Tíminn - 03.05.1948, Side 4

4
TÍMINN, mánudaginn 3. maí 1948.
97. blað
Lýöræðið og kommúnisminn
Fyrir nokkru síðan birtist í
danska biaðinu „Information"
grein eftir hinn kunna rithöf-
und Dana, Poul Henningsen.
Greinin fjallar einkum um við-
horfið til kommúnismans.. Þar
sem margt er athyglisvert í
þessari grein birtist hún hér
á eftir í lauslegri þýðingu.
Lýðræðisþjóðir Evrópu
skjálfa nú af æsingu, sem
minnir á geöhrif hernámsár-
anna og vetrarstríðsins
finnska. Þjóðræðið viljum við
ekki missa. Það er talað um
að útrýma kommúnistum og
rætt um fimmtu herdeild og
heimavarnarlið. Hvar stæðu
þeir, ef við lifðum nýjan 9.
apríl?
Tékkóslóvakía er orsök
þessarar vaxandi kommún-
istahræðslu og er það að von
um. Andstæðingar kommún-
ista fá þarna dæmi þess, sem
þeir hafa alltaf átt von á, en
þeir, sem hafa samúð með
kommúnistum, sjá þarna
dæmi þess, að minni vonir
eru til þingræðislegra sigra
kommúnismans. Þeim fækk-
ar því, sem taka trúanlegar
fullyrðingar kommúnista um
það, að þeir muni ekki fylgja
banni annarra flokka hér í
Danmörku. Þegar litið er
fram hjá formsatriðum, — og
það er kurteisi við sannleik-
ann, — er hvarvetna eins
flokks kerfi, þar sem komm-
únistar hafa ráðið gangi mál
anna. Það er ekki þjóðnýting
tékknesks lands og iðnaðar,
heldur þessi staðreynd, sem
spillir fyrir kommúnistum
meðal þeirra, sem að öðru
leyti standa nærri þeim.
Þeim, sem treystir því, að
kommúnistar standi siðferði-
lega jafnfætis öðru fólki,
nægir ekki að hrópa að þeim:
Landráðamenn! Fimmta her
deild! Þeir verða að leita skýr
ingar á því, að kommúnistar
skuli geta verið hrifnir af
því, að þjóðræði er afnumið
í Tékkóslóvakíu og jafnvél
talið, að lýðræðið hstfi þar
þróast á nýtt og æðra stig.
Það stafar af því, að þjóðnýt
ing lands og iðnaðar er svo
mikið höfuðatriði fyrir komm
múnistum, að einu gildir,
hvaða verði það er keypt. Það
hvarflar ekki að þeim efi um,
að rétt sé stefnt að takmark-
inu, jafnvel þó að þeir sjái,
að niðurstaðan er alltaf sú,
að takmarkið, — fullkomið
frelsi alþýðunnar, — verður
enn fjær en áður. Annað efa-
gjarnara fólk telur, að meta
beri aðferðir eftir árangri
þeirra, og gengur þá illa að
skilja, að Ieiðin til frelsis sé
afnám þess frjálsræðis, sem
áður hefir áunnizt.
• Kommúnistar eru ónæmir
fyrir slíkum efasemdum. Það
Iiggur í skilyrðislausri trú
þeirra á stefnuna. Þeim, sem
fundið hefir vizkusteininn,
er efi og gagnrýnin athugun
aðeins til skaða, því að slíkir
þarfnast einungis starfs-
krafta og trúar. Sá, sem er
raunverulega . trúaður, er,
samkvæmt eðli málsins, laus
við náðargáfu efans. Verði
hans samt sem áður einhvers
tíma vart, er það talið veik-
leikamerki, en efinn er þeim
innblástur, sem enn hefir
ekki fundið sannleikann, en
leitar hans.
Öruggri trú kommúnista á
Eftir Fowl ]
stefnuna fylgir annar skiln-
ingur á réttu og röngu. Lýð-
ræðið greinir á milli leyfi-
legra og óleyfilegra aðferða,
án þess að spyrja um tilgang.
Kommúnistar hins vegar
telja sömu aðferð leyfilega,
ef Ráðstjórnarríkin viðhafa
hana, en óleyfilega hjá Ame-
ríkumönnum. Þetta kemur
greinilega fram í viðhorfi til
stjórnarandstöðu og eftirliti
með útlendingum í þessum
ríkjum. Hjá Ameríkumönn-
um er slíkt tilraun aftur-
haldsins og auðvaldsins til að
bæla frjálslyndið nður, en í
Ráðstjórnarríkjunum er það
réttmætt eftirlit alþýðulýð-
ræðis með andstöðunni. Hér
er gengið út frá því, að mað-
ur hafi á hendi vísindalegar
sannanir fyrir því, að hafa
sjálfur rétt fyrir sér í öllu, en
hinir fari alltaf rangt með.
