Tíminn - 20.02.1948, Blaðsíða 3

40. blaS
TÍMINN, föstudaginn 20 febr. 1948
Þjóðsagnasafn Einars
Guðmundssonar
íslenzkar þjóðsögur V.
Leiftur, Reykjavík 1947.
Mikið og gott starf hefir
verið unnið að söfnun ís-
lenzkra þjóðsagna frá því er
þeir Magnús Grímsson og Jón
Árnason hófu starf sitt á því
sviði, enda af miklu að taka.
Mun sízt ofmælt, að hægt
hefði verið að safna þjóðsög-
um og nytjafróðleik ýmsum,
svo að úr hefði orðið drjúg
bók í flestum sveitum lands-
ins til skamms tíma. Enn líð-
ur ekkert ár svo, að ekki komi
út meira og minna af þessu
tagi, mikið af léttmeti að
vonum, en líka margt, sem
fengur er að.
Drjúgur liðsmaður við
söfnun og útgáfu þjóðsagna,
nú um skeið, hefir Einar Guð-
mundsson verið og kom á síð-
asta ári út 5. hefti safns hans,
íslenzkar þjóðsögur. Þar
kennir margra grasa. Ævin-
týri eru þar mörg og af ýms-
um -toga spunnin, útlendum
og innlendum, og sum harla
góð. Una og óskasteinninn er
heillandi ævintýri um fá-
tæka smalastúlku, sem er
hrifin inn í dýrð álfheima,
þar sem tíminn er ekki til á
mannlegan mælikvarða.
Gömul og gráhærð kemur Una
aftur í sveitina sína, en óska-
steininum hefir hún ekki glat-
að og hann losar hana aftur
við ömurleika hins mannlega
lífs. ‘ Saga af Árna á Stað í
Hrútafirði, sem fíflar pró-
fastsdótturina í Stafholti og á
með henni börn, hefði senni-
’ lega farið illa í raunveruleik-
anum, en þjóðsagan lætur lítt
efnum búinn og ósvífinn
strákinn vaxa prófastinum
! yfir höfuð. I sumum ævintýr-
| anna er kynlegur samruni
| þess, sem íslenzkt er og útlent
j og þar rætist einatt úr krögg-
J um lífsins á hinn furðuleg-
asta hátt.
Hrakninga og mannrauna
gætir ótæpt í einstaka sögu í
kveri þessu. Fimm daga villa j
niðursetnings sýnir mæta vel
bág kjör sveitarómaga í ís- 1
lenzku þjóðfélagi liðinna alda. |
Ekki er heldur sársaukalaust
að lesa um það, er Magnús
góði grætur yfir kindum sín-
um, dauðum, þótt raunar verði
það ekki talin nema makleg
hegning á hann fyrir nízkuna.
Víðar má sjá þess vott í kveri
þessu, að illt kemur ýtnum í
koll en dyggð drottinn laun-
ar. í sögunni Niðursetningi
hleypt á gras, er það missögn,
að Eyfellingar rækju lömb á
Guðrúnartungur í Þórsmerk-
uróbyggðum. Teigur.í Fljóts-
hlíð átti þar upprekstur: —
Lengst mun kversins minnst
fyrir kreddurnar sem í því eru,
en þær eru 136 og flestar af
Vestfjörðum. Margar eiga þær
sér rætur aftur í grárri forn-
eskju, og eru einn gleggsti
vottur þess hve heiðinn hugs-
unarháttur og átrúnaður hef-
ir orðið lífseigur með þjóðinni.
En nú eru að verða síðustu
forvöð að forða hinum ó-
skráða fróðleik þjóðarinnar
varðandi þessi efni og önnur
frá glötun. 'Fjrir því ber að
fagna hverjum þeim feng, sem
dreginn er að borði á því
miði. Einar hefir orðið feng-
•sæll í þj óðsagnasöfnun sinni
og unnendur þjóðsagna munu
kunna honum þakkir fyrir
starf hans á þeim vettvangi.
Þórður Tómasson.
Maonabein í Ódáöaíiraoni
I allmörg ár hafa fjárleit-
armenn úr Mývatnssveit og
Bárðardal vitað um manna-
bein í Suðurárbotnum í Ó-
dáðahraunni
Enginn veit sögu þessara
beina. Þau komu undan þykk-
um jarðvegi við uppblástur.
