Tíminn - 10.07.1947, Blaðsíða 2

/N
2
Fimmtudagur 10. júlí
Markaðsleitir
Það er vissulega hægt að
benda á margt, sem er öðruvísi
en það á að vera, í þjóðlífi og
starfsháttum íslendinga um
þessar mundir. Fátt sýnir þó
öfugþróunina öllu betur en að
mörg hundruð eða jafnvel þús-
und manna starfa að innflutn-
ingsverzluninni — og þá kann-
ske aðallega að því að flytja ým-
iskonar skran og glingur inn í
landið, — en sárfáir menn vinna
að útflutningsverzluninni og
markaðsöfluninni, sem þjóðin á
þó kannske meira undir en
nokkru öðru.
Þetta þarf sannarlega að
breytast og það tafarlanst. Það
á að stórfækka þeim, sem vinna
að innflutningsverzluninni, en
fjölga hinum, sem vinna að
útflutningsverzluninni. Það á að
vinna að því að starfshæfir og
verzlunarfróðir menn, sem nú
fást við meira og minna vafa-
saman innflutning, snúi sér að
útflutningsverzluninni og sé
sköpuð þar aðstaða til að njóta
sín, svo að menntun þeirra og
hæfni verði þjóðinni til gagns.
Þetta hefði átt að vera eitt
fyrsta verkefni hinnar svoköll-
uðu „nýsköpunar“, sem hér
hefir átt að gera seinustu árin,
því að til lítils er að kaupa ný
skip og veiða fisk, ef ekki er
hægt að selja afurðirnar. En
þetta var vanrækt eins og flest
annað, og hefir vanrækslan
aldrei verið meiri né ástandið
ömurlegra í þessum efnum en
við valdatöku núv. stjórnar. Þá
var ekki aðeins állt óselt af
framleiðslu þessa árs, heldur
allmikið af framleiðslu ársins
1946.
Það vantaði þó ekki, að stjórn-
arandstaðan gerði ekki sitt til
að minna stjórnina á þetta verk-
efni. Eysteinn Jónsson marg-.
flutti frv. sitt um eflingu Fiski-
málasjóðs, svo að hann gæti
veitt aukinn styrk til markaðs-
leita. Það var ekki fyrr en eftir
að Framsóknarflokkurinn var
aftur kominn í ríkisstjórnina,
að þetta mál fékkst fram. Á
seinasta þingi var samþykkt að
þrefalda tekjur Fiskimálasjóðs
(úr 1 millj. í 3 millj. kr. árlega)
og ætti það að gera sjóðnum
kleift að veita miklu meira fé
til markaðsöflunar en ella.
Jafnhliða því, sem framlagið
til markaðsleitana er aukið, þarf
að vinna að fastari skipun og
samræmingu þeirra. Það þarf
stöðugt að hafa yfirlit um þá
erindreka, sem helztu söluaðil-
arnir (t. d. Sölusambandið, S.Í.S.
og miðst-öð hraðfrystihúsanna)
hafa erlendis, og bæta í eyðurn-
ar eftir þöírfum. Það þarf að
vinna að því, að ungir og álit-
legir menn taki að sér sölustarf-
semi í markaðslöndunum, helzt
með fastri búsefcu þar. Við aðal-
sendiráðin ættu að starfa fisk-
söluerindrekar, . en í staðinn
mætti fækka óþörfum sendi-
herraembætfcum. Þá þarf vel að
athuga, hvort aukin samkeppni
í útflutningsverzluninni myndi
ekki örfa hana og styrkja, ef
henni væri haldið innan vissra
takmarka, t. d. mætti enginn
selja afurðir úr landinu neðan
við ákveðið lágmarksverð. Það
hefir að sönnu marga kosti, að
salan sé sem mest á einni hendi,
en hinu er ekki að neita, að það
getur skapað stöðVun og áhuga-
leysi í samioandi við markaðs-
öflunina og ýmsir góðir kraft-
ar vannýtast. Hér jþarf að reyna
fÍmmtMdagiim 10. júlí 1947
Lögin um félagsheimili
Aðdragandi málsins.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar
um félagsheimili varð að lögum
22. maí síðastliðinn. Þar með er
rættur langþráður óskadraum-
ur ungmennafélaga og margra
annarra menningarfélaga, sem
á undanförnum árum hafa unn-
ið að byggingu samkomuhúsa
fyrir margvíslega félagSr- og
menningarstarfsemi víðs vegar
um landið.
