Tíminn - 20.09.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, föstndagfim 20. sept, 1946
171. blatf
Jens Hermannrson:
D r. C harcot
Föstudagur 20. sept.
HVER SKILUR
EKKI ÞETTA?
Oft er um það talafr í ádeilu-
tón hvernig fólk leiti frá fram-
leiðslustörfunum. Það vantar
fólk og vinnuafl við landbúnað
og fiskiveiðar. Menn kjósa sér
heldur önnur viðfangsefni.
Fyrir stríðið var talað um óheil-
brigða aðsókn að föstum launa-
störfum. Nú er það hætt að
valda áhyggjum, en í þess stað
komin aðsókn að ýmis konar
einkastarfsemi á fésýslusviði og
oft lítið nauðsynlegum störfum.
Það er með þessa hluti eins
og aðra, að það er ekki nóg að
sjá öfugstreymið og nöldra
eitthvað um það. Það þarf að
finna af hverju það stafar og
ráða bætur á þvi.
Það eru fyrst og fremst fjár-
hagslegar ástæður, sem valda
þvi, hvert fólkið leitar. Það vill
vera þar, sem afkoman er létt-
ust og öruggust. Það er ekkert
dularfullt við það.
Fyrir stríðið sóttust menn
eftir föstum launastörfum
vegna þess, að þau voru rólegri
og tryggari heldur en fram-
leiðslustörfin. Nú vilja menn
komast í kaupsýslu og milliliða-
störf, af því að þau gefa mestar
tekjur fyrir minnsta vinnu.
Ráðið til þess að laga þetta, er
því það, að breyta þessu hlut-
falli og gera hlut framleiðslu-
stéttanna betri móts við aðra.
Það er aðalatriðið að þessu
leyti hvernig hlutfallið er.
Fólkið unir rólegt við sömu
laun, ef aðrir hafa ekki meira,
þó það hópist frá þeim í stríð-
um straumum, ef betur er búið
að öðrum.
Núverandi ástand er hættu-
ástand. Fólk og fé leitar frá
undirstöðuatvinnuvegum þjóð-
félagsins að ýmis konar milli-
liðastarfsemi og braski.
Kjölfestu þjóðarskútunnar er
kastað, en íburður yfirbygging-
arinnar stöðugt gerður meiri og
meiri. Það getur þótt glæsilegt
fyrir augað, en með slíku móti
verður ekki siglt heilu og höldnu
um sj4 örlaganna.
Það þarf að hindra þennan
óheillastraum þegar I stað. Það
er hægt með þvi einfalda ráði
að minnka gróðamöguleika
milliliðanna og bæta afkomu
framleiðslunnar og þeirra, sem
hana stunda. Allt annað er
marklaust mas út 1 bláinn í
þessu sambandi.
Það er tvöföld hætta fyrir
þjóðlífið hvernig stjórn fjár-
málalífsins og skipting tekn-
anna hefir verið. Óhóf eyðslu-
stéttanna gerir almenning
eyðslusamari og óbilgjarnari í
kröfum um þá hluti, sem litið
lífsgildi hafa. Því fylgir óhollara
líf og verri siðir, auk þess sem
öll óþörf eyðsla er tekin frá
uppbyggingu þjóðlífsins. Sú
hætta fylgir með hinni, að fjöldi
manns freistast til að velja sér
þau störfin, sem ver gegnir fyr-
ir mannfélagið, sumir af illri
nauðsyn, en aðrir af undanláts-
semi. Hvert heldur er, verður
það manntý&n og missir fyrir
hina raunverulegu bjargræðis-
vegi okkar allra.
Menn mega ekki halda, að
pólitísk átök á þessum grund-
velli, sé eitthvað torskilið og
dularfullt, sem þeim kemur
ekki við. Þau átök eru einföld
og auðskilin í eðli sínu. Það er
barátta hinna jákvæðu, skap-
Þýzku flóttamennirnir
í Danmörku,
Allir þýzkir hermenn, sem
voru i Danmörku, þegar styrj-
öldinni lauk, eru farnir þaðan
fyrir allmörgum mánuðum síð-
an. Hins vegar eru þar enn
rúmlega 200 þús. þýzkir flótta-
menn, sem -komu þangað sein-
ustu mánuði styrjaldarinnar.
Flóttafólk þetta eru aðallega
konur, börn og gamalmenni,
sem var flutt frá Austur-Þýzka-
landi til Danmerkur. Þýzku yf-
irvöldin í Danmörku tóku ýmsar
opinberar byggingar og hótel
hernámi og létu þetta fólk búa
þar meðan þau réðu í landinu.