Lýðræðið hefir ekki þennan
styrk, og í mínum augum er
það lofsvert fyrir það, en auð
vitað takmarkar það jafn-
framt aðgerðir þess og til-
tektasemi. Það er því skiln-
ingur þess, að jafnvel afbrota
maður hafi rétt til að nota
sér heiðarlegar aðferðir, og
hinn heiðarlegi megi ekki
ndta sér óheiöarleg úrræði.
Það, sem gerzt hefir í
Tékkóslóvakíu, skilst því að-
eins,-að menn átti sig á við-
horfi kommúnista til tilgangs
og meðala. Þar var unnið
með góðri samvizku í nafni
sögunnar, þjóðarinnar og
meira að segja frelsising. Því
er heldur ekki að neita, að
vera kann, að meiri hluti
þjóðarinnar standi bak við
umskiptin, og það er að
minnsta kosti þingræðislegt
og lýðræðislegt, að kommún-
istarnir hafi meirihluta í
stjórninni og fari með völdin.
En þjið, sem úr sker, er afstað
an til stjórnarandstöðunnar
eftir valdatökuna. Und-
ir lýðræðisfyrirkomulagi er
stjórnarandstaða nauðsynleg
túlkun almenningsálitsins.
Þar er það þjóðin og ef í hart
fer, dómstólarnir, sem á-
kveða, hvort hún sé lögleg. í
kommúnistaríki er.það hins-
vegar ríkisstjórnin, sem á-
kveður ein, hvað sé leyfileg
andstaða og hefir því í hendi
sér að afstýra því, að hún
verði gagnrýnd í næstu kosn-
ingum. Enn er það hin ör-
ugga trú kommúnistanna á
óskeikulleika sjálfra sín. En
óneitanlega veikir það heið-
arlega meintar fullyrðingar
Axels Larsens og annarra
fyrirmanna kommúnista um
það, að hér eigi ekki að lög-
bjóða eins flokks kerfi, en
leyfa andstöðuna, ,með því
skilyrði þó, að hún verði þjóð
holl. Skilyrðið gerir loforðið
einskisvirði. Sú andstaða,
sem þaj-f að sækja um leyfi
til hvers eina til þeirrar
stjórnar, sem hún vill steypa,
er engin andstaða, heldur
þ j ónustuf lokkur, sem einu
gildir, hvort er til eða ekki.
Örlög Tékkóslóvakíu benda
til þess, að kommúnistum er
ekki í hug að láta af þeirri
kröfu, að þeir dæmi einir um
þjóðhollustu andstæðinga
sinna, og er það meinlegt, því
að það varpar skugga á
marga góða kosti, sem flokk-
urinn hefir.
Það er þetta viðhorf til and
stöðunnar, sem mér skilst að
sé gjáin mikla, sem skilur á
milli kommúnisma og lýð-
ræðis. Þjóðræðið getur ekki
misst sjónar á gildi andstöð-
unnar, án þess að líða undir
lok. Enginn nema þjóðin sjálf
getur dæmt um það, hvort
stjórnarandstaðan sé þjóð-
holl og réttmæt og um það er
dæmt með atkvæðaseðlunum
á kjördegi. Tilvera stjórnar-
andstöðu ef^ sönnun fyrir til-
veru lýðræðisins.
í fræðum kommúnismans
er því þrásinnis haldið fram,
að takmark hans sé hið sama
og lýðræðisins, fullkomið
frelsi mannsins. Skoðanir
geta aðeins skipzt um aðferð
ir. Á að velja veg þróunar-
innar eða alræði öreiganna?
Hér hefir það orðið komm-
únismanum að tjóni, að í
sambandi við ráðstjórnarrík-
in hefir verið talað um lýð-
ræði í staðinn fyrir alræði
öreiganna. Það minnir um of
á misnotkun nazista á orð-
inu sósíalismi, og það gefur
slæma lýsingu á lokatak-
marki kommúnismans, að
hann notar orðið lýðræði um
svo harösvírað afnám þjóð-
ræðis, sem aðbúðin að stjórn
arandstöðunni í Tékkósló-
vakíu sýnir nú. Það væri
rangt að viðurkenna ekki, að
andstæðingar kommúnista
hafa fulla ástæðu til að
kvíða framtíðinni, ef komm-
únistar skyldu 'ná völdum.
