Tíminn - 23.11.1946, Blaðsíða 2

216. hlað
2
Laugardagur 23. nóv.
Hvað lengi verður
þjóðin forystulaus?
Menn gerast nú langeygir
eftir nýrri ríkisstjórn og er það
að vonum, svo brýn, sem þörf
þjóðarinnar er orðin á því, að
hún fái forystu og fram-
kvæmdastjórn, sem greiðir úr
því öngþveiti, sem skapazt
hefir. En það verða menn að
hafa í huga, að engin von er til
þess, að á örfáum dögum sé
samið til fulls um stjórnarsam-
starf, svo illa sem málum al-
þjóðar er komið. En það væri
fullkomið ábyrgðarieysi og æv-
intýramennska að hlaupa sam-
an í ríkisstjórn á þessum tím-
um, án þess að gera sér grein
fyrir því, hver stjórnarstefnan
ætti í aðalatriðum að vera.
Það vekur óneitanlega ærnar
vonir um einhverja jákvæða úr-
lausn í stjórnarmálunum, að
hagfræðinganefndin hefir skil-
að sameiginlegu áliti. Að sönnu
vita menn ekki enn hvernig það
er, og er því of snemmt að taka
afstöðu til þess og sízt bindandi.
En svo mikið hlýtur þó að vera
víst, að þegar álit þeirra kem-
ur fyrir almenningsaugu, verði
lokið þeim leiðindadeilum, sem
nú þarf að heyjá við fjármála-
stjórn rikisins, um það, hvern-
ig gjaldeyrismál þjóðarinnar
raunverulega standi o. s. frv.
Og það eitt er nokkurs virði.
Hagfræðinganefndin átti að
gera athugun á fjárhagsástand-
inu, og fyrst hún er sammála,
þá má treysta því að álit henn-
ar um þau mál sé skýrsla, sem
þjóðin getur treyst. Þar er sá
fróðleikur, sem alt framhalds-
starfið verður að miðast við og
byggjast á.
Það skiptir alls ekki litlu máli
fyrir framtíðaráætlanir um
þjóðarbúskapinn hvort notkun
erlends gjaldeyris síðustu tvö
ár hefir verið 700 milj. kr. eins
og Oddur Guðjónsson heldur
fram, og þjóðin ætti því að eiga
um 500 milj. kr. óeyddar, eða
hvort eytt hefir verið öllum
þeim 1200 milj. kr., sem þjóðin
hafði til ráðstöfunar á þessu
tímabili, eins og Tíminn héfir
haldið fram.
Um tillögur nefndarinnar er
alt óvissara að segja að ókönn-
uðu máli, en þó má treysta því,
að þær séu fróðlegar og gott að
hafa þær til hliðsjónar við úr-
lausn málanna. Það er erfitt að
hugsa sér, að hagfræðinga-
nefnd, sem er skipuð eins og
þessi, verði sammála um annað
en það, sem er hagfræðilega
rétt. Hitt er svo alltaf umdeil-
anlegt, hvernig aðgerðir, sem
byggðar væru á slikum grund-
velli, verða bezt framkvæmdar.
Að óreyndu máli vekur það
bjartar vonir, að frétta um sam-
komulag hagfræðinganna. Það
sýnist ekki vera ótrúlegt að
byggja mætti samstarf á grund-
velli þeirra.
En nú vill svo undarlega til,
að það er eins og hagfræðinga-
álitið leggist illa í Mbl. Það
tekur því heldur önuglega og
segir, að þingið ætti heldur að
leita til sálfræðinga. Ekki er
hægt að fjölyrða neitt um af-
stöðu Mbl. nánar, en óneitan-
lega eru þessar undirtektir ekki
til þess fallnar að örva vonir um
einhuga samstarf allra flokka.
Atvinnumál íslendinga eru
komin i öngþveiti og sjálfheldu.
Það verður eitthvað að gera til
að bjarga afkomu þjóðarinnar.
TÍMITVN, langardaginn 23. nóv. 1946

4 oíiaHanq

/
i
Af hinu austræna sæði.
Einn hinna upprennandi
bókmenntafræðinga Þjóðviljans
heitir Einar Bragi. Nýlega birt-
ir Þjóðviljinn langa grein eftir
hann. Þykir þessum unga spá-
manni það mikið hneyksli og
skömm, að þýddar séu á ís-
lenzku og lesnar í útvarp, sögur
eftir Knut Hamsun, af því að
hann varð nazisti í elli sinni.
