Tíminn - 26.09.1946, Side 2

2
t:
iom
VIV, iimmtnda giirn 26. sept. 1946
Fimmtudagur 26. sept.
Hvert leiðir svona
stjórn?
Á þjóðhátlðardegi íslendinga
17. júní 1945 var það einn þátt-
ur í hátíðahöldunum, að for-
sætisráðherrann flutti útvarps-
ræðu. Hann taldi þá tvo atburði
merkasta á fyrsta ári hins ís-
lenzka lýðveldis.
Annar var lok ófriðarins í
Evrópu. Hinn var stjómar-
myndun Ólafs Thors.
Ráðherrann var siðan bæði
margorður og fagurmáll um þá
blessun, sem islenzku þjóðinni
hefði hlotnazt, þegar stjórn
hans varð til. í þvl sambandi
nefndi hann þjóðlega einingu,
frið og þegnskap, og gott ef
hann talaði ekki líka um dreng-
skap og heilindi.
Síðan er nú liðið rúmt ár. Á
þeim tíma hafa þessi ummæli
ráðherrans oft verið endurtekin
í ýmsu formi, bæði af honum
sjálfum, flokksbræðrum hans
og öðrum samstafsmönnum.
Á þessum tíma hefir forsætis-
ráðherrann svo unnið að af-
greiðslu á viðkvæmu og örlaga-
ríku milliríkjamáli, án þess að
láta annan samstarfsflokkinn
hafa hugmynd um það. Allt í
einu er samningsuppkast
Bandaríkjanna lagt fyrir þing-
ið. Það er að minnsta kosti
nærri helmingur alþingismanna,
sem ekkert vissi hvár málinu
var þá komið, en forsætisráð-
herrann sagði, að þetta ættu
þeir að afgreiða innan tveggja
sólarhringa.
Það þarf ekki að rekja gang
málsins síðan, en eftir því, sem
forsætisráðherrann segir um af-
stöðu og vilja Bandaríkjanna í
málinu, og það ætti hann að
þekkja manna bezt, virðist það
einungis vera fyrir klaufalega
meðferð málsins, að það er orð-
ið slíkt æsingamál, sem raun
ber vitni. Forsætisráðherra
hefði samkvæmt öllum líkum,
getað leyst þetta mál á þann
hátt, að hann hefði haft þjóð
sína nálega einhuga að baki
sér, og Bandaríkin hefðu vel við
unað. En hann kaus ekki þá
leiðina. Hann vann einn að
málinu eins og engin utanríkis-
málanefnd væri til, og sagði svo
hinum að samþykkja.
Svo gerast þeir óvenjulegu
atburðir, að fylgismenn með-
ráðherranna tveggja gera að-
súg og hróp að forsætisráðherra.
Blöð hans sjálfs segja, að þetta
fólk hafi hótað honum dauða
og tortímingu og segja, að þetta
sé hið rétta innræti kommún-
ista. Nú hafi þjóðin séð það.
Tíminn leggur engan dóm á
fullyrðingar .Mbl. og Vísis, og
sjálfsagt eru þær sumar vafa-
samar. En hitt er þó víst, að
ráðherrar Sósíalistaflokksins
eru meðhaldsmenn þeirra, sem
aðsúginn gerðu að Ólafi, og
Þjóðviljinn lætur sér það vel
líka, að „strákar og lausingjar"
hrekji forsætisráðherra sinn
eins og Krók-Álf forðum á
Hegranesþingi.
Ekki er annað að sjá en Ólaf-
ur Thors láti sér þessa sam-
búðarhætti lynda. Hann virðist
taka því með þolinmæði og
langlundargeði, þó að stuðn-
ingsmenn hans gefi honum lík-
amlega hirtingu. Og stuðnings-
mennimir virðast líka una
stjórnarforystu hans vel, eins og
hirtingin hafi afplánað þá mál-
efnalegu sekt, sem þeim fannst
hann bera.
