Tíminn - 21.08.1947, Blaðsíða 2

2
TÍM1X\, íumntudagiim 21, ágiist 1947
150. blað
Ftmtníudufiur 21. áffúst
Ólafur Gunnarsson frá Vík í Lóni:
Dagstund í menningarstöö í Finnlandi
Bændur verða að fá
nægan fóðurbæti
í tveimur viðtölum, sem Tím-
inn hefir nýlega átt við Pál
Zóphóníasson ráðunaut, hefir
hann hvatt eindregið til þess,
að gerðar yrðu ítrustu ráðstaf-
anir til að afla erlends fóður-
bætis og bændur látnir vita um
það tafarlaust, hve mikið þeir
geti fengið af fóðurbæti á þessu
hausti.
Nauðsyn þeirra aðgerða, sem
hér er minnst á, liggur í augum
uppi. Á Suður- og Suðvestur-
landi hafa verið meiri óþurrkar
í sumar en lengi hafa verið
dæmi til. Jafnvel þótt veðráttan
batnaði nú og bændur fengju
bezta heyskaparveður þann
tímann, sem eftir er, verður
heyfengur þeirra mjög rýr og
lélegur. Annað hvort verða
bændur því að gera að minnka
stórlega bústofninn eða fá
miklu meira af erlendum fóð-
urbætir en þeir hafa notað á
undanförnum árum.
Sá orðrómur hefir gengið, —
og er nokkuð vikið að honum í
síðasta viðtalinu við Pál, — að
ekki muni verða unnt að full-
nægja öllum þörfum bænda
fyrir erlendan fóðurbæti vegna
gjaldeyrisskorts, sem leiðir af
hörmulegri fjármálastjórn á
undanförnum árum. í lengstú
lög verður því ekki trúað, að
neitt sé hæft í þessum orðrómi.
Þótt grípa verði til ströngustu
sparnaðarráðstafana á sviði
gjaldeyrismálanna, er eitt, sem
ekki má spara. Það er innflutn-
ingur á vörum til þess að halda
í horfinu þýðingarmestu at-
vinnugreinum landsmanna,
sjávarútveginum og landbún-
aðinum. Þótt landbúnaðurinn
framleiði ekki eins mikið af út-
flutningsvörum og sjávarútveg-
urinn, er framleiðsla hans engu
þýðingarminni fyrir landsmenn.
Ef eitthvað drægi að ráði úr
matvælaframleiðslu landbúnað-
arins, myndi það krefjast auk-
innar gjaldeyriseyðslu. Það gæti
því aldrei orðið gjaldeyris-
sparnaður heldur gjaldeyristap
að spara innflutning á brýnustu
nauðsynjum til landbúnaðar-
framleiðslunnar, eins og fóður-
bætis, auk allra þeirra vand-
ræða og öfugþróunar, sem af því
myndi hljótast.
Það ætti ekki að þurfa að lýsa
því fyrir neinum, hvílíkt tjón
myndi hljótast af þvi fyrir fram-
tíðina, ef bændur þyrftu nú að
skerða nautgripastofn sinn að
ráði. Mjólkurframleiðslan er
enn of lítil til að, fullnægja
þörfum landsmanna og þess
vegna væri það eitt hið mesta
spor aftur á bak, ef nautgripun-
um fækkaði. Hér er ekki um
hagsmunamál bænda einna að
ræða, heldur allrar þjóðarinnar.
Til þess að bæta lífsviðurværi
hennar og spara innflutning
eru engar ráðstafanir nauðsyn-
legri en að auka þá matvæla-
framleiðslu í landinu, sem hún
hefir stóraukna þörf fyrir.
Enginn neitar því, að fyrrv.
stjórn hafi ekki haldið þannig
á málum, að hér sé orðinn mik-
ill gjaldeyrisskortur. Þjóðin þarf
vissulega að spara það, sem
sparað verður í þeim efnum. Og
sem betur fer, á hún marga
möguleika til sparnaðar, sem
ekki þurfa að valda neinum erf-
iðleikum. Á meðan þeir eru ekki
fullnýttir, ættu menn ekki að
minnast á aðrar eins fjarstæð-
Vjðtal við Idu Strömborg, konuna, sem fæddist á heimili Rune-
bergs og hefir búið þar alla sína ævi.
Á sólbjörtum sumardegi yfir-
gaf ég hóp glaðra félaga og
hélt til „Runebergs hem.“
Runeberg mun öllum íslend-
ingum kunnur, svo ég læt undir
höfuð leggjast að kynna hinn
ódauðlega snilling Finna frek-
ar.
