Tíminn - 06.02.1948, Síða 3

29. blað
TÍMINN, föstudaginn 6. febr. 1948
3
Hvers eiga siuík-
urnar að gjalda ?
I grein, er birtist í Tíman-
um 28. jan. s.l., gerir hr. Ólaf-
ur Gunnarsson frá Vík í Lóni,
gjaldeyriseyðslu ungra
stúlkna er nú stunda nám í
dönskum húsmæðraskólum,
að umræðuefni.
Telur hann, að stúlkur þess
ar hafi ekki af neinum gjald-
eyrisskorti að segja móts við
aðra íslenzka námsmenn.
Væri vel ef svo væri.
Finnst honum gj aldeyri
þeim sé illa vario, er fellur í
hlut kvenna þessara.
Rök þau, er hann færir fyr-
ir málflutningi sínum eru
þessi:
Stúlkurnar kunni ekkert í
dönsku að minnsta kosti sára
lítið. Þekkir Ö. G. þessar 30
stúlkur er hann telur stunda
þetta nám í Danmörku svo
vel, að hann geti dæmt um
kunnáttu þeirra í dönsku
Stúlkurnar komi beina leið í
skólann af skipsfjöl eða úr
flugvél svo þeim gefist ekki
kostur á að kynnast neinu
áður en þær hefja námið,
hvorki danskri menningu né
bókmenntun.
Stúlkurnar eru svo innilok-
aðar í skólunum, nærri bundn
ar sem kálfar á bás þann
tíma, sem þær eru þar, sjái
ekki neitt, hvorki landslag né
kynnist neinu öðru en „graut-
argerð“, sem hann kallar og
svo er að skilja á greininni,
að allt sé ónothæft hér á
Islandi, er þær læra.
En svo kemur rúsínan í
endanum. Þrátt fyrir alla
innilokun hegða aumingja
stúlkurnar sér svo illa, marg-
ar hverjar, að þjóðinni hefði
verið til meiri sóma aö aldrei
heföu þær stigið á land í Dan
mörku. Svo mörg eru þau orð.
Eins og öllum er kunnugt er
fólkið, sem siglir, ekki allt
englar, hvorki konur né karl-
ar, en eiga þær íslenzku kon-
ur, sem stunda nám í Dan-
mörku að gjalda þess, að ein-
hverjar stúlkur hegða sér
ekki eins vel og skyldi og
eru því ekki íslandi til sóma.
Ýms matreiðslunámskeið
er íslenzkar stúlkUr sækja,
standa yfir að sumrinu og
gefst því stúlkunum þeim, er
þau sækja, kostur á að sjá
fleira og meira en „visin lauf
og berar trjágreinar.“ Ég eriborin, og er þess vegna vel
Sexííai og í'iaiaisi ára í etag:
Fialldal á Melgraseyri
í dag fyllir einn af áhuga-
samari og einhver bjartsýn-
asti bóndi þessa lands, hvað
snertir öll landbúnaðar og
menningarmál, hálfan sjö-
unda tug ára. Þessi bóndi er
Jón Halldórsson Fjalldal á
Melgraseyri. Halldór faðir
Jóns, þjó allan sinn búskap
á Rauðúmýri. Hann var einn
af þeim löndum, er sóttu bún
aðarskólann á Stend í Noregi
á árunum 1860—1870, en þeir,
er þar vóru þá, fluttu þaðan
bj artsýni og menningu, sem
ný var hér á landi. Af þeim
áhrifum er Halldór varð fyr-
ir þar, hefir sonurinn siöar
smitast. Annars fór Jón um
aldamótin í Flensborgar.skól-
ann, og siglai síðan til Noregs,
en þar gekk hann á búnaðar-
skóla og stundaði verklegt bú-
fræðinám.
A Melgraseyri hefir Jón nú
búið um 40 ára skeið. í hönd-
um hans hefir Melgraseyri
gjörbreytzt. Hún var miður
setin meðaljörð, en er nú höf-
uðból. Iivert hús er endur-
byggt úr steini. í íbúðarhúsið
vóru komin öll þægindi. Allt
túnið er eggslétt og ekki bor-
inn í það ljár. Garðrækt er
miklu meiri en almennt ger-
ist. Land jarðarinnar er mik-
ils til girt af, og er það mikill
kostur hvað fjárgæzlu alla
snertir. Með búfé sitt fer Jón
vél, enda er ekki sjaldgæft,
að hann eigi upp undir helm-
ingi fleiri lömb að haustdegi
en nemur ærtöiunni, því að
heita má, að hver ær sé tví-
lembd.