Fjárhagslega hefir jafnan ver-
ið við ramman reip að draga og
einkum hefir hin gengdarlausa
dýrtíð síðustu ára orðið mörg-
um þung í skauti. Mörg félög
höfðu vænzt þess, að íþrótta-
sjóður gæti hlaupið undir bagg-
ann, en svo var ekki, nema að
sáralitlu leyti, meðan óleyst voru
jafn mörg og aðkallandi verk-
efni, sem beint snertu íþrótalíf-
ið, eins og sundlaugar, íþrótta-
hús og leikvellir. Hins vegar
hafði íþróttanefnd ríkisins frá
upphafi reynt að aðstoða félög-
in með útvegun á teikningum
og veita alla sérfræðilega aðstoð.
Kom það sér jafnan vel, enda
þótt styrkurinn til framkvæmd-
anná væri smátt skammtaður.
Hér var því augljóst, að eitthvað
þurfti að koma til viðbótar í-
þróttalögunum, sem létti und-
ir með byggingu samkomuhúsa,
sem ekki gátu talizt til íþrótta-
húsa og náðu heldur ekki til
fræðslulaganna — húsnæði til
fundahalda, leikstarfa, söngiðk-
ana og hvers konar tómstunda-
iðju. Hafa hús þessi verið nefnd
félagsheimili.
Ungmennafélögin hófu fyrir
nokkrum árum baráttu fyrir því
að þræða þann meðalveg, sem
tryggir æskilegastan árangur.
Margt fleira í sambandi við
þessi mál þarfnast athugunar.
Efling útflutningsverzlunar og
arfkning markaðsleitana er mál,
sem ekki þolir "bið. Þjóðin á
meira undir góðum og mark-
vissum vinnubrögðum þar en á
fle^tum eða öllum sviðum öðr-
um. Alveg sérstaklega þarf að
beina þangað starfskröftum
ungra og efnilegra manna miklu
meira en nú er gert.
að ríkið tæki upp stuðning við
félagsheimilin á sama hátt og
íþróttasjóður styður byggingu
íþróttamannvirkja. Var skrifað
um málið í Skinfaxa — tímarit
Ungmennafélags íslands — og
gerðar um það samþykktir á
þingum U. M. F. í. Þá hefir
Tíminn birt greinar um málið
eftir áhugasama ungmennafé-
laga. Allt stuðlaði þetta að því,
að glæða skilning almennings
fyrir því, að þarna var merki-
legt menningarmál, sem hvorki
náði til íþróttalaganna né
fræðslulaganna, en aðrar þjóðir
hefðu fyrir nokkru talið nauð-
synlegt að styðja, og var einnig
mjög aðkallandi fyrir íslenzkt
dreifbýli. '
í fyrra fluttu þeir Páll Þor-
steinsson og Bjarni Ásgeirsson
málið inn í Alþingi, með frumv,
sínu um félagsheimili, er þá var
I
flutt sem viðauki við frumvarpið
um æskulýðshöll í Reykjavík.
Dagaði málið uppi á þinginu.
Þeir fluttu það aftur á Alþingi
1946 í nokkuð breyttu og víðtæk-
ara formi en áður. Tók nú að
vakna áhugi fyrir málinu á Al-
þingi og kom þar fram um svip-
að leyti frumv. til laga um breyt-
ingar á lögunum um skemmt-
anaskatt, þar sem gert var ráð
fyrir, að ákveðinn hundraðs-
hluti hans gengi til byggingu
félagsheimila. En sá var hæng-
ur á þessu máli, að um sama
leyti sat nefnd að störfum, sem
þáverandi menntamálaráðherra
Brynjólfur Bjarnason, hafði fal-
ið að semja frumvarp um rekst-
ur Þjóðleikhússins. Gerði hún
ráð fyrir, að allur skemmtana-
skatturinn færi í hallarekstur
Þjóðleikhússins. En alls mun
skemmtanaskatturinn hafa
numið kr. 1,8 millj. síðustu árin.
Greiðsla til 20 fastráðinna leik-
ara átti m. a. að verða kr. 850
þús. kr. eða allt að því sama
upphæð og nú er gert ráð fyrir
að renni í félagsheimilasjóðinn.