Heimili Runebergs er enn
þann dag í dag með sömu uni-
merkjum og það var, er hann
dó, 1877, en öllum er nú heimill
aðgangur að húsi skáldsins.
Þótt Runeberg hafi nú hvílt í
gröf sinni í 70 ár er sem andi
hans svífi yfir heimilinu, þar
sem hann orti sín ódauðlegu
ljóð. Húsgögnin eru smekkleg og
málverkin, sem prýða veggina
bera vinsældum skáldsins með-
al ljftbræðra, sem völdu sér
pensil í stað penna, fagurt vitni.
Meiri hluti málverkanna eru
gjafir frá frægum málurum.
Einna fegursti gripurinn á
heimilinu er þó silfurkanna,
sem finnskir hermenn gáfu
þjóðskálc^inu í þakklætis- og
virðingarskyni fyrir „Fánriks
Stáls Ságner.“
Rúm Runebergs er enn eins
og það var daginn sem
hann dó. Morgunsloppurinn
liggur á fótalaginu og á stól við
höfðalagið liggur síðasta bókin,
sem Runeberg las í, vasaklútur-
inn hans og karamelluaskja er
þar líka.
En tilgangur þessarar grein-
ar er ekki að lýsa heimili Rune-
bergs beinlínis, heldur segja frá
viðræðum sem ég átti við blinda
konu 75 ára að aldri. Þessi kona
er Ida Strömborg.
Forstöðukona lýðháskólans í
Borgá, Dagmar V. Essén hafði
sagt mér frá þessari einstæðu
konu, og er ég hafði hlustað á
frásögn konunnar, sem sýnir
gestum heimilið bað ég um við-
tal við Frk. Strömborg: Venju-
legs- tekur Ida Strömborg ekki
á móti gestum, það leyfir heilsa
hennar ekki, en þegar hún
heyrði, að íslendingur væri
kominn var ég strax velkom-
inn.
Ida Strömborg býr í öðrum
enda hússins, þar sem hún
fæddist fyrir 75 árum. Hún tók
innilega í hönd mér og bauð
mér sæti við hlið sér. Andlit
hennar lýsti óvenjulegu sálar-
þreki og skapfestu en göfug-
mennska og hjartagæzku mátti
lesa úr hverjum drætti.
Faðir Idu Strömborg var bezti
vinur Runebergs og bjó ásamt
konu sinni og börnum i húsi
hans. Þegar Ida fæddist var hún
strax borin inn til skáldsins og
hálfu ári síðar var hún skýrð
í sama húsinu. Á hverjum degi
kl. 5 síðdegis fór móðir Idu með
börnin sín inn til gamla skálds-
ins og kvaðst Ida muna, að hún
ur og þær að spara verði nauð-
synleg fóðurvörukaup handa
landbúnaðinum og olíukaup
handa bátaútveginum, en hér
er um hliðstæður að ræða.
Það ber því hiklaust að treysta
því, að ríkisstjórnin og inn-
flutningsstofnanírnar geri full-
nægjandi ráðstafanir til að
tryggja það, að bændur fái svo
mikinn fóðurbæti, að þeir þurfi
ekki að skerða nauðsynlegan
bústofn sinn. Og þess verður
jafnframt að æskja, að bændur
fái hið allra fyrsta fulla vitn-
eskju um, hve mikið þeir geta
fengið af fóðurbæti í haust.
hefði setið á litlum skemli við
rúmið hans, og lék hann þá við !
hana. Runeberg var ákaflega i
barngóður.
Þegar skááldið dó var Ida 5
ára, hún var óhuggandi, þegar,
hún vissi, að gamli og góði vin- |
urinn hennar kæmi aldrei aft-
ur. „Hann kallaði mig húsvöl-
una sína,“ sagði Ida. ^„Enn
Stundum lá færið hans óhreyft
tímunum saman, en hann sjálf-
ur sat í litla bátnum sínum og
hugsaði. Hann skrifaði aldrei
neitt meðan hann var á sveita-
setrinu, en þegar hann kom
heim settist hann við skrifborð-
ið í vinnuherberginu og skrifaði
línu eftir línu viðstöðulaust,
hann breytti aldrei neinu, allt
var tilbúið frá því á sumrin.
Árið 1847 kom „Vort land“
Heimili Runebergs í Borgá í Finnlandi.
þann dag í dag stendur Rune-
berg mér lifandi fyrir hug-
skotssjónum,“ sagði gamla kon-
an. „Hann var hár vexti með
glaðleg og góðleg augu, silfur-
grátt hár og skegg.