Tíminn hefir aldrei dregið
taum nazismans og mun ekki
gera enn. Hann hefir jafnan
rætt þau mál, svo sem samboð-
ið er lýðræðisblöðum, og þarf
því ekki að fela fortíð sína með
hrópum og hávaða. Og enn vill
hann hófsemd og alvöru í um-
ræðum.
Vilja þeir álykta rökrétt?
Það er rangt að meta bók-
menntir eftir afstöðu, fram-
komu og óskyldum verkum
höfundanna. Snorri Sturluson
skrifaði Heimskringlu og þar á
meðal ræðu Einars Þveræings,
og þó lofaði hann Hákoni gamla
því, að koma íslandi undir hans
ráð. Það væri þó misskilin sjálf-
stæðisbarátta að brenna og
banna bækur Snorra Sturlu-
sonar.
Svo má taka dæmi nær sér.
Á þeim tíma, er norskir kvisl-
ingar höfðu hjálpað Þjóðverj-
um að hertaka Noreg og Bretar
báru einir þungann af því að
stöðva yfirgang nazismans,
höfðu þeir lið hér á landi, til
að vernda siglingar að landi
sínu og frá.
Þá voru til menn hér á landi,
sem reyndu að fjandskapast við
Breta, en drógu taum nazism-
ans. Þeir heimtuðu, að við gerð-
um viðskiptasamning við Þjóð-
verja og framleiddum fyrir þá.
Þeir sögðu, að það væri bara
smekksatriði, hvort menn væru
nazistar eða ekki. Þeir illmæltu
Bretum, en nazisminn var í
augum þeirra aðeins gamall og
meinlaus seppi.
Eigum við nú að meta þá rit-
'aöfunda okkar, sem þennan
flokkinn fylltu, t. d. H. K. Lax-
ness og Jóþannes úr Kötlum,
eftir þessari skammarlegu af-
.stöðu og kalla það t. d. undar-
legt dekur við illræmdar naz-
istasleikjur að gefa út eða lesa
Ægur þeirra og kvæði?
sín á klíkuskap, þröngsýni og
bókabrennum. En það samþýð-
ist aldrei andlegu frelsi og sjálf-
stæðri dómgreind þess lýðræð-
is, sem verndar vaxtarbrodda
andlegrar menningar. Sú þjóð,
sem lætur hrífast af rödd of-
stækisinsi, verður leiksoppur
öfgamanna og óaldarflokka.
Þeir voru svo duglegir að tapa.
Mbl. er oft að minnast á
kosningaúrslit í Suður-Múla-
sýslu, og heldur að það sé Ey-
steini Jónssyni til hnjóðs. Frá
því Eysteinn bauð sig fyrst fram
hefir atkvæðatala hans jafnan
farið hækkandi við hverjar
kosningar. Hitt er svo annað
mál, að í síðustu kosningum
var Sjálfstæðisflokkurinn svo
sérstaklega duglegur að tapa at-
kvæðum yfir til Sósíalista, að
Lúðvík Jósefsson komst að,
þrátt fyrir aukið atkvæðamagn
Eysteins.
„Sigurvagn“ borgarstjórans.
Mbl. mætti svo gjarnan upp-
lýsa hiærs konar sigurvagni
Bjarni Benediktsson hafi ekið
inn í þingsalinn. Sá lystitúr var
sem sé ekki glæsilegri en það,
að mókerra útstrikunarmann-
anna var notuð undir þennan
höfðingja, sem sóttur var í val-
inn aftan við fallgryfju þá, sem
þeir gerðu Birni Ólafssyni.
Annar sigurvagn.
Þá er nú heldur ekki furða,
þó að Mbl. verði dátt að minnast
á sigurvagn Jónasar Jónssonar,
því að svo góðan hlut átti það
að því farartæki, þar sem sessan
í heiðurssæti sigurvegarans var
harmonikubelgur Leifs Auðuns-
sonar og hið aldraða yfirvald
Þingeyinga stóð berhöi’ðað í
heiðursverði íhaldsins við sig-
urförina. Sjálfstæðisflokkurinn
sýndi þar líka mikinn dugnað í
að tapa. Finnst mörgum, að það
sé sízt um of, þó að Jónas sé
nú sálusorgari og skriftafaðir
Jóns Pálmasonar.
Tveir heimar.
Þeir, sem lesa Mbl., kynnast
þar tveimur heimum. Annað er
Sviþjóðarbréf-.
hinn þokukenndi heimur rit-
stjórnarheilanna, þar sem Ól-
afur Thors er hinn mikli þjóð-
arleiðtogi og sjálfstæðishetja og
Pétur Magnússon situr við hlið
hans með geislabaug mikilla
tolltekna um höfuð sér.
