð-
eignir félagsins. Þegar skulda-
uppgjör fór fram samkvæmt
kreppulánasjóðslögunum, gaf
félagið mikið eftir af skuldum
og var það greitt af varasjóði fé-
lagsins. Ennfremur var þá all-
mikið greitt úr stofnsjóði, inn-
eignir þeirra er þurftu að fá
eftirgjöf skulda. Auk þess sem
árlega er greitt úr honum sam-
kvæmt lögum félagsins, svo að
þó árlega sé töluvert greitt í
þann sjóð, þá vex hann mjög
hægt. Aftur hefir varasjóðurinn
vaxið allmikið síðustu árin.
Við síðustu áramót voru fé-
lagsmenn kaupfélagsins 655.
Var þá hagur félagsins góður og
allmiklar inneignir bæði 1
kaupfélaginu og sláturfélaginu.
*
Það er naumast hægt að
minnast á framkvæmdir kaup-
félagsins nema í sambandi við
sláturfélagíð síðan það var
stofnað, þar sem þau hafa sam-
eiginlega unnið að flestum
framkvæmdum og eru og hafa
lengst af verið undir sameigin-
legri framkvæmdastjórn, en
helztu framkvæmdir þeirra auk
þess sem áður er getið eru:
Árið 1899 keypti félagið vöru-
geymsluhús úr timbri, er Svína-
vatnshreppsdeild hafði byggt
árið áður á Blönduósi, og var það
fyrsta húsið sem félagið eign-
aðist. Við það hús var síðan bætt
allstórum timburskúr. Síðan
hafa öll hús, sem félög þessi
hafa byggt verið byggð úr stein-
steypu, svo sem sláturhús og
frystihús, íbúðarhús handa
sölustjóra, ásamt sölubúð, vöru-
geymsluhús þrílyft, kornmylla,
íbúð fyrir daglaunafólk, og
nokkur fleiri hús. Ennfremur
hefir féJíigið keypt tvö íbúðar-
hús, sem leigð eru föstu starfs-
fólki í eldri kaupstaðarlilutan-
um, og rekur þar útibú, og er
það nú orðin langstærsta verzl-
unin þeim megin árinnar. Úti-
bússtjóri er Kristinn Magnús-
son.
Nokkur undanfarin á” hefir
félagið starfrækt saumastofu og
haft þar æfðan klæðskera og
1—6 saumastúlkur. Hefir þetta
komið sér vel fyrir héraðsbúa.
*
Þess má geta, að félögin hafa
lagt allmikið fé af mörkum sem
beint framlag til aukningar og
aðgerða á Blönduósbryggju, og
til bátaskýlis við bryggjuna. Auk
þess hefir félagið (K. H.) lánað
stórar upphæðir þegar um meiri
háttar framkvæmdir hefir verið
að ræða við þau mannvirki, upp
á væntanlega endurgreiðs’.u frá
bryggjusjóði. En þar sem félög
þessi eru nú að heita má einu
gjaldendurnir til bryggjusjóðs,
þá hafa þessi lán orðið óbein
framlög félaganna til þessara
mannvirkja.
Þegar rafveitufélag Austur-
Húnavatnssýslu var stofnað, þá
tóku þessi félög að sér aö á-
byrgjast y3 hluta stofnkostnað-
ar og starfrækslu þess mann-
virkis, og lögðu fram mikið fé
á meðan verið var að koma því
fyrirtæki upp. Rafveitan hefir
reynst hið bezta fyrirtæki, og er
búizt við að hún verði skuldlaus
eign þeirra aðila sem að henni
standa, í lok næsta árs. Stofn-
kostnaður hennar var um ’4
miljón krónur, og þótti það mik-
ið fé á þeim tíma.
*
Á undanförnum árum hefir
verið mjög örðugt með nýjár
framkvæmdir vegna dýrtíðar og
aðflutningsörðugleika, þó hefir
frystihúsið verið stækkað og
bætt aðstaða til slátrunar, svo
nú verður vonandi bráðlega
hægt að taka á móci fleira fé
til slátrunar daglega heldur en
verið hefir. Hingað til hefir ekki
verið hægt að frysta nema 650
skrokka á sólarhring.
Síðastliðið haust var slátrað
rúmum 16 þúsund kindum hjá
félaginu. Var það með fairra
móti, enda geisar mæðiveiki í
héraðinu og gerir mikinn skaða.
