Tíminn - 22.11.1946, Blaðsíða 2

2
TlMINN, ftistudagliin 22. nóv. 1946
Gunnlaugur Pétursson:
Tveir alþingismenn fá svart-
an blett á tunguna
i.
Arnarhvoll er myndarlegt hús
og hefir hlotið meiri frægð en
flest önnur hús. Ekkert hús hér
á landi mun eiga jafn þjóðkunn
salerni og mætti jafnvel leita
langt um heim til að finna slíks
dæmi.
En Arnarhvoll hefir fleira
merkilegt að geyma en salernin.
í því húsi er daglegur vinnustað-
ur Péturs Magnússonar við-
skipta- og fjármálaráðherra og
þar verða til hans alkunnu út-
reikningar og merkilegu álykt-
anir.
150—200 metrum austar en
Arnarhvoll stendur Nýborg,
brennivínsfabrikka ríkisins.
Gegnt Arnarhvoli, vestan Ing-
ólfsstrætis, er Arnarhólstún.
Þangað venur ein stétt manna
leggja verði sérstakar byrðar á
herðar þeirra allra, sem mikið
hafa eignast, þó að með heiðar-
legu móti sé.
Hér þarf alvarlegar aðgerðir,
því að almennt „plat“ og plötu-
sláttur um byrðar á breiðu bök-
in hefir enga þýðingu. En fyrst
og fremst verður að gera verzl-
unina ódýrari og færa bæði fé
og fólk frá henni yfir í at-
vinnulífið.
Nú verður ekki hjá því kom-
izt öllu lengur að leysa dýrtíð-
armálin. Þá er spurningin, hvort
það eigi að gera á kostnað stór-
gróðamanna, okrara og svindl-
ara, sem eiga lúxusvillur til
skipta og hafa aðrar lífsvenjur
eftir þvíj eða leggja byrðarnar
á hinn vinnandi fjölda fátækra
manna í sveitum og þorpum.
Flokkarnir, sem voru vopna-
bræður í vor og unnu þá kosn-
ingar, hafa gefizt upp. Nú reyn-
ir á það, hvort þjóðin er svo
gæfusöm, að eiga þingmeiri-
hluta, sem er alþýðustétíunum
trúr og leysir málin meö nags-
muni þeirra fyrir augum. hvað
sem braskaravaldinu þóknast.
komur sínar daglega, frá sum-
armálum til veturnótta. Þetta
er ung stétt og vaxandi og
stundar innheimtu fyrir rikis-
sjóð í sjálfboðavinnu. í daglegu
tali eru menn þessir nefndir
„rónar.“
Norðantil á Arnarhólstúni,
undír „blikkinu," vár gerður
grasbekkur fyrir fám árum.
Blasir hann við glugganum
í fjármálaráðuneytinu. Líta
mætti svo á, að bekkur þessi
hefði verið gerður til hægðar-
auka fyrir áðurnefnda stétt,
enda væri það þá eina viður-
kenningin, sem hún hefði hlotið
fyrir fórnir sínar í þágu góðs
fjárhags ríkissjóðs. Svo mikið er
víst, að fáir nota bekk þennan
aðrir en „rónarnir,“ hvort sem
hann hefir verið gerður fyrir
þá eða ekki.
Það er fjölfarin leið milli Ný-
borgar og Arnarhólstúns. Þó leið
þessi sé stutt, er þar eitt all-
frægt gistihús, sem hefir hlot-
ið nafnið „Grand Hótel.“ Það er
stór bátur á hvolfi á óbyggðri
lóð, bak við Fiskifélagshúsið.
II.
200 metra í vestur frá Arn-
arhvoli er austurmynni Hafnar-
strætis. Þaðan er stutt leið með
straumnum, fyrir hornið hjá
Ellingsen, á steinhlaðið, gegnt
Eimskipafélagshúsinu. Margt
eftirtektarvert má sjá á þessari
leið að kvöldi til, en fátt af því
er eftirbreytnisvert.
Þetta er næsta nágrenni lög-
reglustöðvarinnar að norð-aust-
an. Sjálfstæðismenn hafa lengi
haft augastað á embætti lög-
reglustjóra. Hafa þeir notað
margbreytilegar aðferðir í þeirri
ásælni sinni. Talið er að forustu-
menn flokksins hafi hin síðari
ár haft í huga ákveðinn mann,
er þeir töldu eiga að taka við
embætti lögreglustjóra. Sá orð-
rómur hefir legið á, að maður
þessi sé Sigurður Bjarnason al-
Úr íoréfi frá bónda:
,.llmur af lifandi jörð"
Þegar greindir menn tala um bókmenntir og skáldskap koma
oft fram í tali þeirra ávextir mikillar hugsunar og lífsreynslu,
— lífsskoðun þeirra. Því er oft gaman og uppbygging að slíkum
viðraeðum. Þessi grein, sem hér birtist, er af því tagi. Hún er að
mestu athugasemd við ritdóm, sem birtist í blaðinu í haust, en
þó miklu meira en það. Greinin er tekin úr bréfi frá bónda vest-
ur á landi.
