Tíminn - 05.02.1948, Blaðsíða 5

28. blaff
TÍMINN, fimmtudaginn 5. febr. 1948
5
Fhnmtud. 5. febr.
Fjármálasukkið og
svik stjómmála-
mannanna
Smám saman kemur það
skýrar í ljós, hvernig háttað
er fjárreiðum ríkissjóðs. Við
fjárlagaumræðurnar á mánu
daginn mun hafa komið
fram ýmislegt, sem er öllu
stórkostlegra heldur en menn
áttu von á, jafnvel þótt þeir
vissu að í óefni væri komið.
Tíminn hefir nú birt ræðu
Halldórs Ásgrímssonar úr
útvarpsumræðunum, með
þeim greinargóðu upplýsing-
um, sem þar eru um fjár-
hagsástæður ríkisins. Af
henni sjá menn meðal ann-
ars, að á ríkissjóði hvíla nú
lausaskuldir, sem 'samtals
nema röskum 60 milljónum
króna og er þá ekki togara-
skuldin meðtalin.
Auk þess hvíla á ríkis-
sjóðnum áfallnar lögbundnar
skuldbindingar, sem eru full-
ar 70 milljónir króna. Þann-
ig nema lausaskuldir og kröf-
ur á ríkissjóðinn fullum 130
miiljónum króna og af því
munu 80 milljónir verða
skuldir ríkissjóðs sjálfs, en
ekki hvíla á öðrum ríkisfyrir-
tækjum eða stofnunum.
Þetta mun flestum þykja
nógu óglæsilegt, en þó er það
eftir, sem ekki er betra, að
fyrirsj áanlegt er, að 230 mill-
jóna tekjur ríkissjóðs á þessu
ári geta hvergi nærri hrokkið
til að mæta útgjöldum ríkis-
ins, eins og nú horfir. Og það
er ef til vill allra skuggaleg-
asta hliðin á þessum málum.
Mbl. hefir löngum borið sig
vel, þegar það hefir rætt um
afkomu ríkissjóðs, og er ekki
langt að minnast, að Pétur
Magnússon sagði alla sína
ráðherra tíð, að hagur ríkis-
sjóðs stæði með blóma, og
voru þó hans gyllingar aldrei
líkar því, sem fram kom hjá
forsætisráðherranum. En nú
fer Morgunblaðið málgagn
þessara manna undan í
flæmingi, og talar um skuldir
ríkissjóös erlendis nú og áð-
ur, en leiðir hjá sér að tala
um lausaskuldirnar innan-
lands. Það má þó búast við,
að allir heiðarlegir íslend-
ingar telji ríkissjóðnum skylt
að standa við skuldbindingar
sínar, þó að þær séu við
Landsbankann fyrir hönd ís-
lenzkra sparifj áreigenda.
Þjóðin vildi þetta, segir
Mbl., þegar það er að afsaka
fyrrverandi ríkisstjórn. Þeg-
þannig er dæmt, er skyldugt
að meta hvaða leiðsögn og
leiðbeiningar þjóðin fékk frá
foringjum sínum í stjórnmál-
um og fjármálum. Þeir menn,
sem gera stjórnmál að at-
vinnu sinni, eru skyldugir til
áð vera leiðsögumenn þjóð-
arinnar. Þeir eiga að marka
stefnuna og laða menn til
fylgis við hana, en ekki að
vera viljalausir taglhnýting-
ar og öskurapar fyrir ein-
hverjar múghreyfingar. Ef
stj órnmálamaður ætlar að
afsaka sig með því, að fólkið
hafi viljað þetta og þetta,
sýnir það, að hann er óhæfur
til starfs síns.
ERiENT
Harold
Það vakti nýlegá mikla athygli í
Bandaríkjunum, ”a& Harold Stass-
en, fyrrum landstjÓri í Minnesota,
lýsti yfir því, að hann myndi keppa
við Taft öldungacíeiídarþingmann
sem forsetaefni ■ repúblikana, þegar
fylkissamtök fío&sins í Ohio
veldu sér fulltruá' á landsþing
flokksins, sem éndánlega ákveður
forsetaefnið. Taft er" öldungadeild-
armaður fyrir Oftio 'og fylgi hans
hefir verið álitiBÍ;'svó öruggt þar,
að talið hefir ýefið’ víst, að allir
fulltrúarnir þaðafi inyndu styðja
hann sem forsetaefni. Ýmsum
finnst því koma fram ofurhugur í
þessu hjá Stasseú, én hins vegar
myndi það auka tfii' á fylgi hans,
ef honum tækist‘'áð ná nokkrum
fulltrúanna frá Ohlö á band sitt.