Hitt er svo sá verulegl heim-
ur, sem gæfulaus stjórn þessara
manna hefir mótað, forríkir
braskarar, hallarekstur at-
vinnuveganna og stöðvun og
margs konar féfletting almenn-
ings.
Það fer nú að verða langt frá
heimi veruleikans að hugar-
heimum Mbl.
Ein hjörð og einn hirðir.
Alþbl. þykist þess umkomið að
leggja illt til Tímans, fyrir að
hafa minnzt á átök milli hægri
og vinstri manna í flokki þess.
Tímanum væri annað ljúfara en
að þurfa að troða illsakir við
málsvara Alþfl., en ekki verður
hjá því komizt að minna blaðið
á vitnisburð Gylfa Þ. Gíslason-
ar um dómsmálastjórnina,
greinar úr Útsýn í fyrravetur
og Skutli þá og síðar um stjórn-
arfa)r landsins, Ásgeir Ásgeirs-
son o. fl. Svo má þá Alþbl.
halda áfram að tala um hina
miklu einingu, þar sem hvorki
er hægri né vinstri til að rugla
fólkið.
Heimilisfriður.
í útvarpsræðu fyrir kosning-
arnar 1933 sagðist Jónas Jóns-
son vilja endurtaka það, sem
flokksbróðir hans, Ásgeir Ás-
geirsson, hefði sagt litlu áður á
fundi vestur á Snæfellsnesi, að
í öllum flokkum væri ágrein-
ingur, en minnstur í Framsókn-
arflokknum.
Það er Ásgeiri sjálfsagt vel að
skapi, enn sem fyrr, að því sé
haldið á loft, að heimilisfrið-
ur og heimilisánægja sé í kring-
um hann, þó að hann hafi
lengstum farið þeirra gæða á
mis í hinu pólitíska lífi.
Allir með Gylfa.
Það er ekki nóg að semja ein-
hverjar loðnar ályktanir í lang-
hundsformi og fá þær sam-
Vill Þjóðviljinn óska þessum
gæðingum sínum sömu með-
ferðar og Einar Bragi boðar
Hamsun?
Aldarminning Tegnérs
Andi skrílmennskunnar.
Það er rödd hins blinda of-
stækis, sem talar í Þjóðviljanum
fyrir munn Einars Braga. Þar er
sá, sem ekki hefir heilbrigða
dómgreind til daglegra þarfa.
Þar blæs andi skrílmennskunn-
ar, sem er reiðubúinn að grýta í
dag, þann, sem hann tilbáð í
gær.
Það má vel vera, að slíkt of-
stæki geti verið stundarstyrkur
fyrir öfgaflokk, sem byggir völd
Hagfræðingar, tilnefndir af öll-
um flokkum, hafa orðið sam-
mála um hvernig ástatt sé, og
hvað sé tiltækilegast til bjarg-
ar.
Þjóðin hefir því fulla ástæðp
til að krefjast og vona, að þess
verði ekki mjög langt að bíða,
að ákveðinn þingmeirihluti taki
höndum saman um viðreisnar-
starf og þjóðmálaforustu, til að
reisa við úr þeim rústum, sem
ríkisstjórn Ólafs Thors hefir
gefizt upp 1.
Minningu þjóðskáldsins og
biskupsins Esaíasar Tegnérs ber
hátt í hugum Svía um þessar
mundir.Ber þar tvennt til,
annað er hundrað áira dán-
arafmæli hans, hitt er það, að
nú hefir einn hinn snjallasti
bókmenntafrömuður Svía. Fred-
rik Böök, sent frá sér síðari
hlutann af hinu mikla verki
sínu um Tegnér.
Aðal hátíðarhöldin fóru fram
í Lundi 2. nóvember. En hófust
þó raunar í Váxjö við gröf
skáldsins, þó að sú athöfn væri
ekki opinber. Þessu varð svo til
að haga, vegna þess að sömu
mennirnir, sem mæltu við gröf
hans þurftu að mæta á hátíð-
inni í Lundi.
Athöfnin í Váxjö hófst með
því, að tvöfaldur kvartett söng
„Stjárnesángen" eftir Tegnér.
Því næst flutti rektor háskól-
ans 1 Lundi, prófessor Lind-
blom ræðu.
