Tíminn - 30.01.1949, Qupperneq 3

21. blað
TÍMINN, sunnudaginn 30. janúar 1949
3
Leikfélag Rovkisníkiir:
V O L P 0 N E
Valpone (Haraldur Björnss.)
Síðastliöinn miðvikudag
liafði Leikfélag Reykjavíkur
frumsýningu á leikriti, sem
Volpone heitir og kallað er ást
laus gleðileikur í þrem þátt-
um.
Leikur þessi er upphaflega
saminn í Englandi um alda-
mótin 1600 og er höfudur
Ben Jonson, sem var frægt
skáld á sinni tíð. En nú er
leikurinn sýndur hér í þeirri
gerð, sem austurríkismaöur-
inn Stefán Zweig bjó honum,
en breytingar hans eru svo
miklar, að vel má kalla, að
hann hafi endursamið leik-
ritið. Ásgeir Hjartarson hefir
svo að síðustu gefið leikrit-
inu hinn íslenzka búning,
sem við sjáum það í.
Þessi leikur segir fyrst og
fremst frá fjórum maurapúk
um, sem eru allir á valdi á-
stríðu sinnar. Allir safna þeir
fé til að safna og eiga. Það
er eiginleiki, sem ekki er al-
gengur okkar á meðal. Því
horfum við á þessa ádeilu og
njótum hennar vel án per-
sónulegra óþæginda af því, að
nærri okkur sé horfið. Öðru
máli kynni að gegna ef hér
væri fólk, sem seldi sál sína
fyrir þægindi og munað. Það
stæði okkur nær.
Haraldur Björnsson leikur
Volpone, auðkýfing frá
Smyrnu. Hann gerir því hlut-
verki hin beztu skil. Það er
stórkostlegt að sjá þegar þessi
sálsjúki Mammonsþræll krýp
ur við maurakistu sína og
gælir við gullpeningana og
verður þá innilegur og næst-
um því klökkur og blíður. Og
í síðasta þætti sýnir það sig,
að Haraldur er mikill leikari,
þó að Volpone megi ekki
sleppa einu orði fram úr sér,
þar sem hann bíður bak við
rekkjutjöldin. Þar víxlast
meinfýsin gleði, heiftúðug
bræði og nístandi angist í
huga þessa sálsjúka, hrekk-
vísa en kjarklitla klækja-
manns. Haraldur þarf engin
orð til að gera Volpone skilj-
anlegan.
Einar Pálsson leikur snýkju
gest Volpones, sem Mosca
heitir. Það er mesta hlutverk
í leiknum. Mosca gengur milli
manna og gabbar þá og leik-
ur með þá húsbónda sínum til
geðs. Hann er bæði ráðsnjall
■og ófyrirleitinn, enda veitir
ekki af og kemst Mosca vel
frá málunum eftir atvikum,
enda er hann laus við mein-
fýsi húsbónda síns en ein-
ungis léttúðugur og stefnu-
lítill óreiðumaður, sem lent
hefir í þjónustu Volpones út
úr skuldakröggum.
Þetta er fyrsta hlutverk
Einars hjá Leikfélaginu, en
hann hefir stundað leiklistar
nám í Englandi í tvö ár, svo
að hann er ekki byrjandi á
Jeiksviði, enda ekki byrjanda-
bragur á honum. Fullyrða má,
að leikhúsgestir binda mikl-
ar vonir við framtíð hans eft
ír að hafa séð hann í þessu
fyrsta hlutverki sinu eftir
heimkomuna.
Þorsteinn Ö. Stephensen
leikur Voltore lögbókara, Val-
ur Gíslason Corvino kaup-
mann og Brynjólfur Jóhannes
son Carbaccio okrara. Allt
eru þetta samvizkulausir
íjárplógsmenn sem einskis
svífast til að komast yfir fé.
Þó hefir lögbókarinn yfir-
bragð og framgöngu þess,
sem þjónar Mammon í nafni
laga og réttvísi, þar sem hinir
bera keim atvinnu sinnar
hvor á sinn hátt.
Corvino kaupmaður á sér
konu unglega og ljúfa ásýnd-
um. Hana leikur Hildur Kal-
man. Hún er þaulæfð leik-
kona, lauk leiklistarprófi í
Englandi 1944 og stundaði síð
an leikstörf þar. Ekki verður
séð af þessum leik hversu víð
tæka og fjölbreytta hæfi-
leika Hildur hefir, en þetta
virðist erfitt hlutverk og því
eru gerð góð slcil. Og víst væri
gaman að sjá hana i öðrum
hlutverkum, þar sem þróttur
og glæisleikur nyti sín betur.
Árni Tryggvason leikur
Leone sjóliðsforingja. Þetta
er fyrsta veigamikla hlutverk
ið, sem hann fer með, en
hann hefir stundað nám
hjá Lárusi Pálssyni. Leone er
vörpulegur maður og hinn
hermannlegasti, og mun eng
inn rengja að hann hafi dug-
að vel að berja á Tyrkjum
enda mun hvorki skaplyndi né
vitsmunir hafa haldið aftur
af honum, en lítt gætir for-
ingjalegrar tignar við per-
sónuna, en það hefði heldur
ekki fallið vel við framkom-
una i leiknum.