Aðstaða Tafts myiv^i hins vegar
versna að sama skaþi.
Það kom líkcV stfax í ljós, aö
Taft var ekki sama úm þessa yfir-
lýsingu Stassens.’því að hann óáfe-
aði samtals við haún rétt áður en
hún var birt. Samtáiíð bar þó eng-
an árangur og Sta.ssen lét svo um-
mælt eftir það, að þeir Taft væru
ósammála um fíéSt. Annars voru
taldar nokkrar líkúr til þess, að
bandalag myndi tákast milli þess-
ara manna gegil. Thomas Dewey,
sem er þriðja heizta forsetaefni
republikana, t. d. á þann veg, að
þeir létu fylgismenn sína samein-
ast að lokum um þann þeirra, sem
líklegri væri talifip, heldur en að
láta Dewey ná kgsnihgu. Þetta var
m. a. byggt á .þyí, að Taft og
Stassen eru á ..ýjnsán hátt taldir
ihaldssamari en Dewey.
Afkomandi þriggja þjóffa.
Harold Edward‘Sfássen er fædd-
■...
ur á bóndabýli T Minnesota 1907.
Móðir hans var þýzk, en faðir hans
var kominn af norskum og tékk-
neskum ættum. ÍSann vann með
foreldrum sípunj-'.við landbúnað-
arstörf á uppvaxtarárunum, en
eftir að hann tók.-að stunda skóla-
nám, vann hann- í tómstundum
sínum ýms önmif .störf til þess að
afla sér námsejtrM'Um tíma vann
hann í skrifstofj^s í- brauðgerðar-
húsi, við vagnstjérnf o. s. frv. Árið
1929 lauk hann laganámi við há-
skólann í Minnespta. og ári seinna
varð hann héráðssaksóknari í
Norður-Dakota.' Þyi starfi gegndi
hann til 1938 - ogýyann sér mikið
álit fyrir einbeitta' og röggsamlega
framgöngu. Svo ;mikið orð fór af
dugnaði *hans og stjórnsemi, að
republikanir í ISfinnesota ákváðu
að gera hann' \að : ríkisstjóraefni
sínu í kosningunum 1938. Hann
náði kosningu og'. var endurkosinn
aftur í næstu kosþingum með enn
meiri atkvæðamún:'gn í fyrra sinn-
ið. Það kjörtímabii' var hann þó
ekki ríklsstjóri tirýenda, heldur af-
Fram.sóknarnienn vissu
hvað þeir vildinpg vöruðu við
v e rðb ó 1 g u s t e f n ún n i. Lýð-
skrumurum tókst áð ná völd-
um með því að telja fólki trú
um að öllu vferi óhætt, þó
að þjóðin eyddi og sóaði
gengdarlaust.. Svo ætla þeir
nú að afsaka sig með því,
að þjóðinni, hafi þótt eyðslan
góö og viljað hana sjálf.
Þær þjóðir, sem hafa stjórn
málaþroska, gera þær kröfur
til stjórnmálamanna sinna,
að þeir viti sjálfir hvað þeir
vilja. Þejir méga að sjálf-
sögðu skipta um skoðun og
|hafa rétt til aff skjátlast. En
YFIRLIT:
Stassen
salaði sér embættinu til þess að
geta gengið í herinn rétt eftir að
styrjöldin hófst. Hann gekk í sjó-
herinn og var um skeið einn af
nánustu samverkamönnum Halsey
flotaforingja. Vorið 1945 skipaði
Roosevelt forseti hann einn af full-
trúum Bandaríkjanna á stofnþingi
sameinuðu þjóðanna. Síðan hefir
Stassen ekki gegnt neinu opinberu
starfi, heldur undirbúið framboð
sitt í forsetakosningunum haustið
1948.
Stassen vann sér gott orð ssm
landstjóri. Þótti hann bæði stjórn-
samur og framtakssamur.
Stefna Stassens.
Á flokksþingi republikana 1940,
þegar Wilkie var kjörinn forseta-
efni, var Stassen emn ákveðnasti
stuðningsmaður hans og hafði sig
þar mjög í frammi. Eftir fráfall
Wilkies hefir því verið litið á
Stassen sem einn helzta forvígis-
mann frjálslyndari armsins í re-
publikanaflokknum, en í seinni tíð
hefir hann virzt sveigjast mjög í
íhardssamari átt. í alþjóðamál-
um er hann fylgjandi víðtækri
hjálparstarfsemi Bandaríkjanna og
hefir m, a. lagt til, að þau ráð-
stöfuðu um 10%. af þjóðartekjunum
I þessu augnamiði næstu 10 árin.
