Tíminn - 20.02.1949, Blaðsíða 5

39. blaff
TÍMINN, sunnudaginn 20. febrúar 1949
5
, Sunnud* 20. fehr..
Iðnskóli í sveií
Frumvarpið um iðnskóla i
sveit er ekki lengur neitt ný-
mæli. Þó hafa umræður um
málið að mestu legið niðri
um hríð og líklegt virðist. að
ýmsir hafi engan veginn átt-
að sig á því enn hvað merki-
legt mál er hér á ferð.
Bygging/lrþörfin úti um
land er svo mikil, að nauð-
syn er að útvega menn til
að mæta henni. Sú þörf er
ekki neitt stundarfyrirbæri.
Byggingafróðir menn hafa
hafa framtíoarverkefni, lífs-
störf í sveitum og kauptún-
um.
Segja má, að vísu að iðn-
skóli í sveit tryggi það ekki, J
að þeir sem þar læra, verði
jafnan siðan i sveitum. Þó
er það auðséð, að allt annað
er viðhorf þeirra, sem þar
hafa lært, en þeirra, sem bún;
ir eru að vinna í fjögur ár í
Reykjavík og þvingaðir eru
til heimilisfestu þar. Auk
þess er það vitanlega aðalat-
riði þessa máls, að nóg sé til
af mönnum með verklega
kunnáttu til að mæta þörf
þj óðarinnar.
í öðru lagi er þetta frum-
varp merkileg nýjung vegna
þess, að það tengir hina al-
mennu skólaskyldu og skóla-
fræðslu við verklegt nám og
iðnréttindi. Með þessu frum-
varpi er stigið fyrsta sporiö
til að gera verklegt nám al-
menna skólaundirbúning að
lífsstarfi þannig, að þjóð-
félagið viðurkenni það. Með
því móti er verklega námið
gert eins veglegt og bóklega
námið að því leyti. að það
er á sinn hátt und>búningur
að prófi, sem veitir atvinnu-
réttindi.
Þó að iðnskóli sá, sem frum
varpið gerir ráð fyrir, verði
lítil stofnun og tæki aðeins
við 30 mönnum á ári, er hann
engu að síður merkileg nýj-
ung og tilraun á þessu sviði.
Verði af honum góð reynsla
mun það fylgja á eftir að
verknám hinna almennu
skóla verði undirbúningur iðn
náms og iðnréttinda á öðrum
sviðum líka, svo að hundruð
manna geti árlega farið þá
leið. Slíkt heyrir framtíðinni
til og er ekki til umræðu á
þessu stigi, þó að vel megi
hugsa sér þá þróun, þegar
fengin er reynsla til að
byggja á.
Hér er því um að ræða til-
raun, sem margt bendir til
að muni geta valdið fullkomn
um straumhvörfum í skóla-
málum þjóðarinnar, að því
er snertir verklegt nám í sam
bandi við almenna skóla-
pkyldu við iðnfræðsluna al-
mennt. Þó á þao ekki við á
þessu stigi málsins að full-
yrða neitt um framhaldið.
Þar eru skoðanir að sjálf-
sögðu skiptar. En hitt ættu
allir að geta verið sammála
um, að þetta sé tilraun, sem
verði að gera flj ótt og á henni
megi svo byggja það, sem síð-
ar verður gert.
Ekki þarf að fjölyrða um
þá fásinnu, að vilja halda öllu
iðnnámi í viðjum þess mið-
aldarskipulags, sem tíðkast
hefir, þar sem nemandinn er
skyldur til að vera sinn
fjögra ára námstíma, án alls
tillits til kunnáttu áður en
ERLENT YFIRLIT:
ÖryggSsmá! Danmerkur
Leiðíffig’aB* líiííísp.yrmílireyfingarisíiiíír. sein
sfarfaHI á strítSsárnnuna, sej“'ja þjjóðinm
álit sitt
Eins og skýrt var frá í seinast
blaði, hafa 39 menn, sem stóðu
fremstir í mótspyrnuhreyfingunni
ciönsku, nýlega birt ávarp í til-
efni af umræðum um Atlantsliafs-
bandalagið svonefnda. Menn þessir
eru úr öllum stjórnmálaflokkum
landsins, nema kommúnistaflokkn
um, og eru meðal þeirra allir aðal-
leiðtogar mótspyrnuhreyfingarinn-
ar frá tímum hernámsins.
Hér á eítir verður efni þessa á-
varps rakið í aðaidráttum:
Örlagaríkt val.
Danir eiga val fyrir höndum áður
en langur tími líður.