Föstudagur 22. nóv.
Þokunni Iéttir
Staðreyndir líðandi daga ýta
ónotalega við þeim, sem hafa
látið rödd andvaraleysisins
glepja sig. Þeir, sem í góðri trú
hafa glapizt af ábyrgðarlausu
blaðri Péturs Magnússonar, Ól-
afs Thors og fylgjara þeira, um
blómlega afkomu og fram-
kvæmdir, sem tryggðu velmeg-
un atvánnulífs og alþjóðar,
hrökkva nú upp af blundinum
við ískalt steypibað napurra
staðreynda. Útvegsmenn, sem
gengu berserksgang síðastliðið
vor, svo að þessir menn fengju
að halda völdum framvegis,
grípa nú til örþrifaráða til að
bjarga sér og sínu úr því öng-
þveiti, sem pólitík þeirra hefir
skapað.
Nú er svo komið, að enginn
dirfist að neita því, að fjármálin
séu komin í öngþveiti og miklir
erfiðleikar framundan. Jafnvel
ritstjórn Morgunblaðsins leggur
til, að sérfræðingar séu látnir
athuga andlega heilbrigði al-
þingismanna, ef þeim detti í hug
að lialda sama stjórnleysinu á-
fram, og hefir þar þó lengst
verið barizt fyrir blekkingun-
um, og raunar ennþá annan
daginn.
Þokunni léttir og þjóðin sér,
að hún hefir látið ginnást til
gálausrar eyðslu. Skammsýnir
og ófyrirleitnir ævintýramenn
hafa náð völdum með því að
lofa þjóðinni varanlegu sukki
og sællífi, sem hægt var að veita
sér í nokkra mánuði. En sú
stund er nú liðin hjá og íslenzka
þjóðin stendur likt og maður,
sem vel hefir aflað og farið á
fyllirí og er nú að ranka við
sér með tóma pyngju og týndan
sjóð.
Það er komicS, sem komið er,
og verður ekki aftur tekið. Nú
er að taka með manndómi og
myndarskap á þeim viðfangs-
efnum, sem framundan eru, og
láta heiminn sjá, að smáþjóðin
íslenzka hafi verðleika og getu
til þess að vera sjálfstæð.
Það þarf enginn að halda, að
það verði átaka- og óþæginda-
laust að bjarga málunum við
eins og nú er komið. Flækjur
fjármálalífsins verða ekki leyst-
ar, án þess að komið sé illa við
einhverja. Það er meira að gera
en að draga blýantsstrik á blað,
ef gerbreyta á verðlagi í landi
og draga úr dýrtíð til muna. Öll
kaup, sem gerð hafa verið á
verðbólgutímanum, kalla og
knýja á, að sama ástand hald-
ist framvegis.
Það er erfitt hlutverk að fara
með stjórn landsins og reisa við
úr rústum óstjórnar þeirrar, sem
nú hefir verið um sinn. En hjá
því verður ekki komizt og því
erfiðara verður um úrlausnir,
sem lengra líður.
Það þarf að mynda sterka
stjórn en umfram allt heiðar-
lega stjórn. Sú stjórn þarf að
koma nýju lífi í bjargræðisvegi
þjóðarinnar. það verður fyrst og
fremst gert með því, að hindra
þær blóðtökur, sem atvinnuveg-
irnir verða nú fyrir í varga-
kjafta verzlunarbrasks og ýmis
konar milliliða og sníkjumenna.
Of mikið blóð hefir runnið úr
æðum atvinnulífsins til að kýla
vambir kaupsýslumanna.
Það verður að leysa brýnustu
vandamálin með þvi, að taka til
að standast kostnað við nauð-
synleg bjargráð atvinnuveg
anna, eitthvað af illa fengum
stórgróða þar, sem til hans
næst, og jafnvel má búast við að
í gær var ég að lita í nýkomin
Tímablöð. Annars þarf oftast
meira, en aðeins að líta í Tím-
ann, því satt að segja, finnst
mér hann nokkuð tímafrekur.
