Tíminn - 26.09.1947, Page 2

2
TÍMIIViV, föstudagmn 26. sept. 1947
175. blað

Föstudagur 2G. sept.

Hverjir leiddu þjóðina
í hættu?
Sparnaður er dyggð.
Svo að segja daglega þreifa
menn á staðreyndum, sem
minna ónotalega á það, hvar
komið er þjóðarhag í gjaldeyris-
málum. Framkvæmdir við að
leiða hitaveituvatn víðar en það
er enn komið truflast og tefjast
af gjaldeyrisástæðum. Fjárhags-
ráð hefir neitað um fjárfest-
ingarleyfi fyrir iðnskólabygg-
ingu í Reykjavík. Svo má lengi
felja áfram.
Það er hið mesta vandaverk
að úrskurða hvað eigi að bíða og
hverji skuli fram haldið, þegar
•svona stendur á. Engin stofn-
un mun leysa þann vanda, svo
að ekki orki tvímælis.
En þær ástæður, sem menn
þreifa nú daglega á í þessum
efnum, eru öflug áminning um
það, að sparnaður, sjálfsafneit-
un og ráðdeild eru þjóðhollar
þegndyggðir, sem ekki verður
án verið. Sönnum umbótamönn-
um blæðir í augum hvemig
fjármunirnir hafa farið. En þá
sjá þeir líka betur hver nauðsyn
er að skipta um stefnu og hver
dyggð ráðdeildin er.
Prangað með sérleyfi.
Svo að segja daglega birtist
í blöðum auglýsingar um verzl-
un, sem er utan við lög og rétt.
Menn bjóða offjár fyrir leyfi,
sem öðrum hafa verið veitt og
auglýsa eftir tilboðum í leyfi,
sem þeir hafa fengið sjálfir.
Þegar innflutningur er tak-
markaður og háður leyfi stjórn-
skipaða fulltrúa ríður mikið
á, að fylgt sé almennu réttlæti
við þá úthlutun. En hitt verður
að fyrirbyggja, að óhlutvandir
menn, sem sært hafa út leyfi sér
til handi, haldi svo á þeim opin-
bert uppboð með auglýsingu í
sjálfum stjórnarblöðunum og
selji svo hæstbjóðanda. Það eru
áreiðanlega mörg dæmi um það,
að leyfi fyrir bíl hafi þannig
verið selt á þúsundir króna, —
ieppaleyfi e. t. v. allt að 10 þús-
undum.
Það er auðséð, að svona rétt-
gatnamótum og hrósa sér af
fyrirhyggju sinni, ráðdeild og
réttvisri stjórnsemi.
arfar í viðskiptum er óþolandi.
Það er svo ranglátt og auk þess
er það allt of mikil háðung fyrir
stjórnarvöld landsins.
Ein hættan, sem fylgir þessu
háttalagi er svo sú, að grunur
kviknar um, að sumir þeir, sem
veita þessum auglýsendum leyfi,
séu með í svínaríinu og hand-
hafi leyfisins kannske sölumað-
ur fyrir þá.
Það sýnist þó ekki neitt
kraftaverk, að haga þessu svo,
að ef menn notuðu ekki leyfin
sjálfir skiluðu þeir þeim aftur
til þeirrar stofnunar, sem veitti
þau.
Betra fyrirkomulag á
iðnnámi.
Á þingi iðnnemasambandsins,
sem er nýlokið, var meðal ann-
ars samþykkt tillaga um endur-
skoðun reglugerðar um iðnnám,
á þeim grundvelli, að námstími
í sumum iðngreinum yrði stytt-
ur og komið yrði á stofn verk-
námsskólum.
Það er góðs viti, að iðnnemar
hafa hér kveðið upp úr með
það, að iðnnámi er nú illa hag-
að. En vissulega ganga tillögur
þeirra heldur skammt. Hér þarf
róttæka endurskoðun, á allri
iðnnámslöggjöfinni. Framvegis
á hún að miðast við þarfir og
hagsmuni alþjóðar.. Iðnnem-
arnir eiga að stunda nám sitt,
en ekki að vera sendisveinar og
snatar meistara sinna mánuð-
um saman. Svo eiga þeir að fá
réttindi sín, þegar þeir hafa
kunnáttu til, án einskorðunar
við ákveðinn námstíma. Og iðn-
stéttirnar eiga að verða svo fjöl-
mennar, að jafnan sé nóg af
kunnáttumönnum, til að vinna
þau verk, sem sérkunnáttu þarf
til.