Dýravinur var Runeberg með
afbrigðum og einstakur dýra-
temjari. Smáfugla tamdi hann
svo að þeir hlýddu minnstu
bendingu frá honum./Grátitt-
lingur, sem Runeberg átti, sett-
ist á öxl honum hvenær sem
hann t/lístraði á sérstakan hátt,
en grátittlingurinn var líka
fylgispakur við konu Runebergs.
Einu sinni sem oftar fór frúin
í heimsókn til myndhöggvarans
Vallgren. Er þangað kom, sagði
Vallgren prófessor:
„En hvað þú hefir fallegt
skraut í hattinum þínum í dag
frú Runeberg.
Það var grátittlingurinn, sem
hafði setzt á hatt frúarinnar án
þess hún veitti þvi eftirtekt. í
annað skipti skauzt grátittling-
urinn út úr loðfeldi frú Rune-
berg, þegar hún kom 'í heim-
sókn.
Flugu tamdi Runeberg svo, að
í hvert skipti, sem hann gerði
smell með fingrunum kom flug-
an og át sykur úr lófa hans.
Litla mús tamdi skáldið á efri
árum sínum. Eina nótt lenti
músin í músagildru, ásamt fleiri
músum. Þegar María ráðs-
kona Runebergs kom til þess að
vitja um gildruna, sýndi ein
músin engin óttamerki. „Þetta
hlýtur að vera músin skáldsins," ,
sagði gamla ráðskonan, og svo ,
batt hún rósrauðan spotta um
músina til þess, að enginn
skyldi granda henni í misgrip- '
um. En músin hafði þann sið að
heimsækja svefnherbergi Rune- (
bergs á hverri nóttu og snæða
þar góðgæti, sem hann hafði i
stráð á gólfið. Nóttina eftir æv- j
intýrið í gildrunni vaknaði
skáldið við aumkvunarvert
hljóð í svefnherberginu. Hanri
hringdi bjöllunni í ákafa og
gamla ráðskonan kom þjótandi
dauðskelkuð. En hvílík sorg.
Músin hafði fest rósrauða band-
ið sitt á stól og í angist sinni
hafði hún brotizt svo hart um,
að áreynzlan dró hana til bana.
Músin hlaut greftrun í garði
Runebergs þegar næsta dag.
Á sumrin dvaldi Runeberg
löngum á sveitasetri og stund-
aði þá talsvert stangaveiði.
finnski þjóðsöngurinn í fyrsta
sinn fyrir almenningssjónir og
1848 var hann sunginn í fyrsta
.skipti.
Þegar Runeberg var búinn
með Fandriks Stáls Ságner,
vildi enginn útgefandi gefa þá
út. Skáldið réðst þá í að gefa
ljóðin út sjálfur. Og á undra-
skömmum tíma seldist bókin
upp í Finnlandi. Frá heimili
Runebergs voru bókabögglar
sendir í allar áttir, með póstin-
um, mjólkurvögnunum og yfir-
leitt öllum hugsanlegum boð-
berum. Enginn samtíma Borgá-
blöð eru til frá þessum tíma,
þau voru öll notuð í umbúðir
um Fandrik Stáls Ságner.
Þegar Runeberg dó, var þjóð-
arsorg 1 Finnlandi. Háir og lágir
flykktust til Borgá til þess að
votta snillingnum hinztu virð-
ingarmerki. Eina manneskjan í
líkfylgdinni, sem ók í vagni, var
frú Runebereg, þá komu synir
þeirra 6, og síðan fulltrúar þings
og stjórnar og annað stórmenni,
6 og 6 saman. Fjölmennið var
svo mikið, að þegar þeir fyrstu
komu að gröf Runebergs, sem
er spölkorn frá bænum, voru
þeir síðustu að fara út um hlið-
ið við heimili hans. Þessi leið
er álíka löng og frá Tungu nið-
ur á Lækjartorg.
Eftir dauða Runebergs hafði
faðir Idu umsjón með heimil-
inu til dauðadags árið 1900,” síð-
an hefir Ida Strömberg séð um
þa<$; én nú hefir hún fólk sér
til aðstoðar.
Þegar Rússar vörpuðu eld-
sprengjum á Borgá árið 1940,
brunnu 6 næstu timburhúsin
við Runebergs hem. Heimilið
var í mikilli hættu, brunaliðið
vann af miklu kappi alla nótt-
ina, en inni var ógurlegur hiti.