Þegar ég hefi snasað, aðeins
fljótlega ofan í dálka hans, þá
þykist ég jafnan komast að raun
um, að flestir flytji þeir eitt-
hvað, sem vert er að lesa, frá
orði til orðs. Annars er hroð-
virkni í lestri einn þeirra ágalla,
sem vilja ásækja okkur. Til
flestra berst nú allmikið af les-
máli, en afgangs tími frá dag-
legum störfum oftast mjög tak-
markaður og svo hefir það nú
einhvern veginn læðst í huga
okkar margra, að allmikið af
efni blaðanna séu rótlaus vind-
högg og meiri eða minni mark-
leysa, sízt fallið til að visa rétta
leið, fremur hið gagnstæða-.
Þetta mun að vísu misskilning-
ur, að einhverju leiti, en þetta
veldur lélegum lestri, fátt er
krufið til mergjar eða afstaða
tekin um efni þess; allt verður
að einni þvælu í huganum, sem
bólgin er af skólpi og skarni,
sem jafnvel verpir við áður ríkj-
andi lítilsvirðingu og kæruleysi
fyrir mönnum og málefnum. Og
verst, að oft sést alveg yfir
góðar og gagnlegar greinar, sem
blöðin yfirleitt, fara þó ekki var-
hluta af.
Meðal annars, las ég ritdóm
Ólafs Gunnarsson frá Vík í Mýr-
dal um „Sólbráð“, kvæði Guð-
mundar Inga Kristjánssonar,
sem komu út fyrir rúmu ári. Ég
er að vísu ekki vanur að skrifa
löng bréf, en þó verð ég að víkja
nokkrum orðum að þessum
kvæðum og ritdóminum.
þingismaður og blaðamaður frá
Vigur'.
III.
Þá Pétur Magnússon ráðherra
og Sigurð Bjarnason frá Vigur
verður að telja meðal forustu-
manna þjóðarinnar, þar sem þeir
hafa verið kjörnir á þing og
valdir til vandasamra trúnaðar-
starfa. Þessir tveir menn brugð-
ust báð,ir skyldu sinni s.l. föstu-
dag, 8. þessa mánaðar, og gerðu
vísvitandi tilraun til að blekkja
þjóðina. Þessir tveir menn luku
upp einum munni í miður góð-
um tilgangi.
Þetta skeði í sambandi við
þingsályktunartillögu þeirra
Halldórs Ásgrímssonar og Páls
Þorsteinssonar um skömmtun
áfengis.
Pétur ráðherra talaði gegn
skömmtuninni, benti á illa
reynslu af hinni eldri skömmt-
un áfengis og taldi hana þá
næstverstu leið, sem farin hefði
verið í þessum málum. Taldi
Pétur aukinn drykkjuskap stafa
af of rúmum fjárhag þjóðar-
innar, að því er Morgunblaðið
hefir eftir honum. Hitt taldi
Pétur þó alvarlegra, að fleiri eða
færri menn yrðu áfengmu að
bráð árlega. — Mun hann þar
hafa átt við fyrrnefnda inn-
heimtumannastétt, „rónana.“
Sama daginn skrifaði Sigurð-
ur bréf frá alþingi, sem birtist
í Morgunblaðinu á laugardag-
inn. „Drykkjuskapurinn er orð-
inn þjóðinni tiJ skammar,“ ját-
ar Sigurður, en hann bætir við
um skömmtunma: „Mér virðist
sú leið hæpin og heldur er
reyniúan af henni léleg. Áfengi
hefir verið skammtað hér, meir
að segja fyrir nokkrum árum.“
Og enn heldur Sigorður áfram
og þykist nú fyndinn: „Þa var
að vísu engin mynd í bókinni.“
IV.
Þeim hlýtur að vera það vel
ljóst báðum, Pétri og Sigurði,
Þetta er, svo sem kunnugt er,
önnur ljóðabókin, sem komið
hefir frá hendi þessa vestfirska
skálds. Hin fyrri „Sólstafir“
1938. Vegna þessara Ijóðabóka
og ýmsrfa kvæða, sem berzt hafa
í blöðum og tímaritum, er Guðm.