En hér er um að ræða
framtíð og vernd lýðræðisins
og því er vanhugsað og
hættulegt að setja það í sam-
band við útrýmingu komm-
únismáns með einangrun eða
valdboði. Eins og kunnugt er
útrýmdi Hitler kommúnism-
anum, en árangurinn varð
ekki lýðræði. Francó hefir
reynt hið sama. Ameríka er
einnig í þann veginn að gera
þvingunarráðstafanir gegn
kommúnismanum, með þeim
eðlilega árangri, að það verð-
ur lýðræðinu hnekkir. í
stuttu máli: Við erum á
hraðri leið að taka upp starfs
hætti og stefnumál þess and-
stæðings, sem viö viljum
sigra, og svo er að sjá, sem
lýðræðismennirnir hagi sér
nákvæmlega eins og andstæð
ingarnir hafa jafnan búizt
við, óskað og spáð að myndi
sýna sig á hættunnar stund.
Það kunna allir kommúnist-
ar vígorð sitt í dag: Það er
aðeins tvennt til: Fasismi eða
kommúnismi. Þeir fullyrða,
að það sé ekkert rúm fyirr
lýðræðið þar á milli og það
hljóti að hverfa strax og auð_
valdið telji hentuga stund ög
stað. Það er mikið hæft í
þessum háskalega hugsana-
gangi og kommúnistar geta
ekki litið öðruvísi á hina vax
andi kommúnistahræðslu en
sem ný rök fyrir réttmæti
kenningar sinnar. Því heldur
er rétt að segja það ákveðið,
að sérhver sá, sem heldur að
heimurinn hljóti að skiptast
upp á milli kommúnisma og
fasisma, hefir þar með yfir-
gefið friðinn og eykur stríðs-
(Framhald á 6. síöu)
Norölingur sendir hér bréf
og tel ég sjálfsagt að láta það
koma, þó að við séum ekki fyrst
og fremst stríðsfólk flokkabarátt-
unnar. En hitt véit ég að margír
hugsa svipað honum og það er því
fyllilega réttmætt að tala um þetta
hér í baðstofunni. Og ekki mun
vinur vor bæjarpóstur Þjóðvilja-
manna taka til þess, þó aö hér
vilji einhverjir taka flokkslega af-
stöðu gegn hans söfnuði.
En hér er bréfið.
„Mér hefir dottið í hug, að segja
ykkur frá hugieiðingum minum
út af síðustu útvarpsumræðum frá
Ajþingi, um fjárlögin. Reyndar
gerði nú ræða Einars Olgeirssonar
það að verkum, að minna var rætt
um fjárlögin, en búast hefði mátt
við, og þvi verða þau heldur ekki
gerð að umtalsefni hér.
Það, sem helzt vakti athygli
mína á umræðunum, var það hvað
allir fulltrúar stjórnarflokkanna,
voru sammála um skaðsemi komm
únistanna. Virtust þeir lýsa inn-
ræti þeirra. og áhrifum, af skilningi
og sannfæringu, og staðfestu svo ■
ályktanir sínar, með glöggum —
og að því er virtist — óhrekjandi
dæmum.
Væri það nú í rauninni svo,
að meirihlutinn af því, sem um'
starfsemi þessa flokks var sagt í
umræðunum væri sannlekur, ^
hvernig getur þá nokkur heiðar-
legur stjórnmálamaður látið sér
til hugar koma, að hafa nokkurt
samstarf við slíkan flokk? Sú
hefir þó raunin áður á orðið, og
virðist ekki útilokað, að slíkt geti
átt sér stað enn, og hver er þá
meiningin, með öllu þessu skað-
semdatali?
És viðurkenni, að ég hef löngum
borið mjög takmarkað traust til
kommúnista. Stafar það af því, að
ég veit þá ekki hafa komið nálægt,
eða haft afskipti af, neinu atvinnu
fyrirtæki svo, að betur hefðu þeir
ekki verið fjarri, og áhrifalausir.
Sama er að segja,. er þeir hafa
slysast inn í stjórnir opinberra
mála.
Hér á landi er sá háttur, —
eins og víða í heiminum, — að
stofna til félagsskapar, um alla
hluti, líklega og ólíklega, andlega
og efnislega, til þess að, éfla heil-
brigði líkama og sálar, og veita
viðnám aðsteðjandi hættum í
hverri mynd.
Ef nú stefna og starfsemi komm
únista í þessu þjóðfélagi, er eins
skaðleg og mikill meirihluti þjóð-
arinnar álítur, þar á meðal okkar
æðstu og áhrifamestu stjórnmála-
menn, finnst mér rökrétt að stofna
nú þegar félagsskap, óháðan öll-
um pólitískum flokkasjónarmiðum,
í þeim tilgangi einum, að draga úr
áhrifum skaðræðisaflanna, og eyða
þeim. Þarna er nægilegt verkefni,
og vafasamt, að nokkur félagsskap-
ur hér, hafi nokkru sinni haft
þjóðnýtara starf með höndum.
í flestum atvinnu- og launastétt
um þjóðfélagsins, munu nú starfa
kommúnistar, að einhverju leyti
sem ráðamenn. Af launastéttum
mun kennarastéttin vera auðugust
af þeim dýrgripum. — Og getur
það síður en svo talist heppilegt.