Af framkvæmdum sem nú er
verið að vinna að, má geta um
að nú er í smíðum stórt vöru-
geymsluhús. Er búið að steypa
það upp en eftir að setja þak
og ganga frá að öðru leyti. Verð-
ur hús þetta vonandi fullbúið í
haust.
Ennf-remur er verið að byggja
mjólkursamlagshús, og er ráð-
gert að væntanlegt mjólkur-
samlag geti tekið til starfa á
næsta sumri. Gert er ráð fyrir
að samlagið hafi með höndum
mj ólkurvinslu. Margir héraðs-
búar sem eru að uppgefast við
sauðfjárræktina vegna veikinda
í fénu, gera sér góðar vonir um
að mjólkursamlagið kunni enn
að gera lífvænlegt í sveitunum í
framtíðinni.
En miklir örðugleigar verða
með mjólkurflutninga úr sumum
sveitum héraðsins, af því að
enn - vantar brýr á Vatnsdalsá
innarlega í Vatnsdal og á Blöndu
í Blöndudal, en menn vænta
þess að þær brýr verði mjög
fljótlega byggðar, þar sern þær
eru nú báðar á brúarlögum og
nú þegar farið að veita fé til
annarar á fjárlögum.
Stjórn kaupfélagsins skipa nú
þessir menn: Runólfur Bjövns-
son Kornsá, formaður, Jón S.
Pálmason, Þingeyrum, sr. Þor-
steinn B. Gíslason, Steinnesi,
Páll Geirmundsson, Blönduósi
og Ingvar Pálsson, Balaskarði.
Framkvæmdastjóri er Jón S.
Baldurs og er hann einnig for-
maður og forstjóri Slátur-
félagsins.
*
Hagur félaganna virðist nú
standa með miklum blóma,
vörusalan hefir aukizt stórlega
„Nýsköpim"
Nú er margt ritað og rætt um
„nýsköpun“ atvinnuveganna til
lands og sjávar, en því miður er
hún ekki öll sjáanleg nema í
hillingum, og kann það að vera
af ýmsum eðlilegum ástæðum.
Nú nýlega kom ég á sveitabýli
eitt og sá þar „nýsköpun," er
mér virðist bæði myndarleg
mjög og spá góðu fyrir framtíð
landbúnaðarins. . — Bóndinn á
Stóru-Sandvík í Flóa, Ari Páll
Hannesson hefir í sumar fengið
nálægt 1900 hesta af töðu og
heyi á 5 vikum, og hefir þurrkað
úti aðeins 300 hesta, er hann
flutti í fjárhúshlöðu sína.
Hann byrðaði slátt 1. júlí að
morgni, og sló með tveim hesta-
sláttuvélum til kl. 2 þann dag.
(Hafði ekki fengið sláttuvélar-
greiðu með dráttarvél er hann
keypti í vor). Eftir kl. 2 1 júlí
flutti hann í hlöðu það, er þá
var búið að losa af heyi á vagni
er tekur 10 hesta heys, og drátt-
arvélin gengur fyrir, þótt ekki
sé allsstaðar sléttur vegur, og
hefir hann þannig flutt í hlöð-
una nálægt 1600 hesta á þess-
um 5 vikum, og hafa þó dagar
fallið úr, er ekki var unnið að
heyverkum, þegar regn var til
muna. í hlöðunni er komið fyrir
útbúnaði, er ég ekki sá, sökum
þess að hún var full af heyi upp
undir mæni en eftir því er mér
skildist er það tréstokkur mikill
eftir allri hlöðunni, enda á milli,
og liggja út frá honum álmur
til hliðanna. Stuttan spöl frá
hlöðunni er hús fyrir miðstöð
og mótor og kann ég ekki að
lýsa því nánar að öðru leyti en
því, að þaðan mun koma sterk-
ur súgur, er þessi tæki bæði
framleiða á tæknilegan hátt í
sameiningu og gengur hann inn
í tréstokk þann og álmur er ég
áður nefndi í hlöðunni. Ég kom
í hlöðuna upp undir þaki og
staðnæmdist þar stundarkorn.