En hversvegna er það ekkert
undirbúið? Hversvegna höfum við
ekkert heyrt um það? Þjóðin verð-
ur þó að fá aðstöðu til þess að
geta markað sér ákveðna stefnu.
Þetta er ekki val milli Hedtofts
og Knud Kristensens. Ef svo væri,
myndi vera búið að berja kosn-
ingatrumbumar vikum saman.
Þetta er val um það, hvort Dan-
mörk skuli í baráttunni milli lýð-
ræðis og einræðis skipa sér undir
merki lýðræðisins eða vera hlut-
laus. Það er val um það, hvort
Danmörk skuli á þessum uggvæn-
legu timum leita sér öryggis með
samstarfi við voldugusta stórveldi
heimsins, sem hún er að miklu
leyti sammáia, — eða hvort við,
sem búum við landamæri lýðræðis
og einræðis, eigum að treysta því,
að það verði okkur meira öryggi,
ef við stýrum einir hinni litlu
fleytu okkar í von um, að hrópið:
Við erum hlutlausir, skuli fá vænt
anlega árásaraðila til að hætta
við fyrirætlun sína. Slíkt val getur
vitanlega ekki raskað sálarjafn-
vægi manna!
Mótspyrnuhreyfingin og
hlutleysiff.
Þetta er val um það, hvort við
eigum að marka okkur stefnu með
þeim þjóðum, sem hafa sömu hug
sjónir og menningu og við — eða
hvort við eigum að svífa einhvers
j staðar í lausu lofti á milli deilu-
j aðilanna. Það eitt að segja það,
að við séum ekki andlega hlut-
lausir, er sama og að reka tunguna
út úr sér og draga dár að þeim,
sem koma til með að fórna lífi
sínu.
Þegar mótspyrnuhreyfingin tók
þátt í stjórnarmyndun eftir her-
námið, svo að auðveldara yrði að
koma á ró og reglu í landinu, var
það eindregið skilyrði hennar, að
hlutleysi Danmerkur væri endan-
lega úr sögunni og Danir yrðu hik-
laust að taka þátt í alþjóðlegum
samtökum.
Gangur málanna hefir orðið ann
ar en við gerðum okkur von um
þá. Þau samtök, er við gerðum okk-
ur vonir um, hafa raunverulega
ekki náð til annara en lýðræðis-
ríkjanna. En það breytir ekki skoð-
un okkar. Sú stjórn, sem var mynd
uð 5. mai 1945, hefði aldrei komizt
á, ef við hefðum álitið, að það
skyldi sýna sig 3—4 árum seinna,
að i utanríkismálum hefðum við
ekkert lært og engu gleymt.
Samvinna Norðurlanda.
Það er að vísu ofmælt, að ekkert
hafi lærzt og ekkert gleymzt. Menn
hafa séð nauðsyn þess, að Skand-
inavía stæði saman. En hvaða ör-
yggi veitir skandinavísk samvinna
á þeim tímum, sem nú fara í hönd?
Það, sem hefði nægt fyrir seinustu
styrjöld, getur verið ófullnægjandi
nú. Álit okkar er: Eins viðtækt
skandinavískt samstarf og mögu-
legt er. Það myndi tryggja okkur
mjög, ef leiðir Norðurlanda skildu.
Hin norræna samvinry má hins
vegar ekki verða til þess, að Dan-
mörk og Noregur. er hlotið hafa
svo dýrkeypta reynzlu, skuldbindi
sig til þess að gleyma því, sem þau
hafa lært, og vinni það til sam-
starfsins við Svíþjóð, sem ekki hef
ir hlotiö slika reynzlu og þekkir
því enn ekki þann heim, sem við
lifum 1.
Það virðist eins og um tvennt
sé að velja vegna hinnar ein-
dregnu synjunar Svía, að þeir taki
ekki þátt í Atlantshafsbandalagi.
Annarsvegar er norræn hernaðar-
samvinna á grundvelli hlutleysisins
eða samstaða Danmerkur og Nor-
egs með öðrum lýðræðisþjóðum.
Sú kenning er hin háskalegasta,
að við eigum ekki að taka beinan
þátt í Atlantshafsbandalaginu, en
samt tryggja okkur vopn og sam-
úð vesturveldanna. Trúir nokkur
því, að Rússum verði þá talin trú
um, að við séum hlutlausir, eða
vesturveldunum um það, að við
fylgjum þeim?
Öryggi Danmerkur og
Atlantshafsbandalagið.