Enginn sá ástæðu til að flytja
þau í vígða mold. Öllum, sém
beinin skoðuðu, fannst eðli-
legt og sjálfsagt, að þau
fengju að vera í friði í send-
inni sprungu í kletti rétt hjá
gömlum beitarhúsatóftum.
Flestir, sem komu i Suður-
árbotna, skoðuðu beinin, og
margir þeirra höfðu orð á því,
hversu vel ætti við, að sjá
veöraðar mannahauskúpur í
auðnum Ódáöahraunsi
Ýmsir ferðamenn tóku
myndir af beinunum í þeirra
eðlilega umhverfi, og er þess
skemmst að minnast, að ein
slík ljósmýnd vakti athygli
margra, sem skoöuðu ljós-
myndasýningu Ferðafélags
íslands í Reykjavík síðastlið-
ið haust.
Eins og mörgum mun kunn-
ugt, er nú hægt aö aka í
sterkum bílum frá Svartárkoti
í Bárðardal og Grænavatni í
Mývatnssveit um Suðurár-
botna og Dyngjufjalladal allt
suður að Vatnajökli.
Leiöirnar koma saman rétt
hjá gömlu beitarhúsatóftun-
um í Suðurárbotnum.
Flestir hljóta að viðurkenna,
að ekki sé illa til fallið að
byrja skemmtiferð í Ódáða-
hraun á því að skoða blásnar
hauskúpur, sem minna á
gamlar hugmyndir um úti-
legumannabyggðir.
En svo virðist, sem sumir
ferðamenn vilji sýna eftir-
komendum sínum ryðgaðar
niðursuðudósir þar sem áður
voru mannabein.
Síðastliðið sumar voru haus-
kúpurnar teknar úr Suðurár-
botnum, þegar fjölmennur
ferðamannahópur fór þar um.
Þeir, sem seinna komu,
fundu engar hauskúpur.
Vera má, að ránið hafi ver-
ið framið með leyfi forn-
minjavarðar og varði því ekki
við landslög. En mér og ýms-
um fleirum gengur illa að
skilja réttmæti þess aö flytja
hauskúpurnar burt úr Suður-
árbotnum. Mér finnst augljóst
mál, að beinin hafi margfalt
meira sögulegt gildi geymd á
fundarstaö sínum, heldur en
gleymd á beinasafni í Reykja-
vík, því fáir munu leita þeirra
þar.
Það er krafa mín og annarra
nágranna Ódáðahrauns, sem
ég hefi talað við um þetta, að
þeir, sem beinin tóku, skili
hauskúpunum aftur við fyrsta
tækifæri. Og til þess að sýna
velvilja á verndun fornminja
Ódáðahrauns, ættu þeir að
láta fylgja áletrað spjald, sem
biöur alla ferðamenn vin-
samlegast að láta beinin í
friði.
Gísli Pétursson,
Reynihlíð, Mývatnssveit.
Fréttabréf úr
Jökulfjörðum
Síðastliðið sumar var í betra
meðallagi til heyskapar, |
spretta yfirleitt góð og nýting |
ágæt á heyjum. Bændur hér
um slóðir áttu því með mesta
móti af heyjum í haust, enda
var það betra, því um vetur- !
nætur tók hér fyrir allan haga 1 * i
og hefir verið stöðug innistaða
síðan og ekki útlit fyrir ann- I
að en áframhald verði. þvi
þykk klakabreiða hylur nú
jörð alla.
Skepnuhöld eru hér ágæt
og fé prýðilega hraust og er
nú gott til þess að vita, þvi i
mikið veltur nú á, fjárstofn- ■
inn héðan af Vestfjörðum geti
nú lyft því Grettistaki að losa
alla íslenzka bændur við hina
illræmdu sauðfjársjúkdóma,;
sem geisað hafa víða um hér-
uð þessa lands. Það er nú í tvö
haust búið að taka héðan öll
gimbrarlömb, sem fengizt
hafa, og í sumum hreppum
þrjú haust og hafa þau verið
flutt á fjárskiptasvæðin og
reynzt prýðisvel.
Óvenjuleg sílcLveiði.
Það má í frásögur færa, að
hér i Leirufirði veiddist mikið
af síld í haust, og er það í
fyrsta sinn í sögunni, að síld
hafi verið veidd hér í herpinót,
og ég held ég megi fullyrða
það, að það hafi verið ég, sem
fyrstur manna fékk síld í net
á þessu hikla síldarhausti,
1947.