Ingi orðinn þjóðkunnur og vin-
sæll sem ljóðskáld. Kvæði hans
lúta flest að ræktun lands og
lýðs. Ég er sammála þeim mörgu,
sem telja þau frumleg og mjög
eftirtektarverð. G. I. velur við-
fangsefni sín oftast úr daglega
lífinu og sneiðir ekki hjá þeim
viðfangsefnum, sem margir telja
minniháttar. En hann lítur þau
viðsýnum augum og fer um þau
mjúkum höndum. Tekst honum
þannig að leiða í Ijós virðug-
leik þeirra og gildi og gera þau
hugnæm; koma þau manni þá
einatt fyrir sjónir, sem lítið
blóm í lágri laut, sem fáir höfðu
veitt eftirtekt, en sem við at-
hugun getur virzt — hvað feg-
urð og tign snertir — jafnast á
við háa fjallatinda, sem gnæfa
við himininn. Rímið er óþving-
að og undantekningalítið hnit-
miðað. Sjaldan reifar hann efnið
miklu rósamáli, sem hjá mörg-
um verður lesandanum til óþæg-
inda, líkt eins og hóflaust og hé-
gómlegt krydd i góðum mat.
Hann kastar hugþekkum bjarma
yfir hin daglegu störf sveita-
fólksins, þar sem líkamleg nyt-
að þeir fara með vísvitandi
blekkingar þegar þeir halda því
fram, að reynslan af þeirri
„þykjast“-skömmtun á áfengi,
sem hér var tíðkuð íyrir nokkru,
geti mælt móti raunverulegri
skömmtun áfengis. Þá var ekki
í raun og veru um nokkra
skömmtun að ræða. Þá vcru
veittar undanþagur vegna
hvers konar tilefna, f.vrirtæki
höfðu risnuskammt, vínveiting-
ar voru leyfðar í samkomuhús-
um og ráðherrum og forsetum
alþingis meira að segja selt á-
fengi með kostnaðarverði, svo
að sjálfsagt hefir skipt þúsund-
um flaskna.
Þetta hljóta þeir að játa að
sé engin skömmtun á áfengi. Og
þetta með „myndina í bókinni,“
sem Sigurði þykir svo fyndið,
það er mikils vert atriði. Af-
greiðslumenn í vínbúðum þekkja
ekki alla viðskiptamenmna.
Þess vegna geta sprúttsalar
keypt áfengi út á margar bæk-
ur, ef ekki er „mynd í bókinni,“
sem afgreiðslumaðurinn getur
borið saman við „heiðarlegt
andlit“ kaupandans.
Fyndnin um „myndina í
bókinni“ hlýtur að vera sprott-
in af annarlegum rótum. Hún
gæti stafað af langvarandi
þjónkun við „framtak einstakl-
ingsins.“ En þá gengur þjónk-
unin langt, ef hún nær einnig
til þessarar greinar „framtaLs-
ins,“ sprúttsölunnar.
V.
Sigurður játar að drykkju-
skapurinn sé orðinn þjóðinni
til skammar. Hitt þykir Pétri
alvarlegra, að fleiti eða færri
menn verði áfenginu að bráð
árlega.
Þjóinni stafar aldrei nein
hætta af „rónununr' í þessu
efni. Til þess er ólán þeirra of
áberandi. En henni stafar stór-
hætta af því fólki, sem einmitt
lifir við svipaðar aðstæður og
þeir Pétur og Sigurður og taka
sömu afstöðu til áfengismála.
Ráðherrar, stjórnmálamenn
og alþingismenn hafa haldið
drykkjuveizlur. Eigendur og
forstjórar fyrirtækja hafa haft
þann sið að veita góðum við-
skiptavinum vín. Hvers konar
félög oddborgara hafa reynt að
bæta upp andleysið á sínum
samkundum með neyzlu sterkra
drykkja. Önnur félagssamtök
semdar vinna og andleg menn-
ing, haldast í hendur, og stefna
að markmiðum til hagsældar
landi og lýð. Stingur það mjög
í stúf við hugmyndir fjölmargra,
sem virðast líta vinnuna, sem
hvert annað böl, er beri sem
mest að draga úr og rýma þann-
ig fyrir auknum makindum og
munaði. — Þannig er í stuttu
máli, mitt álit á Ijóðum G. í.
En auðvitað ætlast ég ekki til,
að á það sé litið sem neinn
hæstaréttardóm.
Ritdómur Ólafs Gunnarssonar
virðist skrifaður af velvild og
jafnvel föðurlegri umhyggju og
sú ályktun hans í upphafi grein-
arinnar, að G. I. standi föstum
fótum í íslenzkri sveitamenn-
ingu, held ég sé hárrétt og
einnig sú, að í kvæðinu „17 júní
1941“ hafi „hugur, mál og ætt-
jarðarást lagzt á eitt, til að
skapa fagran óð“. En svo fer nú
fremur að kárna um bókina.
