Tíminn - 31.03.1949, Side 3

70. blað'
TÍMINN, fimmtudaginn 31. marz 1949
3
»
• »
1
Nýjan bækur
nzhafs-
Rit Jónasar
Hallgrímssonar
Þegar 100 ár voru liðin frá
dánardægri Jónasar Hall-
grímssonar, gaf Helgafell út
iburðarmikla útgáfu af rit-
um hans. Var hún í tveimur
bindum, pappír hvergi skor-
inn við nögl ög teikningar
margar til skrauts og við-
iiafnar.
Snemma á árinu 1947 kom
svo önnur útgáfa á markað.
Var þar efni hinna tveggja
stóru binda komi<5 í eina bók,
myndarlega, og er hún nú upp
seld.
Nú eru rit Jónasar komin
út í þriðja sinn á forlagi
Helgafells. Eru þar bæði bind
in í einni bók, en þau eru
hvort um sig hátt á fjórða
hundrað blaðsíður. Er bókin'
i þokkalegu bandi og kostar
75 krónur.
Um skáldskap Jónasar Hall
grímssonar þarf ekki áð fjöl-
yrða í þessu sambandi. En
ástæða er til að minna á rit-
gerð Tómasar Guðmundsson-
ar framan við kvæðin. Er sú
ritgerð einkar skemmtíleg og
glögg, þó að sums staðar sé
hugmyndum höfundar ofið
úm staðreyndir sögunnar
sem rómantískri draumsjón.
Ritgérð Tómasar er líkleg til
skilningsauka og glöggvunar
og margt er þar mjög vel
sagt um andlegt líf og menn-
ingu íslendinga á dqgum Jón
asar. Alltaf er hægt að benda
á eitt og annað minna hátt-
ar, eins og það, að ekki er
minnt á samband milli for-
göngu Jónasar um sund-
mennt og drukknun föður
hans og liggur þó beint við
að taka það með, þegar talað
er um áhrif þessa sviplega
atburðar á andlegt líf Jón-
asar.
Það er gott, að rit Jónasar
Hallgrímsson fást í þokka-
legri og hófsamlegri útgáfu,
sem er við alþýðuhæfi.
H. Kr.
Arnulf Överland: Milli
austurs og vesturs Einar
Ásmundsson þýddi. Stærð:
150 bls. 19X12 sm. Verð:
kr. 16.00.
Þetta eru nokkur erindi eða
ritgerðir um milliþj óðámál
og afstöðu Norðurlanda til
þeirra átaka, sem nú fara
fram þjóða í milli. Skoðanír
Överlands eru yfirleitt það vel
kunnar hér á landi, að ekki
þarf margt um þær að ræða.
Og hitt vita menn líka ýfir-
leitt, að hann kann vel að
koma orðum að hugsunum
uætiiiiæiitiittii
• ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•♦♦•♦♦♦«♦<1 ♦♦
i♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•♦♦««♦♦
sínum og biður engan af-
sökunar.
Överland er kunnur rithöf-
undur og skáld og var um
hríð eftirlætismaður komm-
únista. Nú segja þeir, að hann
sé bilaður maðúr og elliær og
hafi ruglast í fangabúðuni
nazista. Hitt mun þó sönnu
nær, að kynni Överlands af
nazismanum hafi kennt hon
um að meta einræðið, hvar
sem það kemur fram, og hann
sé nú svo ákveðinn andstæð-
ingur kommúnista, sem raun
ber vitni, vegna þess, að hon
um finnst þeim svipa helzt
til mikið til nazistanna. Enn
er hann hollur og trúr rétti
mannsins til að hugsa og lit'a
frjáls. Og því er hann lýð-
ræðismaður.
Överland telur, að saman
fari sæmd Norðurlandaþjóð- |
anna, að taka ákveöna og op-
inbera afstöðu með málstað
lýðræðisins, og hagur þeirra,1
því að sú afstaða treysti all-
ar lýðræðisþjóðir heims, en
samheldni sé þeim nauðsyn- I
íeg. Márgt er vel sagt og
snjallt í þessu kveri hans. j
Överland segir, að lýðræðis
þjóðirnar eigi áð mynda með
sér varnarbandalag, og þeg- 1
ar það nái um allan heim, i
sé unnt að leggja niður ,vopn. I
. „Én þetta eru skýjaborgir! i
Hvað ætti það annað aö
vera? Fyrir þúsund árum
voru hugmyndir um réttar-
ríki líka skýjaborg, og aldrei
hafa gerzt neinar framfarir,
sem ekki hafa einhverntíma
verið skýjaborgir.