XJtan úr heimi berast nú, nær dag
lega, fregnir um allskyns óeyröir.
Ástæðulítil verkföll, margskonar
skemmdarstarfsemi og herndar-
verk, sem oftast virðist stefnt að
atvinnuvegum viðkomandi þjóðar,
o^ tiðkast fylgir sama skýringin:
„Konmiúnistar voru þarna á
bak við“, eða: „Það voru kommún-
istar, sem að þessum verknaði
stóðu“.
Nú er það úthrópað hér heima,
í ræðu og riti, að kommúnistar
hlýöi fyrirskipunum erlends valds,
sama valdsins, sem vitað er, að
stendur að mörgum þeim óhæfu-
verkum, sem framin eru í öðrum
löndum, og stefna að öngþveiti og
niðurrifi í atvinnu- og framleiðslu
háttum þjóðanna. Og ég vil þá
spyrja. Hvaða vit getur þá verið
í því, að veita þeim mönnum
íhlutun í stjórn, ríkis, opinberra
sjóða, eða atvinnutækja þjóðar-
innar, eöa nokkurs þess reksturs,
sem þjóðarheill varðar, sem eru
undir áhrifaníætti þess valds, sem
ég hef áður getið, og enginn.veit
hverjar skipanir kann að gefa eða
á hvefjum tíma?
Ef hættan er slík, sem okkar
ráðandi stjórnmálamenn fullyrða,
þá er sannarlega komin tími til,
að stofna andkommúnistískan fé-
lagsskap, ög mun ekki síðar væn-
legra.
Því einu vil ég bæta hér við,
að ég þekki marga mæta menn,
sem eru í sósíalistaflokknum. Okkur
kemur saman um margskonar
þjóðfélagslegt ranglæti og erum
meira að segja sammála um margt,
sem gera þurfi til umbóta. En þeg-
ar minnst er á Rússland umhverf-
ast þeir. Þá segja þéir, að það sé ,
bara lýgi úr íhaldinu að t. d.
Eystrasaltsríkin vilji meira sjálf-
stæði en þau hafi og hvað sem
standi í stjórnarskrá Sovétríkjanna
og ræðum Stalíns um hana, þá
sé hvergi meira frelái en í Rúss-
landi. Og svo kenna þeir mér
um negraofsóknir í suðurríkjum
Bandaríkjanna. Þetta er sjúkdóms
einkennið, sem gerir mennina
hættulega í stjórnmálalífi íslend-
inga, af því þeir láta svo vel að
stjórn óhlutvandra manna, sem
sníða stefnu sína við Rússland en
ekki ísland. En mér finnst að frjáls
ir menn á íslandi hljóti af sjálfu
sér, að taka afstöðu gegn slíku öllu.
Pétur lanöshornasirkill.
Ekkert væri mér kærara...
(Framhald a) 3. siðu)
gestahlutverk í Reykjavík í
sumar leikum við Litlu ref-
ina og Swedenhjelm eftir
sænska höfundinn Hj almar
Bergman.
Mér þykir alltaf vænt um,
þegar Leikfélagið heima leit-
ar til mín. Mér er sönn
ánægja að því að greiða götu
þess eftir megni. Ekkert væri
mér kærra en eiga eftir aö
leika í nýja Þjóðleikhúsinu
heima. íslendingar mega til
með að hraða byggingu Þjóð-
leikhússins meira en gert
hefir verið. Nú höfum við ís-
lendingar eignast veglegan há
skóla,, okkur vantar enn boð-
lega háborg á sviði leiklistar-
innar. Þjóðleikhús er menn-
ingarstofnun, sem ekki má
vanta hjá menningarþjóð.
Þjóðleikhús með færum leik-
urum er ekki aðeins leiklist-
inni, heldur einnig menning-
unni mikill styrkur. Við eig-
um góða leikritahöfunda.
Þeim yrði Þ j óðleikhúsið
hvatning til nýrra og meiri
dáða. Leikararnir. okkar
heima hafa árum saman
unnið samvizkusamlega við
slæm skilyrði. Þeir eiga það
margfaldlega skilið að fá að
njóta bættrar aðstööu. Sög-
urnar okkar geyma efni í
mörf sór fengileg leikrit, sem
myndu njóta sín bezt á ís-
lenzku leiksviði. Margt fleira
mætti nefna til sönnunar því,
að Þjóðleikhúsið verður ekki
aðeins skemmtistaður, held-
ur einnig. menningarinnar.
— Ef viö komum heim í
sumar sagði frú Anna Borg,
að síðustu tökum við dreng-
ina okkar tvo með okkur. Ég
læt mig dreyma um, að þeir
eigi eftir að læra íslenzku.
Ólafur Gunnarson
Vík í Lóni.