Það er því meira en meðal--
mannsverk, sem liggur eftir
Jón á Melgraseyri. Og þó hef-
ir hann átt við meiri erfið-
leika aö stríða en flestir aðr-
ir. Konu sína, sem hann unni
heitar en almennt gerist,
missti hann eftir langvarandi
heilsuleysi. Útþráin kallaði
börn hans að heiman, og þau
ílengdust fjarri heimahögun-
um. Jón hefir því staðið nokk
uð einmana hin síðari ár í
búrekstrinum, og oft fundizt,
að eiginlega hefði hann ekk-
ert sérstakt fyrir að búa. Það
hefir því hvarflað að honum
að hætta, selja jörðina, og
hætta þeim umsvifum, sem
samfara eru stórum búrekstri.
Og þessi hugsun hefir veriö
áleitnari fyrir það, að Jón er
ekkert mannlegt óviðkom-
andi. Áhuginn, fjörið, ósér-
hlífnin og kjarkurinn hafa
ætíð gert hann virkan þátt-
takenda í hverri hreyfingu,
sem miðað hefir til mann-
bóta og félagsþroska. Þetta
starf Jóns hefir tekið sinn
tíma. Hann hefir verið allt í
öllu í sveitinni sinni, og utan
hennar hefir mjög gætt starfa
hans t. d. í kaupfélagsmálum,
Reykjanesskólamálum, flóa-
bátsmálinu og s. frv. Hann
fann því mörg hugðarefnin
önnur en búskapinn og fyrir
þau gat hann svo vel unnið
óskiptur.
En þó var það nú samt svo,
að þegar á átti að herða, gat
Jón ekki yfirgefið Melgras-
eyri. Við hana var hann bund
inn Þar hafði hann átt margt
handtakið. Iivert, sem hann
leit, þá minnti það, sem hann
sá, á endurminningar fyrri
ára, og þær bundu hann við
jörðina. Hún var vrðin eins
og hluti af honum sjáifum,
til Noregs og lauk prófi við
„Vinterlandbrugsskolen" í
Oslo vorið 1906.
Vorið 1809 kvæntist Jön
Fjalldal Jónu Kristiánsdótt-
ur frá Tungu í Dalamynni,
mikilhæfri og gáfaðri konu.
Búskap hófu þau á jörðinni
Melgraseyri við Djúp. Næstu
árin var kappsamlega unnið
að framkvæmdum á Melgras- !
eyri. Túnið stækkaði og rækt fUl’ p0 sextm 06 a
þess varð betri með hverju
árinu sem leið. Girðingar Að kvöldi 18. desember s.i.
settar um tún,engjar og haga. brann íbúðarhúsið á Mel-
Brátt risu af grunni myndar- graseyri. Sama og engu varö
legar og fallegar byggingar. bjargað. a nokkrum minút-
Ungu hjónin voru samhent um> íáum nóttum fyrir jcl,
um að skapa eitt fegursta var petta myndarlega heimil'
býli á íslandi. Smekkvísi og ásamt kærum minjum fyrir
snyrtibragur blasti hvarvetna Þann er átti, orðið brunarús^
við, bæði utanhúss og innan. ein-
Heimilið var rómað fyrir Þrátt fyrir þennarx sviplega
gestrisni og höfðingsskap. mtssi heimilis síns, efast é?,
Búskapur allur var með um> að Jón.Fjalldal hafi um
me.sta myndarskap, enda var önnur jól fundið meiiú sam-
húsbóndinn brautryðjandi í iu® og vináttu að sér sækja.
viss um að flestar ef ekki all
ar stúlkur er sigla og eru á
matreiðsluskólum, j afnvel í
Danmörku, hafa bæði gagn
og gaman af förinni og fáar
stúlkur, er sigla, eru nokkuð
að monta af því eða álíta sig
meiri. Það eru þá aðeixrs
heimskir oflátungar og eru
þeir eigi síður til í hópi karla.
Veit Ö. G. það, að ekki eru
svo margir húsmæðraskólar
á islandi, að þeir fullnægi
þörfum íslenzkra húsmæðra-
efna. Eftir þeim upplýsing-
um, sem ég nefi getað aflað
mér, eru 12—14 húsmæðra-
skólar hér eða vei’ða fullbún-
ir þetta ár. Þegar þeir eru
fullskipaðir t. d. næsta haust,
rúma þeir um 4—500 náms-
meyjar en rúmlega 1000
hjónabönd eru stofnuð hér á
landi árlega. Svo mikið skort-
ir á, að allar stúlkur, sem
ganga í hjónaband geti not-
ið húsmæðrafræðslu, sem lík
legt er að flestar óski að
njóta að einhverju leyti.
