Tíminn - 03.02.1948, Page 4

4
Reykjavík, þriðjudaginn 3. febr. 1948
26. bla'ð
Barátta
endanna
Morgunblaðsius gegn rétti neyt-
og héraðanna í verzlunarmáiunum
Oburöug rök.
Þaö. eru heldur óburðug
rök,. sem Mbl. ber fyrir sig,
þegar pað kveöur upp alls-
herjaráíellisdóm um kaupfé-
iagsskapinn í landinu. Rök
blaðsms eru þau, að einu
sinni. iikaði ekki ákveðnu
skájdí, sem nú er andað fyrir
meira en mannsaldri, and-
rumsloít á einni kaupfélags-
samkomu, svo að það hætti
við að taka þar til máls. Það
er þessi fertuga saga, sem nú
er or.ðin a'öalröksemd Mbl. í
verzl.unarmálum.
Hér er þess fyrst að gæta,
að einn fundur í einu kaup-
félagi hefir lítið almennt
sönnunargildi um kaupfé-
lagsskapinn í heild, og það
jafnvel, þó að hann væri ekki
afstaðinn íyrir meira en
þrjátíu árum.
I ööru lagi mun það hafa
boriö við í flestum félags-
skap, sem átt hefir sér ein-
hvqrja. sögu, að mönnum hef-
ir migjafnlega fallið. Má ef-
laust finna þess ótal dæmi,
aö viðkvæmir gáfumenn hafi
eKki fellt sig við allt, sem
raðamenn í félagi þeirra
ger.óu. «vo er um allan stétt-
ariélagsskap, menningarfé-
log og hvaða nöfnum sem
neínast. Munu engir menn,
meö réttu ráði, taki slíka á-
rekstra sem áfellisdóm um
felagsskapinn í heild.
i þriöja lagi leggur Mbl. út
á hálan ís, er það skírskotar
svo mjög til einstakra um-
mæl^. hjá einstöku skáldi.
Þaö e.r hægt að fylkja fram
roðum góðskálda frá Jónasi
Hallgrimssyni til Halldórs
Kiljans Laxness og vitna í
ummæli þeirra, sem eru í
beinni andstöðu við eitthva'ð
ar' því, sem Mbl. helgar krafta
sirfá óg lifir fyrir. Bla'ðið
hefir þiú illa ráö á að selja
einstökum skáldum, þó a'ð
goðskáld séu, sjálfdæmi í
líiálum sínum.
Én það er fálma'ð eftir
hálmstráum, þegar örvænt-
ingin grípur merm. Út frá
þeifrí staðreynd er Mbl. skilj-
anlegt Annars ekki.
Rétiur neytenda.
■ Víbi segir, að Timinn vilji
emoka alla verzlun þjóðar-
innar hjá kaupí'élögunum.
Mbl. nyggir þetta á stuðningi
Tímans við tillögur Fram-
soknarmanna í fjárhagsráöi
um aö neytendur fái að rá'ða
þv.i, jtivar þeir verzli.
þettn er t'urðuleg fullyrðing.
Tímlriri berst fyrir því frelsi
i verzlunarrnálum, að neyt-
eridur megi hafa viðskipti sín
þar, sem þeir vilja helzt.
Tíminn veit hvers virði gagn-
kvæmt traust er í verzlunar-
málunx, en traustið getur ekki
hvilt á neinu ófrelsi og
þvinguri, heldur frjálsri á-
kvörðui, og eigin vali. Þeir
kaiipmenn, sem hafa traust
og alit hjá fólkinu, eiga að
vera frjálsir að því að verzla
meðan þeir vilja og auka við-
skipti sin í samræmi við álit
sitt meðal viðskiptavinanna.
Timrnn trúir því, að fólk-
iö ’sjálft muni finna bezt
hv^r pví er hollast og hag-
kvæmast að verzla. Auðvitað
getur mönnurri yfirsést í
þeim efnum, en dómur al-
mennings mun þó reynast
réttastur í þeim efnum, þeg-
ar til lengdar lætur. Sízt
munu stjórnskipaðar nefnd-
ir reynast þar farsselli og
réttvísari.
Mbl. virðist hér hafa minna
traust á dómgreind almenn-
ings, eftir því sem það segir,
hvernig sem þeir sleggju-
dómar kunna að reynast því
til lýðhylli. Að minnsta kosti
munu fáir verða til að óska
þess, að Mbl. hafi vald og
einkarétt til að velja verzl-
anir fyrir þá að skipta við.
Hitt er rétt að taka greini-
lega fram, að það er ályktun
Mbl. en ekki Tímay.s, að öll
verzlun muni færast til kaup
félaganna, ef almenningur
fái a'ö rá'ðstafa innflutningn
um me'ð skömmtunarseðlum
sínum. Tíminn telur víst, aö
það myndi mjög auka við-
skipti kaupfélaganna, og
færa verzlun til milli kaup-
manna innbyröis. En ef
reynslan skyldi sýna, að
kaupmenn héldu hlut sínum,
samkvæmt frjálsu vali neyt-
endanna, þá er ekki annað
en taka því. Þá er það lýð-
ræöislegt réttlæti. En það er
einmitt gegn þessu frjáls-
ræði neytendanna, sem Mbl.
berst.