Það var hrefnan, sem kom
okkur til að reyna, því lítil
vegsummerki sáust önnur, þvi
lítill sem enginn fugl sást, því
síldin hélt sig það neðarlega
í sjónum. En netin voru full,
já, svo full, að erfitt reynd-
ist að innbyröa þau á litlum
bátum. En lítið var hægt að
hagnýta þennan silfurlita
gullfisk, annað én salta hann
fyrir skepnur, þar til að bátar
frá ísafirði og víðar fóru að
veiða hér og hægt var að
senda hana í beitu til ísa-
fjarðar.
óánœgja meðal manna með
tryggingalögin.
Annars er hér fréttafátt.
Menn lifa hér í ró og friði að
öðru leyti en því, sem hið op-
inbera raskar jafnvægi
manna með ýmsum lagasetn-
ingum, sem menn í fljótu
bragði geta ekki fundið að séu
allar til góðs eða miði að því
að örva sjálfsbjargarviöleitni
manna á neinn hátt, og má
þar til nefna almannatrygg-
ingarlögin svonefndu, að ó-
gleymdum eignakönnunarlög-
unum og fleiru.
Það má fullyrða, að almenn
óánægja sé með almanna-
tryggingarlögin, sem von er,
því enn sem komið er, eru
þau ekki þannig úr garði gerð,
að hægt sé að sætta sig við
þau
Það yrði of langt mál að
fara að ræða lögin hér, en
dæmin eru mýmörg, þar sem
svo er ástatt, að fé er pínt út
úr bláfátæku fólki og veitt
inn á stórrík heimili allsendis
að óþörfu. H. J.
Gamlárskvöld
í byrjun þéssa árs fluttu
Reykjavíkurblöðin og ríkisút-
varpið all ófagra lýsingu af
viðburðunum á gamlárskvöld.
Menn höfðu safnazt saman í
miðbænum og skemmt sér við
að velta bílum, slást, brjóta
rúður, kveikja í húsum o. s.
frv. Var lýsingin ömurle^r af
viðureign lögreglunnar við
„skrílinn". Verður hún ekki
endursögð hér. En vissulega
voru þetta ekki glæsilegar
myndir af menningarástandi
höfuðstaðarbúa, og hin mesta
raun á að hlusta.
Ef aðrir en ríkisútvarpið
og Reykjavíkurblöðin hefðu
viðhaft þvílík ummæli, ir„»ndi
það hafa verið kallað hið
versta níð um Reykvikinga.
Nú er liðinn vel einn og
hálfur mánuður síðan þetta
gerðist. Enginn sem í blöðin
skrifar og enn síður þeir, sem
í ríkisútvarpið tala, hafa gef-
ið sér tíma til að íhuga þetta
mál nánar og ígrunda hvers
vegna ungmennin gera þetta.
iívort ekki sé hægt að skilja
þau, finna ástæðuna til fram
komu þeirra og beina starfs-
orkunni og skemmtanalöng-
uninni þenna dag, inn á allt
aðra, og ánægjulegri brautir.
Þvert á mót.i, þá hefir ný-
lega birzt grein i stærsta
bláði höfuðborgarinnar um
þetta mál, eftir gamlan og
þekktan Reykvíking, sem dVci
ur erlendis. Tekur hann haft'
á þessu, sem vonlegt er, óg
leggur til að komið sé utíp^
eins konar „dýrabúri“ á Lækj
artorgi, þar sem þeir verstu
séu geymdir fram á nýjárr:;
dag, öllum til sýnis, sem uxn.
veginn fara.
Annað aðalblað Reykjavík-
ur, tekur mjög ákveðið undir
þessa tillögu.
Er jafnvel Jalað um að rík-
ið beiti sér fyrir þessu Áðrir
segja að hér sé verkefni fyrir
þæjarstjórn Reykjavíkur, .au
koma nokkurum tugum þúsr
unda fyrir kattarnef.
Þetta yrðu nokkurs konáf
galdrabrennur nútímanr.
Menn trúðu því fyrr á öidmn’.
að uppræta mætti alla klæfel
og kukl, með því að brenna
menn lifandi.
Þá varð mest andlegt mýrtí
ur, sem komið hefir yfir ís-
land.
Að efla lögreglu með ba/
eflum, vatnsbíla og táraga .
er ill nauðsyn. Að byggjá-
rimlabúr úr stálgrindum a
Lækjartorgi, fyrir menn, e:
að fara úr öskunni í eldinn.