Rök hans fyrir þessu eru m. a. þau,
að þannig verði bezt unnið gegn
kommúnismanum, því að hann
þrífist bezt, þar sem neyð og
skortur sé ríkjandi. Hins vegar vill
hann láta setja ýms skilyrði fyrir
hjálpinni, eins og t. d. þau, að ríkin,
sem verði hennar aðnjótandi, verði
að fresta öllum þjóðnýtingaráform-
um á meðan. í innanlandsmálun-
um virðist hann íhaldssamur og
hefir t. d. lýst fylgi sinu við vinnu-
löggjöf þá, sem þingið samþykkti
í fyrra. Það er í utanríkismálunum,
sem mestur skoðanamunur er
mijli hans pg Tafts.
Verffur Stassen í kjöri?
Stassen hefir þann aðstöðumun
fram yfir önnur forsetaefni re-
publikana, að hann hóf baráttuna
fyrir framboði sínu miklu fyrr eða
strax á árinu 1945. Taft hóf þessa
baráttu ekki formlega fyrr en á
síðastl. ári og Dewey hefir ekkert
látið á sér béra fyrr en nú eftir
áramótin og ekki einu sinni viljað
láta uppi, hvort hann gæfi kost á
sér.
Fyrst eftir að Stassen hóf áróð-
ur fyrir framboði sínu, fékk hann
fylgi margra þeirra, sem studdu
Willkie og síðar bættist mikið
af ungum mönnum, sem verið
höfðu í hernum, í stuðningslið
hans. Hann virðist eiga margt öt-
ulla stuðningsmanna.
Áróður sinn fyrir framboðinu
hefir Stassen rekið af miklum
þeir mega aldrei afsaka sig
með því, að þeir hafi látið
leiðast út í einhverja vit-
leysu, af því einhverjir aðrir
vildu það.
Þeir, sem ekki geta borið
ábyrgð á sér sjálfir, eiga ekki
að verða stjórnmálamenn.
Fjárhagslegu góðæri hefir
verið snúið við með pólitískri
óstjórn og eyðslu, svo að
hagur ríkissjóðs er í öng-
þveiti, í stað þess, aö hann
hefði getað verið með raun-
verulegum blóma. Nú sjá
þetta allir, og þar með rétta
niðurstöðu þess, sem um hefir
verið barizt undanfarin ár.
VeríSuir liaim yngsti forsetiim, sem
Bandaríkin liafa haft?
Stassen.
dugnaði. Hann hefir ferðast víðs-
vegar um Bandaríkin, haldið
fjölda fyrirlestra og skrifað margt
blaðagreina og nú seinast bók, þar
sem hann lýsir stefnu sinni. Þá
hefir hann ferðast til Evrópu og
átti í þeirri ferð viðtal við Stalin
og vakti frásögn hans af því mikla
athygli.
Stassen hefir marga þá kosti til
að bera, sem eru líklegir til þess
að vinna honum fylgi. Hann er
manna myndarlegastur á velli, sex
feta hár og samsvarar sér vel. Hann
er góður ræðumaður og þægilegur
í viðmóti. Röskleiki hans og stjórn-
semi nýtur viðurkenningar jafnt
samherja hans og andstæðinga.
Ýmsir telja það Stassen til á-
vinnings, að Eisenhower hershöfð-
ingi virðist nú hafa neitað því
endanlega að gefa kost á sér. Þykir
líklegt, að margt fyrrverandi her-
mar/;, sem studdu Eisenhower,
muni nú fylgja Stassen. Sennileg-
ast er þó talið, að aðalkeppnin á
flokksþingi republikana verði miili
þeirra Deweys og Tafts, og Stassen
komi þá fyrst til greina, ef ekki
næst samkomulag um annan
hvorn þessara tveggja. Tækist
Stassen að verða kjörinn til fram-
boðs og ynni síðan kosninguna,
myndi hann verða yngsti forseti,
sem Bandaríkin hefðu nokkuru
sinni haft.