Réttur héraöanna.
Allar skammtanir og tak-
markanir verður að fram-
kvæma með jafnrétti. Svo er
það meðal annars um út-
hlutun innflutningsleyfa. Þar
má ekki gera innflutnings-
leyfin að kúgunartækjum til
að leggja verzlun einstakra
héraða undir önnur og raska
eölilegri þróun.
Þetta finna menn mjög vel.
Svo að segja einhuga standa
menn utan Reykjavíkur um
þá kröfu, að innflutningnum
sé skipt réttlátlega milli hér-
aða. Þar kemst enginn flokks
legur ágreiningur að.
Þessu mikla áhugamáli og
réttlætismáli héraðanna væri
fyllilega borgið, ef skömmt-
unarseðill neytandans gilti
sem innkaupaheimild eða
lykill a'ð innkaupaheimild.
Þá væri rétturinn til inn-
flutnings festur þar, sem
neytendur vilja. Þar með væri
tekið upp og staöfest lýðræð-
islegt jafnrétti milli héraða
landsins í innflutningsmál-
unum. En Mbl. má ekki til
þess hugsa.
Þaö væri beinna og brota-
minna fyrir Mbl. að segja
hispurslaust sem svo: Gömlu
heildsalarnir hafa verzlað fyr
ir okkur undanfarin ár og þar
með hafa þeir unnið til þess,
að fá að gera það áfram,
alveg án tillits til þess, hvort
nokkur vill skipta við þá. Við
skiptum þjóðinni á milli
þeirra, þannig að hver þeirra
fær einkarétt til að selja svo
og svo mörgum af borgur-
um landsins lífsnauðsynjar
þeirra. Annaðhvort verður að
kaupa þær þar eða vera án
þeirra. Það er eina frjálsræð-
iö, sem viö teljum rétt að
veita neytendum almennt.
Það var nú eins á einokun-
artímunum. Enginn var þá
skyldaður til að verzla, en ef
hann verzlaði, og til þess
neyddist hann ariðvitað, þá
var hann skyldaður til að
verzla á ákveðnum stað,.
hvort hann vildi eða ekki.
Samkvæmt innflutningsleyf-
um þeim, sem gilt hafa að til-
hlutun Morgunblaðsm., hef-
ir nær öll innflutningsverzl-
unin fari'ð um hendur heild-
verzlana í Reykjavík, og síð-
an skömmtunin kom, hefir
þetta versnað um allan helm-
ing, því að reykvízku heild-
salarnir hafa látið smáverzl-
anir þar sitja fyrir smáverzl-
unum úti á landi og því hefir
aldrei horft eins illa í verzl-
unarmálum dreifbýlisins og
nú.
Vantrúin á lýðrœöið.
Mbl. segir að sé lítið lýð-
ræði í kaupíélögunum. Þar
ráði klíkur einstaklinganna.
Hvar er til lýðræði, ef það
er ekki í kaupfélögunúm
íslenzku? Getur Mbl. svarað
því?
Svo mikið er víst, að það er
ekki meira lýðræði ríkjandi
í þjóðfélaginu islenzka sjálfu
heldur en kaupfélögunum,
þó að grundvöllurinn sé ná-
kvæmlega hinn sami, almenn
ur kosningarréttur og eitt
persónulegt atkvæði hjá
hverjum manni. — Kannske
Mbl. þyki lý'ðræðislegra að
atkvæðastyrkur fari eftir eign
og efnahag?
En Mbl, sem segir, að menn
hafi ekki vit á að sjá hvar
þeim er hollast að verzla,
getur náttúrlega sagt, að ís-
lenzkir kaupfélagsmenn séu
þeir aumingjar, að þeim sé
almennur atkvæðisréttur
einskis vir'ði, þvi að þeir láti
einhver j ar slæmar klíkur
ráða yfír sér. Þess vegna geti
ekki orði'ð lýðræð'i í félagsskap
þeirra. Þeir séu ekki menn til
að vera frjálsir og geti ekki
verið annað en ánauðugir
þrælar.
Mbl. mun eiga eftir að
finna það, a'ð þessi dómur er
rangur hjá því. Það mun
finna, að réttlætismál fólks-
ins í verzlunarmálunum verða
ekki tafin til lengdar.
Vérzlunarmálin og stjórnar-
samvinnan.