Að vísu er svo að skilja að G. I.
megi nú þegar, teljast í flokki
skálda, en þar virðist hann þó
vera aðeins „settur“, því það er
eigi fyrri en með næstu kvæða-
bók hans, sem úr því á að verða
skorið, „hvort hann á að lifa
eða deyja, sem skáld“.
Kvæðið 17. júní hefir — sem
flestum mun kunnugt — hlotið
viðurkenningu ýmsra dómbærra
manna, svo að það jafnvel hefir
__________________215. blað
hafa siglt í kjölfarið. Atvinnu-
rekendur hafa gefið starfs-
mönnum sínum áfengi í jóla-
gjöf.
Pestin breiðist út ofan frá, og
nær fastari og fastari tökum á
þjóðinni. Það hefir lengi þótt
„fínt“ að veita vín. Með hverj-
um deginum sem líður þykir
sjálfsagt að hafa áfengi um
hönd. Það er ekki nóg, að börn-
unum sé fleytt yfir fermingar-
athöfnina i áfengisflóði, heldur
eru saklausir hvítvoðungar
vígðir áfenginu í skírninni með
drykkjuveizlu.
Og alltáf hefir „fyrirfólkið“
gengið á undan, fólkið, sem
hefir reynt að kenna almenn-
ingi að líta upp til sín og tekizt
það, illu heilli.
VI.
Almenningsálitið er eina ör-
ugga vopnið gegn drykkju-
skapnum. Þess vegna þarf að
kenna fólki að njóta gleði og
mannfagnaðar án áfengis. Til
þess er sönn skömmtun ágæt
leið. En þá verður hún að vera
alger. Engir mega hafa vín til
veitinga, hvorki á heimilum sín-
um né annars staðar, hvaða
stöðu sem þeir kunna að gegna
í þjóðfélaginu. Undanþágur má
engar gera, ekki í nokkurri
mynd.
Einstaklingurinn má fá sinn
takmarkaða skammt, hvort sem
hann er forsætisráðherra, sjó-
maður, sorphreinsunarmaður
eða stórkaupmaður. Hann má
neyta áfengisins í heimahúsum
eða hvar annars staðar sem er,
fjarri almenningsaugum. Það er
talið saknæmt að ganga um
nakinn á almannafæri. Það ætti
ekki síður að vera refsivert að
hafa þar áfengi um hönd.
Einn stór galli er á tillögu
þeirra Halldórs og Páls. Þeir
gera ráð fyrir, að menn geti
fengið afhentan áfengis-
skammt sinn á veitinga'núsum,
væntanlega til neyzlu þar á
staðnum. Þessu verður að
breyta. Fyrsta skilyrðið er að
„þurrka“ alla samkomustaði al-
mennings, að svo miklu leyti
sem kostur er.
Þegar fólk hefir lært að
skemmta sér án áfengis, þá er
björninn unninn. Þá þykir ekki
lengur „fínt“ að drekka. Þá
snýst almenningsálitið gegn
drykkjuskapnum og hann hörf-
ar undan þunga þess.
verið talið meðal hinna beztu
ættjarðarljóða, sem ort hafa
verið á íslenzka tungu. En á-
lyktun Ó. G. er á þann veg, að
verði öll kvæðin í næstu bók
G. I. eins góð eða betri en það
kvæði, þá muni hann lifa, en
svo er að skilja að annars sé
dauðadómurinn ákveðinn. Hér
held ég sé um nokkuð óbil-
gjarnan og óvenjulegan úr-
skurð að ræða. Þær ljóðabækur
munu fágætar, sem ekkert flytji
annað en ámóta — eða betri
kvæði en þau, er hlotið hafa
viðurkenningu, sem afburðagóð
og hafa höfundarnir þó haldið
lífi, sem skáld. Þess er og að
gæta, að G. I. er ómótmælan-
lega, nú þegar orðinn viður-
kenndur af alþjóð, sem skáld.
Þau verk, sem valda slíkri við-'
urkenningu — hver svo sem í
hlut á — deyja aldrei; þess
vegna verður heldur ekki farið
með höfunda þeirra líkt og af-
sláttar hross.
Ólafur Gunnarsson gefur í
skyn, að kvæðum þeim, sem eru
í bókinni um einstaka menn,
hafi Guðm. Ingi „rubbað upp“,
þvi honum hafi fundizt sér bera
skylda til þess og að þau muni
máske sett í ljóðabókina til að
auka .blaðsíðufjöldann. Kvæði
þessarar tegundar eru fleiri eða
færri í flestum okkar ljóðabók-
um, og ekki fæ ég séð að G. I.