Ekki var annað að sjá þar, en
ágætlega verkað grænt hey, og
ekki annað að finna en ofurlít-
inn súg upp á bakið er maður
hafði legið þar stundarkorn, og
einnig ef grafið var nokkuð nið-
ur í heyið og höndum haldið
þar niðri. Hitamerki voru engin,
hvorki raki ofan á heyinu, eða
neitt af því tagi. — Þarna mun
vera svipaður útbúnaður og er
hjá öðrum er gert hafa tilraunir
með svonefnda „súgþurrkun/,“
að því viðbættu, að ekki mun
algengt að hafa miðstöð til upp-
hitunar.
Þess skal geta að Árni Páll
sagði, að blástrinum yrði haldið
til ágústloka og taldi hann að
það myndi nægja, og er það
mjög sennilegt eftir því er mér
virtist það af heyinu líta út
er ég sá, en það var bæði efst
og neðst í hlöðunni og vonaði
hann fastlega að þetta myndi
heppnast ágætlega, þó'tt ekki
væri komin full reynsla þvi til
1. jan. 1944 Sameignarsjóöir Kr. 354.162.41 Stofnsjóður Kr. 195.023.27
1. jan. 1945 — 407.064.98 — 196.110.13
1. jan. 1946 — 507.414.49 — 204.219.29
nú hin síðari ár og telja má að
sala á innlendum afurðum sé
nú að öllu leyti komin yfír á
hendur félaganna. Sameignar-
sjóðir þeirra hafa aukizt um 277
þúsund krónur á síðustu tveim-
ur árum, og mikið hefir verið
unnið að framkvæmdum eins og
fyr segir. Um framtíðarstarfsemi
þeirra skal hér engu spáð, en
það hefir lengi verið og er enn
örugg trú mín, að þetta hérað
eigi blómlega framtíð, og að
það muni — ásamt öðrum hér-
uðum landsins — halda uppi
og auka sveitamenningu þjóö
arinnar.
Blönduósi, 31. júlí 1946.
Jónas B. Bjarnason.
á sveitabæ
úrskurðar, og verið gæti að í
þessari miklu heyfúlgu væru
einhverjir smáblettir, þar sem
þurrkunin ekki væri eins góð
og menn nú gætu séð. Ég tel
þessa „nýsköpun“ í heyhlöðunni
í Stóru-Sandvík og allt í sam-
bandi við hana, geta haft geysi-
lega mikla þýðingu til bóta fyrir
landbúnaðinn, ef hún heppnast
vel, sem sannarlega er óskandi,
og allt virðist benda til, og auk
þess er hún glæsilegt vitni um
stórhug þess manns, — og hug-
kvæmni allra þeirra, sem að
henni hafa unnið. Það væri
sannarlega mikils virði fyrir
ía,ndbún,aðinn, ef heyfengur
bænda gæti orðið framtíðinni
minna háður veðrinu, en verið
hefir til þessa, og eiga þeir sann-
arlega þakkir skilið, er að því
vinna af ósérplægni og bjart-
sýni, og ekkert síður þó það sé
gert hávaðalaust.
Sigurður Þorsteinsson.
Til kaupenda Tímans
í Reykjavík
Oft veldur miklum leiðindum,
hve erfitt er víða í bænum að
koma blaðinu með skilum til
kaupendanna. Það eru vinsam-
leg tilmæli til þeirra, sem verða
fyrir vanskilum, að þreytast
ekki á að láta afgreiðsluna vita
um þau, þar til þau hafa verið
Iöguð og jafnframt að leiðbeina
börnunum, sem bera út blaðið,
hvar bezt sé að láta það. Þeir
kaupendur.sem búa utan við að-
albæinn og fá blaðið í pósti,
gerðu Tímanum mikinn greiða,
ef þeir borguðu andvirði blaðs-
ins á afgreiðslunni. — Þó að
kaupendafjöldi Tfmans í Rvík
hafi tvöfaldazt nú á rúmlega
einu ári, þá væru kærkomnir
fleiri áskrifendur í bænum.
Sími afgreiðslunnar er 2323.
(6
PEDOX
er nauðsynlegt í fótabaffið, ef
þér þjóist af fótasvita, þreytu
í fótum eða líkþornum. Eftir
fárra daga notkun mun ár-
angurlnn koma í ljós. — Fæst
í lyfjabúffum og snyrtivöru-
verzlunum.
cuznm
z'
Tímann
vantar tilflnnanlega börn tll aff bera
blaðið út til kaupenda víðs vegar um
bæinn. Heitið er á stuðningsmenn
blaffsins, aff bregðast vel viff og reyna
að aðstoða eftir megni viff að útvega
Vinnið ötullega fgrir
Tímann.