Það þarf að koma upp verk-
námsskólum — iðnskólum, — en
hverfa frá einhliða miðalda-
fyrirkomulagi frá þeim timum
er engir skólar voru til. Auðvit-
að mun afturhaldið spyrna á
móti, — eins og alltaf, en nú-
verandi iðnnám er jafn fráleitt,
og ef t. d. allt verzlunarnám
færi fram í þjónustu hjá ein-
hverjum verzlunarfyrirtækjum,
ems og einu sinnl var.
Eitt, sem Gunnar á eftir.
Einu sinni var Gunnari Thor-
oddsen, þeim sem nú er borgar-
stjóri, falið að semja frumvarp
til laga um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna. Síðan
eru nú liðin nokkur ár, en ekki
bólar enn á frumvarpinu. Þar
sem manni þessum virðist vera
betur lagið að tala en vinna
væri athugandi fyrir ríkis-
stjórnina, hvort ekki mætti nú
fela öðrum frískari manni þetta
hlutverk, eða þá setja Gunnari
meðhjálp við það.
Svo yfirgripsmikill og dýr,
sem ríkisreksturinn er, sýnist
engin fjarstæða, að opinberir
starfsmenn vinni samkvæmt
ákveðnum lögum.
Síld á 10 og 40 stykkið.
Þjóðviljinn skýrir frá því um
daginn, að verð á matvælum
hafi lækkað um 20% í Sovét-
ríkjunum nýlega. Samkvæmt
þessari frétt ætti til dæmis
saltsíldin, sem Erlendur Þor-
stainsson sagði frá, að hafa
lækkað úr 13 krónum í 10 og 40
stykkið. Þá er óneitanlega
töluvert atriði í sambandi við
þessa frétt, hvort verðlækkunin
er almenn og nær bæði yfir hið
skammtaða magn og hinn lög-
lega svarta markað ríkisir.s, eða
bara annað. En sumum mun
finnast, að það sé máske ekki
neitt yfirnáttúrlegt við það, þó
að síldin hans Erlends hefði
lækkað.
„Það fáum vér ekki skilið
í þessu lífi.
Það er annars dálítið skrítið,
að Þjóðviljinn segir frá þessari
verðlækkun á matnum í Rúss-
landi jafnframt því, sem hann
leggur líf og æru flokks síns í
það, að hægt sé að selja íslenzk-
ar matvörur til Austur-Evrópu
fyrir hærra verð en nokkru
sinni fyrr. Það er þá engu likara
en Þjóðviljamenn hafi þá trú,
að hagkerfi Rússa sé þeirrar
náttúru, að því dýrara sem þeir
kaupi inn, því ódýrara geti þeir
selt aftur. Á þann hátt geti
hið blessaða hagkerfi kommún-
ismans haldið uppi lífskjörum
viðskiptaþjóðanna og heima-
þjóðarinnar í senn.
Kastali Mammons
— gullgeymsla Bandaríkjanna
Sósíalistar hafa gert sér tíð-
rætt um sinn um þá hættu, sem
íslenzku sjálfstæði stafi af er-
lendu fjármagni og erlendri
íhlutun.
Það er sízt um of, þó að sú
hætta sé rædd. Lítil þjóð, sem
verður fjárhagplega háð ein-
hverju stórveldi, hefir þar með
opnað ýmsar gáttir fyrir fram-
andi íhlutun.
í þessu sambandi skyldi þess
gætt, hver ráð eru helzt tii þess,
að bægja þessari hættu frá og
á hvern hátt hún er yfir sig
kölluð.
Það er þá skjótséð, að fjár-
hagslegt sjálfstæði og óháð
viðskiptasambönd, er helzta
sjálfstæðislega vörnin á þessu
sviði.
Sósíalistar áttu þátt í ríkis-
stjórn á íslandi I tvö ár. Á því
tímabili var þess illa gætt, að
reisa rönd við þeirri hættu, sem
þeim verður nú svo tíðrætt um.