Ida Strömborg og trygga þern-
an hennar, 80 ára gömul, yfir-
gáfu ekki húsið fyrr en um
morguninn. Þá var helkuldi, svo
Ida Strömborg sat í loðfeldi með
stóra skó á fótunum. Einn
steinn slöngvaðist gegnum þak
hússins og stefndi á rúm Rune-
bergs, en til allrar hamingju
stanzaði hann á bjálka uppi á
lofti. „Jafnvel steinninn
þrengdi sér ekki inn í þann
anda, sem er á heimili Rune-
bergs“, sagði Ida, og hún bætti
við: Guð vakti þessa nótt eins
og ávallt.
„Þessa nótt brustu augu mín“,
ÞAÐ HEFIR GENGIÐ MIKIÐ Á í
Reykjavík undanfarna daga. Fólk hef-
ir verið á þönum um allar götur, og
búöirnar troðfullar af fólki. Þaö hef-
ir keypt allt, áem nöfnum tjáir að
nefna og ótrúlegar birgðir af einstök-
um vörutegundum. Fólkið er að búa
sig undir veturinn, langan, harðan
vetur, sem að líkindum mun vara
lengur en til næstu sumarmála. Sumr-
inu er lokið — sumri, sem okkur sjálf-
um var lagt í sjálfsvald að viðhalda
lengi enn. Um þessa tíðarfarsbreyt-
ingu er því ekki guð að saka, held-
ur okkur sjálfa.
ÞÓ AÐ YFIR þessu hömstrunaræði
fólksins sé fremur óviðfelldinn blær,
er því ekki að neita, að frá sjónar-
miði íólksins er þetta aðeins eðlileg
og skynsamleg fyrirhyggja. Og nú er
skömmtun hafin á allflestum nauð-
synjum — ströng og naum skömmt-
un, en þá eru búðirnar tómar, og
vaíasamt, hvort hægt verður að fá
nokkuð út á skömmtunarseðlan/r, fyr-
ir þá, sem hafa verið svo heiðarlegir
að taka ekki þátt í kapphlaupinu, en
hugsað sér að láta sér nægja það,
sem skammtað verður. Það er gamla
sagan, að þeir verða harðast úti, sem
eru hógværir og tillitssamir.
ANNARS ER VARLA h ægt að
segja annað en að þessi skömmtun
liafi tekizt með fádæmum óhöndug-
lega. í stað þess að skella allri
skömmtuninni á í einu og segja: Þetta
verður skammtað og annað ekki, svo
að fólk vissi, að hverju það ætti að
ganga, þá er skömmtunin sett á
smátt og smátt, ein vörutegund á dag,
eins og bending til fólksins um það,
sem koma muni, og að vissara sé að
fara að viða að sér. Eitt finnst mér
þó undarlegt. Það er eins og fólk sé
ekkert hrætt um að farið verði að
skammta brennivín og tóbak!
EN ÞETTA leiðir hugann að hinu
gegndarlausa gjaldeyrisbruðli undan-
farinna ára. Við vorum auðug þjóð
fyrir rúmum tveim árum, en ábyrgð-
arlausir afglapar hafa stráð auðæf-
um þjpðarinnar í hafið. Ég held, að 1
flestum menningarrikjum öðrum en
íslandi mundi hafa verið fyrirskipuð
réttarrannsókn gegn gjaldeyrisyfir-
yfirvöldum, sem þannig hefðu hagað
sér. En við erum svo stórir, að við ’
getum fyrirgefið smásyndir.
ÞAÐ ER STUNDUM engu líkara en
ríkið, og umboðsmenn þess séu með
öllu hafin yfir þau fyrirmæli og regl-
ur, sem þegnunum er sett að hlýða.
Ríkisvaldið lætur sér sæma, og helzt
það uppi ákærulaust að gera það, sem
talið mundi brotlegt og reefsivert,
ef einhver einstaklingur í þjóðfélag-
inu fremdi það. Gott dæmi um þetta
eru gjaldeyrisleyfin nú á síðustu mán-
uðum. -
Þegar viðskiptaráð hefir gefið út
gjaldeyrisleyfi, hefir verið stimplað á
það skýrum stöfum, að bankarnir hafi
tekið að sér að annast yfirfærslu
gjaldeyrisins. En þegar til kasta
bankanna kemur, þá segja þeir engan
gjaldeyri til og afgreiða ekki fyrr en
þeim þóknast. Maðurim;, sem fékk
gjaldeyrisleyfið, stendur með það í
hendinni eins og falsaða ávísun. Ég
heid, að slíkt mundi vera talið brot-
legt og refsivert af einstaklingum eða
einkafyrirtækjum. En ríkisvaldið er
hafið yfir slíka smámuni. Ríkinu er
ekki skylt að hlýða þeim lögum og
fyrirmælum, er það setur þegnum sín-
um. Ríkið er orðið drottnunarvald,
sem starfar ekki í þjónustu þegnanna,
heldur eru þegnarnir til fyrir það.