Edda Kvaran leikur daður-
Sótt í brnnna sögnnnar
ír bréfaljók Giiðbranilar Þor-
lákssonar bisknps:
Guðbrandur biskup Þorláksson er einhver mesti kirkju-
liöfðingi, sem Islendingar hafa átt. Hér birtast nú í dag
sundurlaus slitur úr bréfabók hans, og er ætlast til, að
þau gefi örlitla innsýn í samtíð og störf þessa merka stór-
mennis.
Vígsluferð Guðbrandar biskups.
1 bréfabók Guðbrands biskups Þorlákssonar cru
nokkrar minnisgreinar og skuldabréf í sambandi við utan-
ferð lians til biskupsvígslu. Gefa þær heimildir allar góða
hugmynd um verzlun og verðlag innbvrðis svo langt sem
þær ná, og er hér tekið upp sýnishorn. Géta menn
10 maii. Dró ég frá Kaupinhafn til Hels-
ingeyrar.
12. maii.Snemma morguns sigldum við frá
Helsingjaeyri.
13. maii. Fyrir Jutlandsskagarif sem var
dominica 4 post páska.
16. maii. Fyrir Líðandisnes í Noregi. Vor-
um þar síðan til 20. dags.
22. maii. Um kvöldið sigldum fyrir Hjalt-
lands syðra enda, sem kallast Svinbarhöfuð.
Lögðum síðan áleiðis til íslands í guðs nafni.
■24. maii. Uppstigningardag sigldum um
Færeyjar. En að kveldi dags kom stormur
sterkur úr norðaustri og norðan og varði
allt til sunnudags morguns.
31. maii. Komum í land í Vestmannaeyj-
svo reiknað livað vígsluveizla biskupsins hefði kostað
mikið af lýsi, smjöri eða sláturfé eða vefnaðarvöru og bor-
ið saman við verzlunarárferði nú á tímum.
Ég, Guðbrandur Þorláksson, meðkenn-
umst með þessari minni eigin handskrift og
svo kunnugt gjöri, að eftir því minn náðugi
herra og kóngur út kallaði mig í fyrra sum-
ar af landinu þeirrar meiningar, að ég"
skyldi upp á mig taka þá þungu byrði og
befalning umsjón að hafa yfir fátækum al-
múga og Guðs regíóni í Hólabiskupsdæmi.
Nú þó ég kenndi mig þar alls óverðugan. til,
bæði fyrir guði og mönnum, þá þorði ég ei
annað en hans konglegs majestets bréfi og
boðskap hlýðugur að vera, og gaf mig út af
landið í minni fátækt. Enn fékk öngvan
þann styrk af kirkjunni, að í þessari dýrri
tið, sem hér utanlands er, kunni að forslá.
Því hefi ég neyðst til láns að taka upp á
kirkjuna af ærlegum mönnum, Henrik
Mumm, Mats Lamp, Hans Níelssyni tíu tigi
enkendali út í góðri mynt og hefi lofað að
bítala í Hofsós 1 íslandi nú í sumar þeirra
umboðsmanni í soddan vöru. Tunnu tran
(lýsi) fyrir III dali, III vættir smjörs fyrir
VII dali, II voðir tvítugar fyrir III dali, gam-
alt naut 6 dali, IIII sauði fyrir III dali.
Þar fyrir bið ég auðmjúklega og svo til-
skilda upp á konglegrar majestets vegna
þá, sem nú eru Hóladómkirkju umboðsmenn,
þessa skuld að gjalda af kirkjunnar <pen-
ingum upp í þá hálfa rentu, sem mér ber
þetta umliðið ár að uppbera af Hólakirkju,
ef mér ei auðið verða hann í landið lífs að
komast eftir k. majestets bifalningu, hvað
ég set allt í guðs vilja. Og til meiri auðsýn-
ingar etc. 29. martii 1571.
VIII. aprilis, dominica viddicet palmar-
um, var mín vígsla í vor frúkirkju i Kaupin-
hafn af doktor Páli að nærveröndum mester
Tyge biskup af Skán, mester Niels biskup af
Fyn, doktor Niels og þremur sóknarherr-
um í Kaupinhafn og sacellariis. Samdægris
gjörða ég öllum professoribus og predikör-
um gestaboð til doktors Páls í hans húsi
og kostaði mig svo mikið.
Fyrir kjöt og fisk, lömb og
kokkalaun ............ 44 mörk 10 skild.
Fyrir urtir og krydd .. 14 — 6 —
Fyrir brauð........... 20 — 8 —
Fyrir þýzkt öl ....... 27 —
Fyrir vín............. 44 — dönsk
Summa xl gamlir enkendalir. Item or-
ganisti 1 dalur. Item actoribus comedie 1
dalur.
Svo mikla peninga hef’ ég láns tekið í
Kaupinhafn og er skyldugur að bítala í ís-
landi.
Item á Seurin Barfodt að flytja mér fat
járns og hverfistein fyrir 26 fjórðunga
smjörs,
um.