Svo að þjóð standi föstum
fótum á sjálfstæðum fjárhags-
grundvelli, þarf hún að afla
meira en hún eyðir. Til þess
þarf atvinnulíf hennar að vera
með blóma, ráðdeildarsöm
stjórn á gjaldeyrismálum og
hófsemi í lífsvenjum almenn-
ings.
Hvernig var þessu fullnægt
þegar Sósíalistar tóku þátt i
rikisstjórn á íslandi?
Þeir skyldu þannig við, að
ríkissjóður varð að ábyrgjast
sjávarútveginum fiskverð, sem
er 30—40% yfir útflutnings-
verði. Sé miðað við heimsmark-
aðsverð er talið, að islenzkir
útgerðarmenn hafi tapað 100
miljónum króna á síðustu vetr-
arvertíð, þrátt fyrir ágætt tið-
arfar og góðan afla.
Gjaldeyrisnotkunin meðan
Sósíalistar voru í stjórn var
miklu meira en dæmalaus.
Llfsvenjur þjóðarinnar voru
hóflausar á því tímabili. í
stríðum straumum flykktust
menn til framandi landa og
liíðu þar í bruðli og gegndar-
lausu sukki. Margs konar mun-
aðarvörur og glingur var flutt
inn og á flestan hátt lifað yfir
efni fram.
Þannig var allt á eina bók
lært, eins og markvíst væri að
því stefnt, að opna erlendu
fjármagni leið til ítaka og
áhrifa hér.
Því er nú sama hvar griplð
er niður hér á grundvelli sjálf-
stæðs fjármálalífs og óháðrar
tilveru efnalega. Einu gildir,
hvort athugað er um atvinnu-
vegina, ríkissjóðinn eða gjald-
eyrismál þjóðarinnar í heild.
AIls staðar er grrunnurinn graf-
inn í sundur eftir óstjórn Sós-
íalista.
Hinu verður svo að treysta i
iengstu lög, að þjóðin kunni nú
fótum sínum forráð, rétti hlut
sinn og bægi frá sér þeirri hættu,
sem yfir hana hefir verið köll-
uð. Það getur hún, með því að
einbeita sér að uppbyggilegum
framleiðslustörfum, hafa á-
kveðna og þjóðholla stjórn á
gjaldeyrismálunum og taka upp
skynsamlega og heilbrigða lifn-
aðarhætti.
Þessi leið til bjargar stendur
opin, en ekki spáir það góðu um
framhaldið, meðan Sósíalistar
og aðrir, sem stýrt hafa í það
öngþveiti og óefni, sem enn
horfir í, standa á torgum og
IÖRGEN IIAST:
Það er ýkjulaust þótt sagt sé,
að Bevin hafi komið hreyfingu
á, þegar hann varpaði því fram,
að Bandaríkjamenn ættu að
taka þann 21 miljarð dollara í
gulli, sem þeir eiga geymt í
neðanjarðarhvelfingum í Fort
Knox og skipta því milli þjóða
þeirra, sem vantar dollara og
vantar gull.
Ekki er gott að segja hvaða
árangur verður af þessum til-
lögum Bevins. En óhætt mun þó
að fullyrða, að það sé ekki ein-
göngu til að ákveða um fram-
kvæmd þeirra, sem Snyder fjár-
málaráðherra Bandaríkjanna
tekur sér far með Elísabetu
drottningu til Englands.
En ræða Bevins hefir beint
athyglinni að gullhvelfingunum
í Fort Knox. Áhugi manna bein-
ist að þeirri byggingu, en þeir
eru þó næsta fáir sem hafa séð
hana, — jafnvel meðal Amer-
íkumanna sjálfra, enda er þetta
einn sá staður í heimi, sem bezt
varðhöld eru höfð um.
Þetta er ekki ævaforn kastali.
Húsinu var ekki lokið fyrr en
1936. Þá hafði gullið streymt til
Bandaríkjanna árum saman frá
öllum löndum og álfum, — og
nú þótti stjórninni ekki lengur
unandi við eldri geymslur í
Washington.
Það varð að ráði að byggja
sérstaka þró eða geymslu fyrir
gullið og staðurinn Fort Knox
i Kentucky riki varð fyrir val-
inu. Sá staður er afskekktur og
900 km. frá sjó, svo að hann
virtist a. m. k. ekki vera í hættu
fyrir sjóræningjum.