Mbl. talar um, a'ð það séu
fjörráð við samstarf borgara-
legu flokkanna til viðreisn-
ar að berjast fyrir jafnrétti
neytenda og héraða í verzl-
unarmálum. Þó er sú barátta
í beinu samræmi vi'ð fyrir-
heit stjórnarsáttmálans. Er
það þá fjandskapur við
stj órnarsamstarfiö aö ætlast
til efnda á þeim loforðum,
sem lögð voru til grundvall-
ar, þegar til þess var stofnaö?
Væntanlega líta ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins öðruvísi
á þetta en hlutafélagið Ár-
vakur.
Því fólki, sem er trúandi til
að velja sér alþingisménn, er
líka treystandi til að velja sér
verzlun til viðskipta.
Ef Mbl. telur a'ð sá réttur
fólksins geti ekki samlagast
fylgi þess við ríkisstjórnina,
verður það sjálft að taka af-
leiðingunum af þessari af-
stö'ðu sinni. Þa'ð er með stjórn
málaflokka eins og verzlanir.
Hvorttveggja á aö vera til
fyrir fólkið, en fólkið ekki fyr
(Framliald á 6. síSuJ
Þrjú vísuupphöf hafa lcgið fyrir
til að verða botnuð nú um hríð.
Það fyrsta er frá Herði og hijóðar
svo:
Það sem aldrei augað leit,
einatt hugann seiðir
Þetta botnar Skuggi nokkur svo:
vakir þrá í hjarta heit
heims um myrkar leiðir.
Ég hefi ekki getað gengið úr
skugga um, hvort þetta sé réttur
Skuggi og býst síður við að svo sé,
en mér líkuðu botnarnir hans vel.
Korni botnar þetta upphaf svo:
Æðra vald í ættarreit
aftur flugið leiðir.
Sigurður Draumland sendir
þennan botn, og ég vona að hann
komizt nú réttur frá okkur hérna
í prentsmiðjunni:
Útþrá sína enginn veit
eiga hærri leiðir.
Miðfirðingur botnar á þessa leið:
oft hefir þó í eigin reit
átt, sem veginn greiðir.
En svo hefir hann ekki getað
stöðvað sig, þegar hann var búinn
að taka skriðinn og heldur áfram:
Margur viö það fróun fann
að ferðast heima og geima,
. langt yfir skammt þó leitaði
hann,
lánið allt var heima.
Norðlenzkur prestur var hér á
ferð, og kastaði fram botni, sem
mér tókst eftir að væri svona:
þess vegna er sveit úr sveit
senzt um allar leiðir.
Svo er hér að lokum í dag botn
við þetta upphaf frá Hinrik frá
Merkinesi:
froðusnakksins fyrirheit
frelsi og manndóm eyðir.
Svo skulum við athuga hvernig
sömu menn botna /yrir hagyrðing
þetta upphaf:
Lífgar mál og léttir geð
leysir sál úr drunga.
Skuggi minn kveður svo:
hitar bál um hjartabeð
hrúndar nálarstunga.
Korni á þennan:
von, — þó hálan hasli beð
heimsins tálið þunga.
Sigurður Draumland kvað:
þetta að’ rjála munni með
við mjaðarskálu þunga.
Miðfirðingur vill helzt hafa
endaskipti á vísunni og fara
framan aö henni, og þetta sendir:
Ástarbál af auga léð,
sem ei er tál né stunga.
Norðlenzki presturinn kastaði
þesu fram:
ríða hála hjarnið með *
hvassa stálsköflunga.
En þessi botn Hinriks frá Merki-
nesi:
kvöldsins skál, — en morgni með
mín er í báli tunga.
Svo sendi - Korni hérna með
botnunum sínum þrjár stökur til
„gamals Húnvetnings", því að hann.
segir, að sér hafi þótt hann svara-
verður:
Endirinn var óska snuð,
enginn sá hans lögun.
Þegar heiminn gamli guð
gerði í tímans dögun.
Lastaðu ekki ljóðasmið
líkt þótt verkum hagi
og að gömlum góðum sið
á grönum kálfinn dragi.
Ýmsa bragi öldin ný
öðrum tónum syngur
góðfúslega gættu að því
gamli .Húnvetningur.
Ég þakka fyrir kveðskapinn.
Pétur landshornasirkill.
Ég þakka öllum þeim, er sýndu mér vináttuhug á
75 ára afmæli mínu 21. des. s.l.
Guð blessi ykkur öll.
JÓN HELGASON,
HILDISEY.
AMERICAN
OVERSEAS
AIRLINES

ímniur a
skíðamótið í Holmenkollen við Oslo, 7. marz. Nokkur
sæti laus í flugvélum félagsins frá Keflavík mánudag
1. marz og aftur frá Oslo 9. marz. Farmiðinn kostar
fram og aftur kr. 1368.00. Skrifstofa flugfélagsins í
Oslo mun útvega gistingu fyrir þá, sem þess óska.
Væntanlegir farþegar tali við okkur sem fyrst.
G. IIGLGASON & MELSTED H/F,
sími 1644.
♦♦♦»