Við þessar tillögur mundi Bryn-
jólfur Bjarnason áreiðanlega
hafa haldið sér, enda sennilega
gerðar í samráði við hann. Var
því alveg ljóst, að sæti sama
stjórn áfram, myndi ekkert af
skemmtanaskattinum fara til
félagsheimilanna, því kommún-
istar kröfðust þess, að hann
gengi allur í hallarekstur Þjóð-
leikhússins, og þeir hefðu vafa-
laust ráðið því sem öðru í menn-
ingarmálum fyrrverandi stjórn-
ar. Gerðist nú ekkert í málinu
um hríð.
Við stjórnarskiptin í febrúar
fékk málið óvæntan framgang.
Eysteinn Jónsson, er varð
menntamálaráðherra nýj u
stjórnarinnar, beitti sér strax
fyrir því, með sínum alkunna
dugnaði, að sameina framkomin
frumvörp og fá samkomulag um
þau í ríkisstjórninni. Var málið
nú enn borið fram og nú sem
stjórnarfrumvarp. Eftir það
gekk frumv. greiðlega gegn um
þingið og mun þingmaður S.-
Þing. hafa verið sá eini, er að
lokum greiddi atkvæði gegn því,
en hann óskaði eftir nafnakalli,
til þess að geta sagt nei.
Með lögunsfm um félágsheim-
ili hefir Framsóknarflokkurinn
leitt merkilegt og aðkallandi
menningarmál fram til sigurs.
Eiga lög þessi áreiðanlega eftir
að vinna menningarmálum
þjóðarinnar stórkostlegt gagn,
eins og íþróttalögin hafa gert
að undanförnu. En þau voru sett
fyrir frumkvæði Framsóknar-
flokksins, eins og kunnugt er.
Og eitt er víst. Hefði Eysteinn
' Eysteinn Jónsson,
sem kom fram lögunum um félags-
heimili.
Jónsson ekki sezt í sæti mennta-
málaráðherra, væru þessi
merkilegu lög ókomin. Þetta er
fullyrt hér að gefnu tilefni.
Helztu ákvæði lag-
aima.
Að lokum skal gerð stuttlega
grein fyrir þeim atriðum lag-
anna, sem skipta almenning
mestu máli:
1. Samkvæmt 1. gr. þeirra má veita
styrk allt að 40% af byggingarkostn-
aði samkomuhúsa, sem að standa ung-
mennafélög, íþróttafélög, lestrarfélög,
bindindisféíög, skátafélög, kvenfélög
og hvers konar önnur menningarfélög,
sem standa almenningi opin án til-
lits til stjórnmálaskoðana. Sama gild-
ir um samkomuhús sveitarfélaga. í fé-
lagsheimilissjóð renna 50% af
skemmtanaskattinum ár hvert, eftir
árslok 1947. Fjárveitingar hefjast því
ekki fyr en seint á. árinu 1948 eða í
ársbyrjun 1949.
2. Samkvæmt 3. gr. er stjórn fé-
lagsheimilasjóðs í höndum mennta-
málaráðherra. Veitir hann styrki úr
sjóðnum samkvæmt 2. gr. eftri tillög-
um fræðslumálastjóra og íþróttanefnd-
ar ríkisins. Ef fræðslumálastjóra og í-
þróttanefnd greinir á, sker rpennta-
málaráðherra úr. Umsóknir um styrki
skulu sendar íþróttanefnd, og fylgi
nákvæm lýsing af húsi því, sem fyrir-
hugað er að byggja, ásamt greinar-
gerð fyrir þörfinni á félagshoimili á
Konráð Vilhjálmsson:
Getið
Kolbeinn Högnason: Kurl.
— Kvæði. — ísafoldar-
prentsmiðja h.f. Reykja-
vík 1946.
Kolbeinn veit hvernig hann á
að orða hugsun sína. Kurl er
frábært nafn á kvæðabók, frum-
legt, þjóðlegt og yfirlætislaust.
Bókin er 312 blaðsíður og hefir
153 kvæði inni að halda; þar af
eru 140 frumort og 13 þýdd.
„Þetta er ekki skáldskapur, Kol-
beinn“, þarf enginn að segja um
þessa bók. Er þar skjótast af
að segja, að öll kvæðin eru mjög
frambærileg og ýms af þeim á-
gæt. Má það teljast næsta á-
nægjuleg niðurstaða að loknum
lestrv ljóðabókar á slíkri harð-
ærisöld um anda og orðlist, er
óneitanlega ríkir nú á dögum í
íslenzkri ljóðagerð, — þegar
„gamburmosar gefa frá sér
„töðu“ “ í sýnu meira óhófi en í
samtíð Bólu-Hjálmars.