I. die júnii kom ég í land við Eyjasand.
Ókennimannlegt athæfi.
Þetta bréf er frá árinu 1018 um klögumál. sem Hóla-
biskupi hefir borizt. Bréfið skýrir sig sjálft en sögú
málsins kunnum vér ekki að rekja að öðru leyti.
Eg Guðbrandur superintendens Hólabisk-
upsdæmis gjöri góðum mönnum kunnugt,
sem búandi eru í Þingeyjarþingi, að fyrir
mér hefir verið klagað, að síra Illugi Helga-
son skal hafa strýkt stelpur tvær í kirkj-
unni á Stað og flett þær fötum, hvað mörg-
um þykir ókennimannlegt og að ekki hæfi
prestum að hafa guðshús og kirkju til slíkra
refsinga. Svo og er sagt, að nokkrar ó-
kristilegar og spottlegar vísur hafi verið
kveðnar um soddan athæfi, hvað ekki er
stórs betra en hitt hið fyrra, kennidómn-
um til spotts og aðhláturs um landið, þar
sem þessar vísur útbreiðast. Og með því að
kongsvaldið vill ganga eftir þessu, hvað
satt eða rangt er í slíku máli, þá vil ég það
ekki hindra, heldur almennilega láta til
skoðunar koma. Ei síður um níðvísurnar en
um hitt. Því bið ég rnl og kref kóngsins um-
boðsmenn 1 þeirri sýslu, að þeir til setji
stað og dag á Helgastöðum í Reykjadal og
stefni þangað þeim helztu prestum þar í
sýslunni með mínum umboðsmanni, síra
Þorsteini Illugasyni, að þetta mál þar rann-
sakist löglega. Og sé það s'vo, að þetta mál
gengur á síra Illuga, að hann hafi stelpuna
strýkt, svo sem hún segir, þá vil ég þeir
prestar dæmi það hingað í Skagafjörð á þá
prestastefnu, sem haldast skal um fráfæru-
leytið eða nokkuð seinna, svo að menn
mættu með skynsemi skoða og álíta þetta
nýmæli og hrópkveðinna vísna, því að allir
vita, að ekki eiga prestar svo að breyta. En
hvort straff þar heyri til, það vita menn
ekki.
'f' f ■*
á* 1 -? 5 - .&• ‘ V
Mammon.
(Athugagrein Guðbrands biskups um ágirndina).
Ágirni og mammon verkar þessa II hluti.
Fyrst blindleika og guðsóttaleysi þá manni
vel gengur. Það ánnað, nær sorg og mót-
gangur kemur að höndum, kemur oss til
Guði að neita, frá honum að flýja og ann-
ars staðar hjálpar að leita en hjá Guði.
Líka sem Kristur varð með þriggja handa
freistingu freistaður, (Matth. X.) líka svo
hefir Djöfullinn með þessum III freistingum
ofsótt og freistað kristna.
1. Fyrst með fátækdóm, hungurofsóknum,
svosem skeði á postulanna tíð._________
2. Með villudómum og ketturum, sem
skeði eftir postula tíð.
3. Með ríkdóm, auðæfum, vellyst í klaustr-
um og kirkjum, svo sem var í páfadóminum.
drós, sem Cania heitir. Hún
er frjálsleg og hispurslaus,
en lítt leikur hún töfra-
brögð ástleitninnar á þessu
sviði. Helzt væri það þegar
hún lætur Corbaccio gamla
meta skartgripi sína, svo að
þessi halti og bogni eymdar-
skrakkur með tvær brotnar
skögultennur í skoltinum lifn
ar við og hugurinn hvarflar
um sinn ögn frá peningum
og fégrægði. Það atriði er ó-
svikið spaug enda farið með
af íþrótt.
Gestur Pálson leikur dómar
ann, virðulegan embættis-
mann, þó að honum íörlist
réttdæmið.
Steindór Hjörleifsson leikur
lögregluforingja, annan em-
bættismann lýðveldisins í Fen
eyjum.
Þessi napra ádeila fer senni
lega framhjá ýmsum, án þess
að þeir geri sér hennar fulla
grein. Allir sjá hið spaugi-
lega við leikinn, þó að sumir
skoði það frekar sem ævin-
týri e n mannlífsmynd. Það
er af því, aö freistingar
heimsins taka fórnarlömb sín
hér öðrum tökum en við eig-
um helzt a& venjast. Hitt
mættum við hugsa um, hvort
þess muni engin dæmi, að
menn geri börn sín arflaus í
einhverju tiliti og jafnvel
megi kalla að þeir selji konur
sínar. Látum það bíða, þang-
að til okkur er sýnt það á
áhrifameiiú hátt, sem grípur
nær okkur.
Hitt munu allir sjá, sem á
þennan leik líta, að við eigum
góða leikara. Og það er sér-
stök ánægja, hve ört fólk
bætist nú í þann hóp þar sem
ungir og nýir menn bera
þungann í hverjum leiknum
eftir annan.
Vera má, að sumum finnist
(Framhald á 7. síðuj.