Raddir nábúanna
Þjóðviljinn birtir í gær
ræðu Steingríms Aðalsteins-
sonar við 1. umf. nýja fjár-
lagafr. Er þar m. a. deilt á
Fjárhagsráð og segir þar
m. a.:
í 3. gr. laganna er mælt svo
fyrir, að fjárhagsráð skuli
semja, fyrirfram fyrir ár hvert
áætlun um heildarframkvæmdir
í landinu. í áætlun þessari skuli
gerð grein fyrir kostnaði við
allar stærri framkvæmdir, svo
og með hverjum hætti f jár skuli
aflað til þeirra. Ennfremur skal
fjárhagsráð semja, fyrir ár
hvert, heildaráætlun um út-
flutning og innflutning þess
árs. — Loks scgir svo í 6. gr.
laganna (með leyfi hv. forseta):
„Jafnhliða því, sem fjárhagsráð
semur áætlun þá um heildar-
framlivæmdir, er áður greinir,
skal það og gera sérstaka áætl-
un um framkvæmdir ríkisins
áður cn fjárlög eru samin ár
hvert.“
Ekkert af þessum áætlunum
liggur enn fyrir Alþingi — enda
þótt komi sé nokkuð fram yfir
áramót .... Þær áætlanir verð-
ur Alþingi að fá nú þegar —
og mun Sósíalistaflokkurinn
ganga ríkt eftir því, að þessum
ákvæðum f járhagsráðslaganna
verði fullnægt.“
Þeim töfum, sem oröið hafa
á þessum máluna- hjá Fjár-
*
Ibúðabyggingar
bæjarins
Reykjavíkurbær hefir á und
anförnum árum haldiff uppi
allverulegum íbúðabygging-
ingum. Starfsemi þessi hefir
tekizt illa, þar sem bygging-
arkostnaffurinn hefir oftast
orðiff óefflilega hár. Virffist sú
reynsla, sem er fengin í
þessum efnum, mæla á móti
því, aff bærinn hafi aff nauð-
synjalausu slíkar fram-
kvæmdir meff höndum.
Sú nauffsyn, sem helzt ætti
að geta ráffiff því, aff bærinn
réðist í íbúffabyggingar, væri
vöntun á framtaki borgar-
anna sjálfra til þess aff ann-
ast þessar framkvæmdir.
Slíku hefir veriff síffur en svo
aff heilsa. Byggingastarfsemi
bæjarins hefir einmitt orðiff
þess valdandi, aff byggingar,
sem einstaklingar effa bygg-
ingasamvinnufélög hafa haft
meff höndum, hafa tafizt
stórlega effa stöffvast meff
öllu, þar sem bæjarbygging-
arnar hafa dregiff til sín
vinnuafl og byggingarefni, er
þessir aðilar hefðu getaff hag
nýtt sér aff öðrum kosti.
Það fer t. d. fjarri því, aff
neitt fleiri íbúðir verði byggff
ar hér í bænum á þessu ári,
þótt bærinn ráðist í byggingu
20—30 nýrra íbúða, eins og
talaff mun um. Hjá Fjárhags-
ráffi liggja nú beiffnir um
byggingu miklu fleiri íbúða
en þaff mun geta leyft. Fengi
bærinn leyfi ti|l umræddra
framkvæmda, myndi þaff
ekki leiða til annars en aff
neita yrði einstaklingum
eða byggingarsamvinnufé-
lögum um byggingu jafn-
margra íbúffa.
Þaff liggur í augum uppi,
aff sú stefna er ekki hyggileg
aff neita einstaklingum
og byggingarsamvinnufélög-
um um íbúffabyggingaleyfi
vegna umræddra bæjarbygg-
inga. Þaff er áreiffanlega bezt
og farsælast, aff þessi mál séu
sem mest í höndum einstak-
linganna sjálfra og ríki og
bæjarfélög hafi ekki af þeim
önnur afskiþti en aff
styrkja byggingarsamvinnu-
félög og verkamannabústaði.
Reynslan af reykvísku bæj-
arbyggingunum er ekki til
eftirbreytni.
Einhver kann aff hampa
þeim rökum, aff bærinn verði
aff byggja yfir þá, sem ekki
hafa efni á því sjálfir. Þessu
er auffveldast aff svara meff
því, aff verkamannabústaffa-
lögin veita orðið svo mikil
hlunnindi, aff þau gera efna-
litlum mönnum sæmilega
kleift aff eignast eigin íbúff,
ef lögunum er á annaff borff
framfylgt. Þaff er réttara aff
vinna aff því að verkamanna-
bústaffalögunum sé fram-
fylgt en aff bærinn haldi
áfram hinni kostnaffarsömu
byggingarstarfsemi sinni.
Annars mun þaff líka svo um
bæjarbyggingarnar, að þaff
eru síffur en svo allir lágtekju
menn, sem búa þar.
Þaff opinbera gerir vissu-
lega nóg aff því aff þrengja
kost og kjör einstaklinganna,
þótt þaff meini þeim ekki aff
toyggja sér skýli yfir höfuðið,
vegna óefflilegrar samkeppni
af hálfu þess.
X+Y.
hagsráði, skal ekki mælt bót,
en orsakir þeirra munu ekki
(Framhald á 7. síðu)