Hér er heldur ekki um neitt
gleiðgosalegt handahófs-fikt eða
glamur að ræða, heldur alvar-
legar og skýrar „hugvekjur" og
myndir ábyrgs höfundar, sem
vill að öll sín orð verði þjóðinni
heldur til gagns en vanþrifa.
bókar
Það eru nú orðin 20—30 ár,
síðan Kolbeinn hóf að rétta
fram ljóð sín í „Óðni“ í rit-
stjórnartíð Þorsteins skálds
Gíslasonar. Þótti mér þegar
hressandi bragð og ilmur af
þeirri ljóðagerð og sagði þá við
granna mína og góðkunningja,
að þar færi gott skáld.
Hættirnir voru snjallir, dýrir
og hrynjandi og þar á öllu tek-
ið með þjóðlegri vandvirkni og
festu.
Hér er engin leið að birta
nema örfá og stutt sýnishorn
úr svo stóru kvæðasafni. Aðeins
skal hér minnst á nokkur ein-
stök kvæði, er mér, sem þetta
ritar, þykir mikið til koma, án
þess, að þar sé átt við, að ekki
séu fleiri kvæði jafngild og verð
eftirtektar víðar í bókinni.
Af kvæðum bókarinnar skal
þá minst á Lýðveldisljóð íslend-
inga 17. júní 1944, er ég hugði
þá og hygg enn, að hafi verið
beztu ljóðin, er bárust þá dóm-
nefndinni að öllum ljóðum ann-
ara höfunda ólöstuðum. Svo frá-
bærilega snjallt er það og á öllu
vel haldið. Ljóð þessi eru í átta
flokkum, og er auðvelt að benda
á prýðileg dæmi úr öllum flokk-
unum, enda skal það nú gert,
þótt ekki sé sársaukalaust að
taka aðeins eina eða hálfa vísu
úr hverjum, svo fjölmargt er
þar sagt af fegurðarsmekk og
andríki:
I.
Á bak viö áþján, eymd og smæö
loks óskafylling bjó.
Hvert hjarta, tunga, taug og æð
nú tigni Guð í ró.
Öll þjóð á lífs síns stærstu stund
nú strengi heit um eitt:
að biðja hann með barnsins lund
sér blessa frelsið veitt.
II.
Vér blessum menn, er lengi
þetta þráðu,
— sem þorðu slíkt,
þó gætu ei annað neitt.
Vér blessum þá,
sem þessu fyrir spáðu,
þó þeirra máli yrði ei tilheyrn veitt.
Vér blessum þá,
er þunga stríðið háðu,
— er þoldu pústra,
smán og spottið eitt.
Vér blessum þá, er þessu marki náðu,
— er þetta mál til sigurs gátu leitt.
(Til yfirmanna):
III.
Ber ei yður einkum að vera,
ungu frelsi á leiðinni þungu
vitar þeir, sem vökulir geta
varið land — og þjóð frá strandi.
IV.
Hér vantar trú og tiginn sið,
er takmörk þjóðar hefji
og henni stefni á hærra svið
og hálfleik allan skefji.
Þótt trú af samtíð sé ei'hætt
og sjáist stefnur tvennar,
mup þjóð ei lengur sigursælt
neitt siðgæði — án herrrfar.
Sýnið,. að íslenzkur aðall
sé eining og manndómur fórna,
ekki nein músanna mið,
mótuð af ágirnd og heift.
VI.
Landið kalli ykkur alla
út í stríð,
upp um fjall og inn um hlíð.
Stóruvalla vinir snjallir
vakni á helllatíð,
vinni löndin víð.
VII.
Fá og smá þótt fánann berum,
fyrirmynd þeim stærri verum,
hvergi af hólmi flýja.
Vörnin Egils eins við tuginn
örvi jafnan landans huginn
heilla dáð að drýgja.
Himins völd hefji öld,
hreinsi þjóðar skjöld,
blessi fánann, frónska duginn,
fram á tímans kvöld.
VIII.
Við elskum þig, móðir,
þinn heiður, þinn hag
af heilindum barnanna góðum.