Einföld en virðuleg marmara-
bygging gpæfir yfir hvelfingum
þrónna. Hún er h. u. b. 120 rúm-
metrar. Ekkert var tiisparað að
gera bygginguna sem traustasta
og var hún treyst með stáli og
steypu, svo að örugg væri fyrir
alls konar skotum, sprengjum
og innbrotstækjum er þá
þekktust, en auðvitað var ekki
reiknað með kjarnorskusprengj-
um.
Á öllum fjórum hornum bygg-
ingarinnar eru steinsteypt vél-
byssuhreiður. Þar í kring eru
skálar og tjöld setuliðsins, sem
er þúsund manns.
Það er engin hætta á því,
að Bevin eða aðrir Evrópumenn
komi sjálfir og sæki gullið
óbeðnir.
Þó að Bandaríkin hafi nú
safnað til sín meginhluta af
gulli heimsins er raunar alls
ekki langt síðan gullforði fór að
bera uppi gjaldeyri þeirra.
Langt fram á nítjándu öld var
gull og sj,lfur lagt þar að jöfnu,
sem baktrygging dollaraseðl-
anna, — og það var fyrst undir
aldamótin, þegar geysilegt verð-
fall varð á silfrinu, sem áhrifa-
menn Bandaríkjanna sneru sér
ákveðið að gullinu.
Það gekk þó ekki þrautalaust
og raunverulega má segja, ao
baráttan um gullfótinn hafi
verið mestu átök í stjórnmálum
Bandaríkjanna milli þræla-
stríðsins og heimsstyrjaldarinn-
ar fyrri. Vegna þeirra átaka
riðlaðist flokkaskipun í landmu.
Sá hét William Jennings Bry-
an, sem mest herti þessa bar-
áttu. Hann gerði andstöðuna
gegn gullfætinum að ævistaifi
sínu og * 1/pr.rðist af dæmafárri
mælsku og brennandi ákafa.
Farkennsla og skólastaðir
Menn segja, að farkennslan
eigi smám saman að hverfa úr
sögunni, en engum dettur í hug,
að það verði á næstu árum. Því
er ekki úr vegi að hugsa alvar-
lega um velferð þeirra barna,
sem eiga eftir að búa við hana
enn um nokkur ár. Farskóla-
héruð eru nú um hundrað.
Reynslan er sú, að mjög fáir
Kennaraskólamenn fást til
starfsins og ósérfróðir menn eru
einnig tregir til. Víða verða
kennaraskipti árlega, og þykir
bæði börnum og foreldrum það
slæmt. Hvað er það, sem gerir
farkennsluna svona óvinsæla?
Hér er um mistök að ræða frá
hendi löggjafans og skóla-
nefnda:
Skólastöðum er víða mjög
ábótavant, en þeir gætu með
litlum kostnaði, orðið viðunan-
legir. Verstur er kuldinn í skóla-
stofunum. Það er lágmarks-
krafa, að eldstæði sé í skóla-
stofu. Upphitun með olíuvél
nægir ekki og loftið spillist.
Sömuleiðis verður að vera hægt
að opna glugga. Börn, sem
stöðugt eru kvefuð, verða ekki
ötul við námið, og hafi kenn-
arinn ekki hestaheilsu, getur
hann ofkælst líka. Skólanefnd
er ævinlega kunnugt um húsa-
kynnin, og hún á að hlutast til
um, að einhver skilyrði séu til
hitunar, gjarnan á kostnað
hreppsins, því að hér er velferð
ungu kynslóðarinnar í veði.
Ljós verða einnig að vera þann-
ig, að sjón barnanna sé ekki
hætta búin. Olíulampar hafa að
vísu verið lítt fáanlegir I verzl-
unum, en með atorku og góðum
vilja væri sjálfsagt oft hægt að
útvega þá, til dæmis að láni
frá heimilum, sem hafa verið
raflýst. En margir skilja ekki
til hlítar, hve vond birta tefur
námið og er börnunum hættu-
leg.
Nokkur hætta er á því, að
þeir, sem aldir eru upp við
„borgaralegan" hugsunarhátt
og „hagkerfi auðvaldsskipulags-
ins“ eigi erfitt með að átta sig
á þessum vísindum. En um það
munu sannir Þjóðviljamenn
geta sagt með postulanum: Vér
lifum í trú en ekki skoðun.