Þótt ekki sé bjart í lofti í
dag, er það ef til vill ekki
með öllu illt. Hugmyndir þró-
ast ört og sjálfsagt vegna
þess, að við neyðumst til að
hugsa.
Ein staðreynd er alveg
skýr: Öruggur friður ríkir nú
milli allra lýðræðisþjóða.
Stríð milli Norðurlanda þjóð-
anna er óhugsandi. Það er
heldur ekki unnt að hugsa
sér að stríð geti orðið milli
vestrænna lýðræöisþj., eðá
Bandríkjanna og þeirra. Frið j
urinn milli lýðræðisþj óðanna '
hefir komizt á án þess að
nokkur stofnun stæði að baki. ,j
Fyrr eða síðar mun Austur-
Evrópa taka þátt í þessum
sa.mtökum menningarinnar“.
Þannig húgsar Arnulf Över
land og skrifar. Og víst er
það rétt, að innbyrðis milli
lýðræðisþj óðanna er styrjöld
óhugsanleg. Þar er öryggi
frlðarins, ef ekki væru ánnar-
leg sj ónarmið.
II. Kr.
Afstaðan tii
bandalagsins
Nefndarálit Hermanns Jónassonar og Páls Zóphóníassonar
Utanríkisnefnd klofnaði Annar okkar (Herm. Jón-
um tillögu ríkisstjórnar- asson) gerði 1941 grein fyrir
innar varðandi stofnaðild því í allýtarlegri ræðu, hvers
að Atlant$hafsbandalag- vegna hann v'ildi gera her-
inu. Hermann Jónasson og verndarsamninginn. Hann
Páll Zóphóníasson skiluðu sagði meðal annars:
„Það má enn fremur taka
það fram, að ísland hvorki
getur né óskar þess að hafa
annað en sem vinsamlegasta
það, að henni sambúö og viðskipti viö Þessi
tvö stórveldi, Bandaríkin og
Bretland. Þessi stórveldi eru
bæði reynd að langri vináttu
og vinsamlegum samskiptum
við islenzku þjóðina. Vegna
legu landsins er það, eins og
ég áðan sagði, áhrifasvæði
þeirra og á,svo sem nú' er
okkár komió> eins mikið og nokkurt
annað land undir því, að
irfarandi álit. tÞessi. vtasanflegu. viðskipti
Skoðanir landsmanna munu getl haldizt ■
séráliti því, sem hér fer á
eftir:
Hér liggur nú fyrir þings-
ályktun' frá hæstvirtri ríkis-
stjórn um
heimilist að gerast aðili að
svonefndu Atlantshafs-
bandajagi, samkvæmt þeim
samningi, er nú liggur fyrir
og birtur hefir verið fyrir
þjóðinni.
Við undirritaðir hö-fum
ekki getað orðið sammála
meðnefndarmönnum
og komum því fram með eft
vera skiptar um samnings-
gerð þessarar tegundar.
Þessi pólitíska trúarj átn-
ing, sett fram fyrir 8 árum
Sumir vilja alls enga samn um áðstöðu Islands, þegar
inga gera um væntanlega styrjöld geísar í nágrenni
samvinnu í styrjöld við ná- Þess, hefir ekki breytzt. En
búaríki okkar hér við At- reynslan hefir og staðfest
lantshafið. í þessum hópi eru einmitt í þessum hern-
fyrst og fremst sósíalistafl.! aðarsamningum, að við erum
og nokkrir aðrir. En til er seint of varkárir, jafnvel þó
líka talsvert af íslendingum,1 aé vi® semjum viö þjóðir, sem
sem eru reiðubúnir til að vi® treystúm bezt og teljum
gera svo að segja hvaða samn I okkar vinaþjóðir. Umboðs-
Markol Hermetikkolje
Brasol Salatolje
frá JOHAN C. MARTENS & Co., Bergen.