Af tveimur ástæðum tökum við
hiklausa afstöðu:
1. Vegna öryggis Danmerkur. Við
álítum, að það reynist Danmörku
mest öryggi, að sú skoðun skapist
að ekki sé hægt að hernema landið
þegjandi og hljóðalaust, — heldur
muni slík árás leiða til stórstyrj
aldar. Það, sem hefir gerzt eftir
1945, minnir okkur alltof mikið á
framferði Hitlers, er rændi einu
lambinu eftir annað úr hópnum
án þess að lenda í viðureign við
hann allan. Það verður að vera
ljóst, að árás á Danmörku sé árás
á allar lýðræðisþjóðirnar. Sú trygg
ing fæst með þátttöku í Atlants
hafsbandalaginu.
Styrkur og samstarf lýðræðis-
þjóðanna er bezta trygging þess,
að friðurinn haldist. Þeir, sem á-
líta, að þeir geti fengið þetta ör
yggi á kostnað annara, setja sjálfa
sig í mesta hættu.
Ennfremur ber mönnum að gera
sér þetta ljóst: Hernaöarlega öflug,
Gustav
Iíasmussen utanríkisráð
herra Dana
en hlutlaus Norðurlönd er óska-
draumur. Hergögn þau, sem Dan-
mörk og Noregur þarfnast, er að-
eins hægt að fá í Bandaríkjunum.
Ef við erum í Atlantshafsbandalag
inu, getum við fengið vopn, ásamt
Englandi, Prakklandi, Hollandi og
Belgíu. Séum við hlutlausir eða
hálfhlutlausir fáum við vopnin
fyrst, þegar búið er að fullnægja
þörfum hinna.
Sannleikur og réttlæti.
2. Önnur ástæðan fyrir afstöðu
okkar — það væri kannske bezt að
nefna hana ekki, því að margir
álíta, að utanríkismálum og sið-
ferðiskenningum eigi ekki að
blanda saman. Fyrir þá, sem þann
ig hugsa, getur fyrri ástæðan verið
nægileg. Við segjum þó, að alveg
eins nú og á hernámsárunum sé
(Framhald á 6. síðu).
hann byrjar námstímann,
meðfædda hæfileika og dugn-
aðar- og samvizkusemi við
nám. Það er þó alveg sérstakt
og myndi verða illa tekið á
öðrum sviðum, ef ákveðinn
væri þannig lögbundinn lág-
markstími, hvað góðir náms-
menn sem ættu í hlut.
Það ættu ekki að vera skipt
ar skoðanir um það, að þessi
skóli í húsasmíðum er nauð-
syn, og slíka menntun ættu
menn að fá einhversstaðar
utan Reykjavíkur. Þess er því
að vænta, að málið njóti nú
fyrri umræðna og fái fljóta
og góða afgreiðslu á þinginu
og verði gert að lögum strax
á Jiessum vetri.
Þjóðinni verður það áreið-
anlega ekki dýrara, að hafa
þessa tilhögun á húsasmíða
námi þeirra, sem eiga að hafa
það lífsstarf að byggja úti
um land, heldur en það ólag,
sem á byggingarmálunum
hefir verið um hríð. Það er
dýrt að vera lengur án þessa
skóla.
Raddir nábáanna
Þjóðviljinn ræðir um tog-
arastöðvunina í forustugrein
sinni í gær og segir m. a.:
„Á þessu ári brást síldin. Hins
vegar öfluðu togararnir vel og
sölur þeirra voru þaðan af betri.
í ár er starfsemi þeirra mikil-
vægari en nokkru sinni fyrr sök
Leiðinleg gjafa-
beiðni
Þjóðviljinn gerir sér nú
orffiff tíðrætt um þaff, aff rík-
isstjórnin fari í betliferðalög
j til Bandaríkjanna. Mun þar
átt viff Marshallhjálpina og
þó einkum þaff, að stjórnin
j mun hafa farið fram á, að
fá framlög án endurgjalds á
j grundvelli hennar.
J Flestum fslendingum mun
áreiðanlega koma saman um,
aff þaff séu þungbær spor fyr-
ir þjóðina aff þurfa að biðja
um gjafir á grundvelli Mars-
hallhjálparinnar. Svo mikill
hafi gróffi hennar verið á
stríffsárunum, að hún hefði
ekki átt aff þurfa aff biffja um
slíka aðstoff einum f jórum ár-
um eftir stríðslokin. f þess-
um efnum ætti hún að hafa
samstöðu meff þjóðum eins og
Svíum og Svisslendingum, er
sluppu viff tjón af völdum
styrjaldarinnar, en ekki að
skipa sér á bekk meff þeim,
sem misstu meira og minna
af atvinnutækjum sínum óg
öffrum mannvirkjum á stríffs-
árunum.