Svo er nú það, að flestum
ungum Islendingum, jafnt
konum sem körlum er útþrá-
in og framalöngunin í blóð
flestu því, er betur mátti fara
um alla vinnutækni við bú-
störfin.
Auk bústarfanna hefir
bóndinn á Mélgráseýri' orðið
að sinna margvíslegúm störf-
um í þágu sveitar. og sýslu-
félags. Hann er hreppstjðri
sveitarinnar, formaður bún-
sem^haiin gat ekki^skilið við j agarféiagsins, hreppsnefnd-
armaður, á séeti í sýslunefnd
Norður-ísafjarðarsýslu, for-
maður sk-ólariefndat héraðs-
skólans í Reykjanesi, stjórn-
ai’nefndarmaður í Kaupfélagi
ísfirðinga, hefir starfað í
nefndum og að lausn fjölda
félagsmála.
Jón Fjalldal trúir á mátt
samvinnu og samtaka. Hann
er eldheitur hugsjónamaður
og hefir haft forgöngu i fjöl-
mörgum þeim málum, er
snerta hag og me'nningu hér-
aðsins.
Þau hjónin eignuðust tvö
börn, en fjöldi barna hefir
alizt upp á heimili þeirra.
Árið 1932 misti Jón konu sína.
Fósturdótir hans, Markús-
ína Jónsdóttir, nú kennslu-
kona í Reykjavík og Þorgerð-
ur dóttir hans, einnig nú bú-
sett í Reykjavík, veittu heim-
ilinu forstöðu. En siðustu ár-
farið að þessai’i þrá sé full-
nægt og um leið lærð t. d.
matreiðsla af þeim konum,
er þess æskja. Ég veit líka
að flestar hafa þess mikil
not. Margar beztu matreiðslu
konur hér á landi hafa num-
ið matreiðslu í Danmörku, 6g
þær eru engu síður vel að
sér í íslenzkri matargerð en
hinar, sem lært hafa ein-
göngu hér. Ýmislegt hafa þær
lært íslenzka matreiðslu áður
en þær fóru út éða síðar.
Ég þykist sjá, að Ó. G. hafi
ekki athugað, hve lítið ís-
lenzka ríkið munar um þann
gjaldeyri, er fellur til ís-
lenzkra kvenna við húsmæðra
nám í Danmörku enda finnst
mér, að þær eigi í engu aö
gjalda þess, að þær eru kon-
ur, þótt sumum karlmönnum
blæði allt í augum, er íslenzka
ríkið lætur af hendi rakna
til menntunar kvenna og telja
það oft alveg eiixskisvert. En
er það einskisvert, er miðar
að menningu og þroska
kvenna, en margar af þeim
konum, er hér um ræðir, verða
húsmæður og mæður kom-
(Framhald á 6 síðu)
sig. Þess vegna hélt hann á
fram að búa, þótt hann væri
holundarsári. Logi sviptir
„hefði eiginlega ekki fyrir
neitt að búa“ eins og hann
sagði einu sinni við mig. Og
þá skeður það, rétt áður en
hann verður hálf sjötugur,
að íbúðarhúsið á Melgraseyri
brennur. Logi særir jörðina
burtu af jörðinni á fám stund
orðinn mikils til einn og
um, verki, sem Jón hafði lagt
sjálfan sig í að byggja, og
sem fjöldi af endurminning-
um vóru tengdar við. Þá
mætti ætla að losnað hefði
um Jón, hann selt jörðina og
gefið sig við öðru en búsltap.
En það er fjarri Jóni að
hlaupa frá Melgraseyri i sár-
um. Þannig mundi hann
aldrei skilja við nokkurn vin
sinn, og Melgraseyri er vin-
ur Jóns, Hann elskar hana.
Þó Jón sé 65 ára, þá tekur
hann nú með tvítugsmanns
áhuga og bjartsýni barnsins
til við að græða það sár, er
Logi veitti Meigraseyri. Með
vorinu byrjar hann á bygg-
ingu nýs húss. Og fyrri en
það er fullgert ann hann sér
ekki friðar. Og ég óska þess
Jóni til handa á afmælinu
hans, að kerlingin hún Elli
vinni ekki bug á honum fyrri
en nýja húsið á Melgraseyri
er komið upp, því annars veit
ég ekki nema Jón gangi aftur,
og fái engan frið í gröf sinni.