Þessar olíur eru þekktar um all-
an heim til niðursuðu á alls-
konar sj ávarafurðum og til
salatgerðar. — Lækkað verð. —
Afgreiðsla strax gegn gjaldeyr-
is- og innflutningsleyfum.
Einkaumboð fyrir íslajid:
BERNH. PETERSEN
Reykjavík. — Sími 1570.
ii
Stttttittttttttiiittliiittltttitttittiiiittiiiiltitittiiitilttttitilii
ing sem er um hernaðarsam-
tök, einkum við Bandaríkin
og jafnvei Bretland — í sam-
ræmi við það, sem þessi lönd
kynnu að óska. — Eru þetta
einkum menn, sem fyrir síð-
ustu styrjöld voru auðsveip-
ir við þær erlendu þjóðir, er
höfðu mest áhrif hér á landi
eða þeir töldu horfur á, að
næðu áhrifavaldi.
En svo er þriðji hópurinn
og langstærstur, þorri þjóð-
arinnar, sem vill eða er til-
leiðanlegur til að gera- her-
varnarsamning af íslands
hálfu við nábúaríkin, ef
tryggilega er frá þeim samn-
ingi gengið fyrir Ísland. —
Um þetta atriði, hvað tryggi-
legt sé, munu vera nokkuð
skiptar skoðanir meðal
þeirra, sem þó vilja semja á
þennan veg, og meir en kem-
ur í ljös opinberlega, því að
ýrnsir slá jafnvel miklu af
skoðunum sínum, tíl þess að
skera sig ekki úr hópnum.
Það er talið miklu máli skiptá
að standa saman um ákvarð-
anir — en viö teljum, að
gagnrýni megúm við þó sízt
án vera, þegar stórum mál-
um er ráðiö til lykta. Við á-
lítum jáfnvel, að hún sé holl-
ari þjóðinni en sú hóplund,
sem svo mjög hefir verið með
henni ræktuð. Eðlilegast væri
a'ó' láta þjóðina sjálfa skera
úr með atkvæðagreiðslu um
málið, því liggur ekki svo mik
ið á, að ekki væri það auð-
Velt.
Við erum í þeim hópi
manna, sem er reiðubúinn til
þess að fallast á það, að ís-
land gerist aðili að Atlants-
hafsbandalaginu, — ef viss-
um skilyrðum er fullnægt.
Þetta viljum við gjarnan, að
liggi ljóst fyrir, enda er svo,
« I því árið 1941, þegar Bret.land
H
stóð höllum fæti í styrjöld-
inni, höfum vi'ð stutt að því
ásamt öðrum, að hrevernd-
afsamningurinn var gerður
við Bandaríkin, að ósk þeirra
og Bretlands.
menn þeirra telja sér auðvit-
að skylt sem góö'ir og þjóð-
hollir fulltrúar þjóða sinna að
komast eins langt í samning-
um og þeir geta og að fram-
fylgja þeim réttí, sem samn-
ingurinn veitir, til hins ýtr-
asta. — í herverndarsamn-
ingum 1941 var svo fyrir
mælt,' að her Bandaríkjanna
hyrfi héðan „undireins og
núverandi ófriði er lokið.“
Þannig er komizt að orði í
símskeyti forsætisráðherra
íslands til forseta Bandaríkj-
anna. —
í svari sínu tekur forsetinn
upp nákvæmlega öll skilyrð-
in, er sett voru fyrir hervernd
inni af íslands hálfu, og seg-
ir síðan orðrétt:
„Mér er það ánægja að
staðfesta hér með við yður, að
skilyrði þau, sem sett eru
fram í orðsendingu yðar, er
ég hefi nú móttekið, eru fylli
Iega aðgengileg fyrir ríkis-
stjórn Bandarikjanna og að
skilyrða þessara mun verða
gætt í við'skiptunum milli
Bandaríkjftnna og íslands“.