Danir gerðu sér vonir um að
geta flutt fólk þetta fljótlega
til Þýzkalands eftlr stríðslokin,
en Bandamenn treystust ekki
til að veita þvi móttöku fyrst
um sinn. Danska stjómin réðst
þá í að koma upp bráðabirgða-
skálum fyrir þetta fólk víða um
landið, þar sem hægt var að ein-
angra það frá allri umgengnl
við danskan almenning. Slíkir
dvalarstaðir fyrir þýzka flótta-
menn eru nú um 100 í landinu
og búa 35 þús. i þeim stærsta
og 17 þús. i þeim næststærsta.
Staðir þessir eru vandlega af-
girtir og er hafður strangur
hervörður til að hindra, að
nokkur umgengni milli flótta-
fólksíns og almennings geti átt
sér stað. Verðirnir mega ekki
tala við flóttafólkið, nema undir
sérstökum kringumstæðum, en
allmörgum hefir orðið hált á því
að tala við þýzku stúlkurnar og
hafa hlotið refsingu fyrir það.
Það hefir kostað Dani um 30
milj. kr. að koma upp bráða-
birgðaskálunum yfir flóttafólk-
ið, en uppihald þess kostar þá
rúmipga 200 þús. kr. á dag.
Danir leggja því til matinn, en
það annast sjálft matreiðsluna.
Matarskammturinn svarar til
2300 hitaeininga fyrir mann á
dag. Alls starfa um 10 þús.
Danir við þýzku flóttamanna-
búðirnar og eru flestir þeirra
hermenn, sem annast gæzlu-
störf.
Danir vilja vitanlega fyrir
hvern mun losna við flótta-
mennina og hafa Rússar nú
boðizt til að taka á móti helm-
ingi þeirra, ef Bretar og Banda-
ríkjamenn taki á móti hinum
helmingnum. Bretar hafa ekki
enn treyst sér til þess að verða
við óskum Dana, vegna matar-
skorts á hernámssvæði þeirra.
Ýms dönsk blöð hafa gagn-
rýnt, hvernig búið sé að þýzku
flótamönnunum. Þrengsli eru
mikil og skálarnir kaldir á vet-
urna. Innilokun og iðjuleysi
reynir líka á taugarnar. Nokkuð
arndi lífsafla við sníkjustéttir
og forréttindafólk. Það er bar-
áttan um vöxt eða hrörnun, líf
eða dauða lýðveldisins íslenzka.
Það þýðir ekki neitt að vera
með barnalegar hugleiðingar
um að skapa einhvers konar
ljóma á störfin með því að
finna upp ný og íalleg nöfn
handa þeim. Það er eins gagns-
laust og innantómar prédikanir
um að menn eigi aö taka
framleiðslustörf, sem fórnar-
hlutverk. Þeir, sem finna, að
þau eru nauðsynleg, ættu a. m.
k. að hjálpa þeim, sem vinna
þau, til þess að ná rétti sínum
og gera þau öðrum aðgengileg,
— ekki vegna þess hvað þau
eru kölluð og hvernig þetrra er
minnst í ræðum við hátíðleg
tækifæri, — heldur vegna
þess, hvað þau eru og að þau
eru launuð eins og vert er.
heflr verið reynt að bæta úr
þvi með skólahaldi. Þess ber að
gæta, að fyrir Dani hefir það
verið mikil kvöð að ann-
ast þetta fólk og víst er það, að
engir hafa búið jafnvel að Þjóð-
verjum og Danir af þjóðum
þeim, sem þeir undirokuðu í
stríðinu.
Norskur flugleiðangur
til Norðurpólsins.
Norska stjórnin hefir nú í
undirbúningi í samráði við
ýmsar vísindastofnanir í land-
inu að senda flugleiðangur til
Norðurpólsins næsta sumar.
Flogið verður í Katalínuflugbát
og verða fimm vísindamenn í
förinni. Tilgangurinn með för-
inni er að reyna nýjan áttavita,
sem talinn er henta vel í íshafs-
ferðum, og ýms ný rannsóknar-
tæki, sem eiga að geta veitt þýð-
ingarmiklar upplýsingar. Flogið
verður án lendingar og er ráð-
gert að ferðin taki alls 32 klst.