......Hin visnandi, hrynj-
andi laufblöð voru í skáldskap
Tegnérs, tákn fallvaltleikans,“
mælti prófessorinn. „En Tegnér
lét þar ekki staðar numið. Fall-
valtleiki og eilífð eru grunntón-
ar í verkum hans. „Maðurinn
er duft ag aska, maðurinn er
fallvaltur og dauðlegur, vegfar-
andi, sem fer villur vegar á
jörðinni," sagði Tegnér. Þó er
eilifðartrúin óaðskiljanleg
minningu hans . . .“
„Aldurinn yngir ásjónu ljóða
hans“, stóð skráð á silkiborða
sveigsins, sem rektorinn lagði
á gröf skáldsins frá háskólan-
um í Lundi.
Dr. Anders Österling, ritari
sænska akademisins, lagði á
gröfina sveig frá akademíinu,
„blöð af tré Apollons“. Hann
hyllti skáldið, sem bezt hefði
á sænska tungu mælt máli
hugar og hjarta.
Hinn þriðji og síðasti sveigur,
er lagður var á gröf Tegnérs var
frá borginni Váxjö, með þökk
fyrir þann Ijóma, sem nafn hans
hafði várpað yfir þennan stað.
Talið er að Váxjö og Lundur séu
Mekka og Medína, sem Tegnér-
minningin hlýtur ávallt að vera
tengd.
þykktar í einu hljóði. Þegar
kemur til að vinna á stjórn-
málasviðinu, þarf að taka hlut-
ina ákveðnari tökum en svo.
Það er gott, ef Alþfl. er einhuga
flokkur, því að óneitanlega er
það nú áríðandi fyrir þjóðina,
að hún eigi stjórnmálaflokka,
sem vita vilja sinn.
Gylfi var eini alþm. 1 hag-
fræðinganefndinni, og það er
gott að sjá það í Alþbl., að
flokkur þess stendur allur og
einhuga saman með honum. Það
verður þá bráðum eitthvað farið
að gera, skulum við vona.
Það er a. m. k. góður styrkur
að vita um samkomulag hag-
fræðinga frá öllum flokkum og
svo það í viðbót, að Alþfl. er ó-
skiptur með sínum fulltrúa.
Þetta voru góðar fréttir í Al-
þýðubl. Það liðna, sem liggur
að baki, gleymist fljótt í góðu
starfi í framtíðinni.
Leitað til læknis.
Nú er Mbl. stúrið og útgrát-
ið í fyrradag. Er helzt að skilja
leiðara þess svo, sem það vilji
láta Helga Tómasson athuga
Ólaf Thors og hans nánustu á
stjórnarheimilinu, ef fást mætti
einhver skýring á því hvers
vegna svo er komið, sem komið
er.
Ástæðulaust er að finna að
því, þó að Mbl. leiti vinum sín-
um læknis. En sumir halda, að
þessir menn séu pólitískt ó-
læknandi.
Daufir í dálkinn.
Annars hefir verið heldui
dauft yfir Mbl. um sinn, sem
von er, fyrst það uggir um and-
lega heilbrigði ástvina sinna,
auk kvíðans um völd þeirra,
stóla og forréttindi. Mikil þörf
væri þeim nú á blíðu og ástúð,
og þykir sumum furða, að gervi-
konan úr Yztu-Vík hefir ekkert
komið þar við dálka undanfar-
ið á þessum hrellingartímum.
Líklega á að spara hana til jól-
anna.
Gatnagerðin.
Flestum, sem til þekkja, of-
bjóða vinnubrögðin hjá bæn-
um. Þó tekur út yfir með gatna-
gerðina. Eins og allir vita þarf
í götu leiðslu fyrir vatn, skólp,
hitaveitu og síma. Allar þessar
leiðslur má auðveldlega sam-
eina í einn og sama skurð.
En það er nú ekki aldeilis,
Athöfninni við gröfina laúk
með því að áttmenningarnir
sungu: „Över skogen, över sjön“.
Daginn eftir héldu hátíða-
höldin áfram í Váxjö, meðal
annars með minningarathöfn í
dómkirkjunni og blysför til
styttu skáldsins.
í Lundi var öllu til tjaldað,
til þess að hátíðahöldin þar
yrðu sem áhrifaríkust og eftir-
minnilegust. í veizlusalnum,
skreyttum haustblómum, bjarm-
aði af brjóstlíkani Tegnérs, en
bakgrunnurinn tjaldaður rauðu
og gylltu skar fagurlega af við
hinn hvíta svala marmarans.