Síðar í slmskeytinu er svo
rætt um stefnu Bandaríkj-
anna, nokkuð almennt, við-
komandi styrjöldinni, að þau'
muni á engan hátt skipta sér
af innanlandsmálum hér á
landi og „að strax og núver-
andi hættuástandi í milli-
ríkjaviðskiptum er lokíð,
skuli allur slíkur herafli og
sjóher látinn hverfa á brott
þaðán, svo að íslenzka þjóð-
in og ríkisstjórn hennar ráði
algerlega yfir sínu eigin
landi“.
En á þessum setningum í
enda símskeytisins: „núver-
andi hættuástandi í milli-
ríkjaviðskiptum er lokið“ var
það síðar tali'ö byggt, að her
Bandarikjanna væri ekki
skylt að fara héöan fyrr en
svo stæði* á, að „hættu-
ástandi í milliríkjaviöskipt-
um væri lokið“, þótt í upp-
hafi símskeytisins hefði ver-
iö lýst hátíðlega yfir, að öll
skilyrði íslands væru sam-
þykkt, þar á meðal, að
Bandarikjaher færi héðan
„undireins og núverandi ó-
friði er lokiðV — En sagt
hefir veri'ð einnig, að í það
hafi verið látið skína, að nú-
verandi ófriði væri ekki lok-
ið fyrr en friðarsamningar
hefðu verið gerðir, — en þeim
enn ekki lokið. —
Vegna þessa ágreinings
kvaðst fyrrverandi ríkis-
stjórp telja, að gera yrði
samning við Bandaríkin um
Kefíavikurflugvöllinn til þess
að kaupa sig frá og losna .við
herverndina, enda heitár
samningurinn um Keflavík-
urflugvöllinn: „Tillaga til
þingsályktunar um heimild
fyrir ríkisstjórnina til a'ö gérá
samning við Bandaríki Ame,-
ríku um niðurfellingu her-
verndarsamningsins frá 1941
o. fl.“.
Við erum að vísu þeirrar
skoðunar, að stjórn Banda-
ríkjanna hefði aldrei haldið
þessari túlkun sinni ,á
herverndarsamningnum til
streitu, ef fast hefði verið
staði'ð gegn því af hálfu ís-
lands. — En hvað sem um
það er, sýnir þetta eftirminni
lgea, að seint er of varlega
farið i utanríkissamningum.
Um samninginn um flug-
völlinn við Keflavík þarf
ekki að fjölyrða. Það er nú
á vitund þjóðarinnar, að skýr
ingarnar, sem gefnar voru á
ákvæð'um hans hér á Alþingi,
hafa fáar eða engar staðizt,
loforöin, sem hér voru gefin
um framkvæmd hans, hafa
ekki verið haldin.
Þessi samningur er illa
þokkaður, okkur íslendingum
til tjóns og ama,og vináttu
milli íslands og Bandaríkj-
anna stendur af honum
meiri hætta en nokkru öð.rp.
Bandaríkjamenn voru .hér
mjög vinsælir, er stríðinu
lauk. Ekkert. hefir reynt
meira á þá vináttu og spillt
henni en þessi samningur.
Hann er óskynsamlegur, þvi
aö hann er báðum þjbðím-
um til óhags, ef rétt er skb.ð-
að. Þeir, sem vilja vinna að'
vináttu og tiltrú milli íslapds
og Bandaríkjanna, ættu.íyrst
og fremst að vinna að afháini
Keflavikursamningsins. Það
mundi, þótt í ýmsu óskyR sé,
hafa sömu áhrif eins og sam-
bandsslit okkar við Ðani.
Fyrst eftir slitin varð 'Vin-
átta íslands og Danmerkur
traust. Keflavikursamning-
urinn, — hvernig hann var
skýrður og hvernig hann hef-
ir reynzt, — ætti að vera okk
ur næg' aðvörun urn það að
gæta okkar við næstu sámn-
ingsgerð. —
Og nú höfum við sanjping
þessa fyrirhugaða Atlants-
hafsbandalags og það er
rætt um, að’ við ættum að
gerast samningsaðilar. —
Það er sagt um þennan
samning, að í honum felist
næstum engar lagalegar
skuldbindingar, heldur aðal-
lega siðferðislegar. Þess-
vegna skuldbindi sáttmálinn
engan samningsaöila til að'
gera annað en það, sem hann
sjálfur ákveður.
(Framhald á 4. 'síöu)
wSfUiiri.