Viðhc/f ríkisins og þeirra, sem koma
fram í nafni þess, á að vera það að
sýna þjónustu, en ekki yfirdrottnun,
vera hjálparhönd en ekki refsivöndur.
Annars veröa ríki og þegnar tveir
fjandsamlegir herir. Krummi.
Skemmtisamkoma
á Álfaskeiði
U. M. F. Hrunamanna hélt
hina árlegu skemmtun á Álfa-
skeiði sunnudaginn 10. ágúst
síðastl.
Eyþór Einarsson í Gröf setti
samkomuna og stjórnaði henni.
Dagskráin hófst með guðs-
^jónustu, sr. Árelíus Níelsson
prestur á Eyrarbakka prédikaði.
Þá söng karlakórinn Þrestir
frá Hafnarfirði, söngstjóri Jón
ísleifsson. Ræðu flutti Sigur-
björn Einarsson dóscnt.
Að þvi loknu hófst íþrótta-
keppni á milli U, M. F. Hruna-
sagði gamla konan, þau þoldu
ekki ofsahitann og helkuldann,
síðan hefi ég ekki séð dásemdir
náttúrunnar nema í hugsýn-
um.
Þótt Ida Strömborg sé blind
og líkami hennar hrumur, hefi
ég aldrei fundið eins greinilega
og i návist hennar, að ég sat
andspænis stórmenni. Með lát-
lausum, hjartnæmum orðum
veitti hún mér innsýn í dýrmæt-
ustu helgidóma finnsku þjóðar-
innar.
Hún vissi ótrúlega mikið um
ísland, og mundi eftir öllum ís-
lendingum, sem hafa komið á
,,Heimilið“. Hún kvað Runeberg
hafa dáðst mjög að íslenzkum
bókmenntum og fram til hinztu
stundar hafa rætt um ísland.
Eitt dæmi af mörgum um and-
legan skyldleika íslendinga og
Finna.
Heimili Runebergs er ekki
stór bygging, en eigi að síður
hlýtur hver og einn, sem þang-
að kemur, að finna, að hann
hefir dvalið í andlegum há-
skóla.
manna og U. M. F. Skeiða-
manna (sjá úrslit).
Að lokum var stiginn dans í
döggvötu grasinu og samkom-
unni slitið kl. 11 síðdegis.
Samkomugestir voru um 1000,
en veður var fremur óhagstætt
eins og oftar í sumar hér sunn-
anlands: Allhvass suðaustan
með snörpum skúrum.
í íþróttakeppni sem fór fram
á Álfaskeiði sunnudaginn 10.
ág., á milli U. M. F. Hruna-
manna og U. M. F. Skeiðam.
urðu úrslit eins og hér segir:
Hásíökk: 1. Gunnlaugur Jóns-
son, S., 1.65 m. 2. Skúli Gunn-
laugsson, H., 1.63 m. 3. Bjarni
Jónsson, S., 1.60 m. 4. Ólafur
Jakobsson, S., 1.55 m.
Langstökk: 1. Skúli Gunn-
laugsson, H., 6.22 m. 2. Eirikur
Steindórsson, H., 5.93 m. 3.
Bjarni Jónssori, 'S., 5.89 m. 4.
Vilmundur Jónsson, S., 5.44 m.
Þrístökk: 1. Bjarni Jónsson,
S. 12.50 m. 2. Skúli Gunnlaugs-
son, H., 12.47 m. 3. Eiríkur
Steindórsson, H., 12.15. 4. Ólafur
JakobsSon, S., 11.65 m.
Kúluvarp (drengjakúla): 1.
Skúli Gunnlaugsson, H., 13.44 m.
2. Garðar Vigfússon, S., 12.56 m.
3. Þorsteinn Alfreðsson, S., 12.39
m, 4. Sigurður Gunnlaugsson,
H„ 11.90.
Kringlukast: 1. Þorsteinn Al-
freðsson, S„ 29.60 m. 2. Skúli
Gunnlaugsson, H„ 29.19. 3. Sig-
urður Gunnlaugsson, H„ 28.04
m. 4. Garðar Vigfússon, S., 27.95
metra.
Félögin urðu jöfn að vinning-
um, hlutu 25 stig hvort.
Keppendur voru 5 frá U. M.
F. Hrunamanna og 6 frá U. M.
F. Skeiðamanna.