En það er áreiðanlegt, að ís-
Dr. Halldór Pálsson:
Skozk fjárkyn hér á landi
Árið 1933 voru fluttar til
landsins nokkrar kindur af
Border Leicester kyni, frá Skot-
landi.
Þá voru sett lög um innflutn-
ing þennan, þar sem bannað
var að ala upp kynblendings-
lömb til framtímgunar hér á
landi, en aðeins leyft að nota
hina erlendu hrúta til fram-
leiðslu einblendinga til slátrun-
ar. Jafnframt yrði stofninn
hreinræktaður hér á lándi.
Fjárstofn þessi var fluttur að
Halldórsstöðum í Laxárdal, í
Þingeyjarsýslu og hreinræktað-
ur þar, unz fjárskipti fóru
fram í Reykdælahreppi. Þá var
sumt af stofninum flutt til Við-
eyjar og síðar að Hvanneyri, en
sumt að Norðurhlíð i Aðaldal.
Auk þess höfðu áður verið flutt-
ar nokkrar hreinræktaðar Bord-
er Leicester kindur að Bjarna-
stöðum í Bárðardal.
Þetta -hreinræktaða Border
Leicester fé hefir verið á hrak-
hólum I Þingeyjarsýslu undan-
farin ár vegna fjárskiptanna, en
nú verður það allt flutt undan
hnífunum, sumt að Hesti í Borg-
arfirði, en sumt að Hrafnkells-
stöðum í Hreppum.
Fyrstu árin eftir að þetta fé
var flutt til landsins voru all-
margir Border Leicester hrútar
seldir bændum víðsvegar um
Eyjafjörð og Þingeyjarsýslu og
víðar. Hinum ströngu ákvæðum
laganna var fylgt um nokkurra
ára skeið og allir slátruðu öll-
um kynblendingslömbum, en
engar tilraunir voru gerðar með
uppeldi og framhaldsræktun
kynblendinganna.
Yfirleitt létu bændur mjög
vel af einblendingslömbunum til
slátrunar, og því betur sem þeir
bjuggu við betri landskosti og
skilyrði til þess að fóðra ærnar
vel. Sumum reyndust kynblend-
ingslömbin þó engu betri en
lömb af íslenzku kyni, einkum
þeim er bjuggu við miður góð
f j árræktarskilyrði.
Aðal munurinn á einblend-
ingslömbunum og hreinræktuð-
um íslenzkum lömbum var sá,
að einbl. urðu vænni við góð
skilyrði og vöðvameiri. Gæran
varð einnig þyngri af einblend-
ingunum en jafn þungum ísl.
lömbum, en mör minni.
Föll af léttustu einblending-
unum voru hins vegar lakari að
gæðum en jafnþung föll af ís-
lenzkum lömbum.
Eftir að sauðfjárpestirnar
tóku að geysa, tók alveg fyrir
flutning á þessu skozka fé í
suma landshluta vegna varn-
anna. Samt sem áður langaði
marga bændur, sem eitthvað
höfðu kynnzt þessu fé, til þess
að ala upp gimbrar einkum til
þess að reyna viðnámsþrótt
þeirra gegn mæðiveikinni sam-
anborið við hreinræktað ís-
lenzkt fé.
Haustið 1938 var Guðmundur
Jónsson bóndi á Hvítárbakka
veitt undanþága frá gildandi
lögum og honum leyft að ala
lenzka þjóðin hefir ekki hugsao
sér svona stjórn og sambúðar-
hætti meðal æðstu manna
sinna. Því eru menn undrandi,
gramir og ^árir. Menn vita ekki
hverju er treystandi eða á
hverju má taka mark, því að
það hefir sýnt sig, að undir
fagurmælum bjó fals og óheil-
indi. Því eru þeir nú margir,
sem spyrja: Hvert leiðir svona
stjórn?
upp nokkrar einblendings-
gimbrar af B.L. kyni.