Og það vildi ég sízt af öllu að
yrði
Páll Zóþhóníasson.
Mikill dugnaður, áhugi og'
kapp, samfara góðum gáfum,
eru kynfylgjur þeirra Lauga-
bólsmanna. Jón Fjalldal fékk
mannkosti ættar sinnar í
ríkum mæli í vöggugjöf. Á
æsku og manndómsárunum
hefir Jón ávaxtað sitt pund
með þeim hætti — og þegar
skilað þvílíku ævistarfi, að
eftirtekt vekur.
Ungur menntaðist hann í
Flensborgarskóla. Sigldi síðan
Sveitungar hans, frændúý
og vinir — andstæðingr.”
jafnt sem samherjar, sýnchji
honum mikla vináttu o?;,
hjálpsemi, eins og þeirra vaj>
voxx og visa. írús
Nú er ærið starf framundw
an. Bóndinn á Melgraseyri-%^
ákveðinn að byggja bæ sirrn-
að nýju. Það er táknrænt únX
J.ón Fjalldal, að atvikin fænv
honum verk í fang á þessúrii
tímamótum ævi hans, sém
reynast myndi hverjum ung--
um manni ærið erfiði. Við,
sem þekkjum manninn, vit--
um að honum er annað hent-
ara en að láta undan síga-,
Svo mun og reynast í þéssu
máli.
Á Melgraseyri er fagurý
um að litast. FjölbreytÚgv
fegurð Djúpsins þlasir við,.,
Þar hafa afreksverk verið.
unnin, sem sjá má af ytri
framkvæmdum. En önnur af-
reksverk koma mér í hug
eigi síðri — þó ekki blasi þau
við fyrstu sýn og verði vart
mæld og vegin á skeikula (rög
mannlegrar dómgreindar.
Þar á ég við öll mannúðar- og
kærleiksverk hjónanna á
Melgraseyri.
Jón Fjalldal er maður fljót
in hefir Signý Ki’istjánsdótt- úuga, einarður og hreinskil-
ir, fósturdóttir hans, verið mn- Hann er íleill í geði,,
ráðskona fyrir heimilinu. sannur vinur vina sinna,
Bú hans hefir verið stórt kappsamur andstæðingur, en.
og gagnsamt, garðrækt mikil öllum höfðingi. Gestrisirr
og góð. En hann hefir ekki hans og hjálpsemi á sér eng-
farið varhluta af erfiðleikum in takmörk í skapgerð úans.
undanfarinna ára, fólksfæð-1 Embættismenn ríWisinsi
inni, fi’emur en aðrir íslenzk- hafa heimild til að fá lausn
ir bændur. Þrátt fyrir það frá embætti 65 ára —- riiéð
hefir hann haldið í horfinu eftirlaúnum. Jón Fjallda4
og méira en það. Á þessum mun ekki hyggja á-lausnina
árum hafa nýjar vélar bætzt — °S vart hirða um eftir-
i búið á Melgraseyri — létt launin. Hann telur skylduna
stöi’fin og ^spai’að torfengið við jörð sína ganga fyrir öllú,
anlLsailiö j enda hun og hann ekki áuð-
Á síðastliðnu sumi'i var skilin að.
gerð myndarleg bryggja á! Mín afmælisósk til ^
Melgraseyri — og vegurinn, ágæta vinar míns er su
sem tengir Djúpið við aðrar honum megi auðnast
byggðir landsins er kominn byggja bæ sinn að nýju — -
áleiðis útströndina. Allt virt-,að vorið og sumarið, sem
i.st því leika í lyndi að svo framundan er bæti honuiri
miklu leyti, s?m við verður,missi Þann, er hann hlaufc i
ráðið — og gera mátti ráð .skanimdegi þessa vetrar.
fyrir, að nú færi að líða að i En þjóð minni óska ég þess,
því, að hinn starfssami bómjli aö llun eignist. sem íiesi;a
léti öðrum yngri og óþreytt- jsonu, er eigi skili minna dags
ari mönnum eftir megmhluta i verki en bóndinn á Melgi as-
búsýslunnar. En eins og nú eyri °S með sama manndómi
að.
er komið málum, mun Mel-
graseyrarbóndinn vart
hyggja á lausn frá sínu emb-
og hann.
Reykjavík, 6. febrúar 1948'
Aðalsteinn Eiríksson