Hinu þýðir hinsvegar ekki
aff neita, að svona raunalega
er fjármálum þjóðarinnar
komiff, að aðstaða hennar er
nú litlu betri en þeirra þjóða,
sem urðu harffast úti á stríffs-
árunum. Raunar stendur at-
vinnulíf hennar jafnvel enn
valtari fótum.
Hvernig hefir slikt mátt
ske? Hvað veldur þessum ó-
skaplegu óförum?
Sú saga er í stuttu máli
þessi:
Rétt áður en styrjöldinni
lauk, fékk þjóðin nýja ríkis-
stjórn. Þá var þjóðin hlut-
fallslega auðugri af erlendum
gjaldeyri en nokkur önnur
þjóð í Evrópu. Erlendar inn-
eignir hennar, sem vitaff var
um, námu þá nær 600 millj.
kr. Gjaldeyristekjurnar héldu
líka áfram að vera mjög ríf-
legar, svo að alls hafði áður-
nefnd stjórn, sem sat að völd-
um í tvö ár, um 1300 millj.
um þess aff síldin brást, og öllu hr. erlends gjaldeyris til ráð-
máli skipti, aff þeir yrffu reknir j stöfunar. Allri þessari upp-
af fullum krafti. I>á gerist þaff ^ hæff var þó eytt og ráffstaf-
að-fámenn milljóneraklíka ger- j að, þegar hún lét af völdum,
ir samsæri um að binda þessi Og raunar meiru til. Þjóðin
framleiðslutæki við landsteina
í því skyni einu aff ráðast á Iífs-
kjör starfsmanna sinna, þrátt
fyrir óhcmjugróffa sömu millj-
ónera á undanförnum árum. En
nú er ekki talað um „skemmdar
starfscmi gagnvart atvinnu- og
fjármálalífi þjóðarinnar“ í Al-
þýðublaffinu og Morgunblaffinu-,
nú er ekki minnzt á erlendar
fyrirskipanir effa samsæri gegn
atvinnuvegunum! Nú er þagaff
af fullri virðingu fyrir milljóna-
klíkunni, sem stöðvar atvinnu-
vegina í von um aff geta arff-
rænt íslenzku þjóðina enn meir
en áffur“.
Ljót er lýsing Þjóðviljans á
„milljóneraklíkunni", sem
ræður yfir togurunum, og æði
mikið ólík því, sem Þjóðvilj-
inn sagði um þetta sama fólk
á árunum 1944—’46. Þá var
samstarfið við þessa klíku tal
in hin mesta þjóðarnauðsyn
og það talið alveg sjálfsagður
hlutur, að hún fengi umráð
yfir nýju togurunum. Skyldi
tónn Þjóðviljans um þessa
„klíku“ lika ekki geta breytzt
aftur, ef hún vildi gera verzl-
un við hann á ný? Þjóðvilj-
inn hefir játaö, að það er
hægt aö fá hann fyrir lítið
til þess að þegja.
stóff þá uppi jafnvel enn
gjaldeyrisfátækari en hún
hafði verið á verstu kreppu-
árunum fyrir stríffiff.
En fór ekki þessi mikli
gjaldeyrir til gagnlegra hluta,
svo aff þjóðin stæði af þeim
ástæðum miklu betur að vígi
en ella? Svarið við þeirri
spurningu er í stuttu máli
þetta: Um 300 millj. króna
var variff til að endurnýja
skipastólinn, en raunverulega
ekki til að auka hann, eins og
sést á því, að þjóðin á nú ekki
fleiri togara en hún hefir átt
oft áður. Nokkur hluti þess-
arar fjárhæðar fór til ann-
arra framkvæmda. En megin-
hluti gjaldeyrisins cða um
1000 millj. kr. fór til venju-
legrar eyðslu á þessum tveim
ur árum.Bróðurpartinn fluttu
fjárbrallsmenn úr landi og
földu þar sem einkaeign sína.
Þegar núverandi stjórn tók
við, var því ástandiff þannig,
að þjóðin átti enga gjaldeyr-
issjóði, en fjölmargar stór-
framkvæmdir voru ófullgerð-
ar (rafvirkjanir, áburðar-
verksmiðja, sementsverk-
smiðja, fjölgun togaranna).
Auffveldlega hefði mátt fá
(Framhald á 6. síðu).