Það var augljóst mál að rétt
var að gera tilraun með upp-
eldi kynblendinga, bæði til þess
að finna, hvort þeir hefðu þá
kosti til að bera, að til mála
gæti komið að reyna að mynda
nýtt fj árkyn hér á landi með
blöndun við Border Leicester fé
og til þess að fá úr því skorið,
hvort kynblendingarnir hefðu
meiri viðmótsþrótt gegn mæði-
veiki en hreinræktað íslenzkt fé.
Ekki var ástæðulaust að vonast
til þess, ef mæðiveikin var gam-
all landlægur sjúkdómur víða
erlendis, þar er hvergi vitað að
hún valdi geinvænlegu tjóni, og
verður það varla skýrt á annan
hátt, en féð hafi þar meira
ónæmi gegn veikinni en ís-
lenzkt fé, sem hefir öldum sam-
an verið einangrað frá fé ann-
arra landa.
Árið 1941 var svo lögum um
innflutning sauðfjár til slátur-
fjárbóta breytt þannig, að land-
búnaðarráðherra gat heimilað
Búnaðarfélagi íslands að veita
bændum leyfi til þess að láta
einblendinga lifa til framhalds-
ræktunar undir eftirliti sauð-
fjárræktarráðunauts. — Síðan
hafa nokkrir bændur alið upp
kynblendinga af Border Leicest-
er-kyni, einkum í Borgarfirði
og Þingðeyjarsýslu, en flestir
kynblendingar hafa verið aldir
upp á Hvítárbakka og Hvann-
eyri.
í Þingeyj arsýslu hafa fjár-
skiptin orsakað það að einblend-
ingsærnar, sem þar voru all-
margar, hafa verið drepnar áð-
ur en veruleg reynsla hefir feng-
ist um, hvort þær hefðu meiri
viðmótsþrótt gegn mæðiveik-
inni en annað fé.
Á Bjarnastöðum í Bárðardal
og víðar sýndi þó reynslan, sem
annars var stutt, að einblend-
ingsærnar sýktust ekki hlut-
fallslega eins margar eins og
jafnaldra íslenzkar ær.
Því miður skortir nokkuð á að
nógu nákvæmar skýrslur hafi
verið haldnar í Borgarfirðinum
um vanhöldin á Border Leicest-
er-kynblendingunum annars
vegar og jafn gömlum íslenzkum
ám á sömu bæjum hins vegar,
svo að unnt sé að birta ná-
kvæma skýrslu um hversu
miklu munar á því, hve kyn-
blendingarnir eru ónæmari en
íslenzku ærnar.
Það er þó óhætt að fullyrða
að þessi munur er allmikill a.
m. k. á hálfsblóðs ánum. Þær
hafa mjög fáar farizt úr mæði-
veiki. Munurinn er lítill á þeim
ám, sem aðeins hafa V4 af Bord-
er Leicester blóði. Slíkir kyn-
blendingar eru fáir en þó
nokkrir þeirra hafa farizt úr
mæðiveiki.
Á Hvítárbakka hafa verið
aldar upp á undanförnum ár-
um um 130 kynblendingsær,
flestar hálfblóð. Af þeim hafa
aðeins 3 eða 4 farizt úr mæði-
veiki. En allmargar hafa týnt
tölunni af öðrum orsökum,
einkum slysum. Virðast þær í
því tilliti lakari en íslenzkt fé.
Á Hvanneyri hafa verið aldar
upp nær 100 kynblendingar. Að-
eins 2 eða 3 af þeim hafa far-
izt úr mæðiveiki, en nokkrar af
öðrum orsökum. Þessar ær eru
enn ungar 4 vetra eða yngri.
Annars staðar í Borgarfirði
er hvergi um margar kynblend-
ingsær að ræða og þær, sem til
eru, eru enn ungar. Mjög fáar
þeirra hafa enn farizt úr mæði-
veiki, nema undan einum hrút,
sem notaður var lítillega einn
vetur, hafa flest afkvæmi hans
farizt úr mæðiveikinni. Bendir
það til þess, að misnæmir ein-
staklingar séu^til innan Border
Leicester fjárins.