Allt fálm okkar menningar
fært verði i lag
með fórnandi dyggðunum hljóðum.
Að hefjist hér þjóðlíf
með heilsteyptum brag,
við hendur til átaka bjóðum,
svo fáir þú séð allrar framtíðar dag
sem frjálsust og göfgust með þjóðum.
123. blal
Páll Þorsteinsson,
sem flutti fyrsta frumvarpið r.m fé-
lagsheimili.
þeim stað, sem um er að ræða )g um
fyrirhugaða notkun þess. Félr^.'heim-
ili, sem styrks nýtur úr fé'agsneim-
ilasjóði, skal reist á þeim stað og eft-
ir uppdrætti, sem íþróttanefnd am-
þykkir. Menntamálaráðhevra getur og
gert það að skilyrði fyrir styrkviit-
ingu, að sveitarfélag, þar sem félag:-
heimili á að byggja, ,áti ókeypis í t;
viðunandi byggingar.óð og s»tt þav.
skilyrði önnur við' íkjand gerð og:
notkun félagsheimil mna, sem ham i
telur nauðsynleg til þ ess, að þau kor íi
að sem beztum notum og séu sem
mest við hæfi þess bæjar eöa þeirrar
byggðar, þar sem þau eru reist.
3. Samkvæmt 5. gr. er eigendum fé-
lagsheimila, sem notið hafa bygging-
arstyrks úr félagsheimilasjóði, skylt að
heimila slíkum félögum, sem um ræðir
í 1. gr. I sama bæ eða sömu byggð af-
not af húsinu gegn hæfilegu gjaldi,
ef það fer ekki í bága við eðlilega
þörf þeirra sjálra fyrir það. Fræðslu-
málastjóri og íþróttanefnd geta með
samþykki menntamálaráðherra á-
kveðið hámark afnotagjalds slíkra fé-
laga af félagsheimilum, sem styrk hafa
hlotið.
4. Samkvæmt 6. gr. er óheimilt að
selja félagsheimili, sem styrkt hafa
verið úr félagsheimilasjóði, án leyfis
menntamálaráðherra. Leyfi hann slíka
sölu, skal félagsheimilasjóði endur-
greiddur styrkur sá, sem úr honum
hafði verið veittur til byggingar húss-
ins.
5. Samkvæmt 8. gr. skal sérhvert fé-
lagsheimili vera sjálfstæð stofnun, og
skulu settar reglur um rekstur og af-
not þess, hvers og eins, og mennta-
málaráðherra að staðfesta þær.
Nú er það menningarfélag-
anna, einkum ungmennafélag-
anna, sem þarna fá réttarbót að
taka mannlega á móti og not-
færa sér þessa mikilsverðu að-
stoð ríkisvaldsins og hefja sem
víðast undirbúning að félags-
heimili sínu. Þótt styrkurinn
komi ekki fyr en eftir árið 1948,
er margt að undirbúa á hverj-
(Framhald á 4. siOu)
Til þjóðar sinnar segir Kol-
beinn í kvæðinu íslendingahvöt:
Seidd af manndóms stefnu í stafni,
stafi ljómi af þínu nafni
meðal merkra þjóða.
Vit og göfgi, friður, festa
fast þitt móti hlutverk mesta
— giftuháttinn góða.
Sigri prjál, sundrung, tál
samtök þín — og mál.
— Haltu jafnan hlutnum bezta
heil í starfi — og sál.
í yfirbragðsmiklu kvæði, Örn-
inni, á bls. 25, erií þessar línur:
Því svo er varið andans efstu sjón,
þeir aldrei láta mjög,
er hennar njóta,
en haninn, sem er hnepptur
æ við frón,
fær himinrödd, ef sér hann
flugu þjóta.
Slík orð eru í tíma töluð á of-
lætisöld vorri í bókmenntum. Á
bls. 30 standa þessi gullvægu
alvöruorð:
Þótt vinnist fé, þótt vinnist lönd
á vegum logins máls,
það færir hvern í brugðin bönd
hins blekkta lífs og táls.
En eins mun reyna aftur sá,
þótt undir verði í leik,
er*) samleik bar, — að leið hans lá
til lífs, er ekki sveik.
Vornótt, bls. 31 og Vor, bls. 41,
eru yndisleg smáljóð, og ættu
*) En mun vera prentvilla? — Höf.