Það er heldur engin nýjung
(Framahld á 3. síðuj
Þá eru skólaborðin: Þau verða
að vera nægilega stór og ekki
óstöðug. Það er vont að kenna
skrift við þau borð.
Salerni verður að vera á
heimilinu — úti eða inni. — Það
er lægsta krafa, sem hægt er að
gera til skólastaðar og kostar
ekki annað en fjórar plötur af
ryðguðu bárujárni. Hver skóla-
nefnd á að láta þetta mál til
sín taka. Gluggatjöld og borð-
dúkar eru hégómi samanborið
við þessa sjálfsögðu hreinlætis-
ráðstöfun.
Hér hefir verið drepið á fá-
ein atriði, sem sveitafólkið gæti
sjálft bætt úr með litlum kostn-
aði, en mundi gera líðan barn-
anna og kennarans ólíkt betri.
Vona ég, að hér sé ekkert of-
mælt. Áðurnefnd vanræksla
tíðkast alltof víða.
Mér er sagt, að námsstjórar
hafi það starf með höndum að
lesa skýrslur og semja skýrslur,
og efast enginn um, að slíkt geti
verið ærin vinna á þessari blek-
öld. En væri ekki eins þarft, að
námsstjórinn verði nægum
tíma til að halda fundi með
skólanefndum og ræddi ræki-
lega við þær þau mál, sem ég
hefi minnzt á hér?
Þá kem ég að mstökum lög-
gjafanna í skólamálum sveit-
anna. En þau eru fólgin í því,
að vesalingis farkennarinn er
settur í skammakrók á nýju
launalögunum, ef hann hefir
ekki verið í Kennaraskólanum.
Þessi lotning fyrir sérmenntun
virðist eingftngu bundin við
barnaskólana. Að minnsta kosti
eru dæmi þess, að menntaskóla-
kennarar eru ekki sérfróðir í
þeirri násgrein, sem þeir kenna.
En ekki mun vera dregið af
launfim þeirra í virðingarskyni
við lærðari stéttarbræður
þeirra.
Mér þykir farkennslan
skemmtileg, þrátt fyrir þá ann-
marka, sem hér eru taldir. Og
verði bætt úr þeim, mætti vel
svo fara, að mörgum þætti hún
viðunandi og teldu ekki eftir
sér að gegna þessu starfi, þar
til skólahús rísa upp og Kenn-
araskólamenn sjá sér fært að
taka við.
Oddný Guðmundsdóttir.
Hvað eftir annað knúði hann
flokksþing Demókrata til að
taka afstöðu gegn gullfætinum
og sem forsetaefni flutti hann
margar heitar og snjallar ræður
um málið.
Honum var það bjargtbst
sannfæring, að gullfóturinn
myndi auka misræmi í lífskjör-
um Ameríkumanna. Hann for-
hann nú risið upp af gröf sinni
myndi hann segja, að málstað-
ur sinn hafi nú fengið sterkari
rök við að styðjast, en hann hafi
nokkru sinni séð fyrir eða
dreymt um.
Gullið sigraði og Mc Kinley
forseti undirskrifaði lögin um
gullfótinn á þjóðhátíðardegi
Bandarikjanna, 4. marz 1900.

Kastali gullsins,
dæmdi gullið hörðum orðum og
sagði m. a.:
Þú skalt ekki þrýsta þessari
þyrnikórónu á höfuð hins vinn-
andi manns. Þú skalt ckki
krossfesta manninn á krossi úr
gulli.
William J. Bryan varð ekki
kosinn forseti og hann sigraði
ekki en barátta hans ávann
honum frægðarorð, sem hann
bar til dauðadags 1925. Gæti
, Fort Knox.
Þá voru tímamót í sögu Banda-
ríkjanna. Almennri velmegun
hefir hnignað síðan en það sýnir
hvernig gullforði heimsins heítr
sogast til Bandaríkjanna, að
árið 1931 þegar ákveðið var að
byggja yfir 10 miljarða dollara
í gulli í Fort Knox, lágu ekki
fyrir nema 3 miljarðar en áður
en þrónni var lokið var sjóðuc-
inn orðinn 11 miljarðar og nú
er forðinn kominn í 21 miljarð.