Ég tel óhætt að draga þá á-
lyktun af reynslu undanfarinna
ára að kynblendingar af Border
Leicester kyni og íslenzku fé
hafi mejri viðnámsþrótt gegn
mæðiveikinni, en hreinræktað
fé.
Kynblendingsærnar af Border
Leicester kyni eru að öðru leyti
ýmsum góðum kostum búnar.
Þær eru fremur vænar, oft
meiri söfnunarkindur en ís-
lenzkar ær. Þær þrífast vel í
húsi, en þurfa allmikið fóður.
Á sumrum verða þær vænar og
gera ágæt lömb, ef þær ganga
í góðu haglendi. Þær eru frjó-
samar, en verði þær geldar þá
geta þær orðið mjög vænar. Þær
eru yfirleitt gæfar og hagspak-
ar en stirðlegar í hreyfingum
og því hættir þeim til þess að
farast í hættur fremur en ís-
lenzku fé. Ullin af þeim er
meiri en af íslenzkum ám og
vel hvít. Hún er jafnari en ís-
lenzka ullin, hefir minna og
fínna tog en meira og grófara
þel en íslenzk ull.
Reynslan hefir sýnt að hálf-
blóðsblöndun er heppilegasta
kynblöndunin milli íslenzks
fjár og Border Leicester-fjár
Yfirleitt hafa þær kindur, sem
hafa meira eða minna en helm-
ing af Border Leicesterblóði,
reynst lakari en hálfblóðsfé.
Þess vegna ættu allir bændur,
sem rækta kynblendinga af
Border Leicester-kyni, að stefna
að því að rækta hálfblóðsfé.
Fyrst með því að nota hrein-
ræktaða B. L. hrúta handa ís-
lenzkum ám og ala upp ein-
blendings gimbrarnar. Til þeirra
þarf svo að nota hálfblóðshrúta,
en hvorki íslenzka eða hrein-
ræktaða Border Leicester hrúta.
Lömbin, sem fæðast út af ein-
blendingsám og einblendings-
hrútum, getum við kallað hálf-
blóðslömb af öðrum ættlið. —
Það verður að hafa það hugfast,
að þau eru, a. m. k. mörg þeirra
erfðafræðilega allólík einblend-
ingunum. Sum líkjast meira
Border Leicester fé en önnur
líkjast meira íslenzku fé, en
einblendingarnir gera. Þá þarf
með vandvirkni að velja úr til
ásetnings þau lömbin af öðr-
um ættlið, sem líkjast mest ein-
blendingum, og hafa mest af
þeim kostum, sem æskilegast,
er að reyna að festa í kyni.
Hálfblóðsær af öðrum ættlið
eiga að fá við hálfblóðshrút af
öðrum ættlið. Lömbin, sem þá
fæðast, er rétt að kalla hálf-
blóðslömb af þriðja ættlið. Sama
máli gegnir með þau, að sum
þeirra líkjast meira hreinrækt-
uðu B. Leicester og íslenzku fé,
en blendingarnir, og þeim þarf
að slátra, en ala þarf upp þau
lömbin af þriðja ættlið, sem
líkjast mest einblendingum og
hafa mest af þeim kostum, sem
á að reyna að festa í kyni. Þann-
ig þarf að halda þessari ræktun
áfram ættlið fyrir ættlið, unz
búið er að festa í kyni þá eigin-
leika einblendinganna, sem eft-
irsóknarverðastir eru.