Það er orðið auðveldara að fást
við heimskautarannsóknir nú
en á dögum þeirra Nansens og
Sverdrups.
Fá konur prestsembættl
í Svíþjóð?
Sænski kirkjumálaráðherrann
hefir nýlega skipað nefnd, sem
á að taka til ítarlegrar athug-
unar, hvort rétt sé að veita kon-
um prestsembætti. í skipunar-
bréfi nefndarinnar bendir ráð-
herrann á, að konur séu að
ýmsu leyti betur fallnar til
kirkjulegra starfa en karlmenn,
en breytingar í þessum efnum
verði þó að gerast með fullri
gát, þar sem vikið sé frá alda-
gamalli venju. Það geti vart
komið til mála, að konur fái
prestsembætti nema með fyllsta
samþykki hlutaðeigandi safn-
aðar.
Fiskveiðar Dana.
Fiskiskipastóll Dana er nú
hvergi nærri notaður til fulls
vegna söluerfiðleika. Englend-
ingar hafa nýlega lagt toll á
Ungmennafélög íslands áttu
40 ára afmæli á þessu ári, því
að hið fyrsta þeirra, Ungmenna-
félag Akureyrar, var stofnað í
janúar 1906. Var þessara tíma-
móta í sögu þeirra merku og
áhrifaríku æskulýðshreyfingar
á fslandi minnst' að verðugu,
með hátíðahöldum í sambandi
við landsmót félaganna i íþrótt-
um og sambandsþing þeirra er
haldin voru að Laugum í Reykja
dal um fyrstu helgina í júlí.
Voru hátíðahöldin fjölsótt,
enda eiga unmennafélögin mik-
il ítök í hugum hinnar mið-
aldra og yngri kynslóðar, og
munu allir þeir, sem starfað
hafa innan vébanda þeirra og
tileinkað sér að nokkru veru-
legu leyti hugsjónir þeirra og
félagsanda, sammála um það,
að þau. hafi átt drjúgan þátt
andlegur og félagslegum þroska
þeirra. Þvi til staðfestingar þarf
eigi annað, en að lesa minning-
allan innfluttan fisk frá Dan-
mörku og fleiri löndum. Einnig
hafa þeir takmarkað innflutn-
ing á ýmsum fisktegundum,
sem Danir veiða. Þá hafa Danir
átt í samnlngum við Breta
um fisksölu til hernámssvæðis
þeirra í Þýzkalandi. Þessir
samningar hafa enn ekki tekizt,
því að Danir hafa ekki fengið
það verð, sem þeir óskuðu eftir.
Norðmenn hafa hins vegar selt
þangað talsvert af fiski fyrir
lægra verð.
Danska frelsishreyfingin
lögð niður.
Danska frelsishreyfingin, sem
veitti Þjóðverjum harðasta mót-
stöðu á stríðsárunum, hefir
haldið síðasta landsfund sinn
og var þar ákveðið að leggja
hana niður. Síðan styrjöldinni
lauk, hafa kommúnistar reynt
að tileinka sér hana og tókst að
ná þar auknum ítökum. Þetta
skapaði hreyfingunni tortryggni
og álitshnekki og átti einn
drýgsta þáttinn í þvi, að hún
var lögð niður.
Ameríkumenn fara
frá Grænlandi.
Rússneskt blað hélt þvi ný-
lega fram, að Danir hefðu
neyðst til að gera viðskipta-
samning við Breta vegna þess,
að brezkur og amerískur her
væri í landinu. Danski her-
málaráðherrann hefir í tilefni
af þessu upplýst, að enginn
amerískur her sé í landinu, en
amerískir hermenn komi þang-
að í fríi sínu. Ameriski herinn,
sem sé í Grænlandi, fari þaðan
um 1. okt. og taki Danir við
stöðvum hans þar. Nokkur
hundruð brezkra hermanna,
sem enn séu í Danmörku, séu
þar samkvæmt ósk dönsku
stjórnarinnar, til að kenna Dön-
um meðferð hergagna. Þá munu
brezku hermennirnir, sem enn
eru í Færeyjum, fara þaðan 1.
sept. og danskir hermenn taka
við gæzlu þar.
ar hinna mörgu og merku ung-
mennafélaga, sem skráðar eru
í Minningarriti félaganna, sem
út var gefið í tilefni af 30 ára
afmæli þeirra. En í þeim hóp,
þó að eigi sé lengra leitað, eru
margir þeir menn — að hinum
ágætum konum ógleymdum —
sem verið hafa í fylkingarbrjósti
í stjórnmálum, fræðslumálum,
íþróttamálum og öðrum menn-
ingarmálum hinnar íslenzku
þjóðar á síðari árum. Er það og
vafalaust rétt athugað, eins og
núverandi ritari Ungmennafé-
laganna, Daníel Ágústínusson,
tekur fram í minningargrein
sinni í fyrrnefndu riti, að fé-
lagslegur þroski og manndóm-
ur þeirra leiðtoga hafi verið
mótaður á hinu glæsilega tíma-
bili ungmennafélaganna fram-
an af árum, þegar eldar hug-
sjóna og þjóðræktar brunnu
glaðast.
En svo er þvi farið um Ung-
Á tíunda ártíðardegi hins
fræga franska vísindamanns,
dr. Charcots, skipherra á
franska rannsóknarskipinu
„Pourquol pas?“, sem fórst hér
við land undan Mýrum vestra í
ofviðri aðfaranótt hins 16. sept.
1936, birtist á prenti bæklingur
undir þeim titli, er stendur yfir
þessum línum. Er það ekki
framar vonum, að þess atburðar
væri getið að nokkru nú að tíu
árum liðnum, því að svo djúp
spor setti hann í huga allra
þeirra, sem til hans spurðu á
sínum tíma. Aðeins einum af
allri áhöfn skipsins skolaði ald-
an með lífsmarki á land. Og
fáar munu hafa verið fjölmenn-
arl jarðarfarir í Reykjavík, en
sú fylklng, sem fylgdi kistum
allra hinna sjóreknu manna frá
Kristskirkj u í Landakotl til
sjávar, þegar þeir voru fluttir
til legstaðar í ættlandi sínu.
Hlýtur sú athöfn að vera mörg-
um minnisstæð síöan.
Þessi bæklingur heflr að
flytja kvæði, orkt af Jens Her-
mannssynl í minningu þessa
hörmulega sjóslyss og þó eink-
um fyrirliðans, er þar fórst, dr.
Charcots. Er það kveðið af mik-
Illi dýpt tilfinninga, bæði fyrir
þeim stórkostlega harmleik, sem
þar var háður 1 „bálandi, hams-
lausum stórhríðareldi“, og
fyrir göfgi og karlmennsku for-
ingjans, sem þar lauk frægð-
arríkum ferli ásamt með skipi
sínu. Er svo skýrt frá í eftir-
mála, að kvæðið eigi sér raunar
aðrar og dýpri rætur, því að
hina sömu nótt fórst einnig ís-
lenzkur fiskibátur, og með hon-
um tveir menn nákomnir höf-
undi kvæðisins. Og fleiri þungar
raunir hefir Ægir síðar bakað
honum. Undir áhrifum alls
þessa er kvæðið til orðið, og
leynir sér ekki, að það eru
sannar, mannlegar hræringar,
sem leitað hafa sér útrásar í
formi ljóðsins.
mennafélögin, sem aðrar félags-
legar hreyfingar, að starf þeirra
og áhrifavald hefir risið og
hnigið, líkt og öldur úthafsins;
þau hafa átt sitt blómaskeið og
sín hnignunarár. Góðu heilli,
hefir þeim þó áreiðanlega á síð-
ustu árum vaxið vængjaþróttur
og gróðurmagn að nýju, enda
hafa þau verkefni nóg fram-
undan I hlnu endurreista ís-
lenzka lýðveldí.
Ræktun lands og lýðs hefir
verið stefnumark Ungmennafé-
laganna frá byrjun, og er það
enn; en megingrundvöllur
þeirra er þjóðlegur og þjóðrækn-
islegur, eins og lýsir sér glöggt
í þessari grein stefnuskrár
þeirra:
„Að reyna af fremsta megni
að efla allt það, sem er þjóðlegt
og rammíslenzkt og horfir til
gagns og sóma fyrir hina ís-
lenzku þjóð. Sérstaklega skal
reyna að leggja stund á að
fergra og hreinsa móðurmálið."
Eigi er þá heldur erfitt að
rekja þræðina þaðan til kjör-
orðs „Fjölnis“-manna: „Vér
viljum vernda mál vort og þjóð-
erni“. Og er það sagt með fullu
tiliti til þess, að stofnendur
fyrsta Ungmennafélagsins höfðu
dvalið erlendis (á Norðurlönd-
um) og orðið þar fyrir vekjandi
áhrifum I þjóðlega og félags-
lega átt, eins og enn mun sagt
verða.
Hin þjóðlega vakningarstefna
Ungmennafélagsins hefir fund-
Kvæðið er prýtt nokkrum
ljósmyndum af dr. Charcot og
skipi hans, og einni pennateikn-
lngu eftir Atla Má. Pappír og
frágangur er allur hinn vand-
aðisti, og má útgáfan teljast
verðug þeirri minningu, sem
hún er helguð.
B. M.
Úr ýmsum áttum
Kona Mark Twains hafði megnan
viðbjóð á blóthneigð manns sins og
gerði sitt bezta til að venja hann af
henni. Elnn morgun var hann svo 6-
heppinn að skera sig meðan hann
var að raka sig. Þegar hann var bú-
inn að hella út sér öllum þeim blóts-
yrðum, sem hann kunni, endurtók
kona hans þau öll með tölu og lagðl
áherzlu á hvert orð. En hún varð al-
veg orðlaus þegar Mark Twaln sagðl
mjög rólega:
„Orðin kanntu, vlna mín, — en
ekki lagið við þau“.
*
Sjálendingur, Pjónbúl og Jótl óku
með sömu járnbrautarlest.
„Hvað vildir þú vera, ef þú værlr
ekki Sjálendingur?" spurði PJónbúlnn.
„Þá vildi ég vera Pjónbúi."
„En hvað vildir þú vera, ef þú
værir ekkl Fjónbúl?" spurðl SJálend-
ingurinn: „Þá vildl ég vera Sjálend-
ingur".
„En hvað vlldlr þú, ef þú værlr
ekki Jótl?" spurðu þeir báðlr 1 senn
Jótann:
„Skammast mln,“ svaraði Jótlnn.
*
Kaupsýslumaður utan af landi kom
fyrir nokkrum dögum lnn 1 Hress-
lngarskálann og fékk sér miðdegis-
verð.
Þegar hann var búinn að seðja
bráðasta hungrið vék hann sér að
þjóninum og mæltl:
„Heyrðu manni minn, vantar ykkur
ekki rófur hérna?"
Þjónninn sagði gestinum að snúa
sér til skrifbstofunnar með þessa
málaleitun.
Kaupsýslumaðurinn sinnti þvi ekkl
en sagði:
„Þið ættuð bara að kaupa þær, þær
eru helvítis ósköp góðar“.
ið sér framrás í margháttaðri
viðleitni landi og lýð til heilla
og menningarauka, í sjálfstæð-
ismálum þjóðarinnar, fræðslu-
málum, bindindismálum, skóg-
rækt og íþróttamálum, svo að
rekja má spor þeirrar félags-
hreyfingar viða 1 Islenzku þjóð-
lífi.
Aðalsteinn Sigmundsson,
kennari, um langt skeið elnn
af ótrauðustu og einlægustu for-
ystumönnum Ungmennafélags-
skaparins, er því miður, féll að
velli um aldur fram fyrir nokkr-
um árum síðan, hafði því rétt
að mæla, en hann komst þannig
að orði í lok formála síns að
fyrrnefndu Minningarriti fé-
laganna: „Bók þessi sýnir það
og sannar að Ungmennafélögin
hafa verið umfangsmikil hreyf-
ing í þjóðfélaginu, látið margt
til sín taka og átt frumkvæði
fjölmargra umbóta og framfara.
Verður þó aldrei sýnt né tölum
talið það, sem þau hafa bezt
afrekað og mest. En það eru
áhrif þeirra til aukins mann-
gildis, á félagsmenn og Jafn-
vel aðra.“
Ungmennafélög íslands hafa
nálega frá uphafi vega, eða
síðan 1909, gefið út tímaritið
„Skinfaxa", sem alltaf hefir ver-
ið gott rit og vekjandi, en þó
sérstaklega áhrifamikið á rit-
stjórnarárum Jónasar Jónsson-
ar skólastjóra (1911—1918).
Síðasta hefti ritsins, I. hefti
yfirstandandl árs, er aö nokkru
Richard Beck prófessor:
Ungmennafélög íslands
fjörutíu ára
Richard Beck prófessor ritaði í sumar grein í vestur-islenzka
blaðið Lögberg, I tilefni af 40 ára afmæli ungmennafélagshreyf-
ingarinnar hér á landi. Tíminn vill gefa lesendum sínum kost
á að kynnast þessari grein, og er hún því birt hér með leyfi
höfundarins.