(Framhald á 7. síðuj.
Merk hjón kvéðja
Borgarfjörh
■ iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
i Minnist skuldar yðar vib i
landib og styrkib i
Landgræbslusjób
= 5
HIIIMIIIIIII111111111111111111111111111111111111111111111111111111111
Borgarfjarðarkaupstaður
gnæfir hátt við hafi og er á
straustu bjargi byggðu.r. Þar
býr gott fólk og elur aldur
sinn í trú von og kærleika.
Borgfirzku hjónin, sem mér
er svo annt um aö minnast í
sambandi við átthagaskipti
þeirra, eru Hlíf Matthíasdótt-
ir og Ólafur Magnússon fyrr-
um skipsstjóri á Eldborg.
Fyrstu kynni mín af þessum
hjónum eru mér mikils virði.
Það var veturinn 1937 að ég
undirrituð réðist til Borðeyr-
ar í þjónustu við símstöðina.
Ég fór sjóleiðina til Borgar-
ness. Ég var sjóveik og þurfti
á góðum móttökum að halda.
Er skipið hafði sriert Borgar-
nes var frú Hlíf þar komin og
tók mér, sem væri ég barnið
hennar. Það var kalt í veðri
þennan vetur. Hún gerði allt
til þess að mér gæti liðið sem
bezt á leiðinrii norður. En
þetta var ekki fyrsta fræið'
sem Hlíf sáði í akur kærléik-
ans. Ég þekki þau mörg og
langar til að þakka henni allt
gott til mín og minna.
Það var nokkru seinna eft-
ir veru mína á Bórðeyri að
atvikin urðu þau, að ég flutt-
izt til Borgarfjarðar að Mold-
brekku. Ég varð íyrir því mót
læti að missa einkadóttur
mína. Hún dó úr tæringu á
Vífilsstöðum. Ég var á leið til
Reykjavíkur til að kveðja
barnið mitt hinztu kveðju er
ég stanzaði á heimili frú Hlíf-
ar í Borgarnesi. Því gleymi
ég aldrei, þeim viðtökum, er
ég kom köld, svöng og sorg-
mædd til I-Ilífar, þeirri hlíju
og þeim styrk sem hún veitti
mér. Ég er sannfærð um. að
það getur sú ein gefið, sem
hlotið hefir að vöggugjöf ó-
bilandi mannkærleika til
þeirra, sem hryggðin slær.
Frú Hlíf hafði í ríkunv
mæli samúð með sveitunguxr
sínum, sem bágt áttu. Þa )
kom greinilega í ljós þá er é-
var sem oftar gestkomanc'.
hjá henni.
Ég sagði henni bágar ástæ'-
ur hjóna í sveitinni, þar sem
konan lá á sæng að 3 barni og
maður hennar lá fyrir dauð-
anum. Frú Hlíf bað guð að
hjálpa þessum hjónum og
spurði mig hvort konári
mundi eiga nokkur föt á bor'íi
in og hún sendi þeim föt og
mat.
En svona gengur lifið. Nú
er ákveöið að þau hjón flytj-
ist til Seýðisfjarðar. Tekur
Ólafur þar við skipstjórá-
stöðu á nýsköpunartogaran-
um sem Seyðfirðinga:
kaupa.
Ég vil ekki skilja svo við
þessar línur, að ég minnist
ekki aldraðrar móður Hlífar,
Marsibelar. Nú skilja leiðri’.
meö þeim mæðgum um stund
arsakir. Hún verður eftirleið-
is til heimilis í Rtykjavik hjá
syn sínum Ólafi og frú Ástu
Jónsdóttur. Af Marsibel hef:
ég reynt sama innrætið og
dóttur hennar, svo og þein)
börnum Marsibelar, sem ég
hefi verið svo lánsöm að kynn
azt. Þau hafa öll viljað greiöa
götu mína og auka farsæld
mína. ;
Ég óska Marsibil allr'áý
blessunar og góðan guð ú.5-
hugga hana í sorg, þar sem
hún er ný skeð búin ð missa
eina dóttur sína, Sigríði að
nafni.
Að lokum vil ég óska þeim
hjónum Ólafi Magnússyni og
Hlíf Matthíasdóttur gæfu og
góðs gengis á Seyðisfirði.
Sesselja Jónsdóttir.
Moldbrekku.