Með þessu móti má rækta upp
ný fjárkyn, en til þess að það
megi takast þurfa þeir bændur
sem þessa ræktun stunda að
vera í sauðfjárræktarfélögum
eða a. m. k. færa ættartölubæk-
174. blafff
Fyrsta málverkasýn-
ingin í Borgarnesi
'Borgarnes er, eins og mörg-
um mun kunnugt, lítið þorp,
sem telur aðeins nokkur hundr-
uð sálir. Þess er því ekki að
vænta, að hér gerist þeir við-
burðir á sviði lista eða vísinda,
sem vakið geti alþjóðarathygli.
Það þótti því tíðindum sæta, er
einn af þorpsbúum opnaði mál-
verkasýningu fyrra sunnudag
(15. sept.).
Sýningin var aðeins opin í
tvo daga; mun því óhætt að
fullyrða, að ekki hafi allir, sem
aðstöðu höfðu til að sækja sýn-
inguna, verið búnir að átta sig
á því hvað þarna var að .sjá,
fyr en um seinan.
Sýnandi málveikanna er
konvungur maður, Jón Ólafsson
að nafni.
Ég ætla mér ekki þá dul að
fella úrslitadóm um sýninguna,
eða málverkin í heiid. Þær
myndirnar, sem einkum vöktu
athygli mína, voru ein lands-
lagsmynd — sem mér virtist
ljómandi fallegt málverk, og
nokkrar andlitsmyndir. Þessar
myndir virtust mér benda
ótvírætt í þá átt, að hér sé á
ferðinni maður, sem nokkurs
megi vænta af, er honum vex
aldur og þroski — og lengri
námsferill. Ef til vill liða ekki
mörg ár þangað til hann opnar
málverkasýningu í Reykjavik,
sem vekur athygli.
Sigurjón Kristjánsson,
frá Krumshólum
ur yfir fé sitt og vinna að þess-
ari ræktun með alúð og trú á
því, að það sem þeir eru að
gera, sé mikils virði fyrir nútíð
og framtíð.
Þá má einnig ná allt að því
eins góðum árangri, en á lengri
tíma, með því að nota fyrst
einblendingshrúta af B. Leicest-
er og íslenzku kyni handa ís-
lenzkum ám. Lömbin, sem fæð-
ast, er rétt að kalla fjórðungs-
blóðs Border Leicester af 2. ætt-
lið. Öllum hrútum af þessum
ættlið verður að slátra, en beztu
gimbrarnar má ala upp. Til
þeirra þarf að nota hálfblóðs-
hrúta, annað hvort einblend-
inga en þó heldur hálfblóðs-
hrúta af öðrum, þriðja eða hærri
ættlið.
Lömbin, sem þá fást, eru %
blóðs af þriðja ættlið. Hrútum
af þessum ættlið þarf að slátra,
en þær gimbrar, sem líkjast
mest einblendingum og eru
beztum kostum búnar, má ala
upp. Handa % blóðs ám, þarf að
nota hálfblóðshrút eins og
handa V4 blóðs ánum. Lömbin,
sem fæðast þá af 4. ættlið eru
7/16 Border Leicester. Nálgast
þau mjög hálfblóðsfé. Hrúta af
þeim ættlið er þó óráðlegt að
ala upp en beztu gimbrarnar á
að ala upp. Nota þarf svo til
þeirra hálfblóðshrúta, eins og
til ánna af öðrum og þriðja ætt-
lið. Lömbin, sem fæðast þá, þ. e.
5 ættliðurinn, nálgast enn meira
en fjórði ættliður, er jafngilda
hálfblóði. Þannig má halda á-
fram koll af kolli ættlið eftir
ættið, unz tekizt hefir að ná
kynfestu í hið nýja kyn.
Á tveimur stöðum hér á landi
hefir þegar verið hafizt handa
með að mynda nýtt kyn með á-
framhaldandi ræktun. Hálf-
blóðsfjár af Border Leicester
kyni og íslenzku kyni í fjárrækt-
arfélagi Andkílinga í Borgar-
firði og Reykdalshólfinu í S-
Þingeyjarsýslu.