Hér var það aftur prófessor
Lindblom, sem setti hátíðina, en
hámark kvöldsins var þegar
Anders Österling flutti hið hug-
fagra ljóð sitt um skáldið, sem
sólguðinn gaf blessun sína. En
líf snillingsins var ekki eintóm
sólársýn, heldur einnig myrkv-
un. Sársaukinn kom eins og eld-
ing og lagði musteri sálarinn-
ar í rústir.
„Men dýrköpt ár den heligaste
gávan,
snart droppas gift i livets
básta vin“.
(En dýrkeypt er hin helgasta
gjöf,
brátt drýpur eitur í bezta mjöð
lífsins).
„Og ræskir hann sig
nú, bölvaður’
Hagnýtingu vinnuaflsins hef-
ir stundum verið talað um, og
við bændur skammaðir fyrir lé-
leg vinnuafköst um að nenna
ekki að framleiða nóga mjólk
og rjóma fyrir bæina. Kunn-
ingi minn, sem hefir verzlun,
sagði mér þessa sögu um „hag-
nýtingu vinnuaflsins" í Rvík:
„í vöruskemmu einni vestur
í bæ átti ég kassa, er ég þurfti
að ná út af afgreiðslu. Ég var
með vörubíl. Kl. var 2,45, er ég
kom í geymsluna. Þar var heill
her af mönnum, er sátu á skrani
og biðu eftir að næsti bíll kæmi.
Nú er farið að leita að kassan-
um og finnst hann ekki strax.
Þá er kl. 3. — Kaffitími er kom-
inn, — og nú var ekki um ann-
að að gera en að bíða, þar til
kaffitíminn var úti, þó ég yrði
að borga bíl og bílstjóra. Annars
þekkist það hvergi hjá siðuð-
um þjóðuin, að opinberar af-
greiðslur geri verkfall sökum
þess, að menn fái ekki að skipt-
ast á í kaffi.
Loks þegar kaffitíminn er lið-
inn stendur verkstjórinn upp
Dg ræskir sig. — Segir þá einn
pilturinn: „Og ræskir hann sig
nú bölvaður, ekki fær maður nú
3inu sinni frið til að drekka
iaffi“.
Kassinn fannst. Hann var
átinn á bílinn og svo 'fengu
verkamennirnir hlé eftir kaffi-
imann."
Þannig er vinnuaflið nagnýtt
okkar góða og kæra nýsköp-
inarbæ. H.
að slík vinnubrögð séu viðhöfð
og samvinna milli viðkomandi
aðila. Þrisvar sinnum eru göt-
urnar grafnar upp til aö koma
þessum leiðslum í þær. Þegar
vinnuflokkur frá bænum er ný-
búinn að grafa niður skólpið,
kemur annar frá simanum og
mokar upp úr sömu gröfinni.
Siðan kemur hitaveitan og
mokar í þriðja skiptið upp úr
þessari sömu gröf. Ef menn
vilja með eigin augum sjá þessi
vinnuvísindi, geta þeir gengið
vestur á Grenimel eða í önnur
af nýju hverfunum, þar sem
verið er að vinna á þennan hátt.
Hvað finnst mönnum um þessa
hagnýtingu vinnuaflsins?
Allt ljóðið, frá fyrsta til síð-
asta orðs, er fagurt, og inni-
haldsríkt, jafn nátengt líðandi
stund — heiminum í dag — sem
hafið yfir alla tíma.
Ljóð voru sungin úr Frið-
þjófssögu og um hana talað,
hjartað í ljóðagerð Tegnérs.
Ánægjulegt fyrir okkur að eiga
þessa perlu sænsku bókmennt-
anna á íslenzku tungu.
Minningarhátíðinni lauk úti í
regnmóðunni yið styttu Tegnérs,
þar sem hinn mikli skáldjöfur
var hylltur.
Tegnérs sýningar hafa verið
opnaðar, bæði i Váxjö og Lundi.
Á sýningunni í Váxjö vakti
eirma mesta athygli púnsskálin,
sem Tegnér og Öhlenschláger
drukku úr þúbræðraskál sína. í
Lundi voru til sýnis handrit
Tegnérs og hið fullkomnasta
safn mynda af honum, sem til
er. Ennfremur var sýnd íbúðin,
sem Tegnér bjó í, þegar hann
var prófessor í Lundi.
Tegnérfélag var stofnað, sem
hefir að markmiði útgáfu á
verkum hans og að styrkja vís-
indalegar rannsóknir á lífi hans
og list. (Vesalings Tegnér! Rétt
eins og ekki sé búið að rann-
saka hann nóg, ekki búið að
rífa nægilega upp geðveiki hans
og mannlega breyskleika).
Minnispeningur hefir verið