Við ræktun nýrra fjárkynja
með þeim aðferðum, sem hér er
lýst, er nauðsynlegt að hafa á-
vallt hugfast að nota alltaf
Rit Ölafs Hanssonar
um heimsstyrjöldina
Bókaútgáfa Meinningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins hefir fyr-
ir skömmu gefið út bók um
heimsstyrjöldina síðari eftir
Ólaf Hansson menntaskóla-
kennara.
Þeir, sem hafa fylgst með
gangi þessa hildarleiks og reynt
að brjóta viðfangsefnin til
mergjar á grundvelli sögu-
legrar þróunar, munu lesa þessa
bók með athygli og ánægju.
Heimsstyrjöldin er ekki skrifuð
fýrir þá, sem engar skoðanir
hafa á alþjóðamálum, nema
jær, sem yf irborðskenndar
flaustursfregnir dagblaðanna
gefa tilefni til. Bókin ber það
með sér, að höfundurinn er
mæta vel að sér, bæði í sögu
og landafræði og að hann hefir
fylgzt óvenjulega vel með því,
sem gerðist á hinum ýmsu víg-
stöðvum, og eftir því sem föng
voru á, einnig í herbúðum
stjórnmálanna.
Hvað gerzt hefir á ráðstefnum
stjórnmálamanna er enn, og
verður ef til vill um ófyrirsjá-
anlega framtíð, hulið í leyni-
mökksmóðunni, en Ólafur
Hansson bendir á það, sem af
líkum má ráða. Um einstök at-
riði, sem höfundurinn bendir á
sem líkleg, er þegar vitað að
ályktanir hans hafa reynzt rétt-
ar.
Heimsstyrjöldin ber vott um
skýra hugsuni, nákvæmar at-
huganir og yfirveganir og næm-
an smekk fyrir því, hvað máli
skiptir og hvað er dægurfluga.
Öll frásögnin er ástríðulau.s.
Hver setning er efnismikil.
Ótrúlega miklu efni er þjappað
saman í ekki stærri bók. Þetta
er mikill kostur fyrir þá, sem
vilja rifja upp einstök atriði
úr stríðinu.
Efninu er skipulega niður-
raðað. Fyrst er gerð grein fyrir
aðdraganda heimsstyrjaldar-
innar, þá eru atburðir hvers
hvers styrjaldarárs raktir fyrir
sig, bæði á vígstöðvum og á
pólitíska sviðinu. Frásögninni
lýkur í árslok 1942, en síðari
(FramhalcL á 4. síðuj
hálfblóðshrúta handa kynblend-
ingsám af sama kyni, en nota
aldrei hreinræktaða Border Lei-
cester hrúta eða hreinræktaða
islenzka hrúta handa kynblend-
ingsám. Hreinræktaða Border
Leicester hrúta á að nota handa
hreinræktuðu ánum af sama
kyni og handa íslenzkum ám til
framleiðslu einblendinga.
Á sama hátt og hér að fram-
an hefir verið lýst má einnig
reyna að mynda ný blendings-
kyn af Cheviot kyni og íslenzku
kyni og af Svarthöfðakyni og
íslenzku kyni, út af lömbum
þeim, sem fengust s. 1. vor und-
an ám þeim, sem Hjörtur Eld-
járn sæddi s. 1. vetur með sæði
úr hrútum af þessum kynjum
fluttu loftleiðis frá Jótlandi.
Verður meðal annar reynt að
rækta upp vísir til slikra kynja
á fjárræktarbúinu á Hesti.
Auk þess er ætlunin að gera
þar rækilegan samanburð á
kynblendingum út af hinum
þremur skozku kynjum, Che-
viot, Svarthöfða og Border Lel-
cester og svo íslenzku fé.
Allir sem fást við kynblend-
ingarræktun verða að forðast
að blanda hinum erlendu kynj-
um saman. Ætti því enginn
bóndi að hafa nema eitt hinna
erlendu kynja til blöndunar við
fjárstofn sinn.
